Transcript Fræðileg úttekt sem rannsókn – Skipulag á

Fræðileg úttekt sem rannsókn
Skipulag á þekkingu eða öflun þekkingar?
Magnús V. Guðlaugsson
Ástæður fyrir eftirfarandi vangaveltum
• Væntanlegt M.Ed. lokaverkefni mitt í HÍ mun
byggjast á fræðilegri úttekt sem
rannsóknarsnið og því ástæða til þess að
kynna sér efnið.
Fræðileg úttekt sem rannsókn
Gengur undir ýmsum nöfnum
• heimildaritgerð
• fræðileg ritgerð
• fræðileg úttekt (hugtak sem höfundur notast við)
• literature review dissertation
• literature review research
• library-based research
• jafnvel armchair research
Skilgreining á heimildaritgerð við
HÍ
• „Verkefnið felur í sér gagnrýna umfjöllun,
greiningu og úrvinnslu fræðilegra heimilda
um vel afmörkuð viðfangsefni“
• „nemandinn nýti sér fyrirliggjandi gögn, annað
hvort ritaðar heimildir, tölur eða myndir“
• „nemandinn leitast við að bregða nýju ljósi á
afmarkað viðgangsefni“
• Lítið um gerð heimildaritgerða á
Menntavísindasviði Háskóla Íslands
Um rannsóknarritgerð og heimildaritgerð
Veturliði G. Óskarsson
• „Rannsóknarritgerð er byggð á heimildum“
• „Rannsóknarritgerð skapar eitthvað nýtt úr
þessum heimildum“
• „Heimildaritgerðin kemur skipulagi á
þekkingu sem til er“
• „Stundum er þörf á heimildaritgerðum:
– Yfirlit um rannsóknir
– Yfirlit um stöðu mála“
Um heimildaritgerð í Gagnfræðakveri
handa háskólanemum
• „Niður með heimildarritgerðir“
• „Hrönglið sem sumir kalla heimildaritgerðir er til
armæðu og jafnvel tjóns...“
• „ ... aðgreining ritgerða í heimildaritgerðir og
aðrar ritgerðir – eins og ritgerðir séu aðeins af
tvennum toga – er til lítils gagns.“
• Um tilgang fræðilegra ritgerða og
rannsóknarskýrslna segir enn fremur:
• “Að svara spurningum, einni eða fleiri, og
rökstyðja svörin á viðeigandi hátt (bls. 13)“
Skilgreiningar á fræðilegri úttekt
• Í bókinni Doing your Masters Dissertation segir
m.a. um rannsókn sem fræðileg úttekt.
• Fyrsta stig
– Afmörkun viðfangsefnis og rannsóknarspurning
sett fram.
– Færð rök fyrir því að hægt sé að nýta sér
rannsóknir og fræðileg skrif til þess að svara því
sem er til athugunar eða auka skilning á
málefninu. Fræðileg skrif eru þannig skilgreind
sem rannsóknargögn.
Framhald
• Annað stig
– Gagnaleit er hönnuð á markvissan hátt til þess að
auðvelda afmörkun fræðanna.
– Í þessu felst að skilgreina hvað getur talist gild og
gagnleg heimild og hverning heimilda verður aflað.
Framhald
• Þriðja stig
– Fræðin eru greind á gagrnýnan hátt í þeim tilgangi
að finna gögn sem nýta mætti í rannsókninni.
– Í þessu felst að koma auga á, skoða hinar ýmsu
greiningar og nálganir þess sem er til skoðunar.
Afbyggja/greina meigin röksemdir og meta þær
miðað við gefnar forsendur. Ef þær byggjast á
niðurstöðum þá skal gera grein fyrir þeim bæði
sérstaklega og á almennum grundvelli.
Framhald
• Fjórða stig
– Einstakir liðir greiningarinnar eru sameinaðir í
viðeigandi flokka sem á sér hliðstæður í fræðunum og
sýna andstæðar niðurstöður.
– Einnig er æskilegt að slíkir flokkar sýni bæði viðeigandi
og sundurleit sjónarmið hvað varðar efni
rannsóknarinnar, þannig að úttektin sýni yfirgripsmikla
og skýra þekkingu á verkefninu/vandanum, uppruna
þess og þróun.
