Transcript emocje
Co to są emocje? Emocja jest wynikiem nieświadomej lub świadomej oceny zdarzenia jako istotnie wpływającego na cele lub interesy podmiotu. Emocja jest odczuwana jako pozytywna, jeśli zdarzenie jest zgodne z tymi cechami/interesami, a negatywna – jeśli jest z nimi niezgodna Istotą emocji jest uruchomienie gotowości do realizacji programu działania Emocja jest doświadczana jako szczególny rodzaj stanu psychicznego; często towarzyszą jej lub następują po niej zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne lub pantomimiczne oraz reakcje o charakterze behawioralnym Emocje są pierwotne, podstawowe Emocje mają podłoże neurobiologiczne Z emocjami się rodzimy Emocje są odziedziczone po zwierzętach Sposoby wyrażania emocji są uniwersalne, niezależne od wieku, pochodzenia społecznego, kultury, rasy • Postrzeganie obiektu i ewaluacja jego znaczenia są przetwarzane przez mózg oddzielnie (Gdy pewna część mózgu zostaje zniszczona, zwierzęta lub ludzie tracą umiejętność oceniania emocjonalnego znaczenia bodźców, nie tracąc jednocześnie zdolności spostrzegania danych bodźców jako obiektów). • Znaczenie emocjonalne bodźca może wywołać w mózgu rozpoczęcie procesu oceniania, zanim systemy spostrzegania w pełni przetworzą bodziec. Jest zaprawdę możliwe, że twój mózg będzie wiedział, co jest dobre a co złe, zanim dowie się szczegółowo, co to jest. • Mechanizmy mózgu, które zapisują, przechowują, i z których odzyskiwana jest pamięć o emocjonalnym znaczeniu bodźca, są różne od tych, które przetwarzają pamięć poznawczą o tym samym bodźcu [za: LeDoux 1996, str.69 ] Emocje mają podłoże neurobiologiczne Reakcja autonomicznego układu nerwowego (układu sympatycznego i parasympatycznego) Podłoże hormonalne Podwzgórze i układ rąbkowy (limbiczy) – struktury starego mózgu kontrolujące emocje Ciało migdałowate – „wrota” dla emocji Przetwarzanie emocji w korze mózgowej – lateralizacja mózgu i emocji Neuroanatomia emocji • Reakcje emocjonalne są aktywizowane i hamowane przez układ fizjologiczny. • Najpierw następuje pobudzenie mózgu przez układ siatkowaty pnia mózgu przez sygnały sensoryczne. • Silne pobudzenie emocjonalne powoduje pobudzenie fizjologiczne (np. zasychanie w ustach, wzrost ciśnienia krwi, przyśpieszenie oddychania, wzrost napięcia mięśni), co sprzyja mobilizacji organizmu do działania. Silne emocje negatywne • układ sympatyczny uruchamia emocje i ogólną reakcję alarmową • wydzielanie hormonów nadnerczy • pobudzenie narządów wewnętrznych • pobudzenie fizjologiczne (wzrost ciśnienia krwi, wydzielanie cukru do krwi, wydzielanie śliny, pocenie się) SILNE EMOCJE NEGATYWNE • Układ parasymatyczny hamuje emocje i ogólną reakcję alarmową • Integracją hormonalnych i neuronalnych aspektów pobudzenia kieruje PODWZGÓRZE i UKŁAD LIMBICZNY (które kieruje kontrolą emocji i pierwotnych form zachowania, jak atak, ucieczka, obrona) Rola ciała migdałowatego • CIAŁO MIGDAŁOWATE – służy do rozpoznawania i nadawania znaczenia dla informacji sensorycznej • Ciało migdałowate przetwarza informację sensoryczną i wyzwala reakcję bez kontroli kory mózgowej. Autonomiczny układ nerwowy przygotowuje organizm do działania: • układ sympatyczny – emocje nieprzyjemne • układ parasympatyczny – emocje przyjemne • oba układy – intensywne emocje DWIE DROGI EMOCJI wg. WILIAMA JAMESA (na podstawie: LeDoux 1996) ---------------------------------------------------------------------------------------------1) BODZIEC ODCZUCIE: POBUDZENIE NIEDŹWIEDŹ STRACH UCIECZKA ---------------------------------------------------------------------------------------- 2) BODZIEC NIEDŹWIEDŹ POBUDZENIE UCIECZKA ODCZUCIE STRACH ---------------------------------------------------------------------------------------------- Nową erę w badaniach nad emocjami zapoczątkowało sformułowanie przez Wiliama Jamesa (1890) istotnego problemu. James podważył tradycyjną tezę, zgodnie z którą to droga (1) trafnie opisuje powstawanie emocji: najpierw odczucia powstałe pod wpływem kontaktu z bodźcem, a potem pobudzenie (i mobilizacja) organizmu. Według Jamesa trafna jest teza opisana wyżej jako droga (2): bodziec wywołuje pobudzenie organizmu i ono odczuwane jest jako emocja. Opowiadając się za drugim stanowiskiem James wywołał trwającą już z górą sto lat dyskusję co do źródeł odczuć i pobudzeń oraz kolejności w jakiej się pojawiają 2 drogi odbierania pobudzeń emocjonalnych Droga podkorowa bezpośrednio ze wzgórza do CM (12 ms u szczura) jedno połączenie synaptyczne informacja biegnie szybko bez udziału świadomości Droga korowa Ze wzgórza przez korę czuciową do CM (25 ms u szczura) wiele połączeń synaptycznych FIGURA 6 - 13 DOLNE I GÓRNE DROGI DO CIAŁA MIGDAŁOWATEGO KORA CZUCIOWA górna droga WZGÓRZE dolna droga CIAŁO MIGDAŁOWATE REAKCJA EMOCJONALNA (za: LeDoux 1996, str. 164) Poznawcza teoria pobudzenia Lazarusa i Schachtera • Doświadczenie emocji wynika z zachodzących w danym momencie interakcji osoby ze środowiskiem, które są oceniane. • Nie można zrozumieć emocji w kategoriach procesów wewnętrznych (w tym umysłowych) jednostki. • Wg Schachtera doświadczenie emocji jest łącznym efektem pobudzenia emocjonalnego i oceny poznawczej jako czynników koniecznych. Dwuczynnikowa teoria Lazarusa Schachtera • Podkreśla rolę poznawczych interpretacji w doświadczaniu emocjonalnym • Czynniki fizjologiczne wchodzą w interakcję z czynnikami psychicznymi i powstaje emocja • Kiedy wystąpi pobudzenie układu sympatycznego bez określonego źródła, jednostka poszukuje w środowisku odpowiednich, zwracających uwagę elementów poznawczych, których będzie mogła użyć do określenia tego pobudzenia i nadania mu znaczenia Sposoby wyrażania emocji są uniwersalne Badania międzykulturowe Paula Ekmana – ludzie zachodu i ludzie z kultury Fore z Nowej Gwinei Uniwersalne emocje: szczęście, zdziwienie, gniew, wstręt, strach, smutek, pogarda Emocje wyrażane są głównie poprzez ruchy mięśni twarzy, a więc mimikę UWAGA: istnieją pewne różnice kulturowe w wyrażaniu SIŁY emocji Funkcje emocji Emocje pobudzają nas do podjęcie określonego działania, ukierunkowują i podtrzymują takie działania wobec określonych celów, które są dla nas korzystne (funkcja motywacyjna) Emocje pomagają w organizowaniu naszych doświadczeń Emocje regulują interakcje społeczne Emocje mogą pobudzać do zachowań prospołecznych Emocje mają funkcję komunikacyjną Emocje są funkcjonalne – na ogół (Frijda, 1999) 1. Na emocję składają się: ocena zdarzeń jako istotnych lub nieistotnych; wzbudzenie pewnych reakcji fizjologicznych, zachowań i przeżyć. IS: „Funkcją emocji jest sygnalizowanie zdarzeń istotnych dla interesów jednostki i motywowanie wysiłków ukierunkowanych na poradzenie sobie z tymi zdarzeniami” (op.cit., str. 111). 