Niveli i studimeve: Bachelor Lënda: Etika në Kontabilitet dhe Auditim Prof.dr.Muhamet Aliu Ligjeratë Etika dhe Profesionalizmi Kontabël dhe Auditues Prof.dr.M.Aliu.
Download ReportTranscript Niveli i studimeve: Bachelor Lënda: Etika në Kontabilitet dhe Auditim Prof.dr.Muhamet Aliu Ligjeratë Etika dhe Profesionalizmi Kontabël dhe Auditues Prof.dr.M.Aliu.
Niveli i studimeve: Bachelor Lënda: Etika në Kontabilitet dhe Auditim Prof.dr.Muhamet Aliu Ligjeratë Etika dhe Profesionalizmi Kontabël dhe Auditues Prof.dr.M.Aliu Përmbajtja: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Profesionalizmi dhe morali Çka është profesioni Çka është etika Rëndësia e etikës profesionale Parakushtet themelore etike Mendimet e hershme filozofike mbi etikën Rregullat, idealet dhe maturia Vizioni utopik Prof.dr.M.Aliu Profesionalizmi dhe morali • A është një detyrim moral për të qenë profesional në një punë, mundësisht sa të jetë e mundur? • A është një shenjë e profesionalizmit të vepruarit moralisht? • A mos profesionalizmi dhe morali nuk kanë asgjë të bëjnë me njëri-tjetrin? • A është e moralshme ndonjëherë të kërkojmë sjellje joprofesionale? • A duhet ndonjëherë të shkelen standardet profesionale në emër të diçkaje më të rëndësishme? Prof.dr.M.Aliu Çka është një profesion? • Përkufizimi i ngushtë: kufizohet vetëm me profesionet e mësuara në: mjekësi, ekonomi, drejtësi, arqitekturë, etj. • Përkufizimi i gjerë: pothuajse të gjitha profesionet kanë një përkufizim të përbashkët: profesione të mësuara aëp studiuara si: mësues, inxhinierë, shkencëtarë, kontabilistët, specialistë të biznesit, gazetarë, zyrtarë të qeverisë, etj. • Profesioni, është një aftësi apo një zotësi dhe paraqet bashkësinë e aftësive, dijeve dhe e talentit që individin e bën kompetent për një ose dy fysha të caktuara. Prof.dr.M.Aliu Çka është një profesion? • Një profesion i shërben mirëqenies së përgjithshme në një shoqëri komplekse. Mirëqenja e përgjithshme mund të arrihet vetëm me caktimin e pėrgjegjėsive pėr aspekte të veçanta të ekspertëve të specializuar dhe të grupeve të veçantë. Prof.dr.M.Aliu Çfarë është etika? • I referohet idealeve dhe aspiratave, si dhe rregullave të sjelljes • Shqetësimi nuk vjen nga rregullat, por nga opinioni, konceptimi i misionit dhe përgjegjësisë që pasqyrojmë • Norma gjithëpërfshirëse që gjenerojnë rregulla apo objektiva konkrete, ose mënyrat e të qënit. • Tërësia e parimeve që drejtojnë sjelljen e njeriut e individit ose të një grupi të caktuar njerëzish. Prof.dr.M.Aliu Rëndësia e Etikës Profesionale • Profesionistë që zënë një pozitë strategjike në shoqërinë moderne (bashkëkohore) • formëson idetë tona • të marrë vendime që ndikojnë në një numër të madh njerëzish pa pëlqimin e tyre apo pa njohurinë e tyre • shërbime që çmohen shumë • shërbime të mëdha ekonomike, politike dhe të institucioneve kulturore e shoqërisë industriale Prof.dr.M.Aliu Dilemat etike • Profesionistë të cilët përballen me dilema etike • Si ata të zgjidhin (tejkalojnë) këto dilema të përcaktuara, ata duhet të kenë: – cilësinë morale gjatë jetës së tyre – të veprojnë për të mirën e atyre që preken nga veprimi i tyre Prof.dr.M.Aliu Premisa (parakushtet) themelore etike • Në çdo rast, duhet të jemi të gatshëm për të kryer atë akt moral që reflekton (ndikon) arsyeshëm, premton maksimalizimin e përfitimeve për komunitetin dhe bëhet shpërndarja e tyre në mënyrë të drejtë • Fokusi është në karakterin personal, te përgjegjësia për të marrë pjesë dhe për bartjen e pasojave për veprimet individuale Prof.dr.M.Aliu Tri filozofitë fillestare të etikës • Deontologjik: përqëndrohet në detyrimet absolute që sundojnë një argument të thjeshtë, si për nga dëshira ashtu edhe për pasojat e një veprimi. • Teleologjik: përqëndrohet në shumën krahasuese të të mirave të prodhuara si rezultat i një veprimi. • Kontraktorial: përqëndrohet në kontratat e drejtpërdrejta dhe të tërthorta të cilat krijohen formohen shpesh si norma shoqërore dhe nënkuptohen qartë në shoqëri. Prof.dr.M.Aliu Parimi i shërbimeve • Për të gjykuar mbi veprimet morale, ne duhet të