Transcript Wykład III
Slide 1
Wykład III
Mniejszości narodowe i etniczne
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)
Literatura:
K. Kwaśniewski, Socjologia mniejszości a definicja mniejszości narodowej, „Sprawy
Narodowościowe”, t 1, 1992
Slide 2
Ogólne problemy większości i mniejszości:
liczebność a podległość
Pojęcie mniejszości wiąże się na pierwszy rzut oka z kryterium ilościowym. Tak jednak
nie jest, gdyż kryterium, na podstawie którego pewna zbiorowość ludzi znajduje się w
mniejszości jest o wiele ważniejsze, niż sam fakt, że stanowią oni mniejszość.
G. Simmel uważa, że mniejszość i większość z założenia stanowią rezultat uzgodnienia
stanowisk po to, by jedność całości została zachowana, by przeciwdziałać rozłamowi.
Odrzucał zasadę „siłowej” przewagi większości, a podkreślał znaczenie
zasady moralnej powinności zaakceptowania woli większości przez mniejszość,
mniejszość bowiem nie jest tu wykluczona, ale przeciwnie, włączona w całość, a
większość działa nie tylko w imieniu własnej większej siły, ale w imieniu idealnej
jedności całości.
Mniejszość o tyle jest mniejszością, o ile nie przestaje być organiczną częścią
całości, do której należy.
Slide 3
Status społeczny mniejszości
Polega na zapewnieniu należącym do mniejszości jednostkom takich
uprawnień w obrębie całości, by mogły mieć i wyrażać odrębne zdania i
dążenia.
Podmiotem jednak tych uprawnień są jednostki (ludzie), a nie
mniejszości, i dopiero jednostki mogą powoływać organizację dla
wyrażania i ochrony swoich uprawnień.
Zaspokojenie ich potrzeb zbiorowych winno być przedmiotem prac
takich organizacji tylko o tyle, o ile owe potrzeby zbiorowe wynikają z
potrzeb indywidualnych, a nie o tyle, o ile potrzeby indywidualne są
dopiero stymulowane przez zbiorowość.
Slide 4
Granice dominacji większości
Jeżeli nawet mniejszość może być zdominowana, to tylko do
tej granicy od której staje się to niebezpieczne dla większości,
zwłaszcza im bardziej dobrowolna jest przynależność do
większości lub mniejszości.
Podobnie zresztą niebezpieczne dla mniejszości może być nie
zachowanie lojalności wobec większości, a właściwie wobec
całości.
Slide 5
Zależność między mniejszością a dyskryminacją
Utożsamianie pojęcia mniejszości wyłącznie z dyskryminacja
jest błędne, ponieważ mniejszość narodowa nie jest w istocie
mniejszością dominującą, jednak nie przestaje nią być
mniejszość w żaden sposób nie dyskryminowana, zaś
dyskryminacja może też dotyczyć etnicznej większości.
Statystyczna mniejszość może być też awangardą, która
jednak zaczyna dominować dopiero gdy jest zaaprobowana
przez większość, a przynajmniej w obliczu jej bierności.
Slide 6
Zasada „czystych rąk”.
Obowiązek uwzględniania przez większość głosu
mniejszości jest współzależny z obowiązkiem
lojalności mniejszości względem całości, a nawet
względem większości.
Slide 7
Ogólna definicja mniejszości i większości
Mniejszość – podgrupa danej całości (grupy) społecznej,
wyodrębnionej na podstawie wyraźnego kryterium (często
terytorialnego), która ze względu na swoją liczebność nie
może wytyczać celów i środków działania owej całości.
Większość – podgrupa całości, która ze względu na swą
liczebność może wytyczać i realizować cele oraz przyjmować
środki działania całości uznawane przez nią za najsłuszniejsze.
Slide 8
Warunki niezbędne do zaistnienia
problematyki mniejszościowej:
1) istnieje system społeczny, gdzie funkcjonuje zasada
stosowania się do opinii lub dążeń większości wszystkich członków
danej społeczności;
2) pragnienie ochrony swojej odrębności;
3) minimalna liczebność;
4) mniejszość pozostaje mniejszością tylko o tyle, o ile
zachowuje członkostwo całości i lojalność wobec tej całości.