– Einnig skal leitast við að sýna með hvaða hætti
úttektin sem byggist á fræðilegum heimildum, getur
nýst sem grunnur að tillögum til úrbóta.
Samþætt fræðileg úttekt
• Í grein eftir Richard J. Torraco
Writing Integrative Literature Reviews (2005) er
lögð áhersla á samþættingu fræða og fræðasviða.
• Rannsakar viðfangsefni sem þegar hefur fengið að
þróast eða viðfangsefni sem er nýtt á nálinni.
• Eftir að viðfangsefni rannsókna hefur vaxið og
þróast eykst þröfin á samþættri úttekt, gagnrýnni
umfjöllun og mögulegri endurskilgreiningu.
Samþætt... framhald
• Úttekt á nýlegri viðfangsefnum skapar heildræna
sýn og samantekt á meginhugmyndum. Í því
tilfelli eru meiri líkur á því að úttektin stuðli að
nýjum hugmynda- og kenningagrunni og
hugmyndafræðilegum líkönum en síður að
úttektin stuðli að endurskilgreiningu á
fræðilegum bakrunni.
• Hvor leiðin sem farin er þá er vonast til að
úttektin leið af sér þekkingu t.d. fræðilegt líkan
sem dregur fram nýtt sjónarhorn á viðfangsefni
rannsóknarinnar.
Samþætt... framhald
• Hægt er að nýta sér samþætta fræðilega
úttekt til þess að skoða;
• mótsagnakenndar niðurstöður,
• þegar rannsókn snertir mörg fræðasvið eða
• þegar áherslu- og stefnubreytingar verða og
hverning slíkt er skilgreint.
Skapandi fræðileg úttekt
• Í grein Alfonso Montuori, Literature Review As Creative
Inquiry: Reframing Scholarship As a Creative Process
(2005) er því lýsir hvernig hægt er að beita fræðilegri
úttekt sem skapandi rannsókn og þátttöku í fræðilegu
samfélagi.
• Skapandi fræðileg úttekt getur tekið fyrir og
endurskoðað viðtekin viðhorf bæði samfélagsins og
okkar eigin (stuðlað að sjálfsskoðun).
• Slík úttekt hafnar hugmyndum um hlutlausa aðkomu
höfundar að fræðilegri úttetk.
• Líkt og í eigindlegum rannsóknum þá er þar gerð grein
fyrir stöðu og viðhorfum höfundar í rannsóknaritgerð.
Í stuttu máli
• Vaxandi þörf er fyrir úttek á sívaxandi magni af
fræðilegum texta og rannsóknum.
• Skortur er á samþættingu, endurskoðun og
heildarsýn.
• Aukið aðgengi að gögnum auðveldar fræðilega
úttekt en er engu að síður krefjandi
rannsóknarsnið.
• Heimildaritgerð eða fræðileg úttekt getur skapað
nýja þekkingu/skilning.
• Heimildaritgerð sem leitast ekki við að svara
rannsóknarspurningu er ekki rannsókn.
Til umhugsunar
• Hver er staða fræðlegrar úttektar í íslensku
fræðasamfélagi?
• Hvernig skilgreinum við samband þekkingar og
skilnings (t.d. í þróun frá megindlegum til
eigindlegra rannsókna)?
Heimildir
•
•
•
•
•
•
Friðrik H. Jónsson og Sigurður J. Grétarsson, (2007). Gagnfræðakver handa háskólanemum (4.
útgáfa). Reykjavík: Háskólaútgáfan.
Hart, C. (2005). Doing your master dissertation. London: SAGE Publication.
Montuori, A. (2005). Literature review as creative inquiry. Journal of Transformative
Education, 3(4), 374-393. Sótt 8. mars 2011 af
http://jtd.sagepub.com/cgi/content/abstract/3/4/374
Ridley, D. (2008). The literature review – A step-by-step guide for students. London: Sage
Torraco, R. J. (2005). Writing integrative literature reviews: Guidelines and Examples. Human
Resource Development Review, 4(3), 356-367. Sótt 21. febrúar 2011 af
http://hrd.sagepub.com/cgi/content/abstract/4/3/356
Vetruliði G. Óskarsson. (2010, 3. júní). Lokaverkefni M.Ed. og M.A. Glærur og upptaka af
fyrirlestri í Háskóla Íslands. Sótt 14. apríl 2011 af Blackboard fjarkennsluvef Háskóla Íslands.