vlerësojnë dobinë e tyre. Dobishmërinë e shërbimeve. A do të thotë se sa është i mundshëm kontributi i tij/saj në lumturi dhe në reduktimin e hidhërimit. Sa më pak kontribut në hidhërim dhe reduktimin e lumturisë të njerëzve. Kjo vlerë përcaktohet mbi baza intuitive. • Bruto kënaqësia për kokë banori. Prof.dr.M.Aliu Parimi i shërbimeve • Ne duhet të njohim pashmangshëm injorancën tonë për të tjerë të cilët mund të ndikohen nga veprimet tona. Në anën tjetër, ne duhet të supozojmë se interesat e caktuara janë themelore për të gjithë. Përveç kësaj perceptimi i jonë për nevojat tona nuk është gjithmonë i saktë. Prof.dr.M.Aliu Parimi i shërbimeve • Deri ne identifikimin e dallimeve në mesin e atyre që preken nga veprimet tona, ne duhet t'i trajtojnë ata njësoj. Që nga ne fillon të menduarit në drejtim të nevojave bazë, ne duhet të përpiqemi që të shohim se të gjithë marrin një pjesë të drejtë të këtyre të mirave. Mallra kryesorë janë pikërisht të gjithë ato për të cilat pothuajse të gjithë njerëzit e plotësojnë nevojën për lumturi. Prof.dr.M.Aliu Parimi i shërbimeve • Individët shikuar hollësisht janë zakonisht gjyqtarët më të mirë të asaj që do t'i bëjë ata të lumtur, edhe pse ata shpesh duhet të përdorin shërbimet e ekspertëve për të arritur atë. Profesionistët kompetent duhet t`i shtyjnë (përkrahin) klientët për dëshirat e tyre. Prof.dr.M.Aliu Morali i Komunitetit • Komuniteti moral përfshin të gjitha qeniet njerëzore me etikë të lartë, dhe ndikon te çdo person johuman që të kthehet. Konsiderata morale do të thotë marrja seriozisht me interesa të komunitetit dhe mbështetja e interesave të tij. • Parimi i indiferencës kërkon që ne t`i trajtojmë personat njësoj, kur ne e dimë që ekzistojnë dallime. • Parimi mbi individualitetin e kërkon nga ne që të kërkojmë nga dallimet. • Klonimi po apo jo? Prof.dr.M.Aliu Element i Drejtësisë • Është një standard që bie në kundërshtim me parimin e shërbimeve, sepse sanksionon sakrificën e disa personave në favor të të tjerëve. • Nëse profesionalizmi si sistem shton lumturi totale të shoqërisë, kjo tregon se ndjenjat tonë të drejtësisë janë shkelur sipas mendimit se profesionistët janë grup njerëzish që shërbejnë dhe janë grup më pak i privilegjuar se të tjerët. • Pra kjo mund të shprehet në tregtinë e lirë në mes të shërbimeve në ndërmarrje dhe drejtësisë. Nëse padrejtësia është e madhe dhe në rritje, kurse shërbimet janë të vogla, ne zgjedhim drejtësinë. Nëse shërbimet janë më të madha dhe padrejtësia është e vogël, ne duhet të ndikojmë në rritjene shërbimeve. Prof.dr.M.Aliu Element i Drejtësisë • Konfliktet në mes të drejtësisë dhe të shërbimeve janë të rralla. – Përfitimet zakonisht janë më të shumta nga shpërndarja në mënyrë të barabartë e shërbimeve anësore se të njëjtat të koncentruara në një vend të vetëm – Anëtarët moral të një komuniteti e meritojnë konsideratën morale, sepse zakonisht vetëm ata e kanë një mundësi për të ndikuar edhe te personat në afërsinë tonë Prof.dr.M.Aliu Element i Drejtësisë • Ne duhet t'i trajtojnë të gjithë personat e njejtë të mos ketë dallime individuale, disa të janë më relevant (të rëndësishëm). • Rëndësia këtu është në funksion të nevojave të veçanta personale. I rëndësishëm është ai që ka nevojë Prof.dr.M.Aliu Rregullat, Idealet dhe maturia • Nuk bëjmë shërbim vetëm në respektimin e rregullave, por atëherë me rëndësi kur veprojmë për respektimin e rasteve ku vendoset për një precedent, kur forcohet një praktikë ose forcohet një zakon (traditë). • Rregullat janë mjete për të justifikuar lumturinë e përbashkët, por në qoftë se gjenden mjete të tjera me të cilat punojmë më mirë, rregullat bëhen të neveritshme. Prof.dr.M.Aliu Rregullat, Idealet dhe maturia • Gjykimi mbi rregullat e kodeve profesionale nganjëherë kualifikimet çojnë të supozohet se ka veprime të përshkruara të cilat nuk janë të obligueshme dhe të gjitha veprimet që nuk janë të ndaluara janë të lejuara! • Shoqëria duhet të sjelljë rregulla vetëm për atë shkallë e cila është e nevojshme për të siguruar çështjet thelbësore, të parandalojë dëmet e mëdha, dhe