Slide 1

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).


Slide 2

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).


Slide 3

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).


Slide 4

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).


Slide 5

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).


Slide 6

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).


Slide 7

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).


Slide 8

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).


Slide 9

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).


Slide 10

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).


Slide 11

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).


Slide 12

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).


Slide 13

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).


Slide 14

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).


Slide 15

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).


Slide 16

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).


Slide 17

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).


Slide 18

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).


Slide 19

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).


Slide 20

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).


Slide 21

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).


Slide 22

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).


Slide 23

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).


Slide 24

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).


Slide 25

WYKŁAD IV
Stosunki narodowościowe i polityka
etniczna państw
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)

Literatura:
K. Pudło, Studia i szkice z dziejów najnowszych politologii i socjologii, pod red.
R. Gellesa i M. Wolańskiego, Wrocław 1994;
W. Żelazny, Etniczność. Ład-Konflikt-Sprawiedliwość, Poznań 2006.

Relacje między większością a mniejszością:

1) stan wrogości (przeciwko sobie);
2) stan wzajemnej tolerancji i życzliwości;
3) stany pośrednie: izolacji; obojętności; negacji;
współpraca z konieczności.

Typologia stosunków narodowościowych:
1)
Stosunki
interetniczne
w
systemie
niedemokratycznym:
- kolonializm wewnętrzny i zewnętrzny,
- dyskryminacja większości przez mniejszość,
- dyskryminowana mniejszość dąży do odwrócenia
statusów;
- pluralizm w nierówności (apartheid);
- demokratycznie wybrana większość pozbawia wszelkich
praw mniejszość.

2) Mieszany typ stosunków interetnicznych (większość i mniejszość
przy pomocy środków demokratycznych i niedemokratycznych dążą
do wyeliminowania źródeł napięć):
a) likwidacja mniejszości przez dobrowolną ugodę większości i
mniejszości (dobrowolna asymilacja mniejszości, dobrowolne
przesiedlenie się mniejszości);
b) działania inicjowane przez większość:
- asymilacja pod naciskiem administracyjnym (kwestionowana);
- asymilacja pod naciskiem ekonomicznym (niekwestionowana);
- przesiedlenia przymusowe;
- eksterminacja.
c) działania inicjowane przez mniejszość:
- utworzenie własnego państwa;
- uzyskanie korekty granicy na rzecz innego państwa;
- uzyskanie autonomii;
- maksymalne utrzymanie odrębności mniejszości w istniejących
warunkach politycznych.

3) Poszanowanie państwowego status quo:
a) pluralizm w równości (autonomia kulturalna);
b) inne formy pluralizmu stosunków etnicznych:
- quota system (przyznanie na zasadach proporcjonalnych miejsc
mniejszości we władzach);
respektowania praw mniejszości w ramach ogólnie
obowiązujących praw człowieka;
- ustanowienie więzi ogólniejszych (np. wspólnota obywatelska);
zbudowanie z większości i mniejszości nowego narodu (koncepcja
„the new nation”).

Polityczne czynniki wpływające na stosunki
narodowościowe:

1) mniejszości za którymi nikt nie stoi i mniejszości za którymi stoi
naród państwowy albo słabszy od większości w państwie, albo
silniejszy;
2) narodowości, które posiadają możliwość nacisku ekonomicznego i
informacyjnego;
3) narodowości, które dysponują lub nie dysponują argumentem
moralnym do danego terytorium (np. autochtoni);
4) działanie w konfliktach, które mają charakter ofensywny lub tylko
kontrofensywy;
5) odpowiedzialność za los mniejszości tym większy, im bardziej ich
przybycie wiązało się z interesem, a nawet naciskiem większości.

Polityka etniczna państw
Polityka etniczna państw – wielostronne działania centralnych ośrodków
kierowniczych państw wobec mniejszości narodowych i etnicznych,
zmierzających do realizacji wobec nich określonych koncepcji na danym
etapie rozwoju państwa. Polityka ta określa okresowe lub stałe ich
statusy przez akty normatywne i organy uprawnione do podejmowania
wobec nich decyzji stanowiących, regulujących całokształt życia
zbiorowego etnicznych społeczności mniejszościowych w
społeczeństwie globalnym państwa (K. Pudło).

Definicje polityki etnicznej (W. Żelaznego)
Etnopolityka – dyscyplina prowadząca studia nad
stosunkami, które zachodzą między systemami etnicznymi a
systemami politycznymi, innymi słowy - między etnosami a
państwem i odwrotnie.
Polityka etniczna – praktyka polityczna, jaką stosują państwa
wobec mniejszości i grup etnicznych.

Elementy polityki etnicznej (W. Baluk)

• Koncepcje polityki etnicznej
• Podstawy prawne, w tym status prawny
grup;
• Podstawy instytucjonalne;
• Praktyka polityczna

Czynniki wewnętrzne wpływające na politykę etniczną:

1) liczba i liczebność grup etnicznych;
2) czas i okoliczności przybycia;
3) okres zamieszkania w państwie;
4) posiadanie własnych organizacji państwowych;
5) odległość od własnych organizacji państwowych;
6) pozytywne lub negatywne stereotypy o danej grupie etnicznej;
7) pozycja społeczno-polityczna danej grupy etnicznej (lub jej
przedstawicieli);
8) lojalność.

Czynniki zewnętrzne wpływające
na politykę etniczną:
1) polityczna i gospodarcza pozycja państwa;
2) zewnętrzny wpływ na poszczególne grupy etniczne;
3) układy bilateralne dotyczące mniejszości narodowych;
4) porozumienia globalne lub regionalne wobec mniejszości
narodowych i etnicznych.

