Transcript Document 7444836

Prawa obywatela
w Sądzie
1
Informacja dla korzystających
W niniejszej prezentacji zostały
zastosowane hiperłącza, które po
kliknięciu przeniosą do innej części
dokumentu albo też otworzą dany akt
prawny (w formacie pdf ze strony
Kancelarii Sejmu). Aby działały
prezentacja musi być uruchomiona
jako pokaz.
Kliknij tutaj aby przejść dalej.
2
Cel opracowania



Przybliżenie praw i obowiązków osób występujących
przed organami wymiaru sprawiedliwości
w charakterze:
świadków
stron (np.. powód, pozwany)
oskarżonych
stron w postępowaniu administracyjnym,
Wyjaśnienie procedury składania odwołań od
orzeczeń sądowych,
Prezentacja zasad ponoszenia kosztów sądowych.
3
Spis treści
I. Informacje ogólne
II. Świadek w procesie cywilnym
III. Świadek w procesie karnym
IV. Status prawny oskarżonego
V. Pozycja jednostki w postępowaniu prokuratorskim
VI. Prawa i obowiązki stron postępowania
administracyjnego – w pytaniach i odpowiedziach
VII. Pierwsze kroki w sądzie – praktyczny przewodnik
VIII. Jak odwołać się od orzeczenia sądowego?
IX. Koszty sprawy cywilnej
4
Rozdział I Informacje ogólne
Spis treści:
Słownik pojęć
Pozycja jednostki wobec wymiaru
sprawiedliwości
Zakaz dyskryminacji
Kontakty z sądownictwem
Prawo do sądu
Rola procedury sądowej
Prawo do obrony
Organizacja sądownictwa
Rola sądów
Organizacja sądu rejonowego
Czym jest sąd grodzki?
Organizacja sądu okręgowego
Sąd okręgowy czy rejonowy?
Organizacja sądu apelacyjnego
Organizacja Prokuratury
str. 6
str. 7
str. 8
str. 9
str. 10 - 11
str. 12
str. 13
str. 14
str. 15
str. 16
str. 17
str. 18
str. 19
str. 20
str. 21
5
Słownik pojęć
Dyskryminacja – to odmienne traktowanie osób
znajdujących się w jednakowej sytuacji, nie dające się
usprawiedliwić obiektywnymi względami (zob. np.
w zakresie stosunku pracy art. 183a Kodeksu pracy).
Sprawy niemajątkowe – nie realizują interesu
majątkowego, np. dotyczą ochrony dóbr osobistych.
Konwencja – Europejska Konwencja Praw Człowieka
Kpc – Kodeks postępowania cywilnego - reguluje
postępowanie przed sądem w sprawach cywilnych
MPPOP - Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich
i Politycznych,
USP – ustawa Prawo o ustroju sądów powszechnych.
6
Pozycja jednostki
wobec wymiaru sprawiedliwości



Sądy i prokuratura są instytucjami państwowymi
powołanymi do niesienia pomocy obywatelom oraz
strzeżenia praworządności. Podstawą ich działania są
tylko przepisy prawa.
Konstytucja, będąca najważniejszym aktem prawnym
w Rzeczpospolitej Polskiej, zawiera szereg przepisów
gwarantujących rzetelne i sprawiedliwie postępowanie
- zarówno na etapie prokuratorskim, jak i sądowym.
Gwarancje konstytucyjne dotyczą każdej jednostki
i muszą być respektowane przez organy państwa
w każdej fazie prowadzonych postępowań.
7
Zakaz dyskryminacji
Pamiętaj!
Każdy ma prawo do jednakowej ochrony prawnej bez
jakiejkolwiek dyskryminacji z takich względów, jak:

rasa,

kolor skóry,

płeć,

język,

religia,

poglądy polityczne lub inne,

pochodzenie narodowe lub społeczne,

sytuacja majątkowa,

urodzenie

lub jakiekolwiek inne okoliczności.
Podstawa prawna
Art. 2 MPPOP
8
Kontakty z sądownictwem


Dla osób, które nigdy wcześniej nie miały do czynienia z
sądem (lub prokuraturą), pierwsze spotkanie zazwyczaj
wywołuje duże emocje i obawy. Należy jednak pamiętać,
że Konstytucja nakłada na władze publiczne i jej
funkcjonariuszy obowiązek szanowania ludzkiej godności
oraz zakazuje nieludzkiego lub poniżającego traktowaniu.
Z drugiej strony obywatele powinni zachować powagę
w miejscach związanych z wymiarem sprawiedliwości oraz
okazywać szacunek pracującym tam osobom. Zgłaszanie
zarzutów pod adresem pracowników sądu czy prokuratury
nie może odbywać się w atmosferze kłótni i wzajemnego
wzburzenia. W razie zastrzeżeń co do ich pracy można
powiadomić przełożonego danej osoby i zażądać
wyjaśnienia sprawy.
Podstawa prawna
Art. 30 i 40 Konstytucji RP
9
Prawo do sądu
Konstytucja gwarantuje każdemu:

prawo do obrony,

prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia
sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki,

prawo zaskarżenia orzeczeń wydanych w pierwszej
instancji,

dwuinstancyjność postępowania sądowego.
Podstawa prawna
Art. 45, 78 i 176 Konstytucji RP

Prawo do sądu jest regułą prawną, pozwalającą na
stosowanie art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78
Konstytucji w sposób bezpośredni
10
Prawo do sądu II
Konstytucja:

nakazuje publiczne ogłaszanie wyroku

wyznacza granice wyłączania jawności rozprawy

normuje podstawowe zasady odpowiedzialności
karnej
 ograniczanie sądowej drogi dochodzenia
naruszonych wolności lub praw może nastąpić
tylko w ustawie
Podstawa prawna
Art. 42, 45 i 78 Konstytucji RP
Również akty prawa międzynarodowego gwarantują
prawo do sądu.
Podstawa prawna
Art. 6 Konwencji
11
Rola procedury sądowej


Postępowanie przed sądem, w zależności od rodzaju
(np. cywilne, karne, administracyjne) toczy się według
określonej procedury, która dokładnie określa prawa
i obowiązki stron. Sformalizowanie procedury ma
zapobiegać dowolności prowadzenia sprawy i zapewniać
bezstronne i obiektywne rozstrzygnięcie sporu.
Podmiotem prawa do sądu jest „każdy”. Z treści tego
prawa wynika, że wymaga ono:
- takiego ukształtowanie właściwości sądów, by żadna ze
spraw nie była spod tej właściwości wyłączona,
- ukształtowania procedury sądowej w sposób
pozwalający na rzeczywiste korzystanie z tego prawa.
.
12
Prawo do obrony

Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym
prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym
należy go pouczyć
Podstawa prawna
Art. 6 Kpk

Oskarżony ma prawo do składania wyjaśnień.
W ramach prawa do milczenia oskarżony może bez
podania powodów odmówić składania wyjaśnień lub
odpowiedzi na pytanie, a skorzystanie z tej
możliwości nie może zostać uznane za okoliczność
obciążającą
Podstawa prawna
Art. 175 Kpk
13
Organizacja sądownictwa
Wymiar sprawiedliwości sprawują w Polsce wyłącznie:

Sąd Najwyższy,

sądy powszechne:
• sądy rejonowe,
• sądy okręgowe,
• sądy apelacyjne,


sądy administracyjne,
sądy wojskowe.
Podstawa prawna:
art. 175 Konstytucji
14
Rola sądów



Tylko sądy mogą wydawać wyroki w imieniu
Rzeczypospolitej Polskiej. Wyrok taki ma za sobą
autorytet państwa.
Krytyka wyroku, pozbawiona merytorycznych
podstaw, oparta jedynie na żalu po przegranej
sprawie nie wpływa na budowanie zaufania
pozostałych obywateli do wymiaru sprawiedliwości.
Językiem urzędowym przed sądami jest język polski.
15
Organizacja sądu rejonowego
Każdy sąd rejonowy jest podzielony na wydziały:
1) cywilny – spraw cywilne z zakresu prawa cywilnego,
2) karny – sprawy karne, w tym wykroczenia jako II instancja
3) rodzinny i nieletnich (sąd rodzinny) – sprawy m.in. z zakresu
prawa rodzinnego i opiekuńczego, dotyczące demoralizacji i czynów
karalnych nieletnich, leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od
środków odurzających i psychotropowych,
4) pracy (sąd pracy) - sprawy z zakresu prawa pracy,
5) ksiąg wieczystych – m.in. prowadzenie ksiąg wieczystych
Dodatkowo może zostać utworzony:
6) ubezpieczeń społecznych
7) gospodarczy (sąd gospodarczy)
Podstawa prawna
Art. 12 i nast. USP
Art. 16 Kpc
16
Czym jest sąd grodzki?


Jest to wydział sądu rejonowego (utworzony w jego
siedzibie lub poza jego siedzibą, jako wydział lub
wydziały zamiejscowy).
Sądom grodzkim powierza się rozpoznawanie spraw:
1) o wykroczenia w pierwszej instancji,
2) o wykroczenia skarbowe oraz o przestępstwa
skarbowe, z wyjątkiem spraw podlegających
rozpoznaniu w postępowaniu zwyczajnym,
3) o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego,
4) o przestępstwa podlegające rozpoznawaniu w
postępowaniu przyspieszonym,
5) o pozostałe przestępstwa, podlegające rozpoznaniu
w postępowaniu uproszczonym,
6) cywilnych podlegających rozpoznaniu w
postępowaniu uproszczonym oraz dotyczących
depozytów sądowych i przepadku rzeczy
17
Organizacja sądu okręgowego
Sąd okręgowy dzieli się na wydziały:
1) cywilny,
2) karny,
3) penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń
karnych,
4) pracy (sąd pracy),
5) gospodarczy (sąd gospodarczy) - do spraw
gospodarczych.
6) wydział pracy i ubezpieczeń społecznych (sąd pracy i
ubezpieczeń społecznych.
Podstawa prawna
Art. 16 USP
Art. 17 Kpc
18
Sąd okręgowy czy rejonowy?



Sądy rejonowe rozpoznają wszystkie sprawy z wyjątkiem
spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów
okręgowych.
Sąd okręgowy działa jest sądem odwoławczym od
orzeczeń sądu rejonowego
Sprawy zastrzeżone dla sądu okręgowego (wybrane):
1) o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka,
o unieważnienie uznania dziecka oraz o rozwiązanie
przysposobienia,
2) o roszczenia wynikające z Prawa prasowego,
3) o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu
przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych,,
4) o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale
spółdzielni.
19
Organizacja sądu apelacyjnego
Sąd apelacyjny dzieli się na wydziały:
1) cywilny - sprawy z zakresu prawa cywilnego,
gospodarczego oraz rodzinnego i opiekuńczego,
2) karny - sprawy z zakresu prawa karnego oraz spraw
zgodności z prawdą oświadczeń lustracyjnych,
3) pracy i ubezpieczeń społecznych - sprawy
z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.

Do zakresu działania sądu apelacyjnego należy przede
wszystkim rozpoznawanie odwołań od orzeczeń wydanych
przez sąd okręgowy w pierwszej instancji.
Podstawa prawna
Art. 17 USP
20
Organizacja prokuratury



Prokuratura należy do organów ścigania i podlega władzy
wykonawczej (tj. Radzie Ministrów). Odgrywa ona niebagatelną
rolę z punktu widzenia wymiaru sprawiedliwości, gdyż inicjuje
większość postępowań sądowych z zakresu spraw karnych.
Zadaniem prokuratury jest strzeżenie
czuwanie nad ściganiem przestępstw.
praworządności
oraz
Hierarchiczne podporządkowanie cechuje organizację prokuratury
(uproszczony schemat):
Prokurator Generalny
|
Prokuratora Krajowa
|
prokuratury apelacyjne
|
prokuratury okręgowe
|
prokuratury rejonowe
21
Rozdział II. Świadek w procesie
cywilnym
Spis treści.
Słownik pojęć
Jak zostaje się świadkiem?
Prawo odmowy zeznań
Prawo odmowy odpowiedzi na pytanie
Prawo przeglądania akt
Prawo do zwrotu wydatków
Obowiązki świadka w procesie cywilnym
Co zrobić po otrzymaniu wezwania?
Przebieg rozprawy
Postępowanie w razie ukarania świadka grzywną
Co zrobić w przypadku niedotrzymania terminu
do usprawiedliwienia nieobecności?
Najczęściej zadawane pytania
str. 23
str. 24
str. 25 - 26
str. 27
str. 28
str. 29
str. 30
str. 31
str. 32 – 35
str. 36
str. 37
str. 38 – 41.
22
Słownik pojęć









Kpc – Kodeks postępowania cywilnego .
Konfrontacja – jest to „stawienie sobie świadków do oczu”.
Posiedzenie sądowe – zebranie sądu w celu dokonania określonych
czynności w toku postępowania. Rodzajem posiedzenia jest także
rozprawa.
Przysposobienie – adopcja.
Powinowaci - powinowactwo jest powstałym w następstwie zawarcia
małżeństwa stosunkiem rodzinnym między jednym z małżonków
a krewnymi drugiego z nich (np. ojciec żony jest powinowatym jej męża
w pierwszym stopniu linii prostej, a brat żony jest powinowatym jej męża
w drugim stopniu linii bocznej).
Strona – osoba na rzecz której lub przeciwko której toczy się
postępowanie sądowe, np. powód oraz pozwany.
Świadek –osoba wezwana przez sąd w celu złożenia zeznań w toczącej
się sprawie.
Wstępni - rodzice, dziadkowie, pradziadkowie.
Zstępni - dzieci, wnuki, prawnuki.
23
Jak zostaje się świadkiem?