Slide 9
Ogólne cechy mniejszości:
1) liczebność, która nie pozwala mniejszości do narzucenia swoich poglądów
większości (cecha jakościowa);
2) umowny układ odniesienia (kryteria różnicowania);
3) minimalna liczba członków;
4) niepełna własnowolność, a może być rozszerzana aż do granic dyskryminacji;
5) zgłaszanie przez mniejszość pragnienia ochrony jej postulatów i uprawnień;
6) współzależności pomiędzy liczebnością a własnowolnością (zasada
demokratyzmu);
7) grupa mniejszościowa nie może nigdy uzyskać praw i wpływów większych, a
nawet całkowicie równych tym, jakie przysługują większości;
8) aktywność w wyrażaniu swoich potrzeb, w wyłanianiu swych reprezentantów;
9) przedstawiciele mniejszości są tylko zbiorowością jednostek wysuwających takie
lub inne indywidualne potrzeby;
10) przynależność do mniejszości nie zawsze w jednakowym stopniu należy do
swobodnego wyboru jej członków.
Slide 10
Ogólna typologia mniejszości:
1) mniejszość ze względu na poglądy (polityczne);
2) mniejszość ze względu na poglądy lub całe ideologie
odziedziczone po przodkach, ale wymagające zaakceptowania także
przez samych członków mniejszości (wyznaniowe);
3) mniejszości wyróżniające się odrębną od większości kulturą,
językiem i mające świadomość tej odrębności (etniczne)
4) mniejszości, których kryterium wyróżnienia są cechy fizyczne
(rasowe)
Slide 11
Geneza mniejszości narodowych
1) migracja;
2) aneksje i kolonializm;
3) zmiana granic.
Slide 12
Typologia mniejszości narodowych
1) mniejszości warunkowe (zdolne do utworzenia własnego
państwa) i bezwarunkowe (nie są zdolne do utworzenia własnego
państwa);
2) mniejszości osiadłe i przybyłe (wg kryterium stopnia
powiązania z zamieszkiwanym krajem);
3) mniejszości wewnętrzne i przygraniczne (wg umiejscowienia w
zamieszkiwanym kraju);
4) mniejszości zwarte i rozproszone (wg kryterium skupienia);
5) mniejszości chronione i niechronione (wg kryterium położenia
prawnego).
Slide 13
Pogranicze (G. Babiński)
Pogranicze – obszar, mniej lub bardziej określony i w pewnym
stopniu historycznie zmienny, na którym występuje wymiana
kulturowa i społeczna między dwoma lub wieloma narodami.
Typologia pogranicza:
- geograficzne (wyznaczone granicami naturalnymi lub zasięgiem
osadnictwa);
- historyczne (geneza i istota);
- polityczne (zmiana granic);
- etniczne (obszar stykowy między zbiorowościami etnicznymi);
- społeczne ( różnice społeczne pomiędzy różnymi grupami
etnicznymi zamieszkałymi pogranicze)
- kulturowe.
Slide 14
Definicje mniejszości
- historyczno-normatywne
- socjologiczne
- definicji mniejszości w ogóle
Slide 15
Historyczno-normatywne
(zaproponowana na seminarium ONZ w 1974 r.)
Definicja mniejszości: grupa obywateli, licząca dostateczną
liczbę członków, aby spełniać cele grupy, lecz mniejsza od
pozostałej ludności, połączona więzami historycznymi,
etnicznymi, kulturowymi, religijnymi lub językowymi oraz
dążąca do zachowania tych cech, różniących ją od pozostałej
ludności.
Slide 16
Deklaracja turyńska
Instrument Inicjatywy Środkowo-Europejskiej
ochrony praw mniejszości
mniejszość narodowa – grupa mniejsza liczebnie od
pozostałej części ludności w danym państwie, której
członkowie będący obywatelami danego Państwa,
mają etniczne, religijne lub językowe cechy
odróżniające je od pozostałej części ludności i kierują
się wolą zachowania własnej kultury, tradycji, religii
lub języka.
Slide 17
Definicja wypracowana na forum ONZ
(przyjęta przez Kanadę)
Mniejszość etniczna, religijna lub językowa (F. Capotorti) –
Grupa pozostająca w liczebnej mniejszości w stosunku do pozostałej
ludności państwa, nie zajmująca pozycji dominującej, której członkowie,
będąc obywatelami tego państwa, charakteryzują się cechami
kulturowymi, fizycznymi lub historycznymi, religijnymi lub językowymi
odmiennymi od pozostałej części ludności i wykazują choćby
domniemanie, poczucie wspólnoty zmierzając do zachowania kultury,
tradycji, religii lub języka.
Slide 18
Socjologiczne definicje
Mniejszość (A.M. Rose) – grupa odróżniająca się od innych w tym
samym społeczeństwie rasą, narodowością, religią lub językiem – którzy
zarówno myślą o sobie jako o odróżniającej się grupie, jak i są uważani
przez innych za odróżniającą się grupę z konotacją negatywną. Jest to
grupa względnie upośledzona w zakresie władzy i przez to poddana
wyłączeniom, dyskryminacjom i innemu odróżniającemu traktowaniu.
