Slide 1

Taltog sem meðferð við
krónísku málstoli
Þórunn Hanna Halldórsdóttir
yfirtalmeinafræðingur á Reykjalundi
Málþing Félags talmeinafræðinga á Íslandi 26. mars 2015

Málstol

Vísar til málerfiðleika sem tengjast áunnum skaða
á málstöðvum heilans.

Málstol skiptist í marga flokka eftir einkennum og
staðsetningu skaðans. Þeirra á meðal eru:
1. máltjáningarstol eða Broca‘s málstol
2. málskilningsstol eða Wernicke‘s málstol
3. Algert málstol

Málstöðvar heilans

Tjáningarmálstol

Yfirleitt vegna skemmdar á Broca svæði
•
•
•

Tjáning höktandi og áreynslufull
Setningar eru stuttar (1-3 orð)
Málfræði er ábótavant

Mállegt verkstol er algeng fylgiröskun
máltjáningarstols.

Mállegt verkstol

Truflun á taugaboðum til talfæra sem veldur:
• Bjöguðum framburði
• Ófyrirsjáanlegar villur
• Hægur framburður
• Óeðlilegt tónfall
Þessi einkenni valda oft að erfitt er að skilja talið
Þekkt er að máltjáningarstol og mállegt verkstol
tekur illa við þjálfun.

Rannsóknir hafa sýnt:
•

Að Broca’s svæðið tekur einnig þátt í
talskynjun (bæði með heyrnræn og sjónræn
áreiti) (sjá t.d. Hall, Fussel, & Summerfield, 2005, ofl.)

•

Ef horft er á varahreyfingar + hlustað -> aukin
virkni á Broca’s svæði. (Fridriksson, et al. 2009)

•

Einstaklingar með máltjáningarstol geta hermt
eftir tali annarra í rauntíma þó þeir geti ekki
endurtekið tal eftir öðrum (Rosenbek, 1973, Fridriksson, et
al. 2009).

Taltog (speech entrainment)*
Meðferðarform þar sem einstaklingur hlustar á texta,
horfir á varahreyfingar og reynir að tala með.
Í þessu felst nægilegt sjónrænt og heyrnrænt áreiti til
að einstaklingurinn geti fylgt textanum eftir með
kórtali (þ.e. hann talar í kór).
Þannig er einstaklingi sem einungis talar í 1-3 orða
setningum gert kleift að tala samfleytt í lengri tíma
en ella!
MYNDBAND
*Hugtak frá Júlíusi Friðrikssyni talmeinafræðingi og prófessor og hans rannsóknarhópi í
University of South Carolina (íslensk þýðing Sigríður Magnúsdóttir, talmfræðingur)

Útfærsla meðferðar
Einstaklingurinn hleður 1 mínútu myndbandi í
símann sinn eða spjaldtölvu sem hann notar til að
æfa sig.
Fyrirmælin eru að hlusta, horfa og tala í kór með
myndbandinu.
Æfingaráætlun:
• 2x á dag 30 mín (30 skipti) í senn, alla virka
daga.
•

Eitt myndband tekið fyrir í eina viku, þá skipt
og nýtt myndband tekur við.

Lýsing á tilfelli - AS

•

Karlmaður á besta aldri, 5 ár frá áfalli.

•

Alvarlegt tjáningarstol og mállegt verkstol.

•

Uppigangandi við staf/hækju, sjálfbjarga.

•

Er mjög áhugasamur um þjálfun.

Gangur meðferðar
•

Tvö 5 mán heima-þjálfunartímabil (Taltog 1 og
Taltog 2)

•

Fyrir og eftir tekin málsýni þar sem AS var
beðinn um að lýsa 3 myndum af mismunandi
aðstæðum.

•

Til samanburðar voru til málsýni frá fimm tímapunktum á tímabilinu 2009-2011

Mynd 1

FJÖLDI VIÐEIGANDI
INNIHALDSORÐA (CIU)*
Taltog 1

350

Taltog 2

300

Fyrir og eftir
innlögn 2

250
200

154

150

50

115

103
82

232
199

Fyrir og eftir
innlögn 1

100

264

63

16

0

* Byggt á aðferð Nicholas & Brookshire (2003)

FJÖLDI ORÐMYNDA
300

271
Fyrir taltog

250

Eftir taltog
221
205

200

148

150

121

121

100

50

0

Mars2010

ág2011a

Jan2013

maí 2013

jan2014

maí2014

FJÖLDI NO + SO
Taltog 1
Taltog 2

100

88

90
79

80

Innlögn 2

70

69

60
50

50

Innlögn 1

40

45
38
30

28

30

20
10

7

0
2.11.09 14.12.09

8.3.10

3.8.11

25.8.11

2.1.13

28.5.13

15.1.14

12.5.14

FJÖLDI NO OG SO
60

Fyrir taltog

Eftir taltog
P

50

Fyrir taltog

40

30
20
10
0
NAFNORÐ

SAGNORÐ

Eftir taltog

Dæmi um frásögn – des 2009
(fyrirlögn #2)
já, það som er að gerast að það er, XXXstaður á XXX. Á, já botana.
Og já, já já og þarn, þarna erum með mann sem er að leggja á borð.
og þarna er er maður sem er að hræra í bollanum og þarna er
maður sem er að koma með egg. þarna er maður sem er já,
manneskja sem er að bjudde nei taka niður það sem þú, já hún já er
gu merkilegt er, já. æjæj, já, jájá. ja hérna ja nei, nei.

Tími 2:56
Orð alls = 80; CIU = 23; Nafnorð = 7; Sagnorð = 4;

Dæmi um frásögn – jan 13
Fyrir Taltog 1 - fyrirlögn #5
Það, uh er frúin að taka við, orðum, að já, fá að vita hvað þau
ætluðu að fá og stelpan er að stú, að súpa súpa. Og, já, maðurinn
er að hræra í bolla. Maðurinn er að, leggja, það, er að taka, matinn
af borðinu og setja í, uppþvottaXXX. Og eitt er maðurinn að gera, þá
ætti hann að, að, hu ha, og svona, já og svona sá, það er, það er, já,
það já, kokk kokk er að koma með, einfaldan rétt og svo er, (bendir á
blóm). já já.

