Transcript Document 7434383

Almenn sálfræði
hugur, heili og hátterni
Höf: Aldís Guðmundsdóttir
Jörgen Pind
Kennari: Þórður Sigurðsson
4. Kafli
Nám
Nám er rétt eins og minni lykilhugtak í sálfræði. Nám tengist rannsóknum
sem falla undir atferlisstefnuna ekki ólíkt því hlutverki sem
minnisrannsóknir gegna í hugrænni sálfræði.
Í þessum kafla er fjallað um grunnhugtök námssálarfræðinnar
Nám er ...
tiltölulega varanleg breyting
sem leiðir af þjálfun (eða fyrri reynslu)
vitundarbreyting
markar spor á taugakerfið
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
2
Hornsteinar atferlisstefnu
Í stuttu máli byggði hugmyndafræði atferilsstefnunnar á eftirfarandi
atriðum:
Öll hegðun er lærð
Umhverfið er allsráðandi um mótun hegðunar
Sálfræðingum er einlægast að finna þau lögmál sem hegðun lýtur
Þar sem atferli skapast alfarið af umhverfisáhrifum er frjáls vilji tálsýn ein
Sálfræðingar eiga að einbeita sér að rannsóknum á sýnilegu/áþreifanlegu
atferli.
Stefna ber að því að gera sálfræðina að raunvísindagrein
Einungis skal beita vísindalegum rannsóknaraðferðum í sálfræði
Frumkvöðlar atferlisstefnunnar voru: Pavlov, Watson, Thorndike og Skinner
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
3
Tengslanám
Tengslanám (associative learning);
myndun nýrra tengsla eða sambands milli
atburða í umhverfinu.
Tvær tegundir tengslanáms:
1.
Viðbragðs- eða Pavlovsk skilyrðing.
2.
Virk skilyrðing
Tengslahyggjan er undirstaða hugtengslakenningar Aristótelesar og
reynsluhyggjunnar.
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
4
Pavlov skilgreindi fyrstur viðbragðsskilyrðingu
Pavlov hafði veitt því eftirtekt í rannsóknum sínum á meltingarstarfsemi
hunda að þeir tóku oft að slefa áður en þeir byrjuðu að éta. Oft nægði þeim
að sjá matinn eða aðstoðarmann Pavlovs
Pavlov velti fyrir sér eftirfarandi: Það er óærð, ásköpuð svörun hjá hundi að
slefa þegar kjötbita er stungið upp í hann. Það er hundinum ekki áskapað að
slefa þegar hann sér kjöt eða gæslumann. Hér hlaut nám að koma til.
Hundurinn tengdi greinilega kjötið og gæslumanninn athöfninni að éta.
Pavlov hagaði tilraunum sínum á eftirfarandi hátt: Hundi var komið fyrir í
sérstökum búnaði. Í kjálka hans er leidd slanga sem tengd er sérstöku tæki
sem mælir slefrennsli hundsins. Gefið er hljóðmerki, t.d. bjölluhringing, og
skömmu síðar er hundinum fært æti.Þetta er endurtekið nokkrum sinnum og
kemur þá að því að hundurinn fer að slefa þegar bjöllunni er hringt, þ.e.
áður en ætið birtist. Hér er búið að tengja áður hlutlaust áreiti (hljóðmerki)
við æti.
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
5
Viðbragðsskilyrðing