Samo posiadanie wiadomości nawet bardzo istotnych
dla wyjaśnienia sprawy nie przesądza o tym, iż dana
osoba będzie przesłuchana przed sądem w
charakterze świadka.
Decyzja w tej materii należy tylko i wyłącznie do sądu,
który może powołać na świadka osobę wskazaną
przez stronę albo wezwać ją z urzędu (bez
jakiegokolwiek wniosku strony).
24
Prawo odmowy zeznań


Określone osoby mogą w ogóle odmówić zeznań
w charakterze świadka. Do tej grupy zalicza się:
 małżonków stron,
 ich wstępnych,
 zstępnych i rodzeństwo ,
 powinowatych w tej samej linii lub stopniu ,
 osoby pozostające ze stronami w stosunku
przysposobienia (adopcji).
Prawo odmowy zeznań trwa po ustaniu
małżeństwa lub rozwiązaniu przysposobienia
Podstawa prawna
Art. 261 Kpc
25
Prawo odmowy zeznań II



Odmowa zeznań nie jest dopuszczalna w sprawach
o prawa stanu (unieważnienie małżeństwa),
z wyjątkiem jednak spraw o rozwód.
Oświadczenie o skorzystaniu z prawa odmowy
zeznań może być odwołane. Jeżeli uprzednio
świadek został pouczony o prawie odmowy zeznań
to po ich złożeniu nie może skorzystać z prawa ich
odmowy.
Osoba, która miała prawo odmowy zeznań w ogóle,
np. dlatego że jest córką stron, ale chciała
zeznawać może odmówić odpowiedzi na konkretne
pytanie.
26
Prawo odmowy odpowiedzi na pytania

Świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie,
jeżeli zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich, na:
 odpowiedzialność karną (tylko rzeczywiście istniejąca
możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej).
 hańbę (okrycie świadka lub jego bliskich wielkim
wstydem i kompromitacją)
 dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową (musi
zachodzić rzeczywisty związek między złożeniem
zeznań, a szkodą majątkową).
A także wówczas, gdy: zeznanie miałoby być połączone z
pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej, zaś duchowny
może odmówić zeznań co do faktów powierzonych mu na
spowiedzi.
Podstawa prawna
Art. 261 Kpc
27
Prawo przeglądania akt
Świadek ma prawo do osobistego zapoznania się z
zapisem swoich zeznań zamieszczonych w protokole.
Zeznania, które zostały zaprotokołowane mogą być
sprostowane lub uzupełnione wyłącznie na podstawie
własnych uwag świadka, zgłoszonych sądowi
bezpośrednio po odczytaniu mu protokołu.
Podstawa prawna
Art. 9 Kpc
28
Prawo do zwrotu wydatków

Świadek ma prawo żądać zwrotu wydatków koniecznych,
związanych ze stawiennictwem do sądu, a ponadto
wynagrodzenia za utratę zarobku. Może także żądać przyznania
zaliczki na koszty podróży i na utrzymanie w miejscu
przesłuchania. Wniosek taki należy złożyć na piśmie lub ustnie
do protokołu rozprawy.
Podstawa prawna
Art. 277 Kpc

Wniosek o przyznanie powyższych należności składa się
niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu trzech dni po
wykonaniu czynności, a jeżeli czynności były podejmowane na
rozprawie - najpóźniej w ciągu trzech dni po rozprawie.
Niedochowanie terminu skutkuje utratą tego prawa.
Podstawa prawna
Art. 85 i nast. ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
Przyznana należność zostanie przekazana przelewem
bankowym albo przekazem pocztowym - bez obciążania świadka
opłatą pocztową lub kosztami przelewu.
29
Obowiązki świadka w procesie cywilnym

Świadek występujący w sprawie cywilnej ma obowiązek:
a) stawienia się na wezwanie w miejscu i czasie określonym przez
sąd,
Pamiętaj! Świadek, który stawił się na rozprawie nie może samowolnie
oddalać się bez zezwolenia sądu.
b) złożenia zeznań,
c) mówienia prawdy i nie zatajania faktów z tego, co jest mu
wiadome.

Świadek nie powinien przemilczać przed sądem żadnych
okoliczności związanych ze sprawą chociażby nie był o nie
bezpośrednio pytany. Przemilczanie określonych faktów może
zostać uznane za składanie fałszywych zeznań. Obowiązkiem
świadka jest bycie lojalnym tylko i wyłącznie wobec sądu, a nie
wobec stron.
Pamiętaj! Niedopuszczalne jest kłamstwo lub zatajanie informacji.

Nieusprawiedliwione niestawiennictwo karane jest grzywną.
Następnie sąd powtórnie wzywa świadka do stawienia się. W razie
ponownego niestawiennictwa skazuje go jeszcze raz na grzywnę i
może zarządzić jego przymusowe sprowadzenie
30
Co zrobić po otrzymaniu wezwania?


Sąd, wzywając świadka, określa miejsce i czas przesłuchania,
dlatego należy stawić się punktualnie, aby nie zakłócać
przebiegu rozprawy i nie wprowadzać zbędnego zamieszania.
Uwaga! W razie gdyby świadek natrafił na przeszkody, które
uniemożliwiają mu przybycie na czas (np. wypadek w drodze do
sądu, opóźniony autobus) powinien powiadomić telefonicznie
sekretariat i podać przyczynę opóźnienia oraz przypuszczalny
czas przybycia do sądu.
Pamiętaj! Idąc do sądu należy zabrać ze sobą dokumentu
tożsamości (dowód osobisty, paszport itp.), umożliwia to
sprawdzenie tożsamości stającej osoby.
31
Przebieg rozprawy



Rozprawę rozpoczyna wywołanie sprawy, które polega na
ogłoszeniu przez sędziego lub protokolanta, że będzie
rozpatrywana sprawa, przykładowo ”Kowalskiego przeciwko
Nowakowi o zapłatę”.
Po wejściu na salę rozpraw odbywa się sprawdzenie
obecności
świadków
i
pozostałych
uczestników
postępowania. Sędzia-przewodniczący ustala także, w jakiej
kolejności będą zeznawali świadkowie. Osoby, które jeszcze
nie zeznawały nie mogą być obecne przy przesłuchaniu
innych świadków.
Przed przystąpieniem do przesłuchania świadek zostaje
uprzedzony o prawie odmowy zeznań
oraz o
odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.
Uwaga! Art. 233§1 kodeksu karnego przewiduje karę
pozbawienia wolności do lat 3 dla osoby, która składając
zeznania - zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę.
32
Przebieg rozprawy II

Przesłuchanie rozpoczyna się od zadania świadkowi pytań
dotyczących jego:







imienia,
nazwiska,
wieku,
stosunku do stron (np. małżonek, syn, córka),
zawodu
oraz tego czy świadek był karany za składania fałszywych
zeznań.
Pytania te mają swój konkretny cel. Informacje o wieku świadka
i karalności za składanie fałszywych zeznań zdecydują o tym, czy
może być od świadka odebrane przyrzeczenie. Stosunek do stron
i zawód pozwoli przewodniczącemu na ocenę, czy świadek
należy do kręgu osób, którym przysługuje prawo odmowy zeznań
oraz czy dana osoba może być świadkiem.
33
Przebieg rozprawy III



Jeżeli świadek ma składać zeznania, przewodniczący odbiera od
niego przyrzeczenie, po pouczeniu go o znaczeniu tego aktu. Jednak
za zgodą obecnych stron świadek może być zwolniony przez sąd od
składania przyrzeczenia.
Rota przyrzeczenia: „Świadomy znaczenia mych słów i
odpowiedzialności przed prawem przyrzekam uroczyście, że będę
mówił szczerą prawdę, niczego nie ukrywając z tego, co mi jest
wiadome”.
Następnie przesłuchanie przechodzi w swoją właściwą fazę
zaczynającą się od odpowiedzi na pytania przewodniczącego, co i z
jakiego źródła wiadomo świadkowi w sprawie.
Podstawa prawna
Art. 210 i nast. Kpc
34
Przebieg rozprawy IV

Sędziowie stosują różne sposoby przesłuchiwania. Niektórzy umożliwiają
swobodne wypowiedzenie się świadka, inni zaś zaczynają bezpośrednio od
pytań, po których dopiero umożliwiają świadkowi uzupełnienie pominiętych
we wcześniejszej wypowiedzi informacji.
Pamiętaj! Zeznanie świadka są zapisywane do protokołu. Świadek ma prawo
zwrócenia się do sądu o ich uzupełnienie lub sprostowanie.

Konfrontacja świadków
Świadkowie, których zeznania przeczą sobie wzajemnie, mogą być
konfrontowani.
Przykład
Na sprawę rozwodową zostały powołane pełnoletnie dzieci małżonków.
Jedno z nich zeznało, że rodzice nigdy się nie kłócili ze sobą, drugie z dzieci,
że codziennie w domu były awantury. Wobec tego, że obie wersje są
wyraźnie sprzeczne sąd zarządził konfrontację. Świadkowie zostali
poproszenie o wyjaśnienie tych rozbieżności
Podstawa prawna
Art. 272 Kpc
35
Postępowanie w razie ukarania świadka grzywną



Świadek w ciągu tygodnia od daty doręczenia mu postanowienia
skazującego go na grzywnę lub na pierwszym posiedzeniu, na które
zostanie wezwany, może usprawiedliwić swoje niestawiennictwo.
Jeżeli sąd uzna, że świadek usprawiedliwił swoje niestawiennictwo
to zwalnia świadka od grzywny i od przymusowego sprowadzenia.
Nie zawsze świadek będzie mógł usprawiedliwić swoje
niestawiennictwo bezpośrednio na posiedzeniu.
Przykład
Świadek otrzymał postanowienie sądu o ukaraniu go grzywną za
niestawiennictwo na rozprawie. Świadek stwierdził, że usprawiedliwi się przed
sądem na kolejnej rozprawie. W międzyczasie sąd uchylił swoje postanowienie
o powołaniu tejże osoby na świadka. Wobec tego świadek został pozbawiony
możliwości usprawiedliwienia się bezpośrednio przed sądem.

Jeżeli w sytuacji opisanej w powyższym przykładzie świadek wystosowałby
pismo z usprawiedliwieniem, ale po upływie tygodnia od daty doręczenia to
sąd nie mógłby go uwzględnić, gdyż byłoby ono spóźnione
36
Co zrobić w przypadku niedotrzymania
terminu do usprawiedliwienia nieobecności?


Termin tygodniowy podlega, stosownie do okoliczności
przywróceniu, jeżeli świadek udowodni, że nie
usprawiedliwił w terminie nieobecności bez swojej winy
(z przyczyn na które nie miał wpływu).
Jeżeli sąd odmówi zwolnienia świadka od grzywny lub
od przymusowego sprowadzenia, to świadkowi
przysługuje zażalenie.
37
Najczęściej zadawane pytania
Czy świadek może spisać swoje zeznania i odczytać je
przed sądem?

Nie.
Niedopuszczalne
jest
wcześniejsze
przygotowanie zeznań i odczytywanie ich przed
sądem. Jeżeli świadek nie jest w stanie
odpowiedzieć na pytanie sędziego lub strony bez
notatek lub dokumentów należy to wprost powiedzieć
sędziemu.
Czy można przesłać swoje zeznania do sądu na piśmie,
zamiast stawienia się osobiście?

Nie. Istota zeznań sprowadza się do przesłuchania,
a więc bezpośredniego wysłuchania świadka. Osoba
wezwania w charakterze świadka powinna stawić się
w sądzie.
38
Najczęściej zadawane pytania II
Czy można odmówić bycia świadkiem w sądzie?

Nie. Nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze
świadka. Wyjątki dotyczą np. małżonków stron, ich dzieci.
Nawet jeżeli osobie przysługuje prawo do odmowy składania
zeznań, np. ze względu na pokrewieństwo to i tak musi udać
się do sądu i dopiero tam może oświadczyć, iż nie chce
zeznawać. Wcześniejsze zapytanie, o to czy ktoś wyraża
zgodę, aby podać go za świadka nie ma podstaw prawnych
i może być traktowane jedynie jako wyraz uprzejmości.
Czy odmowa przez członka rodziny składania zeznań wywołuje
niekorzystne skutki dla stron?

Nie. Motywy, jakimi kierują się osoby bliskie korzystając
z prawa do odmowy zeznań są bardzo różne i nie są oceniane
przez sąd. Ważne jest to, że w żadnym wypadku odmowa
zeznań nie uprawnia sądu do wyciągania z tego powodu
niekorzystnych wniosków dla którejkolwiek ze stron.
39
Najczęściej zadawane pytania III

Czy osoba niepełnosprawna mająca problemy z poruszaniem
się musi stawić się w sądzie, jeżeli została powołana na
świadka?
Przesłuchanie osób dotkniętych chorobą lub kalectwem
odbywa się w miejscu, gdzie przebywają, jeżeli nie mogą go
opuścić. W takim wypadku należy skierować pismo do sądu
z wyjaśnieniem przyczyn, dla których nie można stawić się
osobiście w sądzie. Należy jednak pamiętać, że nie wolno
nadużywać tej możliwości. Zakaz opuszczania miejsca pobytu
nie powinien wynikać z subiektywnej oceny świadka, ale co do
zasady powinien być poparty zaleceniami lekarskimi.
Podstawa prawna
Art. 263 Kpc
40
Najczęściej zadawane pytania IV
Czy świadek po złożeniu zeznań może opuścić sąd?

Nie. Każdy świadek ma obowiązek pozostawania w sądzie do
czasu, aż przewodniczący sądu zezwoli mu na opuszczenie
sądu.
Najczęściej
po
przesłuchaniu
przewodniczący
oświadcza, że „świadek jest wolny” lub „świadek może opuścić
salę”. W razie wątpliwości należy zapytać się sędziego, czy
można sobie pójść. Samowolne opuszczenie sądu może
spowodować
nałożenie
grzywny
lub
przymusowe
doprowadzenie.

Czy osoba wezwana przez sąd na przesłuchanie w charakterze
świadka, która w odpowiedzi na to wezwanie wystosowała
pismo, w którym oświadczyła, że nic nie wie w tej sprawie
może być skazana na grzywnę?
Tak. Samo pisemne oświadczenie świadka, że nie posiada
żadnych wiadomości w sprawie albo że jako osoba najbliższa
chce skorzystać z prawa odmowy zeznań, nie zwalnia go z
obowiązku stawienia się w sądzie. To sąd ocenia czy świadek
ma znaczenie dla sprawy czy też nie.
41
Rozdział III Świadek w procesie
karnym
Spis treści.
Słownik pojęć
Obowiązki świadka
Uprawnienia świadka
Przebieg rozprawy
Przyznawanie należności świadkom
Najczęściej zadawane pytania
str. 43
str. 44 – 47
str. 48 – 56
str. 57 – 60
str. 60 – 63
str. 64.
42
Słownik pojęć


Kpk - kodeks postępowania karnego - akt regulujący
postępowanie w sprawach karnych.
Pełnomocnik – osoba występująca w imieniu strony, w
postępowaniu karnym pełnomocnika ustanowić może np.
oskarżyciel posiłkowy

Powinowaci – zob. slajd 23.

Świadek - zob. slajd 23

Strona – osoba, przeciwko której toczy się postępowanie (np.
oskarżony).

Oskarżony – osoba przeciwko której wniesiono oskarżenie do
sądu, a także osoba, co do której prokurator złożył wniosek
o warunkowe umorzenie postępowania.
Wstępni - zob. slajd 23.

Zstępni - zob. slajd 23.

43
Obowiązki świadka

Świadek występujący w sprawie karnej ma obowiązek:
a) stawienia się na wezwanie w miejscu i czasie
określonym przez sąd,
Pamiętaj! Świadek, który stawił się na rozprawie nie może samowolnie oddalać
się bez zezwolenia sądu.
b) złożenia zeznań,
c) mówienia prawdy i nie zatajania faktów z tego, co jest
mu wiadome.


Świadek nie powinien przemilczać przed sądem żadnych
okoliczności związanych ze sprawą chociażby nie był o nie
bezpośrednio pytany. Przemilczanie określonych faktów może
zostać uznane za składanie fałszywych zeznań. Obowiązkiem
świadka jest bycie lojalnym tylko i wyłącznie wobec sądu, a nie
wobec stron.
Świadek nie będzie odpowiadał za przestępstwo fałszywych
zeznań, jeżeli w postępowaniu karnym, w którym występował on
później jako oskarżony, złożył je uprzednio w charakterze
świadka co do okoliczności związanych z zarzuconym mu
następnie czynem.
44
Obowiązki świadka II
Świadek, który nie może się stawić na wezwanie sądu z powodu:
 choroby,
 kalectwa,
 innej nie dającej się pokonać przeszkody (np. podeszły wiek
w znacznym stopniu utrudniający poruszanie się)
może zostać przesłuchany w miejscu swojego pobytu.


Choroba lub kalectwo powinny uniemożliwiać osobiste stawienie się
w sądzie, dlatego co do zasady świadek powinien dysponować
zaświadczeniem lekarskim, z którego będzie wynikało, że jego stan
zdrowia uniemożliwia mu przybycie do sądu.
W piśmie skierowanym do sądu świadek powinien wyjaśnić
przyczynę ze względu na którą nie może stawić się w sądzie oraz
załączyć stosowne dokumenty (np. zaświadczenie lekarskie).
Należy także podać miejsce pobytu, czyli miejsce, w którym świadek
faktycznie się znajduje, np. mieszkanie, dom pomocy społecznej.
Z tego względu, iż niekiedy osoby nie przebywają w miejscu swego
zameldowania.
Podstawa prawna
Art. 177 Kpk
45
Obowiązki świadka III
Przesłuchanie z udziałem biegłego

Jeżeli istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego świadka,
jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub
odtwarzania przez niego postrzeżeń, sąd lub prokurator może
zarządzić przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza lub
biegłego psychologa, świadek nie może się temu sprzeciwić.

Natomiast świadek, który nie jest pokrzywdzonym nie może być
zmuszony do poddania się oględzinom ciała i badaniu
lekarskiemu lub psychologicznemu. Czynności te wymagają
zgody świadka.
Przykład 1
Świadek poinformował sąd, że cierpi na zaniki pamięci i nie jest w stanie dokładnie
relacjonować zdarzeń, których był naocznym świadkiem. Sędzia poprosił zatem
świadka, aby ten poddał się specjalistycznym badaniom. Świadek odmówił, bez
podania przyczyn (zgodnie z art. 192§4 Kpk). Wobec tego sprzeciwu sąd zarządził
przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza psychologa - temu świadek nie
mógł się sprzeciwić (art. 192§2 kpk).
Podstawa prawna
Art. 194 i 192 Kpk
46
Obowiązki świadka IV

Jeżeli świadek jest jednocześnie pokrzywdzonym to
nie
może
sprzeciwić
się
oględzinom
i badaniom nie połączonym z zabiegiem
chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie
leczniczym, a od stanu jego zdrowia zależy
karalność czynu.
Przykład 2

Pokrzywdzona twierdzi, że została zgwałcona. W celu
stwierdzenia czy faktycznie doszło do zbliżenia fizycznego
niezbędne jest przeprowadzenie badania lekarskiego. W związku
z tym nie może ona sprzeciwić się badaniu.
Podstawa prawna
Art. 192 Kpk
47
Uprawnienia świadka
Prawo odmowy zeznań
Jednym z najważniejszych uprawnień świadka jest prawo
odmowy zeznań. Prawo takie przysługuje osobie najbliższej dla
oskarżonego. Osobą najbliższą jest:
 małżonek,
 wstępny (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie),
 zstępny (dzieci, wnuki, prawnuki),
 rodzeństwo, (bracia, siostry), w tym rodzeństwo przyrodnie,
tj. mające tylko wspólnego ojca lub matkę,
 powinowaty w tej samej linii lub stopniu, (np. wdowiec w
stosunku do córki z pierwszego małżeństwa zmarłej żony),
 osoba pozostająca w stosunku przysposobienia (adopcji)
oraz jej małżonek,

a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu, czyli
osoba pozostająca w związku co do istoty takim samym jak
związek małżeński, tyle tylko, że pozbawionym węzła
prawnego.
Podstawa prawna
Art. 182 Kpk
48
Uprawnienia świadka II
Prawo odmowy zeznań – cd.




Jeżeli po pouczeniu o prawie odmowy składania zeznań świadek
przystąpi do zeznawania sąd może potraktować to jako wyraz
tego, że świadek nie chce korzystać z prawa odmowy zeznań.
Odmowa złożenia zeznań odnosi się do całości zeznań. Świadek
nie może wybierać spraw, co do których chce zeznawać.
Zobowiązany jest także mówić o sprawach niekorzystnych dla
oskarżonego.
Uchylenie się świadka od zeznań w postępowaniu
przygotowawczym nie stanowi przeszkody do wezwania tego
świadka na rozprawę. Świadek ma prawo do zmiany zdania
w kwestii składania zeznań i może zrezygnować z tego prawa.
Prawo odmowy zeznań trwa mimo ustania małżeństwa lub
przysposobienia. Jednak nie przysługuje ono byłemu
konkubentowi oskarżonego, gdyż ustawa nadaje je jedynie
osobom pozostającym (aktualnie) we wspólnym pożyciu.
49
Uprawnienia świadka III
Prawo odmowy zeznań – cd.

Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który
w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział
w przestępstwie objętym postępowaniem. Innymi słowy każdy ze
sprawców występuje w roli oskarżonego o udział w tym samym
przestępstwie, ale w odrębnym postępowaniu.

Jeżeli świadek jest osobą małoletnią, samodzielnie podejmuje
decyzję i składa oświadczenie, czy z tego prawa korzysta, czy też
nie.
50
Uprawnienia świadka IV
Prawo uchylenia się od odpowiedzi na pytanie



Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie
odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na
odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.
Podstawa prawna
Art. 183 Kpk
Uchylenie się od odpowiedzi na pytanie jest czymś innym niż odmową
zeznań. W tym wypadku świadek zwolniony jest tylko z odpowiedzi na
konkretne pytanie.
Świadek nie ma obowiązku wyjaśniania, dlaczego odmawia
odpowiedzi. Istotą omawianego prawa jest to, że nie należy nikogo
stawiać w sytuacji przymusowej, w której musi albo kłamać, albo
obciążać siebie lub osobę najbliższą. Świadek powinien jednak
poinformować, że odmawia odpowiedzi na pytanie, że względu na fakt
grożącej odpowiedzialności.
51
Uprawnienia świadka V
Prawo uchylenia się od odpowiedzi na pytanie – cd.

Można zwolnić od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania
osobę pozostającą z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku
osobistym, jeżeli osoba taka wnosi o zwolnienie.


Świadek nie ma obowiązku dokładnego wyjaśnienia sądowi,
dlaczego odmawia odpowiedzi na konkretne pytania. Powinien
jednak uprawdopodobnić, że pozostaje z oskarżonym
w szczególnie bliskich stosunkach.
Szczególnie bliski stosunek osobisty to istniejąca pomiędzy
świadkiem a oskarżonym silna więź uczuciowa, emocjonalna,
wynikająca np. z długotrwałej silnej przyjaźni i koleżeństwa lub z
narzeczeństwa.
Podstawa prawna
Art. 185 Kpk
52
Uprawnienia świadka VI
Kiedy można odmówić złożenia zeznań lub odpowiedzi na pytanie?

Osoba uprawniona do odmowy złożenia zeznań albo zwolniona na
podstawie art. 185 Kpk może oświadczyć, że chce z tego prawa
skorzystać, nie później jednak niż przed rozpoczęciem pierwszego
zeznania w postępowaniu sądowym; poprzednio złożone zeznanie tej
osoby nie może wówczas służyć za dowód ani być odtworzone.
Podstawa prawna
Art. 186 Kpk
Przykład 3
Janina Nowak została wezwana na policję na przesłuchanie w sprawie,
w której oskarżonym jest jej mąż. Została pouczona o prawie odmowy zeznań,
jako osoba najbliższa dla oskarżonego, ale nie skorzystała z tego prawa
i złożyła zeznania. Wezwana przez sąd jako świadek oświadczyła, że nie chce
zeznawać. Wobec tego sąd potraktował jej poprzednio złożone zeznania jako
niebyłe i nie służyły już za dowód przeciwko jej mężowi.
53
Uprawnienia świadka VII
Żądanie przeprowadzenia rozprawy z wyłączeniem jawności


Świadek może żądać, aby przesłuchano go na rozprawie
z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na
hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą.
Pojęcie "hańby" należy rozumieć jako okrycie się wielkim
wstydem i kompromitacją samego świadka lub jego bliskich,
w razie gdyby udzielił on odpowiedzi na pytanie. Chodzi tutaj
o okoliczności, które w odczuciu społecznym "poniżają" osobę
zachowującą się w dany sposób.
Podstawa prawna
Art. 183 Kpk
54
Uprawnienia świadka VIII
Świadek anonimowy


Świadek, który obawia się o życie, zdrowie, wolność albo mienie
w znacznych rozmiarach swoje lub osoby dla niego najbliższej,
powinien o tym poinformować prokuratora lub sąd żądając zachowania
w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie jego tożsamości,
w tym danych osobowych.
Nie wystarczy jednak samo zgłoszenie takiego żądania. Sąd lub
prokurator może utajnić dane świadka, dopiero, gdy obawy świadka
mają pokrycie w rzeczywistości. Muszą zatem być realne.
55
Uprawnienia świadka IX
Utajnienie danych świadka

Świadek może żądać, aby dane dotyczące miejsca zamieszkania
zostały zastrzeżone do wyłącznej wiadomości prokuratora lub
sądu. Wymagane jest, aby zachodziła uzasadniona obawa użycia
przemocy lub groźby bezprawnej wobec świadka lub osoby
najbliższej spowodowana składaniem zeznań przez świadka.
Pisma procesowe doręcza się wówczas do instytucji, w której
świadek jest zatrudniony, lub na inny wskazany przez niego
adres.
Podstawa prawna
Art. 191 Kpk
56
Przebieg rozprawy

W wezwaniu dla świadka sąd określa miejsce i czas
przesłuchania, dlatego obowiązkiem świadka jest punktualne
przybycie na miejsce.
Uwaga! W razie gdyby świadek natrafił na przeszkody, które uniemożliwiają
mu przybycie na czas (np. wypadek w drodze do sądu, opóźniony autobus)
powinien powiadomić telefonicznie sekretariat i podać przyczynę
opóźnienia oraz przypuszczalny czas przybycia do sądu.


Rozprawę rozpoczyna wywołanie sprawy, które polega na
ogłoszeniu przez sędziego lub protokolanta, że będzie
rozpatrywana przykładowo ”sprawa z oskarżenia publicznego
przeciwko Janowi Kowalskiemu”.
Po wejściu na salę rozpraw odbywa się sprawdzenie obecności
świadków i pozostałych uczestników postępowania. Sędziaprzewodniczący ustala także, w jakiej kolejności będą zeznawali
świadkowie.
57
Przebieg rozprawy II
Pamiętaj!

Idąc do sądu należy zabrać z sobą dokument
tożsamości (dowód osobisty, paszport itp.),
umożliwia to sprawdzenie tożsamość stającej
osoby.
 Przed rozpoczęciem przesłuchania sędzia
uprzedza świadka o odpowiedzialności karnej za
zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy.
Ważne!

Art. 233§1 kodeksu karnego przewiduje karę
pozbawienia wolności do lat 3 dla osoby, która
składając zeznania - zeznaje nieprawdę lub
zataja prawdę.
58
Przebieg rozprawy III
Przesłuchanie rozpoczyna się od zapytania świadka o:
 imię,
 nazwisko,
 wiek,
 zajęcie,
 miejsce zamieszkania,
 karalność za fałszywe zeznanie lub oskarżenie oraz
stosunek do stron.
Jeżeli świadek ma składać zeznania, przewodniczący odbiera od
niego przyrzeczenie, po pouczeniu go o znaczeniu tego aktu.
Jednak za zgodą obecnych stron świadek może być zwolniony
przez sąd od składania przyrzeczenia.
Rota przyrzeczenia „Świadomy znaczenia mych słów
i odpowiedzialności przed prawem przyrzekam uroczyście, że
będę mówił szczerą prawdę, niczego nie ukrywając z tego, co mi
jest wiadome”
59
Przebieg rozprawy IV
Pamiętaj! Jeżeli świadek składa przyrzeczenie to stanowi ono podstawę
do pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej w razie złożenia
fałszywych zeznań, nawet jeżeli sędzia nie uprzedzi świadka
o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.


Świadek zostaje uprzedzony przez sąd o prawie odmowy składania
zeznań lub odpowiedzi na pytanie (art. 182, 183, 185 Kpk), jeżeli
ujawnią się okoliczności objęte tymi przepisami.
Następnie przesłuchanie przechodzi w swoją właściwą fazę,
zaczynającą się od odpowiedzi na pytania przewodniczącego, co
i z jakiego źródła wiadomo świadkowi w sprawie. Sędziowie stosują
różne sposoby przesłuchiwania. Niektórzy umożliwiają swobodne
wypowiedzenie się świadkowi, inni zaś zaczynają bezpośrednio od
pytań, po których dopiero umożliwiają mu uzupełnienie pominiętych we
wcześniejszej wypowiedzi informacji.
Pamiętaj! Zeznania świadka są zapisywane do protokołu. Świadek ma
prawo zwrócenia się do sądu o ich uzupełnienie lub sprostowanie.
60
Przyznawanie należności świadkom
Świadkowi na jego żądanie może być przyznane:
 odszkodowanie
za
zarobek
utracony
z
stawiennictwa na wezwanie sądu,
 zwrotu poniesionych faktycznie kosztów noclegu
 zwrot kosztów podróży.
powodu
Ważne! Za koszty podróży uznaje się koszty przejazdu środkiem
transportu masowego (koleją, autobusem itp.) w klasie najniższej,
w braku zaś takiego środka - koszty przejazdu najtańszym
z dostępnych środków lokomocji. W przypadku gdy kilku
świadków korzystało z jednego pojazdu na wspólny koszt,
przyznaje się każdemu z nich część kosztów na niego
przypadającą.

