Transcript Czym są emocje?

Dr hab. Marcin Miłkowski
EMOCJE
Plan wykładu
 Rola emocji: przypadek Phineasa Gage’a
 Czy emocje są rodzajami naturalnymi?
 Typy emocji
 Tradycyjne ujęcia emocji
 jako ocena
 jako percepcja stanu ciała
 jako wytwór kulturowy
 I ujęcia ekologiczne…
Klasyczna wizja emocji
 Emocje utrudniają rozumowi działanie:
rozum musi powściągać emocje i pożądanie
(alegoria rydwanu u Platona w Fajdrosie)
Dziwny przypadek Phineasa
Gage’a
 Robotnik kolejowy, któremu pręt przebił
czaszkę w 1848 roku
Dziwny przypadek Phineasa
Gage’a
 Zmieniona osobowość
 Irracjonalny: impulsywny, antyspołeczny, bez
umiejętności doprowadzenia planów do końca
 Uszkodzenie płatów
czołowych (hipoteza
lokalizacyjna)
 Ale racjonalność
zachowana!
Damasio: bez emocji nie ma
racjonalności
 Przypadek Gage’a służy jako
podręcznikowy przypadek
racjonalnego, ale nie w ludzki
sposób, podmiotu
poznawczego.
 Antonio Damasio twierdzi, że
podejmowanie długofalowych
działań wymaga wrażliwości
emocjonalnej:
 Hipoteza markera somatycznego
Iowa Gambling Task
 Antoine Bechara i
Damasio
zaprojektowali
test, którego nie
przechodzą osoby
z lezjami takimi
jak Gage
Ale czym są emocje?
 Niekontrowersyjne: emocje są niezbędne w
racjonalnym działaniu
 Kontrowersyjne: emocje są związane z
markerem somatycznym
 Dlatego musimy zobaczyć, czym są emocje…
Czy emocje są rodzajami
naturalnymi?
 Rodzaj naturalny = coś, co jest realnym
składnikiem rzeczywistości
 Np. pierwiastki chemiczne, minerały…
 Ale nie przedmioty o nazwach zaczynających się
na „a” w języku polskim
 I nie wycinki czasoprzestrzeni obejmujące księżyc
i moją lewą skarpetkę
 Jest kilka filozoficznych koncepcji, czym są
rodzaje naturalne.
Esencjalizm
 Koncepcja tradycyjna; rodzaj naturalny to
kategoria przedmiotów mających tę samą
istotę.
 Ale esencjalizm ma kłopoty:
 Z gatunkami biologicznymi – nieredukowalne do
genomu
 Z chorobami psychicznymi – są wyznaczane w
skomplikowany sposób, nie tylko fizjologiczny
Boyda koncepcja rodzajów
naturalnych
 Richard Boyd: rodzaje naturalne to
homeostatyczne wiązki własności
 Nie są identyfikowane przez same własności (nie
jest to esencjalizm), tylko raczej przez łączne
efekty.
 Własności są wzajemnie połączone i dzięki temu
przedmiot istnieje nadal.
 Np. gatunki biologiczne mają zmienny genom i w
różnych środowiskach generują różne fenotypy, ale
pozostają względnie stabilnymi rodzajami
naturalnymi
Czy emocje to rodzaje
naturalne?
 Paul Griffiths:
 „Emocja” to pojęcie potoczne,
niekoniecznie odpowiada
jednorodnemu zjawisku.
 Dwie możliwości:
 Pojęcie zostanie zastąpione nowym,
bardziej naukowym, które uchwyci (w
miarę) jednorodny mechanizm.
 Pojęcie zostanie wyeliminowane na
rzecz wielu różnych pojęć
dotyczących emocji, gdyż istnieje
niewiele jednolitych zjawisk w tej
dziedzinie.
Koncepcja LeDoux (2012)
Emocje jako obwody przetrwania
 Obwody emocjonalne oraz odpowiadające im
funkcje u zwierząt występują także u ludzi.
 Główną funkcją emocji jest przetrwanie osobnika.
 Stąd połączenia z obwodami odpowiedzialnymi
za:





obronę organizmu,
dystrybucję energii i składników odżywczych,
bilans wodny organizmu,
termoregulację,
reprodukcję.
Ekman (1972): sześć
podstawowych typów emocji
 Wyraz twarzy jest uniwersalny kulturowo dla
podstawowych typów emocji
Uśmiech spontaniczny


