Transcript Kafli 8 uppfært nóvember 2010

Kafli 8 – Viðskipti og
hagkerfi
1
Hagkerfi = skipulag á framleiðslu,
neyslu, viðskipti eða dreifing
Öll framleiðsla felur í sér vinnuframlag (labour)
Líf fólks byggir ávallt á neyslu
Viðskipti (exchange) eru stunduð í öllum
samfélögum.til dæmis vöruskipti, gjafaskipti og
makaskipti
Þórður Kristinsson
2
Þrjár gerðir viðskipta
•Gagnkvæmni (reciprocity)
• afmæli
• Endurdreifing (redistribution)
• skattur
•Markaðsviðskipti (market exchange)
• peningaviðskipti
Þórður Kristinsson
3
HVAÐ ER HAGRÆN
MANNFRÆÐI?
Hagkerfið er skoðað í tengslum við t.d. trúarbrögð, sifjakerfi
og stjórnskipulag en ekki sem skýrt afmarkaður þáttur sem
lýtur sjálfstæðum lögmálum
Samkvæmt Adams Smith og öðrum klassískum
hagfræðingum stjórnast hagkerfið af rökréttum ákvörðunum
einstaklinga sem leitast við að hámarka ágóða sinn og
lögmálum sem eru óháð öðrum félagslegum stofnunum,
þ.e. lögmálum markaðarins t.d. um framboð og eftirspurn –
þetta er EKKI nálgun mannfræðinnar
Þórður Kristinsson
4
Kula-hringurinn
Malinowski meðal Trobríanta
Skeljahálsmen (soulava) og
skeljaarmbönd (Mwali).
Hálsmenin fara réttsælis og armböndin
rangsælis hringinn sem tengir
fjölmargar eyjar en á sér einnig stað
innan einstakra eyja.
Skipt er á jafnverðmætum hlutum.
Skapa einstaklingum frægð og frama auk
þess að skapa traust
Þórður Kristinsson
5
Hvar er hinn hagræni maður?
Mannfræðingar hafa einnig sett spurningamerki við
röklegan framgang hagkerfisins í nútímavæddum
samfélögum. Eru t.d. rökréttar skýringar á því að
fólk kaupir frekar ákveðna gerð af gallabuxum
heldur en aðra, þó að báðar uppfylli þörf fyrir þess
háttar klæðnað? Og á sama hátt, af hverju velur
fólk dýrari matvæli en ódýrari þó að enginn munur
sé á næringargildi þeirra? Er það sem telst rökrétt
í einu samfélagi líka rökrétt í öðru? Hvernig
tengjast siðir eins og gjafaskipti hagkerfi? Eða
trúarbrögð eða sifjatengsl ef út í það er farið?
Þórður Kristinsson
6
Gjöfin
Marcel Mauss (1925)
Gjafaskipti snerta öll svið samfélagsins, hið
trúarlega, hið efnahagslega, lagalega og
siðfe
Með gjafaskiptum tekur fólk því þátt í að skapa
og viðhalda grunngildum samfélags og
menningar og það er um leið ómögulegt að
skilja viðskipti nema í félagslegu
samhengirðislega
Þórður Kristinsson
7
Potlatch
Athöfn sem stunduð er í
samfélögum indíána á
norð-vesturströnd NorðurAmeríku, t.d. meðal
Kwakiutl, Tlingit-, Haidaog Chinook-fólksins.
Hver gefur “flottast”
Þórður Kristinsson
8
Inntakssinnar vs. Formsinnar
Inntakssinnar (substantialists)
Formsinnar (formalists)
Áhersla á samfélagslegar stofnanir
Áhersla á einstaklinga
Samfélagið mótar einstaklinga
Einstaklingar móta samfélagið
Menningarbundinn skilningur á hagkerfi
Það eru algildar reglur í hagkerfum
Hugtök og greiningartæki eru aðstæðubundin Hugtök og greiningartæki eru algild
Hagrænar athafnir eru ávallt samofnar félags- Hagræna rökhyggju einstaklinga sem reyna að
og menningarlegum stofnunum
Þórður Kristinsson
hámarka ágóða sinn er alls staðar að finna
9
Og næstur er Karl Marx
Hugmyndir hans um stéttatengsl
hentuðu vel til að skýra stöðu og
aðstæður þróunarríkja
Hagkerfið er samofið
samfélagslegum stofnunum
Hagrænar athafnir eru pólitískar í
sjálfu sér = valdaformgerð
Þórður Kristinsson
10
Fylgniþróunarkenningar (dependency theories)
og
heimskerfiskenningar (world system theories)
vestræn iðnríki =
kapitalistar
þróunarríki = öreigar
Hagsmunir iðnríkjanna felast í
aðgangi að ódýru hráefni til
að viðhalda stöðugum
hagvexti á heimaslóðum og
sökum aflsmunar eru þau í
aðstöðu til að viðhalda
ójöfnum valdatengslum í
kerfinu og halda þar með
fátækum ríkjum á jaðrinum
Þórður Kristinsson
11
Græna byltingin
Tækni- og framleiðslubreytinga í
landbúnaði á eftirstríðsárunum sem
leiddu til mikillar framleiðsluaukningar
á matvælum
Nýjar korntegundir hafa kallað á meiri notkun á
skordýraeitri og áburði auk þess sem þær henta
misvel á ólíkum svæðum. Aukin einsleitni í
framleiðslu smábænda hefur gert þá viðkvæmari fyrir
hnattrænum hagsveiflum og alþjóðlegri samkeppni á
matvörumarkaði, í stað þess að vera sjálfum sér
nógir um nauðþurftir eru þeir nú háðari en áður sölu
framleiðslunnar á markaði til að að geta keypt
nauðsynjavörur.
Þórður Kristinsson
12
Heimilishald
Þessi skipting er þó tiltölulega nýleg
því fyrir iðnbyltinguna var heimilið
megin framleiðslueining
samfélaga. Á Íslandi fór almennur
vinnumarkaður t.d. ekki að
myndast að ráði fyrr en á seinni
hluta 19. aldar. Þá var ekki gerður
skýr greinarmunur á markaði utan
heimilis og framleiðslu innan
heimilis.
Þórður Kristinsson
13
HNATTVÆÐING, NEYSLA OG
FRAMLEIÐSLA
Hnattvæðing (globalization)
Ameríkuvæðing
Hnattrænt hagkerfi orðið staðreynd. Þrjár
birtingarmyndir þess eru fjölþjóðafyrirtæki,
vörukeðjur (commodity chains) og
mikilvægi vörumerkja (brands)
Lífshættir fólks í neyslusamfélögum
Vesturlanda eiga þátt í að viðhalda bágum
lífskjörum í fátækari heimshlutum auk þess
að ýta ákveðnum þjóðfélagshópum út á
jaðar samfélagsins
Þórður Kristinsson
14