Prawo do żądania powyższych należności służy osobie wezwanej
w charakterze świadka, jeżeli się stawiła, choćby nie została
przesłuchana.
61
Przyznawanie należności świadkom II



W przypadku, gdy osoba uprawniona do otrzymania
należności zostanie wezwana w charakterze świadka w kilku
sprawach na ten sam dzień, wówczas przyznaje się jej te
należności tylko raz.
Świadkom, którzy zgłosili się bez wezwania sądu, należności
mogą być przyznane tylko w przypadku, jeżeli zostali przez
sąd przesłuchani.
Sąd może przyznać należności także osobie towarzyszącej
świadkowi, jeżeli świadek ze względu na stan zdrowia nie
mógł przybyć do sądu bez opieki osoby mu towarzyszącej.
62
Przyznawanie należności świadkom III
Termin zgłoszenia żądania

Świadkowie
powinni
zgłosić
żądanie
przyznania
im
przypadających należności po wykonaniu swego obowiązku
w tym samym dniu, a jeżeli byli wezwani na rozprawę najpóźniej
nazajutrz po zakończeniu rozprawy.
Przedawnienie

Osoby, które nie zgłosiły żądania w terminie tracą prawo do
wynagrodzenia.
Podstawa prawna
Dekret z dnia 26 października 1950 r., o należnościach
świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym.
63
Najczęściej zadawane pytania


Czy świadek powinien wspominać przed sądem także
o sprawach, których nie jest całkiem pewien?
Tak. Jeżeli są to sprawy, które mogą mieć znaczenie dla
postępowania świadek powinien o nich poinformować sąd,
zaznaczając, że ma pewne wątpliwości, np. co do przebiegu
zdarzenia. Świadek jest zobowiązany do składania zeznań
także odnośnie zasłyszanych faktów.
Oskarżonym jest ojciec świadka. Świadek chciałby skorzystać
z prawa do odmowy zeznań. Czy takie postępowania
zostanie poczytane na niekorzyść oskarżonego?
Nie. Sąd nie jest uprawniony do ustalania i oceny motywów,
przyczyn i pobudek odmowy zeznań przez osobę uprawnioną
do takiej odmowy. Decyzja o odmowie zeznań należy
wyłącznie do osoby, której prawo to przysługuje i nie jest w
żaden sposób (pozytywny albo negatywny) odczytywana
przez sąd.
64
Rozdział IV Informacje dla oskarżonych
Spis treści:
Słownik pojęć
Domniemanie niewinności
Wyjaśnienia oskarżonego
Prawo do kłamstwa
Prawo do obrony
Obrońca
Niestawiennictwo na rozprawie
Wyrok zaoczny
„Ostatnie słowo” oskarżonego
Wyrok
Odwołanie
Wyrok zaoczny i sposób jego zaskarżenia
Rozprawa przed sądem II instancji
Przebieg rozprawy
str. 66
str. 67 – 68
str. 69
str. 70
str. 71 – 74
str. 75 – 76
str. 77
str. 78
str. 79
str. 80 – 81
str. 82
str. 83 – 84
str. 85
str. 86
65
Słownik pojęć











Oskarżony - za oskarżonego uważa się osobę, przeciwko której
wniesiono oskarżenie do sądu, a także osobę, wobec której prokurator
złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania.
Kpk - kodeks postępowania karnego .
Konwencja -Europejska Konwencja Praw Człowieka
Pełnomocnik – osoba umocowana przez stronę do występowania w jej
imieniu.
Postępowanie przygotowawcze - pierwszy etap postępowania
karnego.Jego celem jest przede wszystkim zebranie dowodów, które
umożliwią wniesienie aktu oskarżenia.
Prawomocny wyrok – orzeczenie, od którego nie przysługuje odwołanie
do sądu wyższej instancji.
Obrońca - osoba uprawniona do występowania w imieniu i na rzecz
oskarżonego (adwokat).
Oskarżyciel publiczny - podmiot wnoszący lub popierający oskarżenie
przed sądem - z reguły jest nim prokurator.
Sąd wyższej instancji – sąd przełożony nad sądem rozpoznającym
sprawę (np. sąd okręgowy nad sądem rejonowym).
Strona - zob. slajd 23.
Środek odwoławczy – instytucja procesowa umożliwiająca ubieganie się
o zmianę rozstrzygnięcia (apelacja, zażalenie)
66
Domniemanie niewinności


Oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie
zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem.
Zasada domniemania niewinności należy do podstawowych praw
człowieka. Uwalnia ona oskarżonego od obowiązku wykazywania
swej niewinności, co sprawia, że na oskarżycielu publicznym
spoczywa ciężar udowodnienia mu winy.
Wyjątek! W sprawie o zniesławienie (pomówienie innej osoby) na
oskarżonym ciąży obowiązek udowodnienia, że zarzut był
prawdziwy i działał on w obronie społecznie uzasadnionego
interesu, albo że zarzut niepubliczny był prawdziwy.
Podstawa prawna
art. 42 ust. 3 Konstytucji
Art. 5 Kpk
67
Domniemanie niewinności II

W postępowaniu karnym nie można czynić ustaleń
alternatywnych, jeżeli oskarżyciel lub sąd ma wątpliwości.
Przykład 1
Prokurator lub sąd nie może przyjąć, że oskarżony albo dokonał
kradzieży, albo nabył daną rzecz, wiedząc, że pochodzi od pasera.
Każde ustalenia dotyczące oskarżonego musi być definitywne.

Konsekwencją domniemania niewinności jest zasada nakazująca
tłumaczenie niedających się usunąć wątpliwości na korzyść
oskarżonego. Oznacza to, że oskarżyciel lub sąd nie może, np.
wybierać niekorzystnej dla oskarżonego wersji zdarzenia, jeżeli
na jej potwierdzenie nie ma wiarygodnych dowodów.
68
Wyjaśnienia oskarżonego


Oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia; może jednak bez podania
powodów odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić
składania wyjaśnień. O prawie tym należy go pouczyć. Obecny przy
czynnościach dowodowych oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia co
do każdego dowodu.
Podstawa prawna
Art. 175 Kpk
W postępowaniu przygotowawczym oskarżonemu należy, na jego
żądanie lub jego obrońcy, umożliwić w toku przesłuchania złożenie
wyjaśnień na piśmie. Pisemne wyjaśnienia oskarżonego, podpisane
przez niego, z zaznaczeniem daty ich złożenia, stanowią załącznik do
protokołu. Przesłuchujący może jednak z ważnych powodów odmówić
zgody na złożenie przez oskarżonego wyjaśnień na piśmie.
Podstawa prawna
Art. 176 Kpk
Pamiętaj! Nikt nie ma obowiązku samooskarżania się. Winę oskarżonego
musi udowodnić oskarżyciel. Nie ma prawnej możliwości zmuszenia
oskarżonego do działania w toku postępowania ani wykazywania swej
niewinności, w szczególności do składania wyjaśnień.
69
Prawo do kłamstwa



Oskarżony nie ma obowiązku mówienia prawdy. Nie może
jednak bezkarnie zniesławiać albo fałszywie oskarżać inne
osoby. Odmawiając wyjaśnień oskarżony nie musi podawać
motywów swego działania, ani się usprawiedliwiać. Odmowa
nie może być poczytane za okoliczność obciążającą
oskarżonego.
W toku postępowania przygotowawczego oskarżony może
być przesłuchany kilkakrotnie, jeżeli nie odmówi składania
wyjaśnień. W toku postępowania przed sądem oskarżony
może również składać wyjaśnienia. Przysługuje mu „ostatnie
słowo” po zamknięciu przewodu sądowego.
Wyjaśnienia oskarżonego podlegają ocenie oskarżyciela oraz
sądu, tak jak inne środki dowodowe.
70
Prawo do obrony
Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do
korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć. Obroną
w postępowaniu karnym jest każde zachowanie podejmowane
w interesie oskarżonego, zarówno przez samego oskarżonego, jak
i jego obrońcę. Oskarżony może bronić się czynnie, np. składając
wnioski dowodowe lub biernie – wstrzymując się od jakiegokolwiek
udziału w postępowaniu.
Podstawa prawna
Art. 6 Kpk
71
Prawo do obrony II
Prawo do obrony realizowane jest poprzez konkretne
uprawnienia procesowe, np.:






prawo do informacji,
możliwość składania wniosków dowodowych (m.in. o
przesłuchanie świadków, powołanie biegłego) (art. 167),
prawo uczestniczenia w czynnościach procesowych (np.
oględzinach miejsca zdarzenia),
składanie wyjaśnień przez oskarżonego,
zapoznawanie się z aktami sprawy,
zaskarżanie decyzji organów prowadzących postępowanie .
72
Prawo do obrony III


Wyrazem prawa do obrony jest możliwość skorzystania przez
oskarżonego z pomocy obrońcy.
Korzystanie z pomocy obrońcy może polegać na samodzielnym
wyborze obrońcy. Natomiast oskarżony, który nie ma obrońcy
z wyboru, może żądać, aby mu wyznaczono obrońcę z urzędu,
jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść
kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania
siebie i rodziny.
Podstawa prawna
Art. 78 Kpk

Prawo oskarżonego do porozumiewania się ze swoim obrońcą na
osobności jest częścią podstawowych wymagań rzetelnego
procesu w demokratycznym społeczeństwie.
73
Prawo do obrony IV
Zgodnie z Konwencją oskarżony ma prawo, m.in. do:



posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do
przygotowania obrony,
przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków
oskarżenia oraz żądania obecności i przesłuchania
świadków obrony na takich samych warunkach jak
świadków oskarżenia,
korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie
rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie.
Podstawa prawna
Art. 6 Konwencji
74
Obrońca




Obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony według
przepisów o ustroju adwokatury (adwokat).
Obrońcę ustanawia oskarżony; do czasu ustanowienia obrońcy
przez oskarżonego pozbawionego wolności, obrońcę może
ustanowić inna osoba, o czym niezwłocznie zawiadamia się
oskarżonego.
Ustanowienie obrońcy lub wyznaczenie obrońcy z urzędu
uprawnia go do działania w całym postępowaniu, nie wyłączając
czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia, jeżeli nie zawiera
ograniczeń.
Obrońca nie odbiera oskarżonemu prawa do samodzielnego
działania w procesie. Nie może ograniczać praw procesowych
oskarżonego i nie może mu zabronić przedsiębrania aktów
procesowych, których chce on przedsięwziąć.
Podstawa prawna
Art. 82 i nast. Kpk
75
Niestawiennictwo na rozprawie



Obecność oskarżonego na rozprawie głównej jest obowiązkowa,
jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Przewodniczący może wydać
zarządzenie w celu uniemożliwienia oskarżonemu oddalenia się
z sądu przed zakończeniem rozprawy, jeżeli ten stawił się na
rozprawie.
Podstawa prawna
Art. 374 i nast. Kpk
Jeżeli oskarżony wprawił się ze swej winy w stan niezdolności do
udziału w rozprawie lub w posiedzeniu (np. przychodząc na salę
rozpraw w stanie nietrzeźwości), w którym jego udział jest
obowiązkowy, sąd może prowadzić postępowanie pomimo jego
nieobecności, nawet jeżeli nie złożył jeszcze wyjaśnień.
Sąd powinien wcześniej zapoznać się ze świadectwem lekarza,
który stwierdził stan takiej niezdolności, lub przesłuchać go
w charakterze biegłego. Stan niezdolności oskarżonego do
udziału w rozprawie można stwierdzić także na podstawie
badania niepołączonego z naruszeniem integralności ciała,
przeprowadzonego za pomocą stosownego urządzenia.
76
Niestawiennictwo na rozprawie II


Jeżeli oskarżony zawiadomiony o terminie rozprawy oświadcza
(w piśmie lub za pośrednictwem obrońcy,), że nie weźmie udziału
w rozprawie, uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę albo
zawiadomiony o niej osobiście nie stawia się na rozprawę bez
usprawiedliwienia, sąd może prowadzić postępowanie bez jego
udziału, chyba że uzna obecność oskarżonego za niezbędną;
Jeżeli oskarżony nie złożył jeszcze wyjaśnień przed sądem, sąd
może uznać za wystarczające odczytanie jego wyjaśnień
poprzednio złożonych.
Podstawa prawna
Art. 377 Kpk
77
Wyrok zaoczny


Zaoczne rozpoznanie sprawy i wydanie wyroku zaocznego
dopuszczalne jest tylko w postępowaniu uproszczonym
(dotyczy to spraw w których prowadzone było dochodzenie).
Sąd może natomiast wydać wyrok zaoczny, gdy:


na rozprawę główną nie stawił się oskarżony i jego obrońca,
którzy o terminie rozprawy zostali prawidłowo zawiadomieni,
nie usprawiedliwili swojej nieobecności i nie wnosili
o odroczenie rozprawy,
w aktach sprawy są wyjaśnienia oskarżonego złożone
uprzednio, chyba że sąd przesłucha oskarżonego w miejscu
jego zamieszkania lub pobytu przez sędziego ze składu
orzekającego albo przez sąd wezwany.
Podstawa prawna
Art. 479 Kpk

Wyrok zaoczny niekoniecznie musi być wyrokiem
skazującym, może to być także wyrok uniewinniający.
78
„Ostatnie słowo” oskarżonego
Po zamknięciu przewodu sądowego przewodniczący udziela głosu stronom
w następującej kolejności:
 oskarżyciel publiczny,
 oskarżyciel posiłkowy,
 oskarżyciel prywatny,
 powód cywilny,
 obrońca oskarżonego,
 oskarżony.
Jeżeli oskarżyciel lub powód cywilny ponownie zabiera głos, należy
również udzielić głosu obrońcy i oskarżonemu.
Podstawa prawna
Art. 406 Kpk


Ostatnie słowo oskarżonego stanowi dla niego okazję do przekonania
sądu o swojej niewinności. Nie można nie doceniać tego etapu
postępowania.
Sąd Najwyższy podkreślił, iż „Ostatnie słowo oskarżonego, zgodnie
z wolą ustawodawcy - ma zamykać wrażenia z rozprawy sądowej, jakie
skład orzekający zabiera ze sobą do sali narad, musi też być wzięte pod
uwagę na naradzie. Naruszenie przepisu o udzieleniu ostatniego głosu
oskarżonemu powoduje konieczność uchylenia wyroku.
79
Wyrok


Sąd wydaje wyrok na podstawie całokształtu okoliczności
ujawnionych w toku rozprawy.
Każdy wyrok powinien zawierać:
1) oznaczenie sądu, który go wydał, oraz sędziów, ławników,
oskarżycieli i protokolanta,
2) datę oraz miejsce rozpoznania sprawy i wydania wyroku,
3) imię, nazwisko oraz inne dane określające tożsamość
oskarżonego,
4) przytoczenie opisu i kwalifikacji prawnej czynu, którego
popełnienie oskarżyciel zarzucił oskarżonemu,
5) rozstrzygnięcie sądu,
6) wskazanie zastosowanych przepisów ustawy karnej.
80
Wyrok II