Lota: Sérhver pörun á skilyrta áreitinu og óskilyrta áreitinu
kallast lota
Festingarskeið: Tíminn sem lífveran er að læra tengslin á milli
áreitanna tveggja kallast festingarskeið
Slokknun: Ef hið skilyrta atferli er ekki styrkt, þ.e. ef óskilyrta
áreitinu er sleppt aftur og aftur, þá minnkar skilyrta svörunin
smátt og smátt.
Sjálfkvæm endurheimt: Slokknun er ekki gleymska eins og
ætla mætti við fyrstu sýn. Þetta má marka af því að sé gert hlé
á tilraun eftir að slokknun lýkur (til dæmis yfir nótt) þá verður
styrkur svörunar þegar tilraunir hefjast aftur meiri en hann var
fyrir hlé. Þetta kallast sjálfkvæm endurheimt. Pavlov gerði ráð
fyrir að tengsl mynduðust í miðtaugakerfinu milli SÁ og ÓÁ
þegar skilyrðing ætti sér stað
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
6
Viðbragðsskilyrðing
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
7
Viðbragðsskilyrðing
Óskilyrt áreiti (ÓÁ) er áreiti sem vekur áskapaða svörun, oft ósjálfrátt
viðbragð, áður en skilyrðing á sér stað (í þessu tilviki ætið).
Óskilyrt svörun (ÓS) er svörun við óskilyrta áreitinu, notuð sem
grunnlína til að meta styrk skilyrtrar svörunar við áður hlutlausu áreiti (í
þessu tilviki slef).
Skilyrt áreiti (SÁ) er áður hlutlaust áreiti (þ.e. vekur ekki skilyrtu
svörunina) sem vekur skilyrta svörun eftir að hafa verið parað við óskilyrta
áreitið (í þessu tilviki hljóðmerkið þegar búið er að para það við ætið).
Skilyrt viðbragð (SV) er lærð eða áunnin svörun svið áreiti sem
upphaflega vakti ekki þessa svörun (í þessu tilviki slef við skilyrta áreitinu,
þ.e. hljóðmerkinu)
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
8
Viðbragðsskilyrðing

Alhæfing


Þegar skilyrt svörun hefur verið tengd ákveðnu áreiti,
vekja svipuð áreiti einnig sömu svörun
Sundurgreining


Ferli sem er andsætt alhæfingu
Alhæfing eru viðbrögð við líkum fyrirbærum, en
sundurgreining viðbrögð við mismun, þ.e. lífveran
greinir á milli áreita
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
9
Raðskilyrðingar skýrir frekar hegðun manna.
Alhæfing getur skýrt fyrir okkur hvernig lík áreiti vekja líka svörun. Í
viðbragsskilyrðingu vekur tiltekið SÁ væntingu um tiltekið ÓÁ eftir að
áreitin hafa verið pöruð saman.
Pavlov skilyrti hund til að slefa við hljóð í taktmæli en hann notaði kjötduft
sem ÓÁ. Þegar hljóðið í taktmælinum (SÁ1) var farið að vekja trausta
slefsvörun eitt sér breytti hann aðstæðum þannig að á undan hljóðinu
sýndi hann dýrinu svartan ferning (SÁ2), en gaf því engan mat. Eftir að
ferningurinn og hljóðið höfðu verið pöruð saman nokkrum sinnnum kom
að því að ferningurinn einn sér kallaði fram slefsvörun. Þetta kallast
raðskilyrðing . Það sem gerist er að feringurinn einn skapar væntingu
um hljóðið sem aftur skapar væntingu um mat. Raðskilyrðing eykur
verulega skýringargildi viðbragðsskilyrðingar, einkum hvað fólk varðar,
enda geta menn geymt í minni sér langar raðir merkingartengdra atburða.
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
10
Hægt er að skilyrða óttaviðbrögð
Hægt er að skilyrða tilfinningaleg viðbrögð. Pavlov tókst óafvitandi að
kalla fram taugaveiklunarviðbrögð í hundi. Ef rottur eru lokaðar í búri og
rafstraumur leiddur í botngrindina er hægt að kalla fram óttaviðbrögð hjá
þeim án rafstraums.Þetta er gert með því að kveikja ljós (SÁ) rétt áður en
rafstraumnum (ÓÁ)er hleypt á. Eftir nokkrar slíkar paranir nægir ljósið eitt
sér til að kalla fram viðbrögð sem benda til þess að dýrið sé óttaslegið.
Fælni getur skapast hjá fólki (einkum börnum) með viðbragðsskilyrðingu.
Þekktasta dæmið um skilyrt hræðsluviðbragð er tilraun sem Watson og
Reyner gerðu á Alberti litla. Markmið þessarar tilraunar var að sýna fram á
með vísindalegum hætti að hægt væri að skilyrða hræðsluviðbrögð barna
án þess að vísa þurfti til nokkurra innri þátta. Þetta tókst og var Albert
logandi hræddur við hvíta rottu (SÁ)
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
11
Viðbragðsskilyrðing

