Transcript Arabuluculuk ve Gözönünde Bulundurulmas* Gereken Psikolojik

Prof. Dr. Adnan ERKUŞ
TOROS ÜNİVERSİTESİ
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
Seminerin Amacı
Arabuluculuk süreci ile kendinize, karşınızdakilere
yönelik psikolojik açıdan farkındalık yaratmak
Alınması gereken eğitimler konusunda farkındalık
yaratmak
Beceri kazandırmak değil
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
Arabuluculuk ve Aktörleri
 Arabuluculuk, iki kişi veya grup arasında oluşan
farklılık ve çatışmayı mahkeme dışında çözmek
amacıyla, tarafsız üçüncü kişi tarafından taraflar
arasında anlaşma sağlamaya yönelik bir süreç ve
eylemdir.
 Arabuluculuktaki aktörler:
a) Arabulucu (uzlaştırıcı)
b) Fail (önce zarar veren; şimdi savunmada olan)
c) Mağdur (önce zarar gören; şimdi saldırmaya hazır olan)
Not: Bazı olaylarda, fail-mağdur, mağdur-fail (karşılıklı suçlama) olabilir.
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
Her Çatışma (Anlaşmazlık)
Arabuluculuğa Uygun mudur?
 Kesin suç ve kabul durumunda gerek kalmaz; iki tarafta da sorun var ve
iki taraf için de çıkar söz konusuysa arabuluculuğa başvurulur ve bu
sorun ile çıkar taraflardan biri lehine derece derece olabilir: Karşılıklı
hakaret, kan davası, karşılıklı alacak-verecekler, vs…
 Arabuluculuğu engelleyen unsurlar (Deutsch & Coleman, 2000):
a) Yüksek, uzun süreli çatışma yoğunluğu (dinsel, ideolojik çatışmalar)
b) Anlaşmaya ulaşma konusunda güdü yetersizliği
c) Arabuluculuk sürecindeki gerekliliklere-kurallara uyulmaması;
arabulucuya güvenilmemesi
d) Kaynakların yetersizliği (çatışmanın nedeni ve sonucu
açısından/hırsızlık ve ödeme)
e) Çatışmanın nedeni “temel ilkeler” olduğunda
f) Taraflar arasında güç dengesizliği olduğunda
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
Arabuluculuğun Özü
 Arabuluculuk;
a) bir çatışma çözme sürecidir,
b) temelde kişiler arası ilişkiler ve iletişim becerisine
dayanır,
c) “kazan-kazan” (kaybedenin olmadığı/iki tarafın da
kazançlı çıktığı ve ödün verdiği)sonucunu hedefler.
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
• Çatışma; ihtiyaçlar, güdüler, dilekler ya da isteklerin
uyuşmamasıdır (Bodine & Crawford, 1998)
•Çatışma Kaynakları (Kreidler, 1984):
a) Sınırlı kaynak paylaşımı (zaman, alan, para,
varlık)
b) Temel psikolojik ihtiyaçların
karşılanamaması (ait olma, sosyal güç, özgürlük,
eğlenme)
c) Farklı değerlere sahip olma (inançlar,
öncelikler, değerler)
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
• Karşılıklı suçlama ve suç işleme söz konusuysa;
- Her biri kendisinin haklı olduğunu düşünür
- Her biri olumsuz davranışın nedeni olarak
karşısındakini gösterir
- Her biri kendisinin mağdur olduğunu ileri
sürer
- Her biri daha avantajlı çıkmak ister
- Her biri diğerine öfke-kızgınlık duyguları besler…
(Çözümü zor: Direnç fazla)
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
•Bir taraf mağdur, diğer taraf fail olduğunda;
- daha önce zarar görmüş olan mağdur, bu
aşamada artık saldırmaya hazır bir kişi;
- zarar vermiş olan fail ise şimdi savunmaya
hazır bir kişi olmuştur: Rollerin değişimi
•Mağdur;
- acındırma psikolojisini kullanabilir
- gördüğü zararı abartma eğiliminde olabilir
- öfke duygusundan dolayı, öç almak isteyebilir
- karşı tarafa zarar verme, sonuçtan avantajlı çıkma
beklentisi eğilimindedir (anlaşmaya uzak kişi)
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
• Fail;
- (verdiği zararın boyutuna göre) korku ve kaygı
yaşar
- verdiği zararın sonuçlarını küçümseme
eğilimindedir
- kendi olumsuz davranışına, karşısındakinin neden
olduğu iddiasında olabilir
- suçlu olduğunu kabullenme konusunda direnç
gösterebilir
- yalan söyleme, çarpıtma eğiliminde olabilir
- sonucu enaz zararla atlama eğilimindedir
(anlaşmaya en yakın kişidir)
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
• iletişim bilgi ve becerisi (sözel, sözdışı, bedensel…)
• ikna yeteneği
• tarafların psikolojisini çözebilme
• pazarlık becerisi
• problem çözme yeteneği
• analitik ve yaratıcı düşünebilme
• etkin dinleme
• empati (sempati değil)
• sabır, öfke kontrolü
• başkalarına yardım etme
• kendi psikolojik durumunun farkında olma
• yansız, tarafsız, nesnel, önyargısız olma
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
ARABULUCULUK SÜRECİ
 Süreç;
a) çatışmanın niteliği ile biçimi ve
b) tarafların kişisel özelliklerine göre değişir;
c) temel işleyiş ilkelerinin dışında, her arabuluculuk
süreci kendine özgü gelişir ve değişiklik gösterir.