2. Emocje afunkcjonalne: smutek i żal. 3. Emocje dysfunkcjonalne: fobie i ataki paniki. Trzy wymiary emocji Znak emocji Pobudzenie Treść emocji Emocje podstawowe Koło emocji Roberta Plutchika Emocje podstawowe wg Carrolla Izarda: radość, zdziwienie, gniew, wstręt, pogarda, strach, wstyd, poczucie winy, zainteresowanie, podniecenie Ekspresja emocjonalna • Postawa, jaką człowiek przyjmuje w danym momencie oraz ruchy, które na nią wpływają lub ją zmieniają, np. przesunięcie środka ciężkości ciała przez pochylenie się do przodu lub odchylenie do tyłu, kołysanie się na poduszkach stóp, noga na nogę. • Mimika – to, co objawia się i co można zaobserwować na ludzkiej twarzy, włącznie z procesami psychosomatycznymi, (np. zaczerwienienie się) • Gesty – wszelkie ruchy ramion, “mowa dłońmi”, jak również działania, takie jak np. otwarcie drzwi, zgaszenie papierosa itp. • Dystans – odstęp, jaki przyjmuje się w stosunku do innych (również do zwierząt lub przedmiotów), nagłe ruchy, mające na celu zmianę odległości, np. cofniecie się o krok. • Ton głosu – to wszystkie zjawiska manifestujące się w trakcie mówienia, pozostające poza analizą zawartości wypowiadanych słów, czyli melodyka zdania, przerwy w mówieniu, głośność, rytm mowy i dźwięki nieartykułowane, jak mlaśnięcie, westchnienie, jęczenie itp. Wzajemne zależności emocji i poznania Wpływ emocji na procesy poznawcze Badania Gordona Bowera Zależność przypominania od nastroju Przetwarzanie zgodne z nastrojem Wpływ emocji na preferencje i wybory, i na ocenę własnego stanu zdrowia Ludzie szczęśliwi są bardziej twórczy (nastrój emocje) Siła odczuwanych emocji a zapamiętywanie Zakłócający wpływ silnych emocji Badania Niedenthal & Setterlund (1994) Nastrój wpływa na selektywną percepcję materiału związanego z nim tematycznie Nie ma wpływu na słowa neutralne oraz wyrazy pozytywne i negatywne niezwiązane z radością i smutkiem Cechy charakterystyczne sądów emocjonalnych wg Roberta Zajonca „Nie trzeba się domyślać by wiedzieć co się woli” 1. Sądy emocjonalne są pierwotne 2. Emocje mają zasadnicze znaczenie 3. Reakcje emocjonalne są nieuniknione 4. Sądy emocjonalne mają tendencję do bycia nieodwołalnymi 5. W sądy emocjonalne zamieszane jest „ja” 6. Reakcje emocjonalne są trudne do zwerbalizowania 7. Reakcje emocjonalne nie muszą zależeć od procesów poznawczych 8. Reakcje emocjonalne mogą być oddzielone od treści Emocje a twórcze myślenie • • • • Bad. Isen (1987) Emisja filmów neutralnych lub radosnych. Szukanie rozwiązań zadania, które wymagało twórczego myślenia Film neutralny 20% OB. znalazło rozwiązanie w ciągu 10 min. lub mniej • Film zabawny 75% i 58% (replikacja badania) OB. rozwiązało szybko problem • Wniosek: radość sprawia, że myślenie staje się bardziej plastyczne, sprzyja niezwykłym skojarzeniom • Rozwiązania intuicyjne związane są z emocjami pozytywnymi i prowadzą do bardziej twórczych efektów niż myślenie