Albert litli:
ÓÁ:
Hávaði
ÓS:
Hræðsla við hávaða
SÁ:
Rotta
SS:
Hræðsla við rottur
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
12
Viðbragðsskilyrðing

Albert litli:
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
13
Virk skilyrðing


B.F. Skinner kom fyrstur fram með hugtakið virk
skilyrðing. Edward Lee Thorndike gerði athuganir
sínar á svipuðum tíma og Skinner. Rannsóknir
Thorndikes marka upphaf rannsókna á virkri
skilyrðingu.
Virk skilyrðing:

Skilyrðing þar sem atferli lífveru er mótað af breytingum
á umhverfi sem verða í kjölfar atferlisins
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
14
Virk skilyrðing



Um leið og eitthvað atferli hefur átt sér
stað eru líkurnar á því að það verði
endurtekið háðar því hverjar afleiðingar
þessi hegðun hefur
Virk skilyrðing eykur því líkur á tiltekinni
hegðun ef styrking fylgir í kjölfar hennar
Víxlverkun atferlis og umhverfis
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
15
Virk skilyrðing
Skinnerbúr
Búr sem
inniheldur
matardall, slá þar
fyrir ofan og litla
ljósaperu
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
16
Virk skilyrðing


Styrking: Þegar ákveðnu atferli fylgja
afleiðingar sem auka líkur á því að
atferlið verði endurtekið
Skipta má styrkingu niður í jákvæða
styrkingu og neikvæða styrkingu
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
17
Atferlismótun
Með virkri skilyrðingu er hægt að móta aftferli. Kenna t.d. dýrum flókna hluti.
Við styrkjum hverja þá svörun hjá dýri sem líkist lokamarkmiði hegðunar.
Atferlismótun gengur þannig fyrir sig að við styrkjum með umbun (t.d.
matargjöf) sérhverja svörun sem færir dýr nær takmarkinu.
Atferlissinnar hafa lagt mikla áherslu á vísindaleg vinnubrögð og nákvæma
skráningu á atferli dýrsins meðan á tilraun stendur. Algengast er að mæla
hvenær og hversu oft rottan ýtir á slána í tilvikum sem þessum. Hægt er að
tengja við búrið sírita sem virkar þannig að í hvert sinn sem ýtt er á slána
kemur strik á pappír sem hreyfist með jöfnum hraða framhjá penna síritans.
Þar eð hraði pappírsins er stöðugur má auðveldlega mæla þann tíma sem
líður milli svarana með því að mæla fjarlægðina milli pennastrikanna. Venja er
að birta niðurstöður úr tilraunum á virkri skilyrðingu með þessum hætti.
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
18
Fjögur meginafbrigði virkrar skilyrðingar
Í grófum dráttum getum við flokkað umhverfisáreitin í tvo flokka: Sumt
veitir okkur ánægju og við sækjumst eftir því. Annað veitir okkur vanlíðan
og við forðumst það. Fyrri umhverfisáhrifin eru jákvæð áreiti en hin síðari
neikvæð. Svaranir geta ýmist orðið til þess að kalla fram áreiti eða til að
fjarlægja það. Þannig má greina fjögur meginafbrigði virkrar skilyrðingar
Áreiti birt
Áreiti fjarlægt
Jákvætt áreiti
Jákvæð styrking
Brottnámsskilyrðing
Neikvætt áreiti
Refsing
Neikvæð styrking
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
19
Jákvæð styrking
Svörun dýrs leiðir til umbunar, það er dýrið er verðlaunað fyrir réttar
svaranir. Þetta leiðir yfirleitt til þess að tíðni þessara svara eykst. Í dæminu
um virka skilyrðingu (bls. 164), varð matargjöfin til þess að rottan lærði að
ýta á slána. Jákvæð styrking er víða að verki í mannlegu samfélagi. Dæmi:
Laun fyrir vinnuframlag, góðar einkunnir í skóla fyrir vel unnið verk,
punktakerfi við atferlismeðferð, hrós fyrir að taka til í herberginu sínu.
Styrking er notað um það ferli þegar tíðni tiltekinnar svörunar hjá dýri er