 Sürecin ilkeleri;
a) Gizlilik ve etik ilkelere bağlılık
b) Karşılıklı güven ve bireysel haklara saygı
c) Ortak yararı hedefleme
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
Arabuluculuk Sürecine Hazırlık
 Arabulucu, öncelikle her arabuluculuk olayı için
kendine bir dosya hazırlamalıdır
 Arabulucu, öncelikle mahkemede veya savcılıkta
bulunan dosyayı en ince ayrıntısına kadar ve tüm bilgi
ve kanıtları dikkate alarak, tarafların güçlü ve zayıf
yanlarını not etmelidir
 Arabulucu, sürece ilişkin bir strateji geliştirmelidir:
Görüşmelerin zamanlaması, süresi, görüşmede
öncelikli taraf, nasıl bir süreç ve taktikler
kullanılacağı…
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
Arabuluculuk Sürecinin Koşulları
 Mekan: Arabuluculuğun yapılacağı mekan Adliye binasında olmasına




rağmen, asla mahkeme salonu, savcı odası vb yer olmamalıdır;
mümkünse bu süreç için özel yerler oluşturulmalıdır. Gerektiğinde
Adliye binası dışında (ancak herhangi bir müdahalenin olamayacağı)
yerler de olabilir; ancak hepsinde güvenli bir mekan önplana
çıkmalıdır.
Ortam: Sadece arabulucu ve karşı taraf(lar)ın olacağı bir ortam olmalı,
ne bir savcı ne bir hakim ne de tarafların yakınları bulunmalıdır:
Gerginliği azaltıcı, rahatlık sağlayıcı, dikkat çeldirmeyen…
Zamanlama: Sürece başlama hakim kararıyla olmasına rağmen,
görüşülecek tarafın da (iş, ev vb açısından) rahat olabileceği
zamanlarda görüşme yapılmalıdır.
Süre: Tüm sürecin süresi çatışmanın biçimi ve yoğunluğuna bağlı
olduğundan esnek bir süre söz konusu olmalıdır. Her oturumun süresi
de mümkünse 50 dakikayı geçmemelidir: Tarafları bıktırmayacak,
dikkatlerini dağıtmayacak denli…
Kayıt: Görüşmelerde kısa notlar tutulmalıdır; eğer güvence verilip izin
alınabilirse teybe de kayıt yapılabilir.
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
Arabuluculuk Süreci (1)
 Taraflarla ayrı ayrı ve tek başlarına oldukları bir durumda;
- arabulucunun kendini, amacını, tarafsızlığını, görüşme ilkelerini
aktardığı;
- tarafları tanımaya, olay hakkında bilgi toplamaya ve tarafların olaya
yaklaşımlarını (uzlaşmaya açık mı)öğrenmeye çalıştığı ilk
toplantı(lar) yapılmalıdır: Tanıma ve güven oluşturma aşaması.
Arabulucu, olabildiğince etkin dinleme durumunda olmalı, anlamadığı
yerleri açıklatmalı, karşısındakini anladığını yansıtmalı (empati
kurduğunu), yorum yapmaktan kaçınmalıdır.