Tími = 3:50
Orð alls = 82; CIU = 35; Nafnorð = 8; Sagnorð = 8;

Dæmi um frásögn maí 13
Eftir Taltog 1 - fyrirlögn #6
Þá sé ég að stúlka er að skrifa niður og, já, skrifa niður, já, eftir,
kikoner som er hérna. Mamman hún er að spyrja, já manninn hvaða
áherslu það á að setja á blaðið. Og svo er stúlkan hennar og svo ég
kom ekki etta þetta var hún, á að XXX líka. Og svo er blómstur í
pottinum. Og já Og hún skrifar niður pöntunina. Og það er, gutt og
Sigga, og strákur að taka saman, ofsalega mikið og setja í
uppþvotta já, vélina. Og hann og jamm, ofsalega mikið að setja í
uppþvottavélina. Bolla og, já. fína hreiður. Og hann er, Já og svo er
hérna Kunn, kunni, já kunni, som er að hræra í bollanum og já,
hræra í bollanum. Svo er kaka og vera í loki hjá hér, já, já. Svo er
mann som er, kokkur að koma með já, steik, já, á bakkanum. Og
hann er svona uppdressað, ofsalega góður og flottan búning. Svo er
hérna einkastofen, og handfang og hérna og handfang á, og hann er
hérna, og svona, og já, og já, og pebar.

Tími = 6:00
Orð alls = 180; CIU = 38; Nafnorð = 15; Sagnorð = 6

Dæmi um frásögn – maí 1014
Eftir Taltog 2 - Tími #9
Já það er að, konan er að skrifa niður hvað þá er að panta. Og
spyr, já, kona hvað ætlar þú að fá. Og svo spyr hún herrann hvað
ætlar þú að fá? og svo spyr hún, já, og svo hefur hún látið vatn á
borðið og spyr, pilt og stúlku, hvað ætlir þú að fá. Svo er þeir,
herramaðurinn er með svuntu og hann er að taka af borðinu og
diska og bolla og svoleiðis. Já, svo er það einn herramaður sem er
að hræra í bolla og er að hugsa sitt. Kokkurinn er að koma með já,
koma á borðinu er diskur, hann er að koma, já, já, og, Hvað er hvað,
heitir þetta? Og svo XXX, já, og hún setur þetta hérna á. Hún, hérna
á, setur, Þjónustustúlkan setur þetta hérna á. Og mikið er mikið að
gera hjá þessu fullorðna fólki.

Tími 6:30
Orð alls = 144; CIU = 68; Nafnorð = 17; Sagnorð = 11

Ályktanir
•

Afturvirk skoðun á meðferðargögnum –
aðferðafræðilega ekki sterkt rannsóknarsnið.

•

Fyrir og eftir samanburður gefur þó
vísbendingar í þá átt að taltog geti gagnast
sem meðferð við krónísku málstoli samhliða
mállegu verkstoli.

•

Kostur að einstaklingur geti æft sig sjálfur
heima og aukið þannig ákafa meðferðar.

HEIMILDIR
Fridriksson J, Baker JM, Whiteside J, Eoute D, Moser D, Vesselinov R
& Rorden C (2009). Treating visual speech perception to improve
speech production in non- fluent aphasia. Stroke, 40(3), 853–858.
Fridriksson J, Hubbard HI, Hudspeth SG, Holland, AL, Bonilha, L,
Fromm, D & Rorden, C (2012). Speech entrainment enables
patients with Broca’s aphasia to produce fluent speech. Brain,
135, 3815-3829.
Nicholas LE & Brookshire RH (1993). A system for quantifying the
informativeness and efficiency of the connected speech of adults
with aphasia. Journal of Speech and Hearing Research , 36, 338350.
Prins R & Bastiaanse R (2004). Review: Analysing the spontaneous
speech of aphasic speakers. Aphasiology, 18(12), 1075-1091.
Hall D, Fussell C, Summerfield A (2005). Reading fluent speech from
talking faces: Typical brain networks and individual differences.
Journal of Cognitive Neuroscience, 17, 939-953.

TAKK FYRIR


Slide 2

Taltog sem meðferð við
krónísku málstoli
Þórunn Hanna Halldórsdóttir
yfirtalmeinafræðingur á Reykjalundi
Málþing Félags talmeinafræðinga á Íslandi 26. mars 2015

Málstol

Vísar til málerfiðleika sem tengjast áunnum skaða
á málstöðvum heilans.

Málstol skiptist í marga flokka eftir einkennum og
staðsetningu skaðans. Þeirra á meðal eru:
1. máltjáningarstol eða Broca‘s málstol
2. málskilningsstol eða Wernicke‘s málstol
3. Algert málstol

Málstöðvar heilans

Tjáningarmálstol

Yfirleitt vegna skemmdar á Broca svæði
•
•
•

Tjáning höktandi og áreynslufull
Setningar eru stuttar (1-3 orð)
Málfræði er ábótavant

Mállegt verkstol er algeng fylgiröskun
máltjáningarstols.

Mállegt verkstol

Truflun á taugaboðum til talfæra sem veldur:
• Bjöguðum framburði
• Ófyrirsjáanlegar villur
• Hægur framburður
• Óeðlilegt tónfall
Þessi einkenni valda oft að erfitt er að skilja talið
Þekkt er að máltjáningarstol og mállegt verkstol
tekur illa við þjálfun.

Rannsóknir hafa sýnt:
•

Að Broca’s svæðið tekur einnig þátt í
talskynjun (bæði með heyrnræn og sjónræn
áreiti) (sjá t.d. Hall, Fussel, & Summerfield, 2005, ofl.)

•

Ef horft er á varahreyfingar + hlustað -> aukin
virkni á Broca’s svæði. (Fridriksson, et al. 2009)

•

Einstaklingar með máltjáningarstol geta hermt
eftir tali annarra í rauntíma þó þeir geti ekki
endurtekið tal eftir öðrum (Rosenbek, 1973, Fridriksson, et
al. 2009).