aukin. Áreiti sem leiðir til aukinnar tíðni svörunar nefnast hins vegar
styrkir. Styrkir, rétt eins og styrkingin, getur verið ýmist jákvæður eða
neikvæður. Í fyrra tilvikinu er um einskonar verðlaun að ræða en í hinu
síðara hvimleitt áreiti sem hægt er að losna undan.
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
20
Refsing
Refsing leiðir til lægri svörunartíðni, svörun verður til þess að neikvætt
óþægilegt áreiti birtist. Til dæmis mætti koma því þannig fyrir að í stað þess
að umbuna rottunni fyrir að ýta á slána (með mat) getum við refsað henni
(t.d. með því að leiða rafstraum í botngrindina). Refsingin leiðir til færri
svarana.
Dæmi um refsingu í mannlegu samfélagi eru fjölmörg. Mönnum er refsað
með frelsissviptingu ef þeir brjóta gegn lögum. Lágar einkunnir í skóla vegna
slælegra vinnubragða, fjarvistarstig vegna skróps, útgöngubann vegna brota á
útivistarreglum.
Skinner taldi styrking mun öflugri við að móta hegðun en refsingu
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
21
Neikvæð styrking
Verður þegar svörun dýrs leiðir til þess að neikvætt eða óþægilegt áreiti birtist ekki.
Dæmi: komu rottu fyrir í Skinnerbúri, kveikjum ljós og gefum henni raflost 5 sek. Síðar.
Rottan lærir fljótlega að ljósið veit á raflost. Ef búrið er opið, stekkur rottan úr búrinu
þegar kviknar á ljósinu. Þannig tekst henni að forðast raflostið. Þetta kallast neikvæð
styrking. Ljósið er neikvæður styrkir.
Dæmi um neikvæða styrkingu er þegar foreldri hættir að skamma ungling þegar hann
hefur tekið til í herberginu sínu. Skammir eru neikvæður styrkir á tiltektarhegðun.
Foreldri leyfir barni aftur að koma og horfa á sjónvarp eftir að óþekktarkasti er lokið.
Fjarvistarkerfi í skólum er neikvæð styrking á að mæta í tíma. Nemendur geta komist
hjá því að fá fjarvistarstig með því að sýna æskilegu hegðunina, þ.e. mæta í tíma.
Mikilvægt að átta sig á muninum á refsingu og neikvæðri styrkingu. Refsing dregur úr
svörunum vegna þess að það er refsað fyrir þær. Neikvæð styrking eykur líkurnar á
svörunum vegna þess að hún gerir lífverunni kleift að forðast eða flýja óþægilegt
áreiti. Skinner taldi að refsing bældi hegðunina aðeins tímabundið, meða styrking hefur
varanleg áhrif.
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
22
Brottnámsskilyrðing
Verður þegar svörun leiðir til þess að jákvætt áreiti er fjarlægt. Dæmi:
Matarskálin í búrinu er full og rottan svöng. Ýti rottan á slána er lokað fyrir
skálina stutta stund og hið jákvæða áreiti er fjarlægt. Við þetta dregur úr
svörunum dýrsins.
Dæmi um brottnámsskilyrðingu er að mæta of seint í próf (og missa þannig af
því) eftir að hafa lesið vel undir það (góð kunnátta á prófi er jákvætt áreiti
sem viðkomandi missir af). Unglingur fær ekki lánaðan heimilisbílinn eftir að
hafa komið of seint heim. Í báðum tilvikum má búast við að viðkomandi
forðist að sýna þessa hegðun aftur af ótta við að missa af þeirri umbun sem
var í boði
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
23
Hvað er líkt og ólíkt með skilyrðingunum tveimur?
Viðbragðsskilyrðing
Virk skilyrðing
Líkt
Festingarskeið
Festingarskeið
Slokknun
Slokknun
Sjálfkvæm endurheimt
Sjálfkvæm endurheimt
Alhæfing
Alhæfing
Ólíkt
Tengsl milli áreita annars vegar og
áreita og svörunar hins vegar
Styrking
Að mestu byggð á ósjálfráðum
viðbrögðum
Að mestu byggð á viljastýrðri
hegðun
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
24
Virk skilyrðing