Nie można
podrobić szczerego
uśmiechu, bo
mięsień okrężny
oka nie podlega
działaniu woli
Odkrycie
Duchenne’a (XIX
wiek)
Typy emocji
 Uczucia = waloryzowanie stanów rzeczy
 Np. miłość
 Afekt = nagłe uczucia
 Np. gniew, obrzydzenie
 Emocje = względnie nietrwałe uczucia
 Np. wzruszenie, także gniew
 Nastroje = uczucia o spokojnym przebiegu,
modulujące
 Np. niepokój, tęsknota
Cechy procesów emocjonalnych
 Wartościowość:
 pozytywne lub negatywne
 Natężenie
 słabe lub mocne
 Treść
 Np. znudzenie wykładem, tęsknota za obiadem
Koncepcje emocji
 Tradycyjne koncepcje emocji:
 Jako ocena poznawcza
 Jako stan percepcyjny
 Jako wytwór kulturowy
Emocja jako ocena poznawcza
 Poznawcza charakterystyka
emocji już u stoików
 Współcześnie bronią jej m.in.
Martha Nussbaum (wybitna
filozofka, znawczyni
Arystotelesa), Nico Frijda,
Richard Lazarus i Kurt Scherer
 Zgodnie z tą teorią zdarzenia
zewnętrzne prowadzą do
poznawczej interpretacji, a ta
do emocji
Nico Frijda: emocja a
gotowość do działania
 Poznawcza ocena sytuacji
prowadzi do emocji, a ta
koreluje ze zmianą
gotowości do działania.
 Ta korelacja jest znacząca,
ale nie pokazuje
jednoznacznego związku
Teoria Jamesa-Langego
 Emocje to percepcje stanów własnego ciała!
 „Jeżeli wyobrazimy sobie jakąś silną emocję,
a następnie staramy się wyabstrahować ze
swej świadomości tej emocji wszystkie
doznania związane z jej symptomami
cielesnymi, to stwierdzimy, że nie ma tam nic
więcej” (James 2002, s.348)
 Carl Lange (1834-1900) – duński lekarz,
opublikował w 1885 książkę o emocjach jako
stanach naczynioruchowych
Efekt emocjonalny grymasu
Zarzut Jaaka Pankseppa
 Teoria Jamesa-Langego jest fałszywa, bo zmiany
fizjologiczne towarzyszące waloryzowanym
zdarzeniom poprzedzają świadomy i powolny
proces percepcyjny.
 Osoby z uszkodzeniami rdzenia kręgowego,
upośledzającymi świadomą percepcję stanu
ciała, mają zasadniczo normalne reakcje
emocjonalne.
 Z drugiej strony osoby z paraliżem twarzy odczuwają
zmniejszony repertuar reakcji emocjonalnych (wg
raportów werbalnych)
Zarzut z intencjonalności
 Stefek Burczymucha boi
się myszy. Ale jak można
ująć to, że jego strach
dotyczy myszy, skoro
bojąc się, percypuje po
prostu stan swojego
ciała?
Emocja jako wytwór kulturowy
 W różnych kulturach te same zdarzenia wiążą
się z różnym wartościowaniem
emocjonalnym.
 Pyszna czeczeńska zupa może
nie budzić entuzjazmu w Polsce…
 Ale badania Ekmana pokazują
dosyć uniwersalny charakter
emocji podstawowych.
Czyli…
 Teorie oceny dotyczą przede wszystkim
poznawczego wymiaru emocji.
 Teoria Jamesa-Langego dotyczy cielesnego
wymiaru emocji.
 Teorie emocji jako procesu społecznokulturowego uwzględniają historycznospołeczny wymiar np. miłości romantycznej
czy obrzydzenia wobec sera w Chinach.
Standardowa charakterystyka
emocji
We współczesnych badaniach najczęściej
przyjmuje się, że emocja jest:
 bardzo szybkim
 skorelowanym ze zmianą stanu ciała
 mimowolnym zachowaniem, będącym
reakcją
 na zidentyfikowany percepcyjnie
 i zwaloryzowany (świadomie lub nie)
 stan otoczenia lub podmiotu.
Filozoficzne ujęcie u
Jessego Prinza
 Emocje są cielesnymi stanami
reprezentacyjnymi, które reprezentują
rdzenne tematy relacyjne.
 Są przy tym quasi-modularne, bo aktywują
się obligatoryjnie.
 I są rodzajami naturalnymi!
Standardowa charakterystyka
i model Pankseppa
 Także teorie
spoza tych
trzech głównych
grup podobnie
konceptualizują
emocje, zbliżając
je do percepcji
lub oceny
aktualnego stanu
rzeczy.
 Ale to zbyt
prosty model.
Koncepcja ekologiczna
 Czy boimy się tego, co obserwujemy?
Koncepcja ekologiczna
 Emocje tworzą system wczesnego ostrzegania,
który jest wbudowany w organizm.
 Emocje wyprzedzają czasowo percepcje
(najpierw pojawia się emocja, a percepcja
pojawia się – choć nie musi wystąpić – później).
 Emocje pełnią funkcję poznawczą: informują
organizm o tym, co (nieuchronnie) nastąpi, a nie
o tym, co aktualnie się dzieje.
 Emocje są antycypacjami (podobnie jak u Frijdy).
 W koncepcji Dawida Wienera (UAM) emocje to
antycypacje tego, co nieuchronne
Percepcja a antycypacja
 Percepcja dotyczy tego, co już zaszło.
 Tymczasem emocje mają
 ostrzec przed tym, co może się zdarzyć
Lub
 przygotować do przyjemnego dalszego stanu
(utrwalić zachowanie)
 … czyli są nakierowane na przyszłość.
Podsumowanie
 W klasycznym ujęciu racjonalności emocje
przeszkadzają rozumowi.
 Współczesne badania raczej potwierdzają
tezę przeciwną.
 Emocje zwykle mają następujące wymiary:
 Poznawczy: świadoma waloryzacja
 Cielesny: zmiana fizjologiczna w ciele
 Neurobiologiczny: wewnętrzne procesy obronne
 Kulturowy: bywają wyuczone
Podsumowanie
 Współczesna neuronauka afektywna stara się
łączyć wiele świadectw empirycznych,
budując skomplikowane modele różnych
zjawisk afektywnych.
 Żadne ujęcie procesów umysłowych nie jest
kompletne bez zrozumienia procesów
emocjonalnych i ich wpływu na procesy
poznawcze!
Dalsze lektury