Wyrok skazujący powinien ponadto zawierać:
1) dokładne określenie przypisanego oskarżonemu czynu
oraz jego kwalifikację prawną,
2) rozstrzygnięcia co do kary i środków karnych, a w razie
potrzeby, co do zaliczenia na ich poczet tymczasowego
aresztowania i zatrzymania oraz środków zapobiegawczych.
Podstawa prawna
art. 413 Kpk
Po podpisaniu wyroku przewodniczący ogłasza go publicznie;
w czasie ogłaszania wyroku wszyscy obecni, z wyjątkiem
sądu,
stoją.
Wyrok
podlega
ogłoszeniu
pomimo
niestawiennictwa oskarżonego lub jego obrońcy.
Podstawa prawna
art. 419 Kpk
81
Odwołanie






W terminie 7 dni od daty ogłoszenia wyroku strona (a także
pokrzywdzony w przypadku wyroku warunkowo umarzającego
postępowanie, wydanego na posiedzeniu) może złożyć wniosek
o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku.
Sporządzenie uzasadnienia z urzędu nie zwalnia strony oraz
pokrzywdzonego od złożenia wniosku o doręczenie uzasadnienia.
Wniosek o uzasadnienie i doręczenie wyroku składa się na piśmie.
Uzasadnienie wyroku stanowi analizę całej sprawy pod względem
dowodowym, jak i prawnym. W uzasadnieniu sąd wskazuje, co sąd
uznał za udowodnione i jak ocenił poszczególne dowody.
Wniosek o uzasadnienie wyroku złożony przed ogłoszeniem wyroku
jest bezskuteczny i nie może być rozpatrzony.
Środek odwoławczy wnosi się także na piśmie do sądu, który wydał
zaskarżone orzeczenie. Termin do wniesienia apelacji wynosi 14 dni
i biegnie dla każdego uprawnionego od daty doręczenia mu wyroku
z uzasadnieniem.
Podstawa prawna
art. 422, 428 i 445 Kpk
Sąd ma obowiązek pouczyć uczestników procesu środkach
zaskarżania, o prawie i sposobie oraz terminie zaskarżenia wyroku. 82
Wyrok zaoczny i sposób jego zaskarżania


Wyrok
zaoczny
doręcza
się
oskarżonemu.
W terminie 7 dni od doręczenia odpisu wyroku
zaocznego oskarżony może wnieść sprzeciw,
w którym powinien usprawiedliwić swoją nieobecność
na rozprawie. Może on połączyć ze sprzeciwem
wniosek o uzasadnienie wyroku na wypadek
nieprzyjęcia lub nieuwzględnienia sprzeciwu.
Uwzględnienie
sprzeciwu
powoduje
ponowne
rozpoznanie sprawy. Wyrok zaoczny traci moc, gdy
oskarżony lub jego obrońca stawi się na rozprawę.
Podstawa prawna
art. 482 Kpk
83
Wyrok zaoczny i sposób jego zaskarżania II




Sprzeciw
–
uprawnienie
kształtujące
przysługujące
oskarżonemu, którego wniesienie skutkuje uchyleniem
wyroku zaocznego
Sprzeciw oskarżonego jest skuteczny wtedy, gdy zostanie
wniesiony w terminie 7 dni od doręczenia odpisu wyroku
zaocznego oraz zawiera usprawiedliwienie nieobecności.
Oskarżony nie musi podnosić innych argumentów przeciwko
wyrokowi. Zagrożeniem dla oskarżonego jest sytuacja, kiedy
np. sąd uzna, że nieobecność oskarżonego na rozprawie była
nieusprawiedliwiona.
Nieprzyjęcie lub nieuwzględnienie sprzeciwu powoduje, że
oskarżony traci prawo do złożenia wniosku o uzasadnienie
wyroku ze względu na upływ terminu do wystąpienia z takim
wnioskiem.
Najbezpieczniejszym rozwiązaniem dla oskarżonego jest
połączenie sprzeciwu z wnioskiem o uzasadnienie wyroku.
84
Rozprawa przed sądem
drugiej instancji



Jeżeli apelacja spełnia wszystkie warunki formalne, to o
przyjęciu apelacji zawiadamia się prokuratora oraz obrońców
i pełnomocników, a także strony - po czym akta przekazuje
się niezwłocznie sądowi odwoławczemu.
Sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę na rozprawie - może
orzec na niekorzyść oskarżonego tylko wtedy, gdy została
wniesiona apelacja na jego niekorzyść została wniesiona.
Udział w rozprawie prokuratora jest obowiązkowy.
Podstawa prawna
Art. 448 Kpk
85
Przebieg rozprawy




Rozprawę rozpoczyna ustne sprawozdanie, w którym sędzia
sprawozdawca
przedstawia
przebieg
i
wyniki
dotychczasowego postępowania, a w szczególności treść
zaskarżonego wyroku oraz zarzuty i wnioski apelacyjne, jak
również kwestie wymagające rozstrzygnięcia z urzędu.
W miarę potrzeby odczytuje się z akt poszczególne ich
części. Strony mogą składać wyjaśnienia, oświadczenia
i wnioski ustnie lub na piśmie; złożone na piśmie podlegają
odczytaniu.
Sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego, który został
uniewinniony w pierwszej instancji lub co do którego w
pierwszej instancji umorzono lub warunkowo umorzono
postępowanie.
Sporządzenie przez sąd odwoławczy uzasadnienia wyroku
nie jest uzależnione od wniosku strony. Następuje ono z
urzędu. Nie oznacza to jednak doręczania wyroku –
wymagany jest wniosek o doręczenie.
86
Rozdział V. Pozycja jednostki w postępowaniu
prokuratorskim
Spis treści.
Ściganie przestępstw
Wszczęcie postępowania przygotowawczego
Zażalenie na bezczynność organu ścigania
Prowadzenie postępowania
Dopuszczenie do udziału w czynnościach
Nadzór nad postępowaniem
Umorzenie postępowania
Powództwo cywilne
Pokrzywdzony jako świadek przed prokuratorem
Ochrona pokrzywdzonego
Szczególna ochrona nieletnich pokrzywdzonych
Uzupełnienie danych zawartych w zawiadomieniu
o przestępstwie
str. 88 – 90
str. 91
str. 92
str. 93
str. 94
str. 95
str. 96
str. 97
str. 98
str. 99 – 100
str. 101 – 102
str. 103
87
Ściganie przestępstw


Przestępstwa ścigane są w Polsce w trzech różnych trybach:
1) publicznoskargowym, - ściganie sprawcy przestępstwa
odbywa się z urzędu,
2) publicznoskargowym ściganym na wniosek - konsekwencją
złożenia wniosku o ściganie przez uprawnionego jest to, że
z chwilą złożenia wniosku postępowanie toczy się z urzędu.
3) prywatnoskargowym – sam pokrzywdzony wnosi
oskarżenie i popiera akt oskarżenia.
Osoba
zgłaszająca
popełnienie
przestępstwa
lub
pokrzywdzony nie muszą wiedzieć, w jakim trybie ścigany jest
dany czyn. Wystarczy, że przedstawią w prokuraturze lub na
Policji całą sytuację, a organ powinien poinformować, czy np.
potrzebny jest wniosek do wszczęcia postępowania.
88
Ściganie przestępstw II

Gdy przestępstwo ścigane jest na wniosek można go cofnąć w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora,
a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu - do rozpoczęcia
przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej.
Ważne! Nie istnieje możliwość cofnięcie wniosku przy
przestępstwie gwałtu
.

Każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa
ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić
o tym prokuratora lub Policję. Wynika z tego, że obywatele
(osoby prywatne) mają tylko moralny, a nie prawny,
obowiązek zawiadamiania władzy o przestępstwie. Nie
zawiadomienie o przestępstwie nie jest karane. Wyjąteki
stanowi informowanie o najcięższych przestępstwach
(zabójstwo, morderstwo, zamach stanu – wymienione w art..
240 Kodeks karnego).
Podstawa prawna
art. 304 Kpk
89
Ściganie przestępstw III




Zawiadomienie o przestępstwie może być zgłoszone:
 na piśmie
 ustnie do protokołu.
Jeżeli
zawiadomienie
zostało
zgłoszone
ustnie,
bezpośrednio
w prokuraturze lub na Policji, wówczas sporządzany jest wspólny protokół
z przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchania
w charakterze świadka osoby zawiadamiającej. Jeżeli zawiadomienie
dotyczy przestępstwa ściganego na wniosek, w protokole tym można
również zamieścić wniosek o ściganie
Niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie wydawane jest
prze policję lub prokuraturę postanowienie o wszczęciu bądź o odmowie
wszczęcia postępowania
O wszczęciu, odmowie wszczęcia albo o umorzeniu śledztwa organy
ścigania mają obowiązek poinformować osobę, która złożyła zawiadomienie
o przestępstwie, oraz ujawnionego pokrzywdzonego, a o umorzeniu także
podejrzanego. W piśmie skierowanym do tych osób powinno zostać także
zawarte pouczenie o przysługujących im uprawnieniach.
Podstawa prawna
art. 304a i nast. Kpk
90
Wszczęcie postępowania
przygotowawczego


Postępowania przygotowawcze są wszczynane przez
prokuraturę, Policję, Agencję Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, Centralne Biuro Antykorupcyjne,
Agencję Wywiadu, Służbę Kontrwywiadu, a także
przez inne uprawnione służby.
Wszczęcia postępowania
Jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia
przestępstwa, zostaje wydane postanowienie o
wszczęciu postępowania. Organy ścigania mogą
wszcząć postępowanie z urzędu, np. w związku z
otrzymanym anonimem lub informacjami medialnymi.
91
Zażalenie na bezczynność
organu ścigania


Jeżeli osoba, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie,
nie zostanie w ciągu 6 tygodni powiadomiona o wszczęciu
albo odmowie wszczęcia postępowania, może wnieść
zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo powołanego do
nadzoru nad organem, któremu złożono zawiadomienie.
Datą złożenia zawiadomienia jest data stempla pocztowego,
w przypadku wysłania zawiadomienia pocztą, lub stempla
biura podawczego prokuratury, Policji albo innego organu
ścigania, jeżeli pismo złożono bezpośrednio w którymś z tych
organów, bądź data przyjęcia zawiadomienia ustnego do
protokołu.
Podstawa prawna
art. 306 i nast. Kpk
92
Prowadzenie postępowania

Do organów ścigania należy gromadzenie i analizowanie
materiału dowodowego, w celu wniesienia aktu oskarżenia
lub umorzenia postępowania. Jednakże strony postępowania
przygotowawczego (podejrzany i pokrzywdzony) mogą
również wpływać na jego przebieg:



służy im prawo składania wniosków dowodowych, np. o
przesłuchanie świadków,
nie można odmówić wzięcia udziału w czynności, jeżeli tego
żądają.
Nie powiadomienie przez prowadzącego postępowanie
przygotowawcze strony żądającej dopuszczenia lub
uniemożliwienie jej dostępu do protokołu czynności jest
uchybieniem proceduralnym i musi być uznane za rażące
naruszeniem prawa.
Podstawa prawna
Art. 315 Kpk
93
Dopuszczenie do udziału w czynnościach


Jeżeli czynności postępowania nie będzie można powtórzyć
na rozprawie, należy podejrzanego, pokrzywdzonego i ich
przedstawicieli ustawowych (a także obrońcę i pełnomocnika,
jeżeli zostali już w sprawie ustanowieni), dopuścić do udziału
w czynności, chyba że zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub
zniekształcenia dowodu w razie zwłoki. Jest to także wyraz
równouprawnienia stron.
Udział osób uprawnionych do wzięcia udziału w tych
czynnościach może polegać na aktywnym uczestnictwie:



składanie wniosków dowodowych i innych oświadczeń,
zadawaniu pytań osobom przesłuchiwanym,
wskazywanie na pewne okoliczności, np. zauważone ślady
krwi.
Podstawa prawna
Art. 316 Kpk
94
Nadzór nad postępowaniem


Prokurator sprawuje nadzór nad postępowaniem
przygotowawczym prowadzonym przez uprawniony do
tego inny organ.
Zarządzenia
prokuratora
przygotowawczym są wiążące.
w
postępowaniu
95
Umorzenie postępowania


Umorzenie postępowania oznacza jego zakończenie, jeżeli
dalsze postępowanie jest niedopuszczalne lub
bezprzedmiotowe.
Ustawowymi przesłankami do nie wszczynania
postępowania,
a wszczętego umorzenia są m.in..:
1) czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie
uzasadniających podejrzenie jego popełnienia,
2) społeczna szkodliwość czynu jest znikoma,
3) ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze,
4) oskarżony zmarł,
5) nastąpiło przedawnienie karalności,
6) postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej
osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej
wszczęte toczy się.
Podstawa prawna
Art. 17 Kpk
96
Powództwo cywilne


Jeżeli powództwo cywilne zostało zgłoszone w toku
postępowania
przygotowawczego,
a
następnie
postępowanie to zostało umorzone, pokrzywdzony
w terminie zawitym 30 dni od daty doręczenia
postanowienia może żądać przekazania sprawy sądowi
właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych.
Jeżeli pokrzywdzony w terminie tym żądania nie zgłosi,
zabezpieczenie upada, a wniesiony poprzednio pozew nie
wywołuje skutków prawnych.
Podstawa prawna
Art. 69 Kpk
97
Pokrzywdzony jako świadek
przed prokuratorem
Zasady przesłuchania

W postępowaniu przygotowawczym świadek podpisuje
oświadczenie, że został uprzedzony o odpowiedzialności
karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy.
Obowiązkiem świadka jest zatem mówienia prawdy.
Pokrzywdzony zeznający jako świadek powinien starać się
relacjonować fakty w sposób jak najbardziej obiektywny, co
z racji pokrzywdzenia może być trudne.