Samfelld styrking


Þegar styrkir fylgir ákveðinni hegðun í
hvert skipti sem hún er framkvæmd
Skert styrking


Ákveðin hegðun er aðeins styrkt stundum.
Í hin skiptin er hegðunin látin afskiptalaus
Til eru 4 tegundir skertra styrkingarhátta
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
25
Styrkingarhættir
Regluleg styrking Óregluleg
styrking
Fjöldi svarana
ákvarðar
styrkingu
Regluleg
hlutfallsstyrking
(RH)
Tími ræður
styrkingu
Regluleg
Óregluleg
tímastyrking (RT) tímastyrking (ÓT)
Þórður Sigurðsson
Óregluleg
hlutfallsstyrking
(ÓH)
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
26
Virk skilyrðing

Skert styrking:
Reglulegur hlutfallsháttur (RH)
Styrking verður eftir ákveðinn fjölda
af óskilyrtum svörunum
 Rotta fær t.d. alltaf matarbita eftir að
hafa ýtt tíu sinnum á slána
 Akkorð

Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
27
Virk skilyrðing

Skert styrking:

Reglulegur tímaháttur (RT)

Fyrsta svörun er styrkt að ákveðnum tíma
liðnum frá því að síðast var styrkt
Rotta fær t.d. alltaf matarbita á einnar
mínútu fresti
 Pósturinn

Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
28
Virk skilyrðing

Skert styrking:

Óreglulegur hlutfallssháttur (ÓH)
Styrkt er eftir ákveðinn fjölda óskilyrtra
svarana, en fjöldi svarana er breytilegur frá
einni styrkingu til annarrar
 Tíu ýtingar “líða” að meðaltali á milli þess
sem rottan fær matarbita. Getur þó verið
á bilinu 2 til 20 skipti
 Rauðakrosskassar

Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
29
Virk skilyrðing

Skert styrking:

Óreglulegur tímaháttur (ÓT)
Styrkt er eftir ákveðið tímabil sem er breytilegt
frá einni styrkingu til annarrar