Mniejszość narodowa (J. Wiatra) – taka grupa etniczna, która mieszka w
państwie mającym inną większość etniczną, jeżeli owa mniejszość nie
zajmuje wyodrębnionego politycznie i administracyjnie terytorium w
ramach luźnej struktury federacyjnej.
Slide 19
Mniejszość etniczna (E. Nowicka) – grupa etniczna, którą z inną lub z
innymi grupami etnicznymi łączą stosunki podporządkowania i
dominacji przede wszystkim w zakresie pozycji prawnopolitycznej,
jak i ekonomicznej oraz prestiżowej. Grupa etniczna to grupa, której
członkowie uważają siebie za odrębnych i za takich są uważani przez
innych. Odrębność ta dotyczy:
a) kultury – języka, religii, obyczajów;
b) genealogii historycznej postrzeganej w kategoriach wspólnoty
dziejów lub wspólnoty biologiczno-rasowej;
c) czasami cech osobowości;
d) zajmowanego terytorium (w przypadku ludów nomadycznych
(koczujących) mniej a w przypadku ludu osiadłych bardziej).
Slide 20
Definicji mniejszości w ogóle
Mniejszość narodowa (K. Kwaśniewski) – to kategoria osób
wyróżniająca się odrębnością etniczną (język, kultura, tradycje), która
nie posiada autonomii terytorialnej w kraju, w którym żyje, a w którym
ze względu na swoją liczebność nie stanowi najważniejszego narodu
państwowego. Ponadto grupa ta pragnie zachować elementy swojej
narodowej odrębności, zaś z krajem macierzystym utrzymuje tylko
kontakty kulturalne bez naruszenia lojalności wobec państwa
zamieszkania.
Mniejszość narodowa (G. Janusz) - grupa pozostająca w wyraźnej
mniejszości w stosunku do reszty ludności w państwie oraz niezajmująca
w nim pozycji dominującej, uznaje się za mniejszość, posiadająca
odrębne pochodzenie etniczne (kultura, tradycje, religia i język), dąży do
zachowania swojej odrębności i posiada grupę, która reprezentuje jej
interesy wobec większości.
Wykład III
Mniejszości narodowe i etniczne
(opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.)
Literatura:
K. Kwaśniewski, Socjologia mniejszości a definicja mniejszości narodowej, „Sprawy
Narodowościowe”, t 1, 1992
Slide 2
Ogólne problemy większości i mniejszości:
liczebność a podległość
Pojęcie mniejszości wiąże się na pierwszy rzut oka z kryterium ilościowym. Tak jednak
nie jest, gdyż kryterium, na podstawie którego pewna zbiorowość ludzi znajduje się w
mniejszości jest o wiele ważniejsze, niż sam fakt, że stanowią oni mniejszość.
G. Simmel uważa, że mniejszość i większość z założenia stanowią rezultat uzgodnienia
stanowisk po to, by jedność całości została zachowana, by przeciwdziałać rozłamowi.
Odrzucał zasadę „siłowej” przewagi większości, a podkreślał znaczenie
zasady moralnej powinności zaakceptowania woli większości przez mniejszość,
mniejszość bowiem nie jest tu wykluczona, ale przeciwnie, włączona w całość, a
większość działa nie tylko w imieniu własnej większej siły, ale w imieniu idealnej
jedności całości.
Mniejszość o tyle jest mniejszością, o ile nie przestaje być organiczną częścią
całości, do której należy.
Slide 3
Status społeczny mniejszości
Polega na zapewnieniu należącym do mniejszości jednostkom takich
uprawnień w obrębie całości, by mogły mieć i wyrażać odrębne zdania i
dążenia.
Podmiotem jednak tych uprawnień są jednostki (ludzie), a nie
mniejszości, i dopiero jednostki mogą powoływać organizację dla
wyrażania i ochrony swoich uprawnień.
Zaspokojenie ich potrzeb zbiorowych winno być przedmiotem prac
takich organizacji tylko o tyle, o ile owe potrzeby zbiorowe wynikają z
potrzeb indywidualnych, a nie o tyle, o ile potrzeby indywidualne są
dopiero stymulowane przez zbiorowość.
Slide 4
Granice dominacji większości
Jeżeli nawet mniejszość może być zdominowana, to tylko do
tej granicy od której staje się to niebezpieczne dla większości,
zwłaszcza im bardziej dobrowolna jest przynależność do
większości lub mniejszości.