Taltog (speech entrainment)*
Meðferðarform þar sem einstaklingur hlustar á texta,
horfir á varahreyfingar og reynir að tala með.
Í þessu felst nægilegt sjónrænt og heyrnrænt áreiti til
að einstaklingurinn geti fylgt textanum eftir með
kórtali (þ.e. hann talar í kór).
Þannig er einstaklingi sem einungis talar í 1-3 orða
setningum gert kleift að tala samfleytt í lengri tíma
en ella!
MYNDBAND
*Hugtak frá Júlíusi Friðrikssyni talmeinafræðingi og prófessor og hans rannsóknarhópi í
University of South Carolina (íslensk þýðing Sigríður Magnúsdóttir, talmfræðingur)

Útfærsla meðferðar
Einstaklingurinn hleður 1 mínútu myndbandi í
símann sinn eða spjaldtölvu sem hann notar til að
æfa sig.
Fyrirmælin eru að hlusta, horfa og tala í kór með
myndbandinu.
Æfingaráætlun:
• 2x á dag 30 mín (30 skipti) í senn, alla virka
daga.
•

Eitt myndband tekið fyrir í eina viku, þá skipt
og nýtt myndband tekur við.

Lýsing á tilfelli - AS

•

Karlmaður á besta aldri, 5 ár frá áfalli.

•

Alvarlegt tjáningarstol og mállegt verkstol.

•

Uppigangandi við staf/hækju, sjálfbjarga.

•

Er mjög áhugasamur um þjálfun.

Gangur meðferðar
•

Tvö 5 mán heima-þjálfunartímabil (Taltog 1 og
Taltog 2)

•

Fyrir og eftir tekin málsýni þar sem AS var
beðinn um að lýsa 3 myndum af mismunandi
aðstæðum.

•

Til samanburðar voru til málsýni frá fimm tímapunktum á tímabilinu 2009-2011

Mynd 1

FJÖLDI VIÐEIGANDI
INNIHALDSORÐA (CIU)*
Taltog 1

350

Taltog 2

300

Fyrir og eftir
innlögn 2

250
200

154

150

50

115

103
82

232
199

Fyrir og eftir
innlögn 1

100

264

63

16

0

* Byggt á aðferð Nicholas & Brookshire (2003)

FJÖLDI ORÐMYNDA
300

271
Fyrir taltog

250

Eftir taltog
221
205

200

148

150

121

121

100

50

0

Mars2010

ág2011a

Jan2013

maí 2013

jan2014

maí2014

FJÖLDI NO + SO
Taltog 1
Taltog 2

100

88

90
79

80

Innlögn 2

70

69

60
50

50

Innlögn 1

40

45
38
30

28

30

20
10

7

0
2.11.09 14.12.09

8.3.10

3.8.11

25.8.11

2.1.13

28.5.13

15.1.14

12.5.14

FJÖLDI NO OG SO
60

Fyrir taltog

Eftir taltog
P

50

Fyrir taltog

40

30
20
10
0
NAFNORÐ

SAGNORÐ

Eftir taltog

Dæmi um frásögn – des 2009
(fyrirlögn #2)
já, það som er að gerast að það er, XXXstaður á XXX. Á, já botana.
Og já, já já og þarn, þarna erum með mann sem er að leggja á borð.
og þarna er er maður sem er að hræra í bollanum og þarna er
maður sem er að koma með egg. þarna er maður sem er já,
manneskja sem er að bjudde nei taka niður það sem þú, já hún já er
gu merkilegt er, já. æjæj, já, jájá. ja hérna ja nei, nei.

Tími 2:56
Orð alls = 80; CIU = 23; Nafnorð = 7; Sagnorð = 4;

Dæmi um frásögn – jan 13
Fyrir Taltog 1 - fyrirlögn #5
Það, uh er frúin að taka við, orðum, að já, fá að vita hvað þau
ætluðu að fá og stelpan er að stú, að súpa súpa. Og, já, maðurinn
er að hræra í bolla. Maðurinn er að, leggja, það, er að taka, matinn
af borðinu og setja í, uppþvottaXXX. Og eitt er maðurinn að gera, þá
ætti hann að, að, hu ha, og svona, já og svona sá, það er, það er, já,
það já, kokk kokk er að koma með, einfaldan rétt og svo er, (bendir á
blóm). já já.

Tími = 3:50
Orð alls = 82; CIU = 35; Nafnorð = 8; Sagnorð = 8;

Dæmi um frásögn maí 13
Eftir Taltog 1 - fyrirlögn #6
Þá sé ég að stúlka er að skrifa niður og, já, skrifa niður, já, eftir,
kikoner som er hérna. Mamman hún er að spyrja, já manninn hvaða
áherslu það á að setja á blaðið. Og svo er stúlkan hennar og svo ég
kom ekki etta þetta var hún, á að XXX líka. Og svo er blómstur í
pottinum. Og já Og hún skrifar niður pöntunina. Og það er, gutt og
Sigga, og strákur að taka saman, ofsalega mikið og setja í
uppþvotta já, vélina. Og hann og jamm, ofsalega mikið að setja í
uppþvottavélina. Bolla og, já. fína hreiður. Og hann er, Já og svo er
hérna Kunn, kunni, já kunni, som er að hræra í bollanum og já,
hræra í bollanum. Svo er kaka og vera í loki hjá hér, já, já. Svo er
mann som er, kokkur að koma með já, steik, já, á bakkanum. Og
hann er svona uppdressað, ofsalega góður og flottan búning. Svo er
hérna einkastofen, og handfang og hérna og handfang á, og hann er
hérna, og svona, og já, og já, og pebar.

Tími = 6:00
Orð alls = 180; CIU = 38; Nafnorð = 15; Sagnorð = 6

Dæmi um frásögn – maí 1014
Eftir Taltog 2 - Tími #9
Já það er að, konan er að skrifa niður hvað þá er að panta. Og
spyr, já, kona hvað ætlar þú að fá. Og svo spyr hún herrann hvað
ætlar þú að fá? og svo spyr hún, já, og svo hefur hún látið vatn á
borðið og spyr, pilt og stúlku, hvað ætlir þú að fá. Svo er þeir,
herramaðurinn er með svuntu og hann er að taka af borðinu og
diska og bolla og svoleiðis. Já, svo er það einn herramaður sem er
að hræra í bolla og er að hugsa sitt. Kokkurinn er að koma með já,
koma á borðinu er diskur, hann er að koma, já, já, og, Hvað er hvað,
heitir þetta? Og svo XXX, já, og hún setur þetta hérna á. Hún, hérna
á, setur, Þjónustustúlkan setur þetta hérna á. Og mikið er mikið að
gera hjá þessu fullorðna fólki.

Tími 6:30
Orð alls = 144; CIU = 68; Nafnorð = 17; Sagnorð = 11

Ályktanir
•

Afturvirk skoðun á meðferðargögnum –
aðferðafræðilega ekki sterkt rannsóknarsnið.