 İlk toplantının (varsa) failinden başlamakta yarar vardır: Fail,
anlaşmaya daha yatkın taraftır. Yaptığı çarpıtmalar, olayı nasıl mantığa
büründürdüğü, beden dili, nedensellik yüklemeleri, açıklamaları,
duygusal durumu vb dikkatle izlenmelidir.
 Mağdur ile görüşmede; onu anladığını yansıtmalı (ama sempatiye
dönüşmemeli), etkin dinlemeli, her türlü sözel ve söz dışı ipuçları
izlenmeli, mağdurun tahammülsüzlüğü ve öfkesi yatıştırılmalı,
haklarının korunacağı güveni verilmeli, beklentileri öğrenilmeli,
duygusal durumu vb dikkatle izlenmelidir.
(Arabulucu olarak kendimizin ne kadar farkındayız? Önyargılar, ilk
izlenimde çok önemli)
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
Arabuluculuk Süreci (2)
 Taraflarla kaç tane ayrı ayrı, kaç tane ve ne zaman
ortak görüşme yapılacağı, çatışmanın boyutuna,
tarafların tutumuna ve çözüme yakınlığa bağlıdır.
 Taraflarla ortak görüşme, bir önceki oturumda her iki
tarafın da onayı alınarak yapılmalıdır (taraflar
uzlaşmaya yaklaştığında ve fiziksel çatışma olmayacak
şekildeki koşullar sağlandığında).
 Görüşmelerde, tarafların davranışlarının sonuçlarının
yanında, niyetleri de dikkate alınmalıdır.
 Görüşme zamanlarının aralığı, ne unutulacak kadar
uzun ne de bıktıracak kadar kısa olmalıdır; ancak bir
tarafla görüşüldüğünde, hazırlık yapıp hemen
ardından diğer tarafla görüşme yeğlenmelidir.
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
Arabuluculuk Süreci (3)
 Görüşmeler sırasında çok çeşitli taktikler kullanılabilir:
Bunların hangisinin ve nasıl kullanılacağında,
arabulucunun yaratıcılığı öne çıkar.
a) Karşı tarafa diğer tarafın önerilerini aktarma biçimi
b) Blöf yapma
c) Geri adım atma
d) Kişinin hatalarını kabul ettirme
e) Geri çekilme tehditi
f) Alternatif maliyetleri önplana alıp hatırlatma (temel
koz): Yargılamanın uzayacağı, zaman-çaba-para maliyeti,
psikolojik-sosyal-ekonomik vb zararlı çıkacağına vurgu,
uzlaşmadan kazançlı çıkacağına vurgu,…
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
Arabuluculuk Süreci (4)
 Arabuluculuk süreci;
-bir tarafın ya da
- her iki tarafın
a) tek taraflı ya da karşılıklı özür dilemesi
b) maddi-manevi tazminat ödemesi veya
c) başka biçimlerde sonlanabilir.
 Arabuluculuğun sonlanması mutlaka tarafların
katılacağı ve (mümkünse başka tanıkların-savcı/hakim
gibi) tanıkların olacağı ortak bir toplantıda
yapılmalıdır ve mutlaka yazılı sözleşme haline
getirilmelidir.