Elementy polityki etnicznej:
1) asymilacja:
dobrowolna;
wymuszona (dyskryminacja).
2) segregacja ludności ze względu na cechy antropologiczne i
etniczno-kulturowe.
3) preferencja ślubów mieszanych.
4) polityczna i ekonomiczna izolacja.
5) eliminacja społeczności etnicznych:
przesiedlenia;
deportacje;
wymuszenie emigracji;
czystki etniczne;
eksterminacja biologiczna.

Polityka etniczna państwa obejmuje:
Polityka etniczna nie jest tylko i wyłącznie polityką wobec
mniejszości narodowych i etnicznych, ponieważ państwa w
mniejszym bądź większym zakresie prowadzą także politykę
wspierania narodu tytularnego, mieszkającego w kraju i za
granicą (W. Baluk).

•
•
•
•

Naród tytularny;
Mniejszości narodowe i etniczne;
Diasporę
Migrantów

Polityzacja etniczności (J.Rotschilda)

• Uświadomienie wspólnocie etnicznej możliwość
wykorzystania polityki do utrwalenia własnych wartości i
kultury etnicznej
• Stymulowanie zainteresowania grup własną odmiennością
• Mobilizacja etniczności
• Kierowanie zachowaniem politycznym grupy etnicznej

Typologia polityki etnicznej W. Żelaznego
Manipulacje etniczne
- divide et impera (skłócanie grup etnicznych, celem
łatwiejszego panowania nad nimi)
- manipulacja danymi (dostarczanie fałszywych,
kłamliwych danych)
- zmiana nazw i pojęć, celem doprowadzenia do
wynaradawiania

Zbrodnie etniczne „miękkie” (etnocyd)

Etnocyd (R. Jaulin) – całość technik i metod, które bez
konieczności fizycznego unicestwienia danej populacji, w
jej środowisku naturalnym, mogą doprowadzić do
wykorzenienia jej kultury i języka, zamieniając ją na
kulturę i język zdobywców.
Etnocyd (R. Breton) – proces świadomie i planowo
przeprowadzanych akcji wynaradawiania.

Przykład: wynaradawianie Bretończyków we Francji.
Politykę wynaradawiania mniejszości Francja prowadzi od
czasów rewolucji (1789).

Zbrodnie etniczne pośrednie
Zbrodnie etniczne znajdujące się pomiędzy
zbrodniami „miękkimi” a „twardymi”
• Segregacja rasowa;
• Propaganda rasizmu czy nacjonalizmu

Zbrodnie etniczne „twarde” (etnozagłada)

•
•
•
•
•
•
•

Zbrodnie gwałtu
Zbrodnie ekonomiczne
Zbrodnie biologiczne
Zbrodnie koncentracji i izolacji ludności
Transfer i wymiana ludności
Eksterminacja selektywna lub całkowita
Deportacje

Zbrodnie gwałtu
• Gwałt jako środek motywacji walki
• Gwałt jako cel ekonomiczny (kobiety- niewolnice
seksualne zdobywające środki)

• Gwałt jako aneksja (zaznaczenie swojej obecności na danym
terytorium)

• Gwałt jako czystka etniczna (zohydzić życie danej
zbiorowości na danym terytorium)
Przykłady: b. Jugosławia, Rwanda, Algieria, Timor, Angola, Indonezja,
Kongo, Czeczenia i inne.

Zbrodnie ekonomiczne
Zniszczenie żywotnego środowiska
naturalnego grup etnicznych
(celowe skażenie środowiska naturalnego, niszczenie
pastwisk, łowisk, stad bydła)
Przykład: Podbój Indian przez białych w Ameryce Połnocnej

Zbrodnie biologiczne
Celem takiej polityki jest zmniejszenie
populacji danej grupy etnicznej, dokonywanej
za pomocą rozdzielenia rodzin bądź
sterylizacji.

Przykład: Australia i Ameryka Południowa

Transfer i wymiana ludności
Planowany sposób przemieszania ludności w celu
pokrywania się jednostek politycznych i etnicznych.
Wymiana była narzucana przez społeczność
międzynarodową i odbywała się za zgodą państw.
Przykłady:
W wyniku I w. ś. 300 tys. Niemców i 300 tys. Węgrów.
Wymiana ludności pomiędzy Polską a ZSRR po zakończeniu II w. ś.

Zbrodnie izolacji i koncentracji ludności
Celem takiej polityki nie jest zabójstwo a jedynie
izolacja ludności. Jednak metody zarządzania tymi
obozami prowadzą do wyniszczenia części ludności
w skutek głodu i chorób bądź pracy niewolniczej.
Przykłady: Hiszpanie na Kubie (1895-1898); Brytyjczycy wobec
Afrykanerów (1899-1902); rząd Vichy dla Cyganów i Żydów (1941);
Francja wobec arabskich zwolenników Algierii (1962-1968); PRL obóz w
Jaworznie (Ukraińcy i Łemkowie); Rosyjskie obozy w Inguszetii dla
Czeczenów.

Eksterminacje całkowite bądź selektywne

Planowana zagłada całego narodu bądź jego
części.
Przykłady eksterminacji całkowitej:
ludobójstwo Ormian (1915-1916); zagłada Żydów
i Cyganów (II w. ś.)
Przykłady eksterminacji selektywnej:
zbrodnia katyńska (NKWD, ZSRR)

Deportacje
Wymuszone przesiedlenie ludności ze swej ojczyzny
w ramach państwa.
Przykłady deportacji w ZSRR:
Polaków (1936); Niemców (1941); Czeczenów (1943);
Inguszów (1943); Karaczajów-Czerkiesów (1943);
Kałmuków; Kabardyjczyków (1944); Tatarów krymskich
(1944); Greków i Bułgarów (1949).