•

Fyrir og eftir samanburður gefur þó
vísbendingar í þá átt að taltog geti gagnast
sem meðferð við krónísku málstoli samhliða
mállegu verkstoli.

•

Kostur að einstaklingur geti æft sig sjálfur
heima og aukið þannig ákafa meðferðar.

HEIMILDIR
Fridriksson J, Baker JM, Whiteside J, Eoute D, Moser D, Vesselinov R
& Rorden C (2009). Treating visual speech perception to improve
speech production in non- fluent aphasia. Stroke, 40(3), 853–858.
Fridriksson J, Hubbard HI, Hudspeth SG, Holland, AL, Bonilha, L,
Fromm, D & Rorden, C (2012). Speech entrainment enables
patients with Broca’s aphasia to produce fluent speech. Brain,
135, 3815-3829.
Nicholas LE & Brookshire RH (1993). A system for quantifying the
informativeness and efficiency of the connected speech of adults
with aphasia. Journal of Speech and Hearing Research , 36, 338350.
Prins R & Bastiaanse R (2004). Review: Analysing the spontaneous
speech of aphasic speakers. Aphasiology, 18(12), 1075-1091.
Hall D, Fussell C, Summerfield A (2005). Reading fluent speech from
talking faces: Typical brain networks and individual differences.
Journal of Cognitive Neuroscience, 17, 939-953.

TAKK FYRIR


Slide 3

Taltog sem meðferð við
krónísku málstoli
Þórunn Hanna Halldórsdóttir
yfirtalmeinafræðingur á Reykjalundi
Málþing Félags talmeinafræðinga á Íslandi 26. mars 2015

Málstol

Vísar til málerfiðleika sem tengjast áunnum skaða
á málstöðvum heilans.

Málstol skiptist í marga flokka eftir einkennum og
staðsetningu skaðans. Þeirra á meðal eru:
1. máltjáningarstol eða Broca‘s málstol
2. málskilningsstol eða Wernicke‘s málstol
3. Algert málstol

Málstöðvar heilans

Tjáningarmálstol

Yfirleitt vegna skemmdar á Broca svæði
•
•
•

Tjáning höktandi og áreynslufull
Setningar eru stuttar (1-3 orð)
Málfræði er ábótavant

Mállegt verkstol er algeng fylgiröskun
máltjáningarstols.

Mállegt verkstol

Truflun á taugaboðum til talfæra sem veldur:
• Bjöguðum framburði
• Ófyrirsjáanlegar villur
• Hægur framburður
• Óeðlilegt tónfall
Þessi einkenni valda oft að erfitt er að skilja talið
Þekkt er að máltjáningarstol og mállegt verkstol
tekur illa við þjálfun.

Rannsóknir hafa sýnt:
•

Að Broca’s svæðið tekur einnig þátt í
talskynjun (bæði með heyrnræn og sjónræn
áreiti) (sjá t.d. Hall, Fussel, & Summerfield, 2005, ofl.)

•

Ef horft er á varahreyfingar + hlustað -> aukin
virkni á Broca’s svæði. (Fridriksson, et al. 2009)

•

Einstaklingar með máltjáningarstol geta hermt
eftir tali annarra í rauntíma þó þeir geti ekki
endurtekið tal eftir öðrum (Rosenbek, 1973, Fridriksson, et
al. 2009).

Taltog (speech entrainment)*
Meðferðarform þar sem einstaklingur hlustar á texta,
horfir á varahreyfingar og reynir að tala með.
Í þessu felst nægilegt sjónrænt og heyrnrænt áreiti til
að einstaklingurinn geti fylgt textanum eftir með
kórtali (þ.e. hann talar í kór).
Þannig er einstaklingi sem einungis talar í 1-3 orða
setningum gert kleift að tala samfleytt í lengri tíma
en ella!
MYNDBAND
*Hugtak frá Júlíusi Friðrikssyni talmeinafræðingi og prófessor og hans rannsóknarhópi í
University of South Carolina (íslensk þýðing Sigríður Magnúsdóttir, talmfræðingur)

Útfærsla meðferðar
Einstaklingurinn hleður 1 mínútu myndbandi í
símann sinn eða spjaldtölvu sem hann notar til að
æfa sig.
Fyrirmælin eru að hlusta, horfa og tala í kór með
myndbandinu.
Æfingaráætlun:
• 2x á dag 30 mín (30 skipti) í senn, alla virka
daga.
•

Eitt myndband tekið fyrir í eina viku, þá skipt
og nýtt myndband tekur við.

Lýsing á tilfelli - AS

•

Karlmaður á besta aldri, 5 ár frá áfalli.

•

Alvarlegt tjáningarstol og mállegt verkstol.

•

Uppigangandi við staf/hækju, sjálfbjarga.

•

Er mjög áhugasamur um þjálfun.

Gangur meðferðar
•

Tvö 5 mán heima-þjálfunartímabil (Taltog 1 og
Taltog 2)

•

Fyrir og eftir tekin málsýni þar sem AS var
beðinn um að lýsa 3 myndum af mismunandi
aðstæðum.

•

Til samanburðar voru til málsýni frá fimm tímapunktum á tímabilinu 2009-2011

Mynd 1

FJÖLDI VIÐEIGANDI
INNIHALDSORÐA (CIU)*
Taltog 1

350

Taltog 2

300

Fyrir og eftir
innlögn 2

250
200

154

150

50

115

103
82

232
199

Fyrir og eftir
innlögn 1

100

264

63

16

0

* Byggt á aðferð Nicholas & Brookshire (2003)

FJÖLDI ORÐMYNDA
300

271
Fyrir taltog

250

Eftir taltog
221
205

200

148

150

121

121

100

50

0

Mars2010

ág2011a

Jan2013

maí 2013

jan2014

maí2014

FJÖLDI NO + SO
Taltog 1
Taltog 2

100

88

90
79

80

Innlögn 2

70

69

60
50

50

Innlögn 1

40

45
38
30

28

30

20
10

7

0
2.11.09 14.12.09

8.3.10

3.8.11

25.8.11

2.1.13

28.5.13

15.1.14

12.5.14

FJÖLDI NO OG SO
60

Fyrir taltog

Eftir taltog
P

50

Fyrir taltog

40

30
20
10
0
NAFNORÐ

SAGNORÐ

Eftir taltog

Dæmi um frásögn – des 2009
(fyrirlögn #2)
já, það som er að gerast að það er, XXXstaður á XXX. Á, já botana.
Og já, já já og þarn, þarna erum með mann sem er að leggja á borð.
og þarna er er maður sem er að hræra í bollanum og þarna er
maður sem er að koma með egg. þarna er maður sem er já,
manneskja sem er að bjudde nei taka niður það sem þú, já hún já er
gu merkilegt er, já. æjæj, já, jájá. ja hérna ja nei, nei.