analityczne, racjonalne (Kolańczyk, Świerzyński, 1995) • Funkcje emocji: motywujące i pobudzające oraz sterujące procesem twórczym Emocje a uwaga • Najdokładniej zbadany obszar to wpływ lęku na uwagę – Lęk zawęża pole uwagi • Emocjonalny test Stroopa – Ofiary gwałtu wolniej podają nazwy kolorów, jakimi wydrukowane były słowa związane z gwałtem (Foa i in., 1991) – Osoby cierpiące na fobię społeczną lub na zaburzenia odżywiania wolniej podają kolory słów tematycznie zw. z zaburzeniem (niezależnie od tego, czy są to wyrazy pozytywne czy negatywne) (Mathews, 1995) Emocje a pamięć • Rodzaj zdarzeń przypominanych z dzieciństwa (Waldfogel, 1957) – 50% - epizody przyjemne – 30 %– epizody nieprzyjemne – 20% - epizody neutralne • Zeznania naocznych świadków • Bad. Yuille & Cutshall (1986) • 5 miesięcy po napadzie na sklep z bronią – Świadkowie, którzy byli uwikłani w zdarzenie (np. mieli kontakt z rabusiami lub właścicielem sklepu) byli bardziej zestresowani oraz bardziej dokładni w swych opisach (93% szczegółów w wywiadzie policyjnym tuż po zdarzeniu, 88% - 5 m-cy później) – Świadkowie mniej zaangażowani odczuwali mniej stresu, ale też mniej pamiętali (ok. 75% w obu wywiadach) • Flashbacks – Retrospektywne przebłyski – Pojawiają się po traumie Emocje a pamięć II • • • • • • Pamięć autobiograficzna (Linton, 1982) Czas trwania - 6 lat Codziennie na fiszkach opisy 2 emocjonujących zdarzeń, a na odwrocie data i ocena wyrazistości emocjonalnej (skala) Koniec miesiąca „sesja wspomnień” Rocznie zapominała 5 % wydarzeń Cechy epizodów, które pozostają w pamięci: – wydarzenie musi być bardzo wyraziste emocjonalnie w czasie kodowania – późniejszy bieg życia musi uczynić to zdarzenie centralnym (punkt zwrotny, ‘pierwszy raz’ itp.) – zdarzenie musi pozostać niezwykłe. Nie może zostać zatarte przez inne podobne zdarzenia • • • • • Bad. Wagenaar (1986) Paradygmat Linton, ale miał współpracownika Po 5 latach całkowicie zapomniał 20% wydarzeń Zdarzenia angażujące emocjonalnie pamięta się lepiej Zdarzenia przyjemne pamięta się lepiej niż nieprzyjemne Emocje w procesie twórczym • Emocje „filokreatywne” np. zaciekawienie, radość, sympatia inrepersonalna (Kocowski, 1991) • Emocje pozytywne zw. z funkcjonowaniem na wyższym poz. abstrakcji, ułatwiają dostęp do pamięci, sprzyjają metaforyczności i szukaniu podobieństw • 2 typy twórczości (Heinzen, 1994): – Proaktywna – zw. z pozytywnymi emocjami, ma charakter dążeniowy, motywowana wewnętrznie – Reaktywna – zw. z emocjami negatywnymi, np. lękiem przed porażką, karą itp., ma charakter unikowy • Wgląd w procesie rozwiązywania problemu poprzedzony jest pobudzeniem fizjologicznym (Blatt, 1961) – nie wszystkie badania to potwierdzają • Dopamina w procesie twórczym Zasada zgodności poznania z nastrojem • Jeśli w życiu osoby ma miejsce zdarzenie o znaczeniu emocjonalnym, to osoba ta lepiej przypomina sobie owo zdarzenie wówczas, gdy doświadcza tej samej emocji (Bower, 1981) • Pozytywny nastrój sprzyja odpamiętywaniu informacji przyjemnych. Nastrój negatywny – odwrotnie. • Ograniczenia zasady zgodności afektu i poznania • Łatwiej ją zaobserwować dla: – – – – Nastrojów radosnych niż smutnych, Wydarzeń rzeczywistych niż sztucznych zadań, Diady: nastrój pozytywny – negatywny niż pozytywny – neutralny Nastrojów intensywnych niż subtelnych • Wnioski – Materiał wyrazisty emocjonalnie pamięta się lepiej niż materiał neutralny Zasada zgodności poznania z nastrojem II • Bad. Barona (1987) • Pary osób tej samej płci. Jedna os. to rzekomy kandydat do pracy (pomocnik eksperymentatora). • Indukowany nastrój radosny, smutny lub neutralny – informacja zwrotna nt. wykonywanych zadań • OB. przeprowadzała wywiad z kandydatem do pracy (pomocnikiem) • Pomocnik wymieniał swoje 3 pozytywne cechy, a potem 3 negatywne • ZZ1 – stopień zapamiętania informacji dotyczących „kandydata” • ZZ2 – ocena „kandydata” • Wyniki • Nastrój pozytywny sprzyjał korzystnym ocenom i zatrudnieniu kandydata (w por. do smutnego) • Pozytywny nastrój sprzyjał przypominaniu pozytywnych cech kandydata • Smutny nastrój – lepsze przypominanie cech negatywnych Emocje i nastrój a wpływ społeczny Hipoteza zarządzania nastrojem mówi, że częstym motywem pomagania jest poprawa lub podtrzymanie nastroju Dobry nastrój a skłonność do pomocy • Ludzie wprowadzeni w dobry nastrój (znalezienie monety 10 centowej) byli bardziej skłonni pomagać innym (pomoc w zbieraniu rozrzuconych kartek papieru) – 84%, niż osoby w nastroju neutralnym – 4% • Zależność ta nie występuje, gdy czynność pomagania może prowadzić do obniżenia nastroju pozytywnego (Isen & Levin, 1972) Smutek a skłonność do pomocy • Ludzie przeżywający smutek angażują się w te działania prospołeczne, które mogą im przynieść poprawę nastroju • Unikają natomiast tych aktywności, które mogą pogłębić negatywny nastrój • Koncentracja na własnych problemach i intensywne przeżywanie emocji • W jakim celu oszuści czytają negatywnych również nie nekrologi? sprzyja zachowaniom pomocnym (Berkowitz, 1993) Nastrój a uleganie Nastrój a sposób sformułowania prośby Badania Forgasa (1998) • Rodzaj przeżywanego nastroju w małym stopniu wpływa na uleganie prośbom sformułowanym w sposób konwencjonalny • Prośba o charakterze niezgodnym z konwencją (np. „daj mi…”) częściej była spełniana w warunkach nastroju pozytywnego niż negatywnego • Co doradzić tym panom? Emocje wstydu i poczucia winy • Wstyd i poczucie winy zagrażają poczuciu własnej wartości • Jednym ze sposobów odzyskania dobrego o sobie mniemania jest „zadośćuczynienie”, czyli np. zaangażowanie się w zachowania społecznie pożądane • Warunki uległości – prośba ma charakter prospołeczny – pokazane są konkretne możliwości pomocy (zredukowania poczucia winy) – pomagamy osobie innej niż ta, którą skrzywdziliśmy • Zalecana jest ostrożność przy wzbudzaniu tego rodzaju emocji np. w reklamach społecznych. Jeśli po ich emisji nie będzie możliwości zredukowania nieprzyjemnych uczuć, to emocje te mogą przerodzić się w złość (Pinto & Priest, 1991) • Internetowa Akcja „Pajacyk” Nastrój a dokonywanie ocen • Badania Forgasa & Moylan (1987) – Filmy o różnym zabarwieniu emocjonalnym – 1000 osób wychodzących z kin – Pytania o sądy na temat polityków, zadowolenia z życia, przestępczości, przyszłych wydarzeń itp. – Odpowiedzi zgodne z nastrojem filmu – Wśród badanych przed wejściem do kina różnice nie wystąpiły • Badania Worth & Mackie (1987) – Kwaśne deszcze – patrz podręcznik