Obowiązkiem prokuratora jest zapewnienie odpowiednich
warunków przesłuchania, tak aby nie ograniczać możności
świadka do swobodnej wypowiedzi. Zeznanie złożone
w warunkach
wyłączających możność swobodnej
wypowiedzi nie może być dowodem w sprawie.
Podstawa prawna
Art. 171 Kpk
98
Ochrona pokrzywdzonego

Przepisy kpk jako jeden z celów postępowania nakazują
uwzględnianie
prawnie
chronionych
interesów
pokrzywdzonego. Oznacza to m.in., że organy ścigania
powinny zadbać o pokrzywdzonego tak, aby zło
wyrządzone przestępstwem dotknęło go w jaki
najmniejszym stopniu.
Podstawa prawna
art. 2 Kpk (zasada ogólna)

W przypadku przestępstw, które w szczególny sposób
wpływają na psychikę pokrzywdzonych (np. zgwałcenie)
można poprosić prokuratora, aby przy przesłuchaniu
obecny był psycholog. Jeżeli pokrzywdzony chciałby
zeznawać w obecności bliskiej sobie osoby, np. męża,
należy również taką potrzebę zgłosić prokuratorowi.
99
Ochrona pokrzywdzonego II



W przypadku dokonania czynności okazania sprawcy
przestępstwa
pokrzywdzonemu
powinny
być
zapewnione warunki umożliwiające prawidłowe
przeprowadzenie tej czynności.
Okazywania osoby można dokonać także w sposób
wyłączający
możliwość
rozpoznania
osoby
przesłuchiwanej przez osobę okazywaną.
Pokrzywdzony może zgłosić żądanie, aby podczas
okazania użyto w szczególności: wizjera, lustra
obserwacyjnego lub innego środka pozwalającego na
dokonanie okazania
w sposób wykluczający
ujawnienie osobom nieuprawnionym tożsamości osoby
przesłuchiwanej.
Podstawa prawna
Rozporz. z dnia 2 czerwca 2003r., w sprawie warunków technicznych
przeprowadzenia okazania (Dz.U.2003.104.981)
100
Szczególna ochrona nieletnich pokrzywdzonych


W sprawach o przestępstwa przeciwko wolności
seksualnej i obyczajowości oraz przeciwko rodzinie i
opiece, pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania
nie ukończył 15 lat, przesłuchuje się w charakterze
świadka tylko raz.
Przesłuchanie może zostać ponownie przeprowadzone
jeżeli wyjdą na jaw istotne okoliczności, których
wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, lub
zażąda tego oskarżony, który nie miał obrońcy w czasie
pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego.
101
Szczególna ochrona nieletnich pokrzywdzonych II


Przesłuchanie przeprowadza sąd na posiedzeniu
z udziałem biegłego psychologa. Prokurator, obrońca
oraz pełnomocnik pokrzywdzonego mają prawo wziąć
udział w przesłuchaniu.
Protokół przesłuchania
odczytuje się na rozprawie głównej; jeżeli został
sporządzony zapis obrazu i dźwięku przesłuchania,
należy go odtworzyć.
Takie same zasady obowiązują w przypadku świadka,
który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, m.in.
w sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem
przemocy lub groźby bezprawnej.
Podstawa prawna
Art. 185a i 185b Kpk
102
Uzupełnienie danych zawartych
w zawiadomieniu o przestępstwie



Czynności postępowania sprawdzającego służą weryfikacji faktów
podanych w zawiadomieniu o przestępstwie lub uzupełnieniu
danych zawartych w tym zawiadomieniu.
Sprawdzenia mogą mieć z zasady charakter czynności
operacyjnych, nieprocesowych, niedowodowych. W związku z
tym niekiedy zachodzi potrzeba uzupełnienia danych zawartych
w zawiadomieniu o przestępstwie, wówczas prowadzący
postępowanie może przesłuchać w charakterze świadka osobę
zawiadamiającą (pokrzywdzonego).
Prokurator może także zażądać od pokrzywdzonego uzupełnienia
danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie, np. poprzez
dostarczenie określonych dokumentów.
Podstawa prawna
Art. 307 Kpk
103
Rozdział VI. Prawa i obowiązki stron postępowania
administracyjnego – w pytaniach i odpowiedziach
Spis treści:
Słownik pojęć
Ogólne zasady postępowania
administracyjnego
Najczęściej zadawane pytania
str. 105
str. 106
str. 107 - 113
104
Słownik pojęć


Strona – każdy, czyjego interesu prawnego lub
obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda
czynności organu ze względu na swój interes prawny lub
obowiązek.
Postępowanie administracyjne – jest to całokształt
czynności podejmowanych przez organy i strony w celu
rozstrzygnięcia sprawy.

Kpa – kodeks postępowania administracyjnego.

Powinowaci - zob. slajd 23.

Wstępni - zob. slajd 23.

Zstępni - zob. slajd 23.
105
Ogólne zasady postępowania
administracyjnego
Prawo nakłada na organy administracji publicznej
szereg
obowiązków
w
zakresie
sposobu
prowadzenia postępowania administracyjnego. Ich
celem jest zapewnienie, m.in.:
 bezstronności postępowania administracyjnego;
 równości wobec prawa osób uczestniczących
w postępowaniu;
 pomocy prawnej stronom, poprzez udzielenie
niezbędnych wyjaśnień i wskazówek.

Gwarancje te mają zapewnić rzetelne i zgodne
z
prawem
przeprowadzenia
postępowania
administracyjnego.
106
Najczęściej zadawane pytania

Czy
w
postępowaniu
administracyjnym
pełnomocnikiem może być członek rodziny?
Tak. Należy jednak pamiętać, że jeśli charakter
czynności wymaga osobistego działania strony, np.
złożenia wyjaśnień lub zeznań, organ wzywając stronę
musi wyraźnie na to wskazać.
Pełnomocnik strony może działać na podstawie
pisemnego pełnomocnictwa lub udzielonego ustnie do
protokołu. Organ administracyjny może dopuścić do
udziału w sprawie członka najbliższej rodziny lub
domownika, nawet bez żądania pełnomocnictwa, jeżeli
nie ma wątpliwości co do istnienia zgody strony na
działanie tychże osób w jej imieniu.
Jedyny wymóg odnośnie osoby pełnomocnika to taki,
aby była to osoba posiadająca zdolność do czynności
prawnych (tj. pełnoletnia, nieubezwłasnowolniona).
Podstawa prawna
Art. 32, 33 Kpa
107
Najczęściej zadawane pytania II


Czy są jakieś terminy, w ciągu których powinna być rozpatrzona
sprawa (podanie, wniosek)?
Tak. Co do zasady organy administracji publicznej obowiązane są
załatwiać sprawy bez zbędnej zwłoki. Załatwienie sprawy wymagającej
postępowania wyjaśniającego powinno nastąpić nie później niż w ciągu
miesiąca, a sprawy szczególnie skomplikowanej - nie później niż w
ciągu dwóch miesięcy od dnia wszczęcia postępowania, zaś w
postępowaniu odwoławczym - w ciągu miesiąca od dnia otrzymania
odwołania.
Przepisy szczególne mogą przewidywać inne od kodeksowych terminy
załatwiania określonych kategorii spraw.
Podstawa prawna
art. 35, 36, 37 Kpa
Czy organ administracji ma obowiązek powiadomić stronę, jeżeli
sprawa będzie się przedłużać?
Tak. O każdym przypadku niezałatwienia sprawy w terminie organ
administracji publicznej obowiązany jest zawiadomić strony, podając
przyczyny zwłoki i wskazując nowy termin załatwienia sprawy. Na
niezałatwienie sprawy w terminie stronie służy zażalenie.
Podstawa prawna
art. 35, 36, 37 Kpa
108
Najczęściej zadawane pytania III

Czy osoba wezwana przez organ administracji do
osobistego stawiennictwa, która poniosła z tego tytułu
koszty związane z dojazdem, może żądać ich zwrotu?
Tak. Osobie, która stawiła się na wezwanie, przyznaje
się koszty podróży i inne należności według przepisów o
należnościach
świadków
i
biegłych
w postępowaniu sądowym.
Dotyczy to również kosztów osobistego stawiennictwa
stron, gdy postępowanie zostało wszczęte z urzędu albo
gdy strona została bez swojej winy błędnie wezwana do
stawienia się. Należy dopilnować, aby żądanie
przyznania należności zgłosić organowi administracji
publicznej, przed którym toczy się postępowanie, przed
wydaniem decyzji, w innym razie traci się powyższe
prawo.
Podstawa prawna
art. 56 Kpa
109
Najczęściej zadawane pytania IV
Czy osoba, która z powodu pobytu w szpitalu nie zdążyła w
terminie wnieść odwołania od decyzji może nadal skutecznie
wnieść odwołanie?
Niedotrzymanie terminu powoduje dla strony negatywne skutki, np.
utratę prawa do wniesienia odwołania lub jeżeli organ wezwał
wnoszącego podanie do usunięcia braków podania, a nie zostało
ono uzupełnione w terminie – pozostawia się je bez rozpoznania.
Terminy w postępowaniu administracyjnym są jednak w większości
przypadków przywracalne. Strona powinna złożyć prośbę
o przywrócenie terminu i uprawdopodobnić (uwiarygodnić), że
niedotrzymanie terminu nastąpiło bez jej winy. Prośbę o
przywrócenie terminu należy wnieść w ciągu siedmiu dni od dnia
ustania przyczyny uchybienia terminu (np. od ustania choroby
uniemożliwiającej osobiste wysłanie lub przekazanie pisma innej
osobie).
Jednocześnie
z wniesieniem prośby należy dopełnić czynności, dla której
określony był termin (np. wnieść odwołanie).

Pamiętaj! Podane przyczyny muszą faktycznie uniemożliwiać
dotrzymanie terminu. Nie można powoływać się np., na
otrzymanie decyzji w dniu wyjazdu na urlop.
Podstawa prawna
Art. 58 i nast. Kpa
110
Najczęściej zadawane pytania V
Czy osoba przesłuchiwana jako strona/świadek w postępowaniu
administracyjnym, która podpisała protokół przesłuchania bez jego czytania
może zakwestionować jego treść?
Należy zawsze przed podpisaniem jakiegokolwiek dokumentu wcześniej go
przeczytać. Ewentualne uwagi lub wątpliwości należy wyjaśniać z osobą
sporządzającą protokół.
Osoba przesłuchiwana ma prawo do zapoznania się z treścią protokołu.
Może także żądać dokonania zmian lub uzupełnień w protokole jej
przesłuchania – chodzi przecież o zapewnienie zgodności między zeznaniami
a treścią protokołu.
Podstawa prawna
Art. 68 Kpa

Czy będąc stroną postępowania administracyjnego można pójść do urzędu
i zobaczyć akta swojej sprawy?
Tak. W każdym stadium postępowania organ administracji publicznej obowiązany
jest umożliwić stronie przeglądanie akt sprawy oraz sporządzanie z nich
notatek i odpisów.
Strona może żądać uwierzytelnienia sporządzonych przez siebie odpisów z akt
sprawy lub wydania jej z akt sprawy uwierzytelnionych odpisów, o ile jest to
uzasadnione ważnym interesem strony.
Strona może korzystać z prawa do żądania udostępnienia akt sprawy osobiście
lub przez pełnomocnika. Akta udostępniane są do wglądu w urzędzie organu
prowadzącego postępowanie. Organ może odmówić udostępnienia akt
jedynie ze względu na ochronę tajemnicy państwowej.
Podstawa prawna
Art. 73 Kpa
111

Najczęściej zadawane pytania VI
Czy strona może mieć wpływ na toczące się postępowanie
administracyjne?
Tak. Należy i warto interesować się swoją sprawą. Strona może,
np. żądać przeprowadzenia dowodu (choćby przesłuchania
świadka) i żądanie to organ powinien uwzględnić, jeżeli
przedmiotem dowodu jest okoliczność mająca znaczenie dla
sprawy.
Można także osobiście zasięgać informacji i dowiadywać się, jak
aktualnie wygląda sprawa, jakie decyzje zostały podjęte
Jeżeli została wyznaczona rozprawa to strona może:
 składać wyjaśnienia,
 zgłaszać żądania, propozycje i zarzuty,
 przedstawiać dowody na ich poparcie,
 wypowiadać
się co do wyników postępowania
dowodowego.

Podstawa prawna
Art. 78, 95 Kpa
112
Najczęściej zadawane pytania VI
Czy organ administracji ma obowiązek powiadomić stronę o
przesłuchaniu świadka lub innych podejmowanych czynnościach?
Tak. Strona powinna być zawiadomiona o miejscu i terminie
przeprowadzenia dowodu ze świadków, biegłych lub oględzin
przynajmniej na siedem dni przed terminem.
Strona ma prawo brać udział w przeprowadzeniu dowodu, może zadawać
pytania świadkom, biegłym i stronom oraz składać wyjaśnienia.
Podstawa prawna
Art. 79 Kpa

Czy osoba wezwana jako świadek w toczącym się postępowaniu
administracyjnym w sprawie członka rodziny ma obowiązek
zeznawać?
Nie. Generalnie nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze
świadka, z wyjątkiem małżonka strony, wstępnych, zstępnych
i rodzeństwa strony oraz jej powinowatych pierwszego stopnia, jak
również osób pozostających ze stroną w stosunku przysposobienia,
opieki lub kurateli. Prawo odmowy zeznań trwa także po ustaniu
małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.
Świadek może odmówić odpowiedzi na pytania, gdy odpowiedź mogłaby
narazić jego lub jego bliskich wymienionych powyżej na
odpowiedzialność karną, hańbę lub bezpośrednią szkodę majątkową
albo spowodować naruszenie obowiązku zachowania prawnie
chronionej tajemnicy zawodowej.
Podstawa prawna
Art. 83 Kpa

113
Rozdział VII Pierwsze kroki w sądzie
– praktyczny przewodnik
Spis treści:
Słownik pojęć
Prawo do sądu
Wszczęcie postępowania
Rozpoznanie sprawy przez sąd
Jak czytać pisma sądowe?
Terminy
str. 123
Przydatne wskazówki
Jak uzyskać pełnomocnika z urzędu?
str. 115
str. 116
str. 117 – 119
str. 120
str. 121 – 122
str. 124
str. 125
114
Słownik pojęć




Pismo procesowe – pismo, w którym strona
zwraca się do sądu z określonym żądaniem,
wnioskiem (np. pozew, wniosek o zwolnienie od
kosztów sądowych).
Pozew – pismo procesowe wszczynające proces.
Pełnomocnik – osoba występująca w imieniu i na
rzecz strony.
Strona - osoba na rzecz której lub przeciwko
której toczy się postępowanie sądowe; stroną
jest np. powód oraz pozwany.
115
Prawo do sądu




Prawo zwrócenia się do sądu o ochronę prawną jest jednym
z fundamentalnych praw każdego obywatela. Jak każde
prawo powinno być używane z rozsądkiem, a nie
nadużywane.
Złożenie
pozwu
(wniosku)
czy
innego
pisma
wszczynającego postępowanie sądowe, uruchamia cały
aparat wymiaru sprawiedliwości – angażowani są ludzie i
środki materialne.
Przed wszczęciem jakiegokolwiek postępowania sądowego
należy zastanowić się, jaki cel chce się osiągnąć i czy nie
można swojego problemu rozwiązać w inny sposób niż na
drodze sądowej. Być może dobrym rozwiązaniem będzie
zwrócenie się do prawnika lub instytucji świadczącej pomoc
prawną.
Wszczynając postępowanie sądowe należy postarać się o
obiektywną ocenę całej sprawy, gdyż w razie przegranej
można zostać obciążonym kosztami postępowania
sądowego.
116
Wszczęcie postępowania


W celu wszczęcia postępowania należy złożyć pismo
procesowe (pozew, wniosek). Pismo takie powinno być
dobrze przygotowane pod względem formalnym, aby
uniknąć wezwań z sądu o uzupełnienie braków.
Każde pismo procesowe powinno zawierać:
1) oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i
nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i
pełnomocników;
2) oznaczenie rodzaju pisma (pozew o zapłatę, wniosek o
ustanowienie drogi koniecznej);
3) osnowę wniosku lub oświadczenia – jakie jest żądanie
wnioskodawcy
4) dowody na poparcie przytoczonych okoliczności;
5) podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub
pełnomocnika;
6) wymienienie załączników.
117
Wszczęcie postępowania II

Jeżeli składane jest pierwsze pismo w sprawie, powinno zawierać
oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby stron, ich
przedstawicieli ustawowych i pełnomocników oraz przedmiotu sporu
(czyli czego dotyczy spór, np. kwota pieniędzy, nieruchomość)
Pamiętaj! Dalsze pisma powinny zawierać sygnaturę akt – dzięki temu
pismo szybko trafi do właściwych akt. Najczęściej używa się skrótu
(sygn. akt:).