Tími 2:56
Orð alls = 80; CIU = 23; Nafnorð = 7; Sagnorð = 4;

Dæmi um frásögn – jan 13
Fyrir Taltog 1 - fyrirlögn #5
Það, uh er frúin að taka við, orðum, að já, fá að vita hvað þau
ætluðu að fá og stelpan er að stú, að súpa súpa. Og, já, maðurinn
er að hræra í bolla. Maðurinn er að, leggja, það, er að taka, matinn
af borðinu og setja í, uppþvottaXXX. Og eitt er maðurinn að gera, þá
ætti hann að, að, hu ha, og svona, já og svona sá, það er, það er, já,
það já, kokk kokk er að koma með, einfaldan rétt og svo er, (bendir á
blóm). já já.

Tími = 3:50
Orð alls = 82; CIU = 35; Nafnorð = 8; Sagnorð = 8;

Dæmi um frásögn maí 13
Eftir Taltog 1 - fyrirlögn #6
Þá sé ég að stúlka er að skrifa niður og, já, skrifa niður, já, eftir,
kikoner som er hérna. Mamman hún er að spyrja, já manninn hvaða
áherslu það á að setja á blaðið. Og svo er stúlkan hennar og svo ég
kom ekki etta þetta var hún, á að XXX líka. Og svo er blómstur í
pottinum. Og já Og hún skrifar niður pöntunina. Og það er, gutt og
Sigga, og strákur að taka saman, ofsalega mikið og setja í
uppþvotta já, vélina. Og hann og jamm, ofsalega mikið að setja í
uppþvottavélina. Bolla og, já. fína hreiður. Og hann er, Já og svo er
hérna Kunn, kunni, já kunni, som er að hræra í bollanum og já,
hræra í bollanum. Svo er kaka og vera í loki hjá hér, já, já. Svo er
mann som er, kokkur að koma með já, steik, já, á bakkanum. Og
hann er svona uppdressað, ofsalega góður og flottan búning. Svo er
hérna einkastofen, og handfang og hérna og handfang á, og hann er
hérna, og svona, og já, og já, og pebar.

Tími = 6:00
Orð alls = 180; CIU = 38; Nafnorð = 15; Sagnorð = 6

Dæmi um frásögn – maí 1014
Eftir Taltog 2 - Tími #9
Já það er að, konan er að skrifa niður hvað þá er að panta. Og
spyr, já, kona hvað ætlar þú að fá. Og svo spyr hún herrann hvað
ætlar þú að fá? og svo spyr hún, já, og svo hefur hún látið vatn á
borðið og spyr, pilt og stúlku, hvað ætlir þú að fá. Svo er þeir,
herramaðurinn er með svuntu og hann er að taka af borðinu og
diska og bolla og svoleiðis. Já, svo er það einn herramaður sem er
að hræra í bolla og er að hugsa sitt. Kokkurinn er að koma með já,
koma á borðinu er diskur, hann er að koma, já, já, og, Hvað er hvað,
heitir þetta? Og svo XXX, já, og hún setur þetta hérna á. Hún, hérna
á, setur, Þjónustustúlkan setur þetta hérna á. Og mikið er mikið að
gera hjá þessu fullorðna fólki.

Tími 6:30
Orð alls = 144; CIU = 68; Nafnorð = 17; Sagnorð = 11

Ályktanir
•

Afturvirk skoðun á meðferðargögnum –
aðferðafræðilega ekki sterkt rannsóknarsnið.

•

Fyrir og eftir samanburður gefur þó
vísbendingar í þá átt að taltog geti gagnast
sem meðferð við krónísku málstoli samhliða
mállegu verkstoli.

•

Kostur að einstaklingur geti æft sig sjálfur
heima og aukið þannig ákafa meðferðar.

HEIMILDIR
Fridriksson J, Baker JM, Whiteside J, Eoute D, Moser D, Vesselinov R
& Rorden C (2009). Treating visual speech perception to improve
speech production in non- fluent aphasia. Stroke, 40(3), 853–858.
Fridriksson J, Hubbard HI, Hudspeth SG, Holland, AL, Bonilha, L,
Fromm, D & Rorden, C (2012). Speech entrainment enables
patients with Broca’s aphasia to produce fluent speech. Brain,
135, 3815-3829.
Nicholas LE & Brookshire RH (1993). A system for quantifying the
informativeness and efficiency of the connected speech of adults
with aphasia. Journal of Speech and Hearing Research , 36, 338350.
Prins R & Bastiaanse R (2004). Review: Analysing the spontaneous
speech of aphasic speakers. Aphasiology, 18(12), 1075-1091.
Hall D, Fussell C, Summerfield A (2005). Reading fluent speech from
talking faces: Typical brain networks and individual differences.
Journal of Cognitive Neuroscience, 17, 939-953.

TAKK FYRIR


Slide 4

Taltog sem meðferð við
krónísku málstoli
Þórunn Hanna Halldórsdóttir
yfirtalmeinafræðingur á Reykjalundi
Málþing Félags talmeinafræðinga á Íslandi 26. mars 2015

Málstol

Vísar til málerfiðleika sem tengjast áunnum skaða
á málstöðvum heilans.

Málstol skiptist í marga flokka eftir einkennum og
staðsetningu skaðans. Þeirra á meðal eru:
1. máltjáningarstol eða Broca‘s málstol
2. málskilningsstol eða Wernicke‘s málstol
3. Algert málstol

Málstöðvar heilans

Tjáningarmálstol

Yfirleitt vegna skemmdar á Broca svæði
•
•
•

Tjáning höktandi og áreynslufull
Setningar eru stuttar (1-3 orð)
Málfræði er ábótavant

Mállegt verkstol er algeng fylgiröskun
máltjáningarstols.

Mállegt verkstol

Truflun á taugaboðum til talfæra sem veldur:
• Bjöguðum framburði
• Ófyrirsjáanlegar villur
• Hægur framburður
• Óeðlilegt tónfall
Þessi einkenni valda oft að erfitt er að skilja talið
Þekkt er að máltjáningarstol og mállegt verkstol
tekur illa við þjálfun.