Podobnie zresztą niebezpieczne dla mniejszości może być nie
zachowanie lojalności wobec większości, a właściwie wobec
całości.
Slide 5
Zależność między mniejszością a dyskryminacją
Utożsamianie pojęcia mniejszości wyłącznie z dyskryminacja
jest błędne, ponieważ mniejszość narodowa nie jest w istocie
mniejszością dominującą, jednak nie przestaje nią być
mniejszość w żaden sposób nie dyskryminowana, zaś
dyskryminacja może też dotyczyć etnicznej większości.
Statystyczna mniejszość może być też awangardą, która
jednak zaczyna dominować dopiero gdy jest zaaprobowana
przez większość, a przynajmniej w obliczu jej bierności.
Slide 6
Zasada „czystych rąk”.
Obowiązek uwzględniania przez większość głosu
mniejszości jest współzależny z obowiązkiem
lojalności mniejszości względem całości, a nawet
względem większości.
Slide 7
Ogólna definicja mniejszości i większości
Mniejszość – podgrupa danej całości (grupy) społecznej,
wyodrębnionej na podstawie wyraźnego kryterium (często
terytorialnego), która ze względu na swoją liczebność nie
może wytyczać celów i środków działania owej całości.
Większość – podgrupa całości, która ze względu na swą
liczebność może wytyczać i realizować cele oraz przyjmować
środki działania całości uznawane przez nią za najsłuszniejsze.
Slide 8
Warunki niezbędne do zaistnienia
problematyki mniejszościowej:
1) istnieje system społeczny, gdzie funkcjonuje zasada
stosowania się do opinii lub dążeń większości wszystkich członków
danej społeczności;
2) pragnienie ochrony swojej odrębności;
3) minimalna liczebność;
4) mniejszość pozostaje mniejszością tylko o tyle, o ile
zachowuje członkostwo całości i lojalność wobec tej całości.
Slide 9
Ogólne cechy mniejszości:
1) liczebność, która nie pozwala mniejszości do narzucenia swoich poglądów
większości (cecha jakościowa);
2) umowny układ odniesienia (kryteria różnicowania);
3) minimalna liczba członków;
4) niepełna własnowolność, a może być rozszerzana aż do granic dyskryminacji;
5) zgłaszanie przez mniejszość pragnienia ochrony jej postulatów i uprawnień;
6) współzależności pomiędzy liczebnością a własnowolnością (zasada
demokratyzmu);
7) grupa mniejszościowa nie może nigdy uzyskać praw i wpływów większych, a
nawet całkowicie równych tym, jakie przysługują większości;
8) aktywność w wyrażaniu swoich potrzeb, w wyłanianiu swych reprezentantów;
9) przedstawiciele mniejszości są tylko zbiorowością jednostek wysuwających takie
lub inne indywidualne potrzeby;
10) przynależność do mniejszości nie zawsze w jednakowym stopniu należy do
swobodnego wyboru jej członków.
Slide 10
Ogólna typologia mniejszości:
1) mniejszość ze względu na poglądy (polityczne);
2) mniejszość ze względu na poglądy lub całe ideologie
odziedziczone po przodkach, ale wymagające zaakceptowania także
przez samych członków mniejszości (wyznaniowe);
3) mniejszości wyróżniające się odrębną od większości kulturą,
językiem i mające świadomość tej odrębności (etniczne)
4) mniejszości, których kryterium wyróżnienia są cechy fizyczne
(rasowe)
Slide 11
Geneza mniejszości narodowych
1) migracja;
2) aneksje i kolonializm;
3) zmiana granic.
Slide 12
Typologia mniejszości narodowych
1) mniejszości warunkowe (zdolne do utworzenia własnego
państwa) i bezwarunkowe (nie są zdolne do utworzenia własnego
państwa);
2) mniejszości osiadłe i przybyłe (wg kryterium stopnia
powiązania z zamieszkiwanym krajem);
3) mniejszości wewnętrzne i przygraniczne (wg umiejscowienia w
zamieszkiwanym kraju);
4) mniejszości zwarte i rozproszone (wg kryterium skupienia);
5) mniejszości chronione i niechronione (wg kryterium położenia
prawnego).
Slide 13
Pogranicze (G. Babiński)
Pogranicze – obszar, mniej lub bardziej określony i w pewnym
stopniu historycznie zmienny, na którym występuje wymiana
kulturowa i społeczna między dwoma lub wieloma narodami.