Do pisma należy dołączyć pełnomocnictwo, jeżeli pismo wnosi
pełnomocnik, który przedtem nie złożył pełnomocnictwa.
Podstawa prawna
np. art. 126 Kpc
Jeżeli składający pismo nie może się podpisać, pismo powinna
podpisać osoba przez nią upoważniona, z wymienieniem przyczyny,
dla której strona sama się nie podpisała (np. niedowład ręki).
Istnieje także obowiązek dostarczenia odpisu składanego w sądzie
pisma procesowego wraz z odpisem dołączonych do niego
załączników dla każdego uczestnika postępowania (poza osobą
wnoszącą pismo).
Podstawa prawna
Art. 128 Kpc
118
Wszczęcie postępowania III



Przykład 1
Jan Nowak pozwał o zapłatę solidarnie dwie osoby. Powinien
więc złożyć w sądzie oryginał pisma wraz z załącznikami,
który zostanie w aktach oraz dwa odpisy pisma i załączników
dla pozwanych osób.
W każdym piśmie należy podać wartość przedmiotu sporu
lub wartość przedmiotu zaskarżenia, jeżeli od tej wartości
zależy właściwość rzeczowa sądu, wysokość opłaty lub
dopuszczalność środka odwoławczego
Przykład 3 Jeżeli powód żąda wydania rzeczy, której wartość
wynosi 1000 zł to powinien zapisać w pozwie, że wartość
przedmiotu sporu wynosi 1000 zł
Rada! Przed wszczęciem postępowania warto wcześniej
dowiedzieć się, ile wyniesie opłata w danej sprawie.
Informacje dotyczące opłat zamieszczane są, np. w
budynkach sądów, na stronach internetowych. Sąd nie
podejmie żadnej czynności na skutek pisma, od którego nie
została uiszczona należna opłata.
Podstawa prawna
Art. 1262 Kpc
119
Rozpoznanie sprawy przez sąd
Nad
prawidłowym
przebiegiem
rozprawy
czuwa
przewodniczący składu oraz sąd, dbając o to, aby wszystkie
czynności odbywały się zgodnie z prawem. Sama rozprawa
powinna odbywać się w atmosferze powagi i wzajemnego
szacunku obecnych na sali osób.
Procedura, która reguluje postępowanie przed sądem zapewnia
każdej ze stron możliwość wypowiedzenia się co do:



oświadczeń,
wniosków,
zarzutów strony przeciwnej.
Należy umożliwić wypowiedzenie się drugiej stronie i dopiero
po oddaniu głosu przez przewodniczącego można
ustosunkować się do wypowiedzi przedmówcy.
W sądzie używany jest język prawniczy, nie zawsze dobrze
przez wszystkich rozumiany, dlatego nie należy bać się lub
wstydzić zapytać sędziego, co oznacza dane sformułowanie
lub czynność procesowa.
120
Jak czytać pisma sądowe

O ile na sali rozpraw można poprosić sędziego
o wyjaśnienie danej kwestii prawnej, o tyle gdy strona
otrzymuje z sądu pismo takiej możliwości nie ma. Jeżeli
samodzielnie chcemy zrozumieć pismo sądowe
przydatne mogą okazać się poniższe wskazówki.
Jeżeli wniesione przez stronę pismo procesowe (pozew,
wniosek) zawiera braki formalne przewodniczący wzywa
do ich uzupełnienia.
Przykład 3 „Wezwać powoda, aby w terminie tygodniowym
od daty doręczenia wezwania, uzupełnił pozew poprzez
złożenie odpisu pozwu, pod rygorem zwrotu pozwu”.

Co oznacza rygor „zwrotu pisma (pozwu, wniosku)”?

Rygor „zwrotu pisma” oznacza, że pismo to pozbawione
będzie wszelkich skutków prawnych. Nie będzie w ogóle
rozpatrywane przez sąd.
121
Jak czytać pisma sądowe II

Przykład 4
„Wyznaczyć przedstawicielowi ustawowemu powoda
10-dniowy terminu do wstąpienia do procesu - pod
rygorem zniesienia postępowania i odrzucenia pozwu”.
Co oznacza „odrzucenia pozwu”?

W przypadku zastosowania rygoru odrzucenia pozwu
sprawa nie zostanie rozpatrzona i strona nie będzie
mogła uzyskać ochrony prawnej. Sąd podejmuje
decyzję o odrzuceniu pozwu z przyczyn procesowych
(proceduralnych), odrzucając pozew sąd odmawia
merytorycznego rozpatrzenia sprawy.
122
Terminy

Jeżeli w piśmie sądowym podany jest termin, w ciągu
którego należy dokonać określonej czynności to
niedochowanie
terminu
może
spowodować
konsekwencje w postaci, np. zwrotu pisma. Do biegu
terminu nie wlicza się dnia otrzymania pisma.
Przykład 5

Strona otrzymywała w dniu 09.12.2008r., wezwanie do
uzupełnienia braków w ciągu tygodnia. Termin
tygodniowy upłynie zatem 16.12.2008r. o godz. 24.00.
Wystarczy, aby do godz. 24.00 strona nadała pismo na
poczcie. Jest to równoznaczne z wniesieniem go do
sądu
123
Przydatne wskazówki

Każdy będący stroną lub uczestnikiem postępowania ma prawo
przeglądać akta sprawy i otrzymywać odpisy, kopie lub wyciągi z
tych akt. Strona, która chce jedynie dla własnej wiadomości
zapoznać się z wybranymi kartami z akt, np. protokołem rozprawy,
na której byli przesłuchiwani świadkowi może złożyć wniosek o
wydanie zwykłej kserokopii z akt.
Rada! W celu uniknięcia wezwania sądu o uiszczenie opłaty od
wydania kopii dokumentów, można wcześniej dowiedzieć się w
sekretariacie, ile stron liczy dany dokument. W ten sposób strona
będzie wiedziała, w jakiej wysokości wnieść opłatę. Opłata za każdą
rozpoczętą stronę dokumentu wynosi 1 zł, jednak stawka ta może
ulec zmianie, dlatego też należy dowiedzieć się o obecnie
obowiązującej kwocie.

Akta sprawy są zawsze jawne i dostępne dla uczestników
postępowania. Przeglądanie akt odbywa się w sekretariacie sądu.
Pamiętaj! Chcąc przeglądać akta powinieneś wylegitymować się
dowodem osobistym lub innym dokumentem potwierdzającym
tożsamość.
Podstawa prawna
Art. 9 Kpc
124
Jak uzyskać pełnomocnika z urzędu?


Strona zwolniona przez sąd od kosztów sądowych
w całości lub części ma prawo zgłosić, na piśmie
lub ustnie do protokołu, wniosek o ustanowienie dla
niej adwokata lub radcy prawnego. Wniosek taki
strona zgłasza w sądzie, w którym sprawa ma być
wytoczona lub już się toczy.
Dotyczy to także strony korzystającej z ustawowego
zwolnienia od kosztów sądowych.
Podstawa prawna
art. 117 Kpc
125
Rozdział VIII. Jak złożyć odwołanie
od orzeczenia sądowego?
Spis treści:
Słownik pojęć
Odwołania w sprawach cywilnych
Wymogi apelacji
Termin oraz sposób wniesienia apelacji
Zażalenie na postanowienie sądu
Skarga kasacyjna
Odwołania w sprawach karnych
Wymogi apelacji
Termin oraz sposób wniesienia apelacji
Udział prokuratora w rozprawie
Zażalenie na postanowienie sądu lub innych
organów prowadzących postępowanie
str. 127
str. 128
str. 129 – 131
str. 132
str. 133
str. 134
str. 135 – 136
str. 137 – 138
str. 138
str. 140
str. 141 - 142
126
Słownik pojęć










Apelacja – środek prawny umożliwiający odwołanie się do
sądu drugiej instancji od orzeczenia wydanego przez sąd w
pierwszej instancji.
Data doręczenia – dzień otrzymania pisma (np. pozwu,
wezwania).
Orzeczenie – wyrok, postanowienie.
Kpc – Kodeks postępowania cywilnego
Kpk - kodeks postępowania karnego .
Pełnomocnik – osoba występująca w imieniu strony.
Postępowanie przygotowawcze – zob. slajd nr 66.
Sąd wyższej instancji – zob. slajd nr 66.
Strona - jest to osoba na rzecz której lub przeciwko której
toczy się postępowanie sądowe; stroną jest np. powód oraz
pozwany.
Środek odwoławczy - zob. slajd nr 66.
127
Odwołania w sprawach cywilnych

Od wyroku sądu pierwszej instancji przysługuje apelacja
do sądu drugiej instancji. Jeżeli sądem pierwszej instancji
był sąd rejonowy to apelację rozpoznaje sąd okręgowy.
Od wyroku sądu okręgowego jako pierwszej instancji –
apelację rozpoznaje sąd apelacyjny.
Podstawa prawna
Art. 367 Kpc
Cel apelacji

Dzięki apelacji strona niezadowolona z wyroku może
spowodować, że jej sprawa będzie ponownie
merytorycznie rozpoznana przez sąd wyższej instancji.
Zanim jednak strona złoży apelację, należy dokładnie się
zastanowić, czy faktycznie sąd pierwszej instancji nie
miał racji rozstrzygając w taki a nie inny sposób sprawę.
Postępowanie apelacyjne także wiąże się z kosztami dla
strony (o ile nie jest od nich zwolniona).
128
Wymogi apelacji
Apelacja musi być złożona na piśmie i powinna zawierać:
1) oznaczenie wyroku, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem,
czy jest on zaskarżony w całości czy w części,
Oznaczenie wyroku następuje poprzez:
 wskazanie sądu, który wydał zaskarżony wyrok,
 sygnatury sprawy,
 daty wydania wyroku.
Przykład 1 „Wyrok Sądu Rejonowego w Warszawie, z dnia
09.12.2008r., sygn. akt: IC 234/08”.
Przykład 2 „Zaskarżam wyrok w części zasądzającej
zadośćuczynienie w kwocie ponad 1000 zł”.
2) Zwięzłe przedstawienie zarzutów (to twierdzenia składającego
apelację, wskazujące na wady zaskarżonego wyroku sądu lub
inne błędy, które zdaniem strony zostały popełnione).
129
Wymogi apelacji II
Ciąg dalszy z poprzedniego slajdu:
3) Uzasadnienie zarzutów.
4) Powołanie, w razie potrzeby, nowych faktów i dowodów oraz
wykazanie, że ich powołanie w postępowaniu przed sądem pierwszej
instancji nie było możliwe albo że potrzeba powołania się na nie
wynikła później,
5) Wniosek o zmianę lub o uchylenie wyroku z zaznaczeniem zakresu
żądanej zmiany lub uchylenia.
Strona nie może ograniczyć się jedynie do samego stwierdzenia, że
żąda zmiany wyroku, ale powinna określić, na czym zmiana ta
miałaby polegać, np. na obniżeniu zasądzonej kwoty z 1000 zł do 500
zł.

Jeżeli strona wnosi o zmianę to znaczy to, że co do zasady zgadza
się z tym rozstrzygnięciem, ale jest niezadowolona, np. z wysokości
zasądzonej kwoty.

Uchylenie oznacza, że strona w całości nie zgadza się z danym
rozstrzygnięciem sądu.

W sprawach o prawa majątkowe należy oznaczyć wartość
przedmiotu zaskarżenia.