Mínúta líður t.d. að meðaltali milli matarbita.
Tíminn getur þó rokkað frá 10 sek. til 2ja
mínútna
Laxveiði
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
30
Lært úrræðaleysi og flótti og forðun
Lært úrræðaleysi rannsökuðu menn í svokölluðum flóttabúrum. Búrið er
þannig að því er skipt í tvo jafnstóra helminga með hindrun. Hægt er að
hleypa rafstraumi á gólfflöt annars helmingsins í einu.
Flótti: Ef dýr stekkur yfir vegg eftir að rafstraumi er hleypt á.
Forðun: Ef dýr stekkur áður en rafstraumi er hleypt á (t.d. ef það kveikt
ljós/tónn). Þannig getur dýrið losnað við raflost.
Lært úrræðaleysi var sett fram til að skýra þá óvæntu hegðun dýra að
reyna ekki að koma sér unda óþægilegu áreiti eftir að hafa orðið fyrir
viðbragðsskilyrðingu þar sem raflost var notað sem ÓÁ.
LÆRT ÚRRÆÐALEYSI HJÁ HUNDUM ER HLIÐSTÆTT ÞUNGLYNDI HJÁ MÖNNUM
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
31
Samanburður á lærðu úrræðaleysi og þunglyndi
(Seligman, 1975/1991)
Lært úrræðaleysi
Þunglyndi (menn)
Einkenni
Aðgerðaleysi
Eiga erfitt með að læra hvernig vænlegast sé að glíma við streitu.
Sýna ekki árásarhneigð við aðstæðum sem að jafnaði ýta undir
slíka hegðun.
Missa matarlyst, horast, félagslegt áhugaleysi.
Noradrenalín minnkar
Magasár
Rénar með tímanum
Aðgerðarleysi „lömun viljans“.
Eru þeirrar skoðunar að þeir fái ekki við
neitt ráðið; sérstaklega ef um streitu er
að ræða.
Neikvæðar tilfinningar í eigin garð.
Missa matarlyst, leggja af, félagslegt
áhugaleysi.
Noradrenalín minnkar
Magasár?
Rénar með tímanum
Orsakir
Dýrið lærir að styrking er óháð svörunum
Vantrú á eigin getu til að hafa áhrif á
gang mála, t.d. ástvinamissir, veikindi.
Meðferð
Atferlismeðferð: neydd til að sýna svaranir sem eru styrktar
Raflost
Lyfjameðferð (lyf sem örva framleiðslu noradrenalíns og skyldra
boðefna
Tími læknar
Atferlismeðferð
Raflost
Lyfjameðferð (lyf sem örva framleiðslu
noradrenalins og skyldra boðefna).
Tími læknar
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
32
Atferlismeðferð hefur mörg andlit
Hugtakið atferlismeðferð er notað sem yfirheiti yfir þau meðferðarform sem
byggja á hugmyndafræði atferlisstefnunnar og eru notuð í klínískri sálfræði
Meginatriðin í hugmyndafræði atferlismeðferðar er að nauðsynlegt sé að
skilgreina þá hegðun sem hefur farið aflaga, eða finna grunnlínu hennar, og
ákveða síðan hver hin eiginlega markhegðun er. Síðan er gengið kerfisbundið
til verks í að breyta hegðuninni eða móta hana í æskilegan farveg.
Í hugrænni atferlismeðferð er gengið út frá að hugsun, tilfinningar og atferli
séu ætíð nátengd og því verður að taka tillit til allra þessara þátta. Byggir á
vísindahyggju. Forsvarsmenn, Aron T Beck og Albert Ellis.
Atferlismeðferð má í grófum dráttum skipta í tvennt eftir því hvort hún
byggir á lögmálum viðbragðsskilyrðingar eða virkrar skilyrðingar.
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
33
Kerfisbundin ónæming
Er kennd við geðlækninn Joseph Wolpe. Hefur verið notuð til að lækna fólk
af alls kyns fælni. Markmið meðferðar er að slökkva á hinni óæskilegu svörun
og laða smám saman fram aðra jákvæðari svörun gagnvart áreitinu sem fælnin
beinist að. Þetta er yfirleitt gerð með því að:
1. Sálfræðingur og skjólstæðingur búa saman til eins konar þrepalíkan
fyrir ógnvekjandi aðstæður, frá þeim minnst ógnvekjandi og í þær
aðstæður sem viðkomandi óttast mest af öllu.
2. Þjálfa skjólstæðing í að slaka á.
3. Fá skjólstæðing til að fikra sig upp þrepalíkanið og læra að slaka á í
hverju þrepi fyrir sig, fyrst þar sem óttinn er minnstur, og ekki er farið
upp um þrep fyrr en viðkomandi er orðinn fyllilega rólegur á fyrra
þrepi
HEFUR VIRKAÐ ÁGÆTLEGA AÐ LÆKNA FÓLK AF HRÆÐSLU VIÐ DÝR
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
34
Kvíðaflæði
Fólk er smám saman látið nálgast hinar kvíðavænlegu
aðstæður og er grunnhugmyndin sú sama, að slökkva á
kvíðasvöruninni. Tvær leiðir sem eru notaðar.
1. Fólk er látið ímynda
sér aðstæðurnar þrep
fyrir þrep
Þórður Sigurðsson
2. Fólk er raunverulega
látið kljást við aðstæður
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
35
Óbeitarmeðferð
Byggir á lögmáli óbeitarskilyrðingar. Mest notað við áfengissýki,
eiturlyfjanotkun og afbrigðilega kynhegðun. Meðferð gengur út á að tengja
fíkniefnið við uppsölulyf eða annan ógleðivekjandi efni.
Alment er talið að þessi
meðferð virki í um 50%
tilvika. Hún var mikið
notuð með Anabusi (lyf)
sem vekur ógleði þegar
það er tekið inn með
áfengi
Þórður Sigurðsson
Uppsölulyf
Áfengi + uppsölulyf
Áfengi
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
=> ógleði
=> ógleði
=> ógleði
36
Rannsóknir Kamins (1969) og Rescorla (1967)



