Etnicznosc-2012-2013-nr-6
Download
Report
Transcript Etnicznosc-2012-2013-nr-6
Sławomir Łodziński
Zakład Socjologii Ogólnej
[email protected]
1. Wstęp – spisy powszechne ludności jako źródło wiedzy
socjologicznej:
spis powszechny ludności
statystyczny”);
historia spisów ludności:
(„enumeracja
populacji”,
„spis
pochodzenie słowa;
3800 p.n.e. w Chinach i Babilonii, 2500 p.n.e. w Egipcie, spisy w starożytnej
Grecji i Rzymie (państwo Inków), spis powszechny w Biblii;
spisy nowożytne: Kanada (1666 r.), USA (1790 r.), Szwecja (1800), Wielka
Brytania (1801), Francja (1831), Rosja (1897);
powszechność spisów ludności od połowy XIX wieku.
spis powinien charakteryzować się następującymi cechami - być:
powszechny (konieczność odpowiedzi);
jednoczesny;
imienny (każda osoba z imienia i nazwiska zostaje objęta spisem),
bezpośredni
(odpowiedzi spisowej udziela bezpośrednio osoba
spisywana, wyjątkowo tylko najbliżsi domownicy),
periodyczny (odbywać się systematycznie ze stałym interwałem
2. Metodologia i techniki spisu powszechnego ludności:
spisy powszechne ludności to najbardziej pogłębione i porównawcze źródło
informacji na temat społeczeństwa (populacji), w tym też rozmiarów i struktury
grup etnicznych, językowych lub religijnych;
etapy spisowe:
przygotowanie i planowanie spisu (metody zbierania danych!);
przebieg spisu (potrzeba nagłośnienia spisu i wysokich umiejętności zbierania
danych);
publikacja wyników, ocena wiarygodności danych spisowych.
techniki spisowe:
spisy imienne, rejestry urzędowe ludności, badanie reprezentacyjne, specjalne
badania sondażowe, ankiety internetowe.
inne dane zbierane przez urzędy statystyczne.
wiedza statystyczna o strukturze etnicznej społeczeństwa:
spisy powszechne ludności (population census);
rejestry ludności (population register, civil register);
socjologiczne badania reprezentacyjnych (sondażowych).
3. Spory dotyczące pytań etnicznych w spisach powszechnych ludności:
„za” i „przeciw” pytaniom etnicznym w spisach powszechnych ludności:
ochrona „prywatności” jednostki
i zachowanie poufności danych
osobowych:
znaczenie uregulowań dotyczących wolności deklaracji swojej narodowości i
ochrony danych osobowych;
obawy przed wykorzystaniem danych spisowych o pochodzeniu etnicznym.;
potrzeba spisowych danych etnicznych;
ograniczenia
wiarygodność
danych
etnicznych
uzyskiwanych
z
powszechnych spisów ludności:
polityka państwa w zakresie mniejszości (narodowości) i spisów;
poziom jednostki;
brak wiarygodnych danych na temat liczebności mniejszości - rodzi
tendencje do spekulowania na temat liczebności.
4. Historia spisów powszechnych (i problematyki etnicznej) w Polsce:
I Rzeczypospolita:
• nie prowadzono powszechnych spisów ludności:
• ze względów podatkowych (pogłówne) funkcjonowały rejestry urzędowe
niektórych grup narodowych w Polsce, jak Cyganów, Żydów, Karaimów i
Tatarów;
• Sejm Czteroletni 22 czerwca 1789 r. „Lustracja dymów i podanie ludności”.
okres zaborów (spisy powszechne ludności na ziemiach polskich);
doświadczenia spisów powszechnych i pytań etnicznych w Polsce (19212011):
różna sytuacja państwa, zróżnicowane sytuacje polityczne i społeczne różny wpływ na metodologię i przebieg spisu;
okres 1918 – 1939:
1921 r.;
1931 r.;
• okres 1945 – 2011:
• tzw. „spis sumaryczny” 1946 r.;
• spis 2002 (NSP 2002);
• spis 2011 (NSP 2011).
5. Okres międzywojenny:
problemy spisu z 1921 r.:
• pytania o „narodowość” oraz o język ojczysty, wyznanie i obywatelstwo;
• zmiany demograficzne (repatriacja), problemy organizacyjne spisu.
problemy spisu z 1931 r.:
• brak pytania o narodowość, pytania o język, wyznanie i obywatelstwo;
• rezygnacja ze spisu gospodarstw rolnych (pytanie o ogólną powierzchnię
gruntów i użytków rolnych) + pytanie o umiejętność czytania i pisania;
• kwestionowanie wiarygodność spisu z 1931 r. w odniesieniu do problematyki
narodowościowej na terenach wschodnich.
następny spis planowany na 1941 r., nie odbył się z powodu wybuchu wojny;
w latach 30-tych szacunki liczebności mniejszości narodowych:
• stanowią one ponad 1/3 (36%) ludności państwa, liczącej 32,1 mln osób.;
• największą niepolską grupą narodową stanowili Ukraińcy - 5 mln osób (16%), a
następnie Żydzi - 3,1 mln (10%), Białorusini - 2 mln (6%), Niemcy - 0,784 mln
(2%), Litwini - 0,2 mln (1%), Rosjanie - 0,14 mln (1%) oraz inni - 0,09 mln.