Rannsóknir hafa sýnt:
•

Að Broca’s svæðið tekur einnig þátt í
talskynjun (bæði með heyrnræn og sjónræn
áreiti) (sjá t.d. Hall, Fussel, & Summerfield, 2005, ofl.)

•

Ef horft er á varahreyfingar + hlustað -> aukin
virkni á Broca’s svæði. (Fridriksson, et al. 2009)

•

Einstaklingar með máltjáningarstol geta hermt
eftir tali annarra í rauntíma þó þeir geti ekki
endurtekið tal eftir öðrum (Rosenbek, 1973, Fridriksson, et
al. 2009).

Taltog (speech entrainment)*
Meðferðarform þar sem einstaklingur hlustar á texta,
horfir á varahreyfingar og reynir að tala með.
Í þessu felst nægilegt sjónrænt og heyrnrænt áreiti til
að einstaklingurinn geti fylgt textanum eftir með
kórtali (þ.e. hann talar í kór).
Þannig er einstaklingi sem einungis talar í 1-3 orða
setningum gert kleift að tala samfleytt í lengri tíma
en ella!
MYNDBAND
*Hugtak frá Júlíusi Friðrikssyni talmeinafræðingi og prófessor og hans rannsóknarhópi í
University of South Carolina (íslensk þýðing Sigríður Magnúsdóttir, talmfræðingur)

Útfærsla meðferðar
Einstaklingurinn hleður 1 mínútu myndbandi í
símann sinn eða spjaldtölvu sem hann notar til að
æfa sig.
Fyrirmælin eru að hlusta, horfa og tala í kór með
myndbandinu.
Æfingaráætlun:
• 2x á dag 30 mín (30 skipti) í senn, alla virka
daga.
•

Eitt myndband tekið fyrir í eina viku, þá skipt
og nýtt myndband tekur við.

Lýsing á tilfelli - AS

•

Karlmaður á besta aldri, 5 ár frá áfalli.

•

Alvarlegt tjáningarstol og mállegt verkstol.

•

Uppigangandi við staf/hækju, sjálfbjarga.

•

Er mjög áhugasamur um þjálfun.

Gangur meðferðar
•

Tvö 5 mán heima-þjálfunartímabil (Taltog 1 og
Taltog 2)

•

Fyrir og eftir tekin málsýni þar sem AS var
beðinn um að lýsa 3 myndum af mismunandi
aðstæðum.

•

Til samanburðar voru til málsýni frá fimm tímapunktum á tímabilinu 2009-2011

Mynd 1

FJÖLDI VIÐEIGANDI
INNIHALDSORÐA (CIU)*
Taltog 1

350

Taltog 2

300

Fyrir og eftir
innlögn 2

250
200

154

150

50

115

103
82

232
199

Fyrir og eftir
innlögn 1

100

264

63

16

0

* Byggt á aðferð Nicholas & Brookshire (2003)

FJÖLDI ORÐMYNDA
300

271
Fyrir taltog

250

Eftir taltog
221
205

200

148

150

121

121

100

50

0

Mars2010

ág2011a

Jan2013

maí 2013

jan2014

maí2014

FJÖLDI NO + SO
Taltog 1
Taltog 2

100

88

90
79

80

Innlögn 2

70

69

60
50

50

Innlögn 1

40

45
38
30

28

30

20
10

7

0
2.11.09 14.12.09

8.3.10

3.8.11

25.8.11

2.1.13

28.5.13

15.1.14

12.5.14

FJÖLDI NO OG SO
60

Fyrir taltog

Eftir taltog
P

50

Fyrir taltog

40

30
20
10
0
NAFNORÐ

SAGNORÐ

Eftir taltog

Dæmi um frásögn – des 2009
(fyrirlögn #2)
já, það som er að gerast að það er, XXXstaður á XXX. Á, já botana.
Og já, já já og þarn, þarna erum með mann sem er að leggja á borð.
og þarna er er maður sem er að hræra í bollanum og þarna er
maður sem er að koma með egg. þarna er maður sem er já,
manneskja sem er að bjudde nei taka niður það sem þú, já hún já er
gu merkilegt er, já. æjæj, já, jájá. ja hérna ja nei, nei.

Tími 2:56
Orð alls = 80; CIU = 23; Nafnorð = 7; Sagnorð = 4;

Dæmi um frásögn – jan 13
Fyrir Taltog 1 - fyrirlögn #5
Það, uh er frúin að taka við, orðum, að já, fá að vita hvað þau
ætluðu að fá og stelpan er að stú, að súpa súpa. Og, já, maðurinn
er að hræra í bolla. Maðurinn er að, leggja, það, er að taka, matinn
af borðinu og setja í, uppþvottaXXX. Og eitt er maðurinn að gera, þá
ætti hann að, að, hu ha, og svona, já og svona sá, það er, það er, já,
það já, kokk kokk er að koma með, einfaldan rétt og svo er, (bendir á
blóm). já já.

Tími = 3:50
Orð alls = 82; CIU = 35; Nafnorð = 8; Sagnorð = 8;

Dæmi um frásögn maí 13
Eftir Taltog 1 - fyrirlögn #6
Þá sé ég að stúlka er að skrifa niður og, já, skrifa niður, já, eftir,
kikoner som er hérna. Mamman hún er að spyrja, já manninn hvaða
áherslu það á að setja á blaðið. Og svo er stúlkan hennar og svo ég
kom ekki etta þetta var hún, á að XXX líka. Og svo er blómstur í
pottinum. Og já Og hún skrifar niður pöntunina. Og það er, gutt og
Sigga, og strákur að taka saman, ofsalega mikið og setja í
uppþvotta já, vélina. Og hann og jamm, ofsalega mikið að setja í
uppþvottavélina. Bolla og, já. fína hreiður. Og hann er, Já og svo er
hérna Kunn, kunni, já kunni, som er að hræra í bollanum og já,
hræra í bollanum. Svo er kaka og vera í loki hjá hér, já, já. Svo er
mann som er, kokkur að koma með já, steik, já, á bakkanum. Og
hann er svona uppdressað, ofsalega góður og flottan búning. Svo er
hérna einkastofen, og handfang og hérna og handfang á, og hann er
hérna, og svona, og já, og já, og pebar.