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
• Uzlaştırma yöntem-teknik, strateji ve taktikleri
• Gözlem-görüşme teknikleri
• Başaçıkma stratejileri
• Kişiler arası iletişim (sözel, söz dışı, bedensel)
• iletişim çatışmalarını çözme becerisi
• Savunma mekanizmaları
• Benlik sunumu, …
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
Graf Analize Göre İletişim Çatışmaları (Ü. Dökmen, 2000):
1. Aktif çatışma (kötü adam ne söylerse kötüdür)
2. Pasif çatışma (küsler diyaloğu)
3. Varoluş çatışması (Ben sandım ki…/kendi odaklı)
4. Tümden reddetme
5. Önyargılı çatışma (ben kararımı çoktan verdim. O zaten)
6. Yoğunluk çatışması (Haklısın ama o kadar da değil)
7. Kısmi algılama (bunu da mı demiştin)
8. Alıkoyma çatışması (Anlatamadım galiba../Mesajı anlar,
ama üçüncü kişiye doğru iletmez)
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
İletişim çatışmasında;
a. Kişinin kendine bakışaçısı
b. Kişinin karşısındaki kişiye bakışaçısı
c. Kişinin kendisine gönderilen mesaja bakışaçısı
d. Kişinin iletişim becerisi/tarzı
rol oynar (Dökmen, 2000)
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
Bu sonuç faktörleri şu şekilde gözlenir (Dökmen, 2000):
a. Kişi kendisine gönderilen mesajı, mesajın
gönderiliş şeklini ya da göndereni kendisine uygun
bulmayabilir/uygun bulabilir
b. Kişi mesajı dinlemeyebilir/dinlemeyebilir
c. Mesajı yanlış anlayabilir/doğru anlayabilir
d. Mesaja karşı olabilir/katılabilir
e. Mesaja verdiği geribildirim karşıdaki kişiye uygun
olabilir/olmayabilir
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
Yani;
Dinlemez-Dinler
yanlış anlar-doğru anlar
karşıdır-katılır
geribildirimuygun-uygundeğil
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
Kişilerarası iletişim çatışmalarının nedenleri
(Dökmen, 2000):
1. Biliş
2. Algı
3. Duygu
4. Bilinçdışı
5. İhtiyaçlar
6. İletişim becerisi
7. Kültürel faktörler
8. Roller
9. Sosyal ve fiziksel çevre
10. Mesajın niteliği
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
(Sadece bilişi açalım):
1. Kalıplaşmış düşünceler
a) Aşırı genelleme (O herzaman…)
b) Kutuplaştırma (ya hep ya hiç)
c) Kişiselleştirme (üzerine alınma)
d) Mutlakacılık (-meli, -malı)
2. (başkalarını/çevreyi) Değiştirme gayreti (kendi isteği)
3. Aşırı fedakarlık (başkalarının isteği/patlamalara yol açar)
4. Keşkecilik (diğerleriyle ve kendimizle olumsuzluklar)
5. Toptancılık (bir tek davranış eleştirildiğinde, kendini
değersiz hissetme)
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
Bazı Psikolojik Süreçler Hakkında Genel Bilgiler (6)
Benlik Sunumu (izlenim oluşturma) (A. Araz, 2005)
A)
Sözel benlik sunumu
1. İddiacı
a) Kendini sevdirme (kendini yüceltme, ötekini yüceltme, görüş birliği, lütufta bulunma)
b) Kendini tanıtma
c) Gözdağı verme
d) Yalvarma
e) Örnek olma
2. Savunucu
a) Mazeret belirtme
b) Meşrulaştırma
c) Ön açıklama
d) Niyetli özür
e) Af dileme
f) Yadsıma
g) Yeniden yapılandırma
h) İlişkisizlendirme
3. Saldırganca
a) Üçüncü kişiyi eleştirme
b) Sorgulayan kişiyi eleştirme
c) Eleştirinin kaynağına saldırma (eleştiren kişi taraf tutuyor/yanlı davranıyor)
d) Tartışma konusunu başka yerlere çekme
4. Koruyucu (Başkalarının dikkatinden kaçınma, tedbirli benlik tanımı, sosyal etkileşimi enaza indirgeme, sessiz
kalma, edilgen fakat arkadaşça etkileşim.
B)
Sözel Olmayan Benlik Sunumu
1. Fiziksel görünüm
2. Eşya
3. Mimikler ve jestler
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
Bazı Psikolojik Süreçler Hakkında Genel Bilgiler (7)
Kendinizce
bilinen
Kendinizce
bilinmeyen
Başkalarınca
bilinen
AÇIK
KÖR
Başkalarınca
bilinmeyen
GİZLİ
BİLİNMEYEN
JOHARI PENCERESİ
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Araz, A. (2005). Kişilerarası ilişkilerde benlik sunumu.
İstanbul: Varlık Yay.
Cüceloğlu, D. (1996) Yeniden insan insana. İst.: Remzi
Kitabevi
Cüceloğlu, D. (1997). İçimizdeki biz. İst.: Sistem Yay.
Dökmen, Ü. (2000). İletişim çatışmaları ve empati. İst.:
Sistem Yay.
Harlak, H. (2000). Önyargılar. İst.: Sistem Yay.
vd.
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş
GÖREVİNİZİ YANSIZ, NESNEL, ÖNYARGISIZ,
İNSAN ODAKLI VE İNSANI KAZANMAYA YÖNELİK
YAPACAĞINIZ İNANCIYLA
TEŞEKKÜR EDERİM
Arabuluculuk ve Psikolojik Süreçler, Prof. Dr. Adnan Erkuş