Transcript Vistfræði og vistkerfi bls. 89

Einkenni lífvera
5.kafli
5-1 Lífverur og umhverfi þeirra
Hlíðaskóli
Helga Snæbjörnsdóttir
1
Vistfræði og vistkerfi


Vistfræði fjallar um samskipti lífvera
innbyrðis og tengsl þeirra við umhverfi sitt.
Einnig um ýmsar breytingar sem eiga sér
stað í umhverfinu, ástæður þeirra og áhrif.
Lifandi umhverfi er skipt í einingar eða heildir
sem ná til allra lífvera og umhverfis þeirra.
Hver slík eining kallast vistkerfi.
5-1 Lífverur og umhverfi þeirra
Hlíðaskóli
Helga Snæbjörnsdóttir
2
Líffélög og stofnar


Allar þær fjölmörgu og margvíslegu lífverur
sem lifa á hinu tiltekna svæði kallast einu
nafni líffélag.
Stofn er hópur lífvera af sömu tegund sem
lifir á afmörkuðu svæði. Hin ýmsu vistkerfi
framfleyta mismunandi stofnum.
5-1 Lífverur og umhverfi þeirra
Hlíðaskóli
Helga Snæbjörnsdóttir
3
Kjörbýli og sess



Sá staður sem lífvera á að heimkynnum
sínum kallast kjörbýli eða búsvæði. Þar
finna lífverurnar fæðu og skjól.
Hver tegund lífvera gegnir tilteknu hlutverki í
líffélagi svæðisins.
Sess felur í sér öll umsvif lífverunnar og allt
sem hún þarfnast innan kjörbýlis síns.
5-1 Lífverur og umhverfi þeirra
Hlíðaskóli
Helga Snæbjörnsdóttir
4
Kjörbýli og sess frh.
 Lífverur
sem lifa saman í vistkerfi
geta deilt með sér kjörbýlum án
nokkurra vandkvæða, en
mismunandi tegundir geta ekki
haft sama sess !
5-1 Lífverur og umhverfi þeirra
Hlíðaskóli
Helga Snæbjörnsdóttir
5
5-2

Flokka má lífverur í þrjá megin hópa eftir því
hvernig þær afla sér orku:
1. Frumframleiðendur

Plöntur og þörungar sem framleiða eigin
fæðu. Þessar lífverur eru síðan étnar af
öðrum lífverum.
5-1 Lífverur og umhverfi þeirra
Hlíðaskóli
Helga Snæbjörnsdóttir
6
2. Neytendur
 Lífverur sem nærast beint eða
óbeint á frumframleiðendum.
 Neytendur eru ófrumbjarga þar
sem þeir geta ekki verið sjálfir sér
nægir um fæðu.
5-1 Lífverur og umhverfi þeirra
Hlíðaskóli
Helga Snæbjörnsdóttir
7
3. Sundrendur
 Þegar plöntur og dýr deyja nýta
lífverur sem nefnast sundrendur
(rotverur) líkama þeirra sér til
viðurværis.
 Sundrendur eru yfirleitt agnarsmáar
lífverur t.d. gerlar og sveppir.
5-1 Lífverur og umhverfi þeirra
Hlíðaskóli
Helga Snæbjörnsdóttir
8
Fæðukeðjur

Fæðukeðja lýsir því hvernig mismunandi
lífveruhópar afla sér fæðu, hver á annarri í
“einfaldri” röð þannig að hver tegund verður
hlekkur í fæðukeðjunni.
5-1 Lífverur og umhverfi þeirra
Hlíðaskóli
Helga Snæbjörnsdóttir
9
Fæðuvefur


Fæðuvefur er gerður úr öllum fæðukeðjum
sem finna má í hverju vistkerfi og tengjast
saman.
Með fæðuvef má sjá innbyrðis tengsl
lífveranna í vistkerfinu.
5-1 Lífverur og umhverfi þeirra
Hlíðaskóli
Helga Snæbjörnsdóttir
10
Fæðuhjallar - Orkupýramídi

Fæðuhlekkirnir eru gjarnan settir upp á mynd
þannig að breidd hlekksins endurspeglar orkuna
sem í honum býr.

Mest af orkunni er neðst, en með hverju þrepi
tapast nokkuð af orkunni. Lífverur sem eru efst í
pýramídanum þurfa að éta orkumeiri fæðu en
þeir sem eru neðar. Sjá mynd bls. 100
5-1 Lífverur og umhverfi þeirra
Hlíðaskóli
Helga Snæbjörnsdóttir
11
Fæðuhlekkir




Fæðuhlekkur segir til um stöðu lífveru í
fæðukeðjunni.
Plöntur eða þörungar eru fyrstar í fæðu-hlekk
hverrar fæðukeðju.
Plöntuætur eru í hlekk númer tvö.
Kjötætur eru í þriðja hlekknum.
5-1 Lífverur og umhverfi þeirra
Hlíðaskóli
Helga Snæbjörnsdóttir
12
5-3 tengsl í vistkerfi
 Samkeppni
eru tengsl þar
sem lífverur keppa hver við
aðra um takmörkuð lífsgæði
(auðlind) sem þau þurfa til
þess að lifa.
5-1 Lífverur og umhverfi þeirra
Hlíðaskóli
Helga Snæbjörnsdóttir
13
Ránlíf
 Lífverur
sem veiða og drepa aðrar
lífverur sér til matar lifa ránlífi.
Yfirleitt er um að ræða rándýr.
 Lífverurnar sem rándýrin veiða
kallast bráð.
5-1 Lífverur og umhverfi þeirra
Hlíðaskóli
Helga Snæbjörnsdóttir
14
Samlíf

Í stað þess að keppa hvert við annað komast
sumir lífveruhópar vel af með því að lifa með
hvor öðrum og jafnvel hjálpast að !

Til eru þrjár gerðir samlífis og er munurinn
einkum fólginn í því hver hefur hag af
samlífinu:
5-1 Lífverur og umhverfi þeirra
Hlíðaskóli
Helga Snæbjörnsdóttir
15
1. Gistilíf

Gistilíf er dæmi um samlíf tveggja
lífverutegunda þar sem annar aðilinn hagnast
af samlífinu en hinn hvorki hagnast né hlýtur
skaða af.
5-1 Lífverur og umhverfi þeirra
Hlíðaskóli
Helga Snæbjörnsdóttir
16
2. Samhjálp


Þegar samlífi tveggja tegunda er lífsnauðsynlegt fyrir báða aðila, er talað um
samhjálp.
Yfirleitt snýst hagur beggja um fæðu og
vernd.
5-1 Lífverur og umhverfi þeirra
Hlíðaskóli
Helga Snæbjörnsdóttir
17
3. Sníkjulíf


Samlífið felst í því að annar aðilinn hefur hag
af því en hinn ber skaða af.
Sú lífvera sem hagnast, kallast sníkill en sú
sem skaðast, kallast hýsill.
5-1 Lífverur og umhverfi þeirra
Hlíðaskóli
Helga Snæbjörnsdóttir
18