6. Okres 1945-2002:
spis sumaryczny w 1946 roku:
• warunki powojenne, zebranie podstawowych informacji o stanie zaludnienia
kraju w nowych granicach;
• ustalenie stanu ludności według grup wieku, płci i 4 narodowości:
Polacy wraz z osobami zweryfikowanymi i zrehabilitowanymi;
osoby, wobec których toczy się rehabilitacja/weryfikacja;
Niemcy;
inne narodowości .
wynik: 23 mln 928 tys. osób - 20 mln 500 tys. osób narodowości polskiej,
2 mln
288 tys. Niemców, 399,5 tys. przedstawicieli innych narodowości, 417,4 tys. osób,
wobec których prowadzono akcje weryfikacyjną, mającą wykazać ich narodowość
(polską lub niemiecką) oraz 304,5 tys. osób, które nie zostały zaliczone do żadnej
narodowości;
brak problematyki etnicznej w spisach 1950, 1960, 1970, 1978, 1988;
dyskusja o „statystyce narodowościowej”.
7. Przygotowania i przebieg NSP 2002 i NSP 2012 z perspektywy pytania o „narodowość”:
przygotowania, przebieg i publikacja wyników NSP 2002:
„Do jakiej narodowości zalicza się Pan(i)?”;
„W jakim języku (językach) rozmawia Pan(i) najczęściej w domu?”.
społeczny odbiór pytania o „narodowość” w NSP 2002 (kontekst społeczny i
polityczny, problemy rozumienia pytania o „narodowość”, strategie stowarzyszeń
mniejszości wobec pytania o narodowość).
NSP 2011- pytania o narodowość i język:
Jak jest Pani/Pana narodowość?
Czy odczuwa Pani/ Pani przynależność do innego narodu lub wspólnoty etnicznej?
Jakim językiem /językami zazwyczaj posługuje się Pani/Pan w domu?
Jaki jest Pani/Pana język ojczysty?
problemy:
skutki ustawy o mniejszościach (lista uznanych mniejszości);
pytania spisowe – historia i rozszerzenie pytań etnicznych;
nowa metodologia (mieszana) i technologia spisowa (Internet);
mobilizacja etniczna mniejszości do NSP 2011 (obecność tematyki spisowej w
telewizji i Internecie, przykłady osób deklarujących publicznie swoją tożsamość
etniczną, rola ludzi starszych, wynik spisowy a fundusze na działalność kulturalna
mniejszości).
Tabela 1. Pytania etniczne w spisach powszechnych
ludności w Polsce w latach 1921 – 2011
Rok przeprowadzenia spisu
Kategorie spisowe:
1921 1931 1950
Obywatelstwo
X
X
Narodowość
X
Tożsamość etniczna
Język domowy
Język ojczysty
X
X
Wyznanie religijne
X
X
-
1960
-
1970
-
1978
-
1988
-
2002
X
X
X
-
2011
X
X
X
X
X
X
8. „Pytania etniczne” w polskich spisach powszechnych
9. Pytania etniczne w NSP 2011:
Jak jest Pani/Pana narodowość?:
pytanie o przynależność narodową lub etniczną oparta na subiektywnym odczuciu każdego człowieka, wyrażająca
jego związek emocjonalny, kulturowy lub wynikający z pochodzenia rodziców, z określonym narodem lub
wspólnotą etniczną. Towarzyszyła jej następująca lista narodowości (najpierw polska, następnie przynależność do
uznanych w Polsce mniejszości narodowych i etnicznych oraz wreszcie możliwość wskazania „innej” narodowości).
Czy odczuwa Pani/ Pani przynależność do innego narodu lub wspólnoty etnicznej?:
w odpowiedzi na każde z tych dwóch pytań można było zadeklarować tylko jedną narodowość, udzielanie
odpowiedzi na oba pytania dawało możliwość określenia swoich pełnych tożsamości (złożonych), bez konieczności
decydowania, czy jest to identyfikacja z grupą narodową lub etniczną. Odpowiadały na nie wszystkie spisywane
osoby, a odpowiedzi były równoważne w ocenie ich przynależności narodowo-etnicznej.
