Czym są emocje?
Download
Report
Transcript Czym są emocje?
Dr hab. Marcin Miłkowski
EMOCJE
Plan wykładu
Rola emocji: przypadek Phineasa Gage’a
Czy emocje są rodzajami naturalnymi?
Typy emocji
Tradycyjne ujęcia emocji
jako ocena
jako percepcja stanu ciała
jako wytwór kulturowy
I ujęcia ekologiczne…
Klasyczna wizja emocji
Emocje utrudniają rozumowi działanie:
rozum musi powściągać emocje i pożądanie
(alegoria rydwanu u Platona w Fajdrosie)
Dziwny przypadek Phineasa
Gage’a
Robotnik kolejowy, któremu pręt przebił
czaszkę w 1848 roku
Dziwny przypadek Phineasa
Gage’a
Zmieniona osobowość
Irracjonalny: impulsywny, antyspołeczny, bez
umiejętności doprowadzenia planów do końca
Uszkodzenie płatów
czołowych (hipoteza
lokalizacyjna)
Ale racjonalność
zachowana!
Damasio: bez emocji nie ma
racjonalności
Przypadek Gage’a służy jako
podręcznikowy przypadek
racjonalnego, ale nie w ludzki
sposób, podmiotu
poznawczego.
Antonio Damasio twierdzi, że
podejmowanie długofalowych
działań wymaga wrażliwości
emocjonalnej:
Hipoteza markera somatycznego
Iowa Gambling Task
Antoine Bechara i
Damasio
zaprojektowali
test, którego nie
przechodzą osoby
z lezjami takimi
jak Gage
Ale czym są emocje?
Niekontrowersyjne: emocje są niezbędne w
racjonalnym działaniu
Kontrowersyjne: emocje są związane z
markerem somatycznym
Dlatego musimy zobaczyć, czym są emocje…
Czy emocje są rodzajami
naturalnymi?
Rodzaj naturalny = coś, co jest realnym
składnikiem rzeczywistości
Np. pierwiastki chemiczne, minerały…
Ale nie przedmioty o nazwach zaczynających się
na „a” w języku polskim
I nie wycinki czasoprzestrzeni obejmujące księżyc
i moją lewą skarpetkę
Jest kilka filozoficznych koncepcji, czym są
rodzaje naturalne.
Esencjalizm
Koncepcja tradycyjna; rodzaj naturalny to
kategoria przedmiotów mających tę samą
istotę.
Ale esencjalizm ma kłopoty:
Z gatunkami biologicznymi – nieredukowalne do
genomu
Z chorobami psychicznymi – są wyznaczane w
skomplikowany sposób, nie tylko fizjologiczny
Boyda koncepcja rodzajów
naturalnych
Richard Boyd: rodzaje naturalne to
homeostatyczne wiązki własności
Nie są identyfikowane przez same własności (nie
jest to esencjalizm), tylko raczej przez łączne
efekty.
Własności są wzajemnie połączone i dzięki temu
przedmiot istnieje nadal.
Np. gatunki biologiczne mają zmienny genom i w
różnych środowiskach generują różne fenotypy, ale
pozostają względnie stabilnymi rodzajami
naturalnymi
Czy emocje to rodzaje
naturalne?
Paul Griffiths:
„Emocja” to pojęcie potoczne,
niekoniecznie odpowiada
jednorodnemu zjawisku.
Dwie możliwości:
Pojęcie zostanie zastąpione nowym,
bardziej naukowym, które uchwyci (w
miarę) jednorodny mechanizm.
Pojęcie zostanie wyeliminowane na
rzecz wielu różnych pojęć
dotyczących emocji, gdyż istnieje
niewiele jednolitych zjawisk w tej
dziedzinie.
Koncepcja LeDoux (2012)
Emocje jako obwody przetrwania
Obwody emocjonalne oraz odpowiadające im
funkcje u zwierząt występują także u ludzi.
Główną funkcją emocji jest przetrwanie osobnika.
Stąd połączenia z obwodami odpowiedzialnymi
za:
obronę organizmu,
dystrybucję energii i składników odżywczych,
bilans wodny organizmu,
termoregulację,
reprodukcję.
Ekman (1972): sześć
podstawowych typów emocji
Wyraz twarzy jest uniwersalny kulturowo dla
podstawowych typów emocji
Uśmiech spontaniczny
Nie można
podrobić szczerego
uśmiechu, bo
mięsień okrężny
oka nie podlega
działaniu woli
Odkrycie
Duchenne’a (XIX
wiek)
Typy emocji
Uczucia = waloryzowanie stanów rzeczy
Np. miłość
Afekt = nagłe uczucia
Np. gniew, obrzydzenie
Emocje = względnie nietrwałe uczucia
Np. wzruszenie, także gniew
Nastroje = uczucia o spokojnym przebiegu,
modulujące
Np. niepokój, tęsknota
Cechy procesów emocjonalnych
Wartościowość:
pozytywne lub negatywne
Natężenie
słabe lub mocne
Treść
Np. znudzenie wykładem, tęsknota za obiadem
Koncepcje emocji
Tradycyjne koncepcje emocji:
Jako ocena poznawcza
Jako stan percepcyjny
Jako wytwór kulturowy
Emocja jako ocena poznawcza
Poznawcza charakterystyka
emocji już u stoików
Współcześnie bronią jej m.in.