Tími = 6:00
Orð alls = 180; CIU = 38; Nafnorð = 15; Sagnorð = 6

Dæmi um frásögn – maí 1014
Eftir Taltog 2 - Tími #9
Já það er að, konan er að skrifa niður hvað þá er að panta. Og
spyr, já, kona hvað ætlar þú að fá. Og svo spyr hún herrann hvað
ætlar þú að fá? og svo spyr hún, já, og svo hefur hún látið vatn á
borðið og spyr, pilt og stúlku, hvað ætlir þú að fá. Svo er þeir,
herramaðurinn er með svuntu og hann er að taka af borðinu og
diska og bolla og svoleiðis. Já, svo er það einn herramaður sem er
að hræra í bolla og er að hugsa sitt. Kokkurinn er að koma með já,
koma á borðinu er diskur, hann er að koma, já, já, og, Hvað er hvað,
heitir þetta? Og svo XXX, já, og hún setur þetta hérna á. Hún, hérna
á, setur, Þjónustustúlkan setur þetta hérna á. Og mikið er mikið að
gera hjá þessu fullorðna fólki.

Tími 6:30
Orð alls = 144; CIU = 68; Nafnorð = 17; Sagnorð = 11

Ályktanir
•

Afturvirk skoðun á meðferðargögnum –
aðferðafræðilega ekki sterkt rannsóknarsnið.

•

Fyrir og eftir samanburður gefur þó
vísbendingar í þá átt að taltog geti gagnast
sem meðferð við krónísku málstoli samhliða
mállegu verkstoli.

•

Kostur að einstaklingur geti æft sig sjálfur
heima og aukið þannig ákafa meðferðar.

HEIMILDIR
Fridriksson J, Baker JM, Whiteside J, Eoute D, Moser D, Vesselinov R
& Rorden C (2009). Treating visual speech perception to improve
speech production in non- fluent aphasia. Stroke, 40(3), 853–858.
Fridriksson J, Hubbard HI, Hudspeth SG, Holland, AL, Bonilha, L,
Fromm, D & Rorden, C (2012). Speech entrainment enables
patients with Broca’s aphasia to produce fluent speech. Brain,
135, 3815-3829.
Nicholas LE & Brookshire RH (1993). A system for quantifying the
informativeness and efficiency of the connected speech of adults
with aphasia. Journal of Speech and Hearing Research , 36, 338350.
Prins R & Bastiaanse R (2004). Review: Analysing the spontaneous
speech of aphasic speakers. Aphasiology, 18(12), 1075-1091.
Hall D, Fussell C, Summerfield A (2005). Reading fluent speech from
talking faces: Typical brain networks and individual differences.
Journal of Cognitive Neuroscience, 17, 939-953.

TAKK FYRIR


Slide 5

Taltog sem meðferð við
krónísku málstoli
Þórunn Hanna Halldórsdóttir
yfirtalmeinafræðingur á Reykjalundi
Málþing Félags talmeinafræðinga á Íslandi 26. mars 2015

Málstol

Vísar til málerfiðleika sem tengjast áunnum skaða
á málstöðvum heilans.

Málstol skiptist í marga flokka eftir einkennum og
staðsetningu skaðans. Þeirra á meðal eru:
1. máltjáningarstol eða Broca‘s málstol
2. málskilningsstol eða Wernicke‘s málstol
3. Algert málstol

Málstöðvar heilans

Tjáningarmálstol

Yfirleitt vegna skemmdar á Broca svæði
•
•
•

Tjáning höktandi og áreynslufull
Setningar eru stuttar (1-3 orð)
Málfræði er ábótavant

Mállegt verkstol er algeng fylgiröskun
máltjáningarstols.

Mállegt verkstol

Truflun á taugaboðum til talfæra sem veldur:
• Bjöguðum framburði
• Ófyrirsjáanlegar villur
• Hægur framburður
• Óeðlilegt tónfall
Þessi einkenni valda oft að erfitt er að skilja talið
Þekkt er að máltjáningarstol og mállegt verkstol
tekur illa við þjálfun.

Rannsóknir hafa sýnt:
•

Að Broca’s svæðið tekur einnig þátt í
talskynjun (bæði með heyrnræn og sjónræn
áreiti) (sjá t.d. Hall, Fussel, & Summerfield, 2005, ofl.)

•

Ef horft er á varahreyfingar + hlustað -> aukin
virkni á Broca’s svæði. (Fridriksson, et al. 2009)

•

Einstaklingar með máltjáningarstol geta hermt
eftir tali annarra í rauntíma þó þeir geti ekki
endurtekið tal eftir öðrum (Rosenbek, 1973, Fridriksson, et
al. 2009).

Taltog (speech entrainment)*
Meðferðarform þar sem einstaklingur hlustar á texta,
horfir á varahreyfingar og reynir að tala með.
Í þessu felst nægilegt sjónrænt og heyrnrænt áreiti til
að einstaklingurinn geti fylgt textanum eftir með
kórtali (þ.e. hann talar í kór).
Þannig er einstaklingi sem einungis talar í 1-3 orða
setningum gert kleift að tala samfleytt í lengri tíma
en ella!
MYNDBAND
*Hugtak frá Júlíusi Friðrikssyni talmeinafræðingi og prófessor og hans rannsóknarhópi í
University of South Carolina (íslensk þýðing Sigríður Magnúsdóttir, talmfræðingur)

Útfærsla meðferðar
Einstaklingurinn hleður 1 mínútu myndbandi í
símann sinn eða spjaldtölvu sem hann notar til að
æfa sig.
Fyrirmælin eru að hlusta, horfa og tala í kór með
myndbandinu.
Æfingaráætlun:
• 2x á dag 30 mín (30 skipti) í senn, alla virka
daga.
•

Eitt myndband tekið fyrir í eina viku, þá skipt
og nýtt myndband tekur við.

Lýsing á tilfelli - AS

•

Karlmaður á besta aldri, 5 ár frá áfalli.

•

Alvarlegt tjáningarstol og mállegt verkstol.

•

Uppigangandi við staf/hækju, sjálfbjarga.

•

Er mjög áhugasamur um þjálfun.

Gangur meðferðar
•

Tvö 5 mán heima-þjálfunartímabil (Taltog 1 og
Taltog 2)

•

Fyrir og eftir tekin málsýni þar sem AS var
beðinn um að lýsa 3 myndum af mismunandi
aðstæðum.