Jakim językiem /językami zazwyczaj posługuje się Pani/Pan w domu?:
•
język używany w codziennych kontaktach domowych z osobami najbliższym. Na to pytanie odpowiadały
także wszystkie spisywane osoby. Odpowiedzi były następujące: „1) wyłącznie polskim, 2) polskim i
innym(i) niż polski (podać jakim/i) …3) wyłącznie innym(i) niż polski (podać jakim/i) …”.
Jaki jest Pani/Pana język ojczysty?:
był on rozumiany jako język, którego nauczyły się osoby spisywane jako „pierwszego” we wczesnym
dzieciństwie, np. od matki.
Do jakiego wyznania (kościoła lub związku wyznaniowego) Pan/Pani należy?:
było rozumiane jako formalne uczestnictwo lub / oraz emocjonalny związek danej osoby z określonym
wyznaniem religijnym (kościołem, związkiem wyznaniowym), pytanie całkowicie dobrowolne.
10. Pytania etniczne w NSP 2011:
problemy:
• pytania spisowe – historia i rozszerzenie pytań etnicznych;
• skutki ustawy o mniejszościach:
lista uznanych mniejszości narodowych i etnicznych w formularzu
spisowym.
• mobilizacja etniczna mniejszości do NSP 2011:
obecność tematyki spisowej w telewizji i Internecie;
przykłady osób deklarujących publicznie swoją tożsamość etniczną;
rola ludzi starszych;
wynik spisowy a fundusze na działalność kulturalna mniejszości.
• nowa metodologia (mieszana) i technologia spisowa (Internet).
Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego 2011
W rubrykach
dotyczących
narodowości
podawano
Spadek/Wzrost
Tylko daną opcję
przynależności
W pierwszym
pytaniu
zadeklarowało
W drugim
pytaniu
zadeklarowało
W połączeniu z
narodowością
polską
zadeklarowało
36.085 000
898.720
35.767 000
36.007 000
78.000
X
809.000
636.000
362.000
418.000
391.000
415.000
17.000
211.000
212.000
26.000
49.000
61.000
52.000
26.000
36.000
12.000
20.000
10.000
15.000
4.000
6.000
5.000
7.000
10.000
10.000
3.000
3.000
Według NSP 2011
Według NSP 2002
(W obu pytaniach)
Polska
36.983 720
Śląska
173.200
Kaszubska
5.100
228.000
222.900
Niemiecka
152.900
109.000
43.900
Ukraińska
31.000
48.000
Białoruska
48.700
Romska
12.900
Rosyjska
17.000
16.000
1.700
31.000
16.000
3.100
9.000
6.100
13.000
6900
5.000
Amerykańska
1.500
11.000
Łemkowska
5.900
10.000
47.000
9.500
4.100
1.000
5.000
37.000
12.000
8.000
1.000
7.000
11. Wybrane problemy socjologii etniczności (nr 6)
12. Wyniki NSP 2011 (lipiec 2012):
o
o
narodowość - przynależność etniczna:
o polska (jednorodna) tożsamość narodowa – 36 157 tys. (93,9%);
o 842 tys. (2,19%) posiada polską, jak i inną tożsamość narodowo-etniczną;
o 562 tys. (1,46%) posiada wyłącznie niepolską tożsamość, w tym 38 tys. to
identyfikujący się 2 niepolskimi narodowościami;
o wzrost i stabilizacja: deklaracje śląskie i kaszubskie, ukraińska (49 tys.),
białoruska (46 tys.), romska (16 tys.), rosyjska (13 tys.), łemkowska (10 tys.),
tatarska (2 tys.), karaimska (0,3 tys.);
o problem: niemiecka 126 tys., (36 tys., jako jedyna, a 58 tys. wraz z polską).
język używany w domu (język domowy):
o język polski – 36 410 tys. (94,5%), z czego 35 681 tys. (92,6%) posługuje się
nim jako jedynym;
o 889 tys. posługuje się w domu innym niż polski językiem, przy czym najczęściej
jest on używany z językiem polskim – 729 tys. (1,9%);
o 160 tys. (0,4%) rozmawia wyłącznie w jednym lub 2 językach niepolskich;
o najczęściej wymieniane języki niepolskie: śląski (509 tys.) i kaszubski (106 tys.).
13. Problemy metodologii NSP 2011 z perspektywy „pytań etnicznych”:
narodowość (tożsamość etniczna):
• szersza bateria pytań, „wieloraka” tożsamość etniczna, problem liczenia
„podwójnych tożsamości”.
metody i techniki zbierania danych „etnicznych” w NSP 2011:
• „mieszany” model, polegający na łączeniu danych z rejestrów urzędowych z
wynikami badania reprezentacyjnego;
• formularz „długi” i „krótki”;
• dwa zbiory danych: z badanie „pełnego” i z badania „reprezentacyjnego”;
• badanie 86 gmin „mniejszościowych” (10% mniejszości w populacji gminy);
• błąd „próby” i błędy przeszacowania/niedoszacowania populacji.;
• liczebności i odsetka osób o „nieustalonej” identyfikacji narodowo – etnicznej;
• znaczenie wyników na poziomie gmin.
społeczny odbiór pytań etnicznych w NSP 2011:
• udział organizacji mniejszości w przygotowywaniu spisu;
• informacje o spisie w językach mniejszości;
• bezprecedensowa mobilizacja środowisk mniejszości.