Þeir drógu í efa að tímaþáttur skipti öllu máli í
viðbragðsskilyrðingu.
Kamin paraði hljóðmerki (SÁ1) við raflost ÓÁ. Paraði ljós
(SÁ2) við hljóðmerki (og ÓÁ). Rannsókn Kamins var
ætlað að kanna hvort upplýsingagildi SÁ1 hefði áhrif á
mátt skilyrðingarinnar. Kom í ljós að ljósmerkið skilyrtist
ekki við hljóðmerkið. Ef styrkleiki raflosts var aukinn, um
leið og ljósmerkið var parað við hin áreitin, á skilyrðing
sér stað.
Rescorla athugaði tímaþáttinn. Komst að því að SÁ sem
hafa upplýsingagildi fyrir dýr, vega þyngra á metunum en
tímaþátturinn.
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
37
Herminám
Herminám er nám sem felst í því að apa
eftir hegðun annarra. Bandaríski
sálfræðingurinn Albert Bandura stóð fyrir
tímamótarannsóknum á þessu sviði.
Bandura athugaði árásarhneigð barna
eftir að þau höfðu horft á ofbeldismynd.
Árásarhneigð metið út frá viðbrögðum
barna við dúkkuna Bóbó. Vekur upp
spurningar varðandi ofbeldisefni í
fjölmiðlum
Þórður Sigurðsson
Dúkkan Bóbó í rannsókn Bandura
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
38
Innsæi Köhlers
Köhler notaði apann Soldán í
rannsóknum á innsæi. Hann vildi
athuga hvort apar gætu nýtt sér
einföld tól og tæki til að leysa
ákveðnar þrautir. Þrautirnar fólust í
því að ávöxtum var komið fyrir utan
búr, dýrin áttu að reyna að krækja í
ávextina með tólum. Innsæishegðun
er að mörgu leyti frábrugðin
tengslanámi. Þegar dýr beitir innsæi
við nám er það sjálft virkur aðili að
náminu. Aparnir sýndu frumstæð
merki þess að búa yfir hugsun og
vera færir um æðra nám.
Þórður Sigurðsson
Apinn Soldán, hugarfóstur Köhlers
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
39
Hugarkort Tolmans
Tolman taldi líka að rottur sem þurftu
að læra á völundarhús til að næla sér
í fæðu,sýndu merki um annað og
meira en einbert tengslanám. Þær
voru að hans mati færar um að búa
til hugarkort af aðstæðunum. Með
hugarkorti átti hann við ein konar
hugræna táknmynd af umhverfinu
ekki ósvipað þeirri sem leigubílstjórar
þurfa að haa til að rata um bæinn.
Völundarhús Tolmans
Dýr eru fær um flóknara nám en
tengslanám. Það kemur heim og
saman við kenningu Darwins um að
æðri hugsun manna sé afsprengi
þóunar vitsmuna hjá einfaldari
lífverum.
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
40
Hugtök eru forsenda hugsunar og æðra náms
Hugtök eru grunneiningar hugsunar og taka til ákveðinna flokka
staka sem undir þau falla. Hugtök eru með öðrum orðum mengi
þeirra eiginleika sem við tengjum við ákveðinn flokk. Hugtök
erum misskýr (hundur – leikur). Hugtök eru forsenda allrar
hugsunar því án þeirra gætu menn og dýr ekki áttað sig á
samhengi þeirra hluta og fyrirbæra sem þeir rekast á í daglegu
lífi. Hugtök lýsa flokkun.
Hugtök og orð eru ekki sama fyrirbærið þó samsvörun sé þar á
milli.
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
41
Hugtakanám
Tvær rannsóknir:
Clark Hull
Notaði kínversk rittákn í rannsókn sinni. Reyndi að sýna fram á að
hugtök mætti læra líkt og hundur lærir að slefa við bjölluhljóm
Jerome Bruner
Einn helsti talsmaður þess að ítroðsla sé lítt vænleg til að efla
þroska, þekkingu eða skilning nemenda. Markmið með tilraun
Bruners var að kanna hvernig fólk lýsir eiginleikum hugtaka.
Þórður Sigurðsson
Fjölbrautaskólinn v/Ármúla
42