Martha Nussbaum (wybitna
filozofka, znawczyni
Arystotelesa), Nico Frijda,
Richard Lazarus i Kurt Scherer
Zgodnie z tą teorią zdarzenia
zewnętrzne prowadzą do
poznawczej interpretacji, a ta
do emocji
Nico Frijda: emocja a
gotowość do działania
Poznawcza ocena sytuacji
prowadzi do emocji, a ta
koreluje ze zmianą
gotowości do działania.
Ta korelacja jest znacząca,
ale nie pokazuje
jednoznacznego związku
Teoria Jamesa-Langego
Emocje to percepcje stanów własnego ciała!
„Jeżeli wyobrazimy sobie jakąś silną emocję,
a następnie staramy się wyabstrahować ze
swej świadomości tej emocji wszystkie
doznania związane z jej symptomami
cielesnymi, to stwierdzimy, że nie ma tam nic
więcej” (James 2002, s.348)
Carl Lange (1834-1900) – duński lekarz,
opublikował w 1885 książkę o emocjach jako
stanach naczynioruchowych
Efekt emocjonalny grymasu
Zarzut Jaaka Pankseppa
Teoria Jamesa-Langego jest fałszywa, bo zmiany
fizjologiczne towarzyszące waloryzowanym
zdarzeniom poprzedzają świadomy i powolny
proces percepcyjny.
Osoby z uszkodzeniami rdzenia kręgowego,
upośledzającymi świadomą percepcję stanu
ciała, mają zasadniczo normalne reakcje
emocjonalne.
Z drugiej strony osoby z paraliżem twarzy odczuwają
zmniejszony repertuar reakcji emocjonalnych (wg
raportów werbalnych)
Zarzut z intencjonalności
Stefek Burczymucha boi
się myszy. Ale jak można
ująć to, że jego strach
dotyczy myszy, skoro
bojąc się, percypuje po
prostu stan swojego
ciała?
Emocja jako wytwór kulturowy
W różnych kulturach te same zdarzenia wiążą
się z różnym wartościowaniem
emocjonalnym.
Pyszna czeczeńska zupa może
nie budzić entuzjazmu w Polsce…
Ale badania Ekmana pokazują
dosyć uniwersalny charakter
emocji podstawowych.
Czyli…
Teorie oceny dotyczą przede wszystkim
poznawczego wymiaru emocji.
Teoria Jamesa-Langego dotyczy cielesnego
wymiaru emocji.
Teorie emocji jako procesu społecznokulturowego uwzględniają historycznospołeczny wymiar np. miłości romantycznej
czy obrzydzenia wobec sera w Chinach.
Standardowa charakterystyka
emocji
We współczesnych badaniach najczęściej
przyjmuje się, że emocja jest:
bardzo szybkim
skorelowanym ze zmianą stanu ciała
mimowolnym zachowaniem, będącym
reakcją
na zidentyfikowany percepcyjnie
i zwaloryzowany (świadomie lub nie)
stan otoczenia lub podmiotu.
Filozoficzne ujęcie u
Jessego Prinza
Emocje są cielesnymi stanami
reprezentacyjnymi, które reprezentują
rdzenne tematy relacyjne.
Są przy tym quasi-modularne, bo aktywują
się obligatoryjnie.
I są rodzajami naturalnymi!
Standardowa charakterystyka
i model Pankseppa
Także teorie
spoza tych
trzech głównych
grup podobnie
konceptualizują
emocje, zbliżając
je do percepcji
lub oceny
aktualnego stanu
rzeczy.
Ale to zbyt
prosty model.
Koncepcja ekologiczna
Czy boimy się tego, co obserwujemy?
Koncepcja ekologiczna
Emocje tworzą system wczesnego ostrzegania,
który jest wbudowany w organizm.
Emocje wyprzedzają czasowo percepcje
(najpierw pojawia się emocja, a percepcja
pojawia się – choć nie musi wystąpić – później).
Emocje pełnią funkcję poznawczą: informują
organizm o tym, co (nieuchronnie) nastąpi, a nie
o tym, co aktualnie się dzieje.
Emocje są antycypacjami (podobnie jak u Frijdy).
W koncepcji Dawida Wienera (UAM) emocje to
antycypacje tego, co nieuchronne
Percepcja a antycypacja
Percepcja dotyczy tego, co już zaszło.
Tymczasem emocje mają
ostrzec przed tym, co może się zdarzyć
Lub
przygotować do przyjemnego dalszego stanu
(utrwalić zachowanie)
… czyli są nakierowane na przyszłość.
Podsumowanie
W klasycznym ujęciu racjonalności emocje
przeszkadzają rozumowi.
Współczesne badania raczej potwierdzają
tezę przeciwną.
Emocje zwykle mają następujące wymiary:
Poznawczy: świadoma waloryzacja
Cielesny: zmiana fizjologiczna w ciele
Neurobiologiczny: wewnętrzne procesy obronne
Kulturowy: bywają wyuczone
Podsumowanie
Współczesna neuronauka afektywna stara się
łączyć wiele świadectw empirycznych,
budując skomplikowane modele różnych
zjawisk afektywnych.
Żadne ujęcie procesów umysłowych nie jest
kompletne bez zrozumienia procesów
emocjonalnych i ich wpływu na procesy
poznawcze!
Dalsze lektury