14. Struktura etniczna Polski w społecznej świadomości:
struktura etniczna Polski nie jest kwestia publiczną, ale NSP 2011 i dyskusja wokół
narodowości śląskiej ją upubliczniły;
TNS OBOP (04.2011 r.) wyobrażenia o składzie etnicznym społ. Polskiego:
• powszechnie dostrzegamy, że w Polsce żyją
ludzie różnych narodowości: Ukraińcy,
Niemcy, Romowie, Rosjanie, Białorusini, Żydzi, Chińczycy, Wietnamczycy, Ślązacy itd.
(tabela - jest to znajomość spontaniczna, nie było zamkniętej listy narodowości);
• społecznej widzialności grupy sprzyja jej wielkość, łatwo rozpoznawalne atrybuty,
stereotypy i debaty medialne;
• 15% badanych spontanicznie wymieniło Ślązaków jako jedną z narodowości
mieszkających w Polsce, a dodatkowe 15% zapytanych wprost o Ślązaków uznało ich za
narodowość;
• błędne wyobrażenia o składzie społeczeństwa (population innumeracy) - na pyt. „Ilu
spośród każdych 100 obywateli naszego kraju należy do wszystkich tych narodowości
razem wziętych?” potrafiło odpowiedzieć 54% badanych – średnia odpowiedź to 9 na 100,
co jest mniej więcej trzykrotnym przeszacowaniem faktycznej proporcji mniejszości
narodowych w społeczeństwie RP.
NARODOWOŚĆ
WŚRÓD OBYWATELI RZECZPOSPOLITEJ
POLSKIEJ SĄ LUDZIE, KTÓRZY UWAŻAJĄ SIĘ ZA KTÓRE NARODOWOŚCI MIESZKAJĄCE W
POLAKÓW I RÓWNOCZEŚNIE ZA OSOBY INNYCH
POLSCE SĄ, PANA(I) ZDANIEM
NARODOWOŚCI, Z TEGO CO PAN(I) WIE, JAKIE
NAJLICZNIEJSZE?
NARODOWOŚCI ZAMIESZKUJĄ W POLSCE?
Ukraińcy
42
18
Niemcy
36
14
Romowie (Cyganie)
34
13
Rosjanie
24
8
Białorusini
22
6
Żydzi
22
10
Chińczycy
17
4
Wietnamczycy
17
5
Ślązacy
15
8
Afrykańczycy
(Murzyni)
13
<1
Kaszubi
10
2
Litwini
12
3
Czesi
8
0
Arabowie
6
<1
Tatarzy
6
<1
Ormianie
5
<1
Słowacy
5
<1
Łemkowie
4
<1
Turcy
4
0
Łemkowie
4
<1
Rumuni
<1
2
Inni
10
<1
43
trudno powiedzieć
17
ILU SPOŚRÓD KAŻDYCH 100 OBYWATELI NASZEGO
KRAJU NALEŻY, PANA(I) ZDANIEM, DO
WSZYSTKICH TYCH NARODOWOŚCI RAZEM
WZIĘTYCH?
%
do 5
29,0
6 do 10
12,7
11 do 15
3,8
16 do 20
4,8
21 do 50
3,9
trudno powiedzieć
45,9
16. Wybrane problemy socjologii etniczności (nr 6)
Uważa Ślązaków za narodowość w pytaniu
otwartym
15%
30%
Uważa Ślązaków za narodowość w pytaniu
zamkniętym
15%
Nie uważa Ślązaków za narodowość
63%
Nie ma zdania
7%
17. Wybrane problemy socjologii etniczności (nr 6)
CZY ŚLĄZAKÓW UWAŻA PAN(I), CZY
NIE UWAŻA ZA NARODOWOŚĆ?
nie
trudno
uważam
uważam
powiedzieć
Wykształcenie
podstawowe,
gimnazjalne
zasadnicze
zawodowe
średnie i
pomaturalne
licencjat,
wyższe
18
68
14
24
68
8
16
74
10
9
89
2
71
9
71
10
80
8
81
6
81
78
74
80
8
4
3
4
Miejsce zamieszkania
wieś
20
miasto do 100
19
tys.
miasto 101-500
12
tys.
miasto pow. 500
13
tys.
Aktualne preferencje wyborcze
PO
11
PSL
18
PiS
23
SLD
16
18. Wybrane problemy socjologii etniczności (nr 6)