Typologia pogranicza:
- geograficzne (wyznaczone granicami naturalnymi lub zasięgiem
osadnictwa);
- historyczne (geneza i istota);
- polityczne (zmiana granic);
- etniczne (obszar stykowy między zbiorowościami etnicznymi);
- społeczne ( różnice społeczne pomiędzy różnymi grupami
etnicznymi zamieszkałymi pogranicze)
- kulturowe.
Slide 14
Definicje mniejszości
- historyczno-normatywne
- socjologiczne
- definicji mniejszości w ogóle
Slide 15
Historyczno-normatywne
(zaproponowana na seminarium ONZ w 1974 r.)
Definicja mniejszości: grupa obywateli, licząca dostateczną
liczbę członków, aby spełniać cele grupy, lecz mniejsza od
pozostałej ludności, połączona więzami historycznymi,
etnicznymi, kulturowymi, religijnymi lub językowymi oraz
dążąca do zachowania tych cech, różniących ją od pozostałej
ludności.
Slide 16
Deklaracja turyńska
Instrument Inicjatywy Środkowo-Europejskiej
ochrony praw mniejszości
mniejszość narodowa – grupa mniejsza liczebnie od
pozostałej części ludności w danym państwie, której
członkowie będący obywatelami danego Państwa,
mają etniczne, religijne lub językowe cechy
odróżniające je od pozostałej części ludności i kierują
się wolą zachowania własnej kultury, tradycji, religii
lub języka.
Slide 17
Definicja wypracowana na forum ONZ
(przyjęta przez Kanadę)
Mniejszość etniczna, religijna lub językowa (F. Capotorti) –
Grupa pozostająca w liczebnej mniejszości w stosunku do pozostałej
ludności państwa, nie zajmująca pozycji dominującej, której członkowie,
będąc obywatelami tego państwa, charakteryzują się cechami
kulturowymi, fizycznymi lub historycznymi, religijnymi lub językowymi
odmiennymi od pozostałej części ludności i wykazują choćby
domniemanie, poczucie wspólnoty zmierzając do zachowania kultury,
tradycji, religii lub języka.
Slide 18
Socjologiczne definicje
Mniejszość (A.M. Rose) – grupa odróżniająca się od innych w tym
samym społeczeństwie rasą, narodowością, religią lub językiem – którzy
zarówno myślą o sobie jako o odróżniającej się grupie, jak i są uważani
przez innych za odróżniającą się grupę z konotacją negatywną. Jest to
grupa względnie upośledzona w zakresie władzy i przez to poddana
wyłączeniom, dyskryminacjom i innemu odróżniającemu traktowaniu.
Mniejszość narodowa (J. Wiatra) – taka grupa etniczna, która mieszka w
państwie mającym inną większość etniczną, jeżeli owa mniejszość nie
zajmuje wyodrębnionego politycznie i administracyjnie terytorium w
ramach luźnej struktury federacyjnej.
Slide 19
Mniejszość etniczna (E. Nowicka) – grupa etniczna, którą z inną lub z
innymi grupami etnicznymi łączą stosunki podporządkowania i
dominacji przede wszystkim w zakresie pozycji prawnopolitycznej,
jak i ekonomicznej oraz prestiżowej. Grupa etniczna to grupa, której
członkowie uważają siebie za odrębnych i za takich są uważani przez
innych. Odrębność ta dotyczy:
a) kultury – języka, religii, obyczajów;
b) genealogii historycznej postrzeganej w kategoriach wspólnoty
dziejów lub wspólnoty biologiczno-rasowej;
c) czasami cech osobowości;
d) zajmowanego terytorium (w przypadku ludów nomadycznych
(koczujących) mniej a w przypadku ludu osiadłych bardziej).
Slide 20
Definicji mniejszości w ogóle
Mniejszość narodowa (K. Kwaśniewski) – to kategoria osób
wyróżniająca się odrębnością etniczną (język, kultura, tradycje), która
nie posiada autonomii terytorialnej w kraju, w którym żyje, a w którym
ze względu na swoją liczebność nie stanowi najważniejszego narodu
państwowego. Ponadto grupa ta pragnie zachować elementy swojej
narodowej odrębności, zaś z krajem macierzystym utrzymuje tylko
kontakty kulturalne bez naruszenia lojalności wobec państwa
zamieszkania.
Mniejszość narodowa (G. Janusz) - grupa pozostająca w wyraźnej
mniejszości w stosunku do reszty ludności w państwie oraz niezajmująca
w nim pozycji dominującej, uznaje się za mniejszość, posiadająca
odrębne pochodzenie etniczne (kultura, tradycje, religia i język), dąży do
zachowania swojej odrębności i posiada grupę, która reprezentuje jej
interesy wobec większości.