të mbështes një sistem që krijon pritje të besueshme dhe detyrime të ndërsjella në një komunitet moral. Detajet e jetës duhet të lihen në gjykimin e individit dhe të negociatave. Prof.dr.M.Aliu Pikëpamja Morale • Vlerësohet në aspektin e marrëdhënieve, kushtet, parimet, pasojat, dhe praktikat, në ndryshimet impulsive, injorancën, dhe traditën që ndikon në reagimet me pasion. • Dy njerëz me pozicione të ndryshme mund të bien dakord për mënyrën se secili nga ata si duhet të sillet nëse duan që të dy të kontribuojnë në një përfundim të vetëm • Profesionalistët duhet të kërkojnë mënyra për të ngritur nivelin e moralit te kolegët dhe te të tjerët • Mos harroni qëllimin e profesionit: si mund të shërbejë njerëzimit? Prof.dr.M.Aliu Vizioni utopik Profesionet dhe Institucionet • Përderisa ka konsiderata individuale se duhet të bëhet si një profesionist, parametrat për zgjedhje individuale dhe pasojat e tyre janë të përcaktuara nga konteksti i tyre institucional. • Institucionet brenda të cilave profesionistët praktikë duhet t`i fuqizojnë ata të veprojnë dhe t`u sigurojnë atyre autonomi të konsiderueshme në veprim, ndërsa të vendosen afate për ato veprime. Prof.dr.M.Aliu Profesionet si Institucionet • Individët që marrin pjesë në institucione mund të zëvendësohen pa prekur pritjet për trashëgimtarët e tyre, institucionet e durojnë qëndrimin e veçantë dhe roli i tyre qëndron te karakteristikat e ndryshme nga të zëvendësuarit. Prof.dr.M.Aliu Profesionet si Institucionet • Individët duhet të zgjedhin nëse do të hyjnë në një profesion dhe çfarë profesioni për të hyrë. • Ata duhet të vendosin vetë për të zgjedhur profesionin e tyre dhe institucionet dhe se si të luajnë rolin e tyre atje. • Ata duhet të vendosin dhe të përpiqen për ndryshimin e efekteve të profesionit, strukturën e tij dhe praktikat. • Struktura shoqërore është një e dhënë, por kjo nuk është aq e fortë dhe e ngurtë sa të parandalojë maturinë. Prof.dr.M.Aliu Konsideratat personale • Çfarë është e vërtetë në profesionin tim? • Kë nuk dua ta shërbejë dhe si? • Çfarë qëndrimi duhet të marr ndaj praktikave të pushtimit të akuzuar për këtë lloj pune? • A duhet të ndjekë kodin e grupit ose vetëm mendjen time? • A duhet të jemë akti në organizata formale të profesionit ose t`i injorojë ato? • A duhet të ndjekë kauzën e grupit? • A duhet t`i kushtojë kohë për të ndikuar në praktikat e saj apo të politikave? Prof.dr.M.Aliu Konsideratat personale • Pyetni veten: “A jam unë në gjendje për të vendosur nëse një profesion është i denjë për përkushtim gjatë gjithë jetës nëse nuk e kam vlerësuar ndikimin tim në mirëqenien e njeriut? Prof.dr.M.Aliu Profesionet, Institucionet dhe Shoqëria • Vetë shoqëria jonë nuk është një organizëm i përkryer dhe moral, as profesioni i jonë nuk është organizëm i përsosur në shoqëri, por për drejtimin e shoqërisë ata janë mjaft persona ideal për t`i shfrytëzuar ato si mjete për veprim moral. • Nuk ka asnjë mënyrë për të vepruar shoqëria nga larg. • Jeta morale mund të arrihet në një shoqëri të përkryer vetëm duke punuar më tej dhe duke siguruar nga institucionet rolet e e pakryera. Prof.dr.M.Aliu Disa mendime për veprimet etike • Profesionistët duhet të jetë përgjegjës ndaj shoqërisë për vendimet e tyre. • Ndoshta ky konceptim i etikës do të të mjaftojë nëse obligimet e profesionistëve kanë qenë të qartë dhe se dukshëm mund të plotësohen pa vështirësi apo sakrificë, në qoftë se profesionistët nuk ballafaqohen me dilemat etike dhe nëse gjithmonë llogarisin për të bërë atë që është e drejtë si një çështje e rutinë (e përditshme). Prof.dr.M.Aliu Disa mendime për veprimet etike • Individët nuk mund të strehohen (ikin) nga përgjegjësia morale prapa rregullave pa marrë parasysh se sa mirë janë të hartuara. • Në përgjithësi: – në qoftë se padrejtësia e shkaktuar është e madhe dhe në rritje, kurse shërbimet janë të vogla, zgjidhni drejtësinë. – Nëse shërbimet janë të mëdha dhe padrejtësia është zgjedhur apo është e vogë, angazhohuni për shërbime. Prof.dr.M.Aliu Ju faleminderit për vëmedje Fundi i ligjëratës Prof.dr.M.Aliu 31