Podstawa prawna
art. 368 Kpc i nast.
130
Wymogi apelacji III
Ponadto apelacja powinna spełniać wymagania
każdego pisma procesowego, a więc zawierać:
1) oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i
nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli
ustawowych i pełnomocników;
2) oznaczenie rodzaju pisma;
3) osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na
poparcie przytoczonych okoliczności;
4) podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego
lub pełnomocnika;
5) wymienienie załączników.
Podstawa prawna
Art. 126 Kpc i nast.
131
Termin oraz sposób wniesienia apelacji




W pierwszym rzędzie strona powinna złożyć wniosek
o doręczenie wyroku sądu pierwszej instancji wraz
z uzasadnieniem, należy tego dokonać w ciągu tygodnia od
ogłoszenia wyroku.
Apelację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, w
ciągu dwóch tygodni od dnia otrzymania wyroku
z uzasadnieniem.
Jeżeli strona nie zażądała uzasadnienia wyroku w ciągu
jednego tygodnia od ogłoszenia wyroku, termin do wniesienia
apelacji biegnie od dnia, w którym upłynął termin do żądania
uzasadnienia; a zatem apelacja powinna być złożona
w terminie 21 dni od ogłoszenia wyroku.
Apelację wnosi się do sądu I instancji - składa się ją w biurze
podawczym sądu - który wydał zaskarżony wyrok. Jednak
adresatem apelacji jest sąd II instancji.
Podstawa prawna
art. 369 Kpc i nast.
132
Zażalenia na postanowienie sądu



W trakcie postępowania wydawane są różnego rodzaju
postanowienia i zarządzenia (np. postanowienie o odmowie
zwolnienia od kosztów sądowych). Niektóre z nich można
zaskarżyć zażaleniem. Strona, która jest niezadowolona
z określonej decyzji sądu może właśnie wnieść zażalenie.
W piśmie kierowanym do strony powinno być wskazane czy
stronie przysługuje zażalenie czy też nie.
Termin do wniesienia zażalenia jest tygodniowy i liczy się od
dnia doręczenia postanowienia, a gdy strona nie zażądała
w terminie tygodniowym doręczenia postanowienia zapadłego
na rozprawie - od ogłoszenia tego postanowienia.
Zażalenie powinno czynić zadość wymaganiom przepisanym dla
pisma procesowego oraz zawierać wskazanie zaskarżonego
postanowienia i wniosek o jego zmianę lub uchylenie, jak
również zwięzłe uzasadnienie zażalenia ze wskazaniem w miarę
potrzeby nowych faktów i dowodów.
Podstawa prawna
art. 394 Kpc
133
Skarga kasacyjna


Skarga kasacyjna jest nadzwyczajnym środkiem
zaskarżenia od prawomocnych orzeczeń sądu
drugiej instancji do Sądu Najwyższego.
Skargę kasacyjną może wnieść strona (jednak za
pośrednictwem adwokata lub radcy prawnego),
Prokurator Generalny lub Rzecznik Praw
Obywatelskich. Tak więc strona nie może
samodzielnie wnieść kasacji. Może natomiast
złożyć wniosek o przyznanie pełnomocnika
z urzędu do wniesienia kasacji
134
Odwołania w sprawach karnych




Głównymi środkami odwoławczymi w postępowaniu karnym
są:
 apelacja,
 zażalenie.
Apelacja służy do zaskarżenia wyroków, nie ma tutaj żadnych
ograniczeń. Każdy wyrok sądu pierwszej instancji strona
może zaskarżyć.
Możliwość skorzystania z zażalenia została ograniczona tylko
do niektórych decyzji sądu lub organów prowadzących
postępowanie przygotowawcze. O tym czy dana decyzja
podlega zażaleniu strona jest pouczana przez organy
prowadzące postępowanie.
Podsumowując, od wyroku sądu pierwszej instancji stronom
oraz pokrzywdzonemu od wyroku warunkowo umarzającego
postępowanie, wydanego na posiedzeniu, przysługuje
apelacja, chyba że ustawa stanowi inaczej.
135
Odwołania w sprawach karnych II


Apelacja jest po to, aby sprawdzić słuszności i prawidłowość
wyroku wydanego przez sąd pierwszej instancji.
Sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego, który został
uniewinniony w pierwszej instancji lub co do którego w
pierwszej instancji umorzono lub warunkowo umorzono
postępowanie.
Podstawa prawna
Art. 444 i 454 Kpk
Rada! Należy dokładnie czytać pisma otrzymywane z sądu lub
prokuratury. Są tam zawarte pouczenia co do praw i
obowiązków strony oraz możliwości zaskarżania.

Orzeczenie można zaskarżyć:



w całości,
w części lub
samo uzasadnienie orzeczenia.
136
Wymogi apelacji

Odwołujący się powinien wskazać zaskarżone
rozstrzygnięcie lub ustalenie, a także podać, czego się
domaga, tj.




uchylenia zaskarżonego orzeczenia,
jeśli tylko jego zmiany to w jaki sposób.
Strona sama decyduje, które rozstrzygnięcia sądu chce
zaskarżyć. Jeżeli zaskarżenie dotyczy części, to należy
określić co dokładnie strona chce, aby sąd drugiej instancji
skontrolował.
Strona może wskazać zarzuty stawiane rozstrzygnięciu
oraz uzasadnieni (zarzut to skonkretyzowane naruszenia
prawa, przepisów postępowania).
Podstawa prawna
Art. 425 i 427 Kpk
137
Wymogi apelacji II

Poza tym apelacja powinna odpowiadać wymogom
każdego pisma procesowego, tj. zawierać:
1) oznaczenie organu, do którego jest skierowane,
oraz sprawy, której dotyczy,
2) oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo,
3) treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z
uzasadnieniem,
4) datę i podpis składającego pismo.
Podstawa prawna
Art. 119 Kpk

Apelację co do winy (jeżeli oskarżony twierdzi, że jest
niewinny) uważa się za zwróconą przeciwko całości
wyroku. Apelację co do kary uważa się za zwróconą
przeciwko całości rozstrzygnięcia o karze i środkach
karnych.
138
Termin oraz sposób wniesienia apelacji


W terminie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia wyroku
strona, a w wypadku wyroku warunkowo umarzającego
postępowanie, wydanego na posiedzeniu, także
pokrzywdzony, mogą złożyć wniosek o sporządzenie na
piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku. Sporządzenie
uzasadnienia z urzędu nie zwalnia strony oraz
pokrzywdzonego od złożenia wniosku o doręczenie
uzasadnienia. Wniosek o uzasadnienie i doręczenie
wyroku składa się na piśmie.
Środek odwoławczy wnosi się także na piśmie do sądu,
który wydał zaskarżone orzeczenie. Termin do wniesienia
apelacji wynosi 14 dni i biegnie dla każdego
uprawnionego od daty doręczenia mu wyroku
z uzasadnieniem.
Podstawa prawna
art. 422, 428 i 445 Kpk
139
Udział prokuratora w rozprawie


Udział w rozprawie prokuratora jest obowiązkowy.
Udział w rozprawie innych stron i ich pełnomocników
oraz obrońcy (poza wypadkami, kiedy przepisy
wyraźnie zobowiązują go do udziału) jest obowiązkowy
wtedy, gdy prezes sądu lub sąd uzna to za konieczne.
Niestawiennictwo
należycie
zawiadomionych
o
terminie
rozprawy
stron,
obrońców
lub
pełnomocników nie tamuje rozpoznania sprawy, chyba
że ich udział jest obowiązkowy.
Podstawa prawna
art. 450 Kpk
140
Zażalenie na postanowienia sądu lub innych
organów prowadzących postępowanie

Zażalenie jest środkiem odwoławczym, który służy do
zaskarżania decyzji sądu lub organów ścigania
(postanowień, zarządzeń). O tym czy dana decyzja podlega
zażaleniu strona jest informowana w pouczeniu załączonym
do decyzji tychże organów.
Termin i sposób wniesienia zażalenia

Zażalenie wnosi się w terminie 7 dni od daty ogłoszenia
postanowienia, a jeżeli ustawa nakazuje doręczenie
postanowienia - od daty doręczenia. Dotyczy to również
zażalenia na rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów lub
opłat zawarte w wyroku; jeżeli jednak odwołujący się złoży
wniosek o sporządzenie na piśmie oraz doręczenie
uzasadnienia wyroku, zażalenie można wnieść w terminie
przewidzianym do wniesienia apelacji.
Podstawa prawna
art. 460 Kpk
141
Zażalenie na postanowienia sądu lub innych
organów prowadzących postępowanie II


Zażalenie wnosi się do organu pierwszej instancji, który
wydał zaskarżoną decyzję. Wymaga ono formy pisemnej.
Jak każde oficjalne pismo powinno zawierać:
1) oznaczenie organu, do którego jest skierowane, oraz
sprawy, której dotyczy,
2) oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo,
3) treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby
z uzasadnieniem,
4) datę i podpis składającego pismo.
Składający zażalenie powinien wskazać zaskarżone
rozstrzygnięcie lub ustalenie, a także podać, czego się
domaga a więc wskazania, czy chodzi o uchylenie
zaskarżonego orzeczenia czy tylko o jego zmianę i o jaką.
Podstawa prawna
art. 119 Kpk
142
Rozdział IX Koszty sprawy cywilnej
Spis treści:
Słownik pojęć
W jaki sposób uiszczać opłaty sądowe?
Zwolnienia od kosztów sądowych
Warunki przyznania zwolnienia od kosztów
sądowych
Zasady ponoszenia kosztów
Najczęściej zadawane pytania
str. 144
str. 145 – 146
str. 147
str. 148
str. 149
str. 150 - 151
143
Słownik pojęć






Koszty sądowe – to opłaty i wydatki.
Opłata – pobierana jest w przypadku wniesienia pisma do
sądu (np. opłata od pozwu, apelacji).
Wydatki – są to należności ponoszone w postępowaniu na
pokrycie, np. wynagrodzenia biegłego, dokonywanych
ogłoszeń.
UKS - ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z
dnia 28 lipca 2005r., (Dz.U.2006.126.876 ze zm.).
Rozp. o kosztach - Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości
z dnia 31 stycznia 2006 r., w sprawie sposobu uiszczania
opłat sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U.2006.27.199).
Kpc – Kodeks postępowania cywilnego .
144
W jaki sposób uiszczać opłaty sądowe?



Opłaty sądowe w sprawach cywilnych uiszcza się w formie
bezgotówkowej (przelewu) na rachunek właściwego sądu
albo w formie wpłaty gotówkowej, bezpośrednio w kasie sądu
lub w formie znaków opłaty sądowej.
Numery rachunków sądów, można znaleźć na swojej stronie
internetowej pod adresem www.ms.gov.pl. Numer rachunku
danego sądu udostępniony jest także na tablicy ogłoszeń
w budynku sądowym.
W przypadku wniesienia opłaty sądowej na rachunek sądu, na
wezwanie, na dowodzie wpłaty należy wpisać numer
(sygnaturę) sprawy, o ile został nadany. W przypadku
dołączenia do pisma dowodu wniesienia opłaty sądowej
w formie wydruku potwierdzającego dokonanie operacji
bankowej (np. w razie przelewu dokonanego przez Internet),
na wydruku tym zamieszcza się potwierdzoną własnoręcznym
podpisem informację, że figurująca na nim kwota stanowi
opłatę za wnoszone pismo.
Podstawa prawna
§2 i 3 Rozp. o kosztach 145
W jaki sposób uiszczać opłaty sądowe? II



Maksymalna wysokość opłaty sądowej, jaką można uiścić
przy pomocy znaków opłaty sądowej, wynosi 1 500 zł.
Uiszczający opłatę znakami opłaty sądowej nakleja znak
na piśmie podlegającym opłacie. Znaki należy naklejać na
egzemplarzu przeznaczonym dla sądu.
Uiszczający opłatę na wezwanie sądu lub dodatkowo,
może nakleić znaki opłaty sądowej na tym wezwaniu albo
na kartce czystego papieru, podając numer sprawy oraz
imię i nazwisko. Znaki można nakleić także na piśmie
podlegającym opłacie, w sekretariacie właściwego
wydziału sądu.
Podstawa prawna
§5 i 6 Rozp. o kosztach
146
Zwolnienie od kosztów sądowych
Nie mają obowiązku uiszczenia kosztów sądowych (nie trzeba więc
składać w tej sprawie żadnego wniosku):

strona dochodząca ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa oraz
roszczeń z tym związanych;

strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych oraz strona
pozwana w sprawie o obniżenie alimentów;

strona wnosząca o uznanie postanowień umownych za
niedozwolone;

pracownik wnoszący powództwo lub strona wnosząca odwołanie
do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem art.
35 i 36 ustawy o kosztach sądowych;

strona w sprawach związanych z ochroną zdrowia psychicznego;

strona, która została zwolniona od kosztów sądowych przez sąd w zakresie przyznanego jej zwolnienia;

strona dochodząca naprawienia szkód spowodowanych ruchem
zakładu górniczego, o których mowa w dziale V ustawy z dnia 4
lutego 1994 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005 r. Nr
228, poz. 1947).
Podstawa prawna
Art. 96 UKS

Poza wymienionymi przypadkami, osoba która chciałaby uzyskać
zwolnienie od kosztów sądowych powinna złożyć wniosek.
147
Warunki przyznania zwolnienia
od kosztów sądowych


Zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba
fizyczna, która złożyła oświadczenie, że nie jest w stanie ich ponieść
bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Do
wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powinno być dołączone
oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym,
majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się
o zwolnienie od kosztów – wzory takich oświadczeń znajdują się
w sądach.
Podstawa prawna
art. 102 UKS
Wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych należy
zgłosić na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa
ma być wytoczona lub już się toczy.
Wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych można
zgłosić w pierwszym piśmie wnoszonym przez stronę (np. w
pozwie), albo wówczas gdy w toku sprawy strona będzie
zobowiązana do uiszczenia określonych kosztów sądowych, np.
wydatków biegłego sądowego.
Ważne! Zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od
obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi.

Podstawa prawna
art. 108 UKS
148
Zasady ponoszenia kosztów


Generalna zasada obowiązująca w sprawach
cywilnych stanowi, że strona, która sprawę przegrała,
zobowiązana jest zwrócić przeciwnikowi poniesione
przez niego koszty procesu.
Strona przegrywająca zobowiązana jest zwrócić
przeciwnikowi tylko te poniesione koszty procesu,
które były niezbędne do celowego dochodzenia praw
lub celowej obrony, np. koszty sądowe poniesione
przez
wygrywającego
przeciwnika,
koszty
wynagrodzenia pełnomocnika.
Podstawa prawna
art. 98 Kpc
149
Najczęściej zadawane pytania
Po przegranej sprawie strona otrzymała wezwanie z sądu
do zapłaty należności z tytułu nieuiszczonych kosztów
sądowych. Stronę nie stać na ich zapłacenie, co w takiej
sytuacji można zrobić?
Należności sądowe mogą być umorzone na wniosek dłużnika
w części lub w całości, jeżeli dłużnik wykazał, że ze
względu na swoją sytuację rodzinną, majątkową
i wysokość dochodów nie jest w stanie ich uiścić,
a ściągnięcie należności pociągnęłoby zbyt ciężkie skutki
dla dłużnika lub jego rodziny. Do wniosku dłużnik powinien
dołączyć oświadczenie, o którym mowa.
Inne możliwości to odroczenie albo rozłożenie na raty
Tak więc decyzja w sprawie umorzenia lub rozłożenia na raty
kosztów sądowych będzie uzależniona głównie od trudnej
sytuacji majątkowej lub życiowej dłużnika
Wniosek taki wnosi się do prezesa sądu, który powinien był
pobrać opłatę albo który tymczasowo pokrył wydatki (czyli
faktycznie do sądu, który wydał orzeczenie).

Podstawa prawna
Art. 121 i 124 UKS
150
Najczęściej zadawane pytania II
Jakie konsekwencje grożą stronie w wypadku,
gdy nie zapłaci kosztów sądowych, do których
uiszczenia została wezwana przez sąd?
Nieuiszczenie kosztów sądowych w przypisanym
terminie powoduje, że są one przymusowo
ściągane w postępowaniu egzekucyjnym przez
komornika sądowego.

Podstawa prawna
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 2006 r., w
sprawie egzekucji grzywien, kar pieniężnych, opłat sądowych i
kosztów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.2006.42.288)
151