•

Til samanburðar voru til málsýni frá fimm tímapunktum á tímabilinu 2009-2011

Mynd 1

FJÖLDI VIÐEIGANDI
INNIHALDSORÐA (CIU)*
Taltog 1

350

Taltog 2

300

Fyrir og eftir
innlögn 2

250
200

154

150

50

115

103
82

232
199

Fyrir og eftir
innlögn 1

100

264

63

16

0

* Byggt á aðferð Nicholas & Brookshire (2003)

FJÖLDI ORÐMYNDA
300

271
Fyrir taltog

250

Eftir taltog
221
205

200

148

150

121

121

100

50

0

Mars2010

ág2011a

Jan2013

maí 2013

jan2014

maí2014

FJÖLDI NO + SO
Taltog 1
Taltog 2

100

88

90
79

80

Innlögn 2

70

69

60
50

50

Innlögn 1

40

45
38
30

28

30

20
10

7

0
2.11.09 14.12.09

8.3.10

3.8.11

25.8.11

2.1.13

28.5.13

15.1.14

12.5.14

FJÖLDI NO OG SO
60

Fyrir taltog

Eftir taltog
P

50

Fyrir taltog

40

30
20
10
0
NAFNORÐ

SAGNORÐ

Eftir taltog

Dæmi um frásögn – des 2009
(fyrirlögn #2)
já, það som er að gerast að það er, XXXstaður á XXX. Á, já botana.
Og já, já já og þarn, þarna erum með mann sem er að leggja á borð.
og þarna er er maður sem er að hræra í bollanum og þarna er
maður sem er að koma með egg. þarna er maður sem er já,
manneskja sem er að bjudde nei taka niður það sem þú, já hún já er
gu merkilegt er, já. æjæj, já, jájá. ja hérna ja nei, nei.

Tími 2:56
Orð alls = 80; CIU = 23; Nafnorð = 7; Sagnorð = 4;

Dæmi um frásögn – jan 13
Fyrir Taltog 1 - fyrirlögn #5
Það, uh er frúin að taka við, orðum, að já, fá að vita hvað þau
ætluðu að fá og stelpan er að stú, að súpa súpa. Og, já, maðurinn
er að hræra í bolla. Maðurinn er að, leggja, það, er að taka, matinn
af borðinu og setja í, uppþvottaXXX. Og eitt er maðurinn að gera, þá
ætti hann að, að, hu ha, og svona, já og svona sá, það er, það er, já,
það já, kokk kokk er að koma með, einfaldan rétt og svo er, (bendir á
blóm). já já.

Tími = 3:50
Orð alls = 82; CIU = 35; Nafnorð = 8; Sagnorð = 8;

Dæmi um frásögn maí 13
Eftir Taltog 1 - fyrirlögn #6
Þá sé ég að stúlka er að skrifa niður og, já, skrifa niður, já, eftir,
kikoner som er hérna. Mamman hún er að spyrja, já manninn hvaða
áherslu það á að setja á blaðið. Og svo er stúlkan hennar og svo ég
kom ekki etta þetta var hún, á að XXX líka. Og svo er blómstur í
pottinum. Og já Og hún skrifar niður pöntunina. Og það er, gutt og
Sigga, og strákur að taka saman, ofsalega mikið og setja í
uppþvotta já, vélina. Og hann og jamm, ofsalega mikið að setja í
uppþvottavélina. Bolla og, já. fína hreiður. Og hann er, Já og svo er
hérna Kunn, kunni, já kunni, som er að hræra í bollanum og já,
hræra í bollanum. Svo er kaka og vera í loki hjá hér, já, já. Svo er
mann som er, kokkur að koma með já, steik, já, á bakkanum. Og
hann er svona uppdressað, ofsalega góður og flottan búning. Svo er
hérna einkastofen, og handfang og hérna og handfang á, og hann er
hérna, og svona, og já, og já, og pebar.

Tími = 6:00
Orð alls = 180; CIU = 38; Nafnorð = 15; Sagnorð = 6

Dæmi um frásögn – maí 1014
Eftir Taltog 2 - Tími #9
Já það er að, konan er að skrifa niður hvað þá er að panta. Og
spyr, já, kona hvað ætlar þú að fá. Og svo spyr hún herrann hvað
ætlar þú að fá? og svo spyr hún, já, og svo hefur hún látið vatn á
borðið og spyr, pilt og stúlku, hvað ætlir þú að fá. Svo er þeir,
herramaðurinn er með svuntu og hann er að taka af borðinu og
diska og bolla og svoleiðis. Já, svo er það einn herramaður sem er
að hræra í bolla og er að hugsa sitt. Kokkurinn er að koma með já,
koma á borðinu er diskur, hann er að koma, já, já, og, Hvað er hvað,
heitir þetta? Og svo XXX, já, og hún setur þetta hérna á. Hún, hérna
á, setur, Þjónustustúlkan setur þetta hérna á. Og mikið er mikið að
gera hjá þessu fullorðna fólki.

Tími 6:30
Orð alls = 144; CIU = 68; Nafnorð = 17; Sagnorð = 11

Ályktanir
•

Afturvirk skoðun á meðferðargögnum –
aðferðafræðilega ekki sterkt rannsóknarsnið.

•

Fyrir og eftir samanburður gefur þó
vísbendingar í þá átt að taltog geti gagnast
sem meðferð við krónísku málstoli samhliða
mállegu verkstoli.

•

Kostur að einstaklingur geti æft sig sjálfur
heima og aukið þannig ákafa meðferðar.

HEIMILDIR
Fridriksson J, Baker JM, Whiteside J, Eoute D, Moser D, Vesselinov R
& Rorden C (2009). Treating visual speech perception to improve
speech production in non- fluent aphasia. Stroke, 40(3), 853–858.
Fridriksson J, Hubbard HI, Hudspeth SG, Holland, AL, Bonilha, L,
Fromm, D & Rorden, C (2012). Speech entrainment enables
patients with Broca’s aphasia to produce fluent speech. Brain,
135, 3815-3829.
Nicholas LE & Brookshire RH (1993). A system for quantifying the
informativeness and efficiency of the connected speech of adults
with aphasia. Journal of Speech and Hearing Research , 36, 338350.
Prins R & Bastiaanse R (2004). Review: Analysing the spontaneous
speech of aphasic speakers. Aphasiology, 18(12), 1075-1091.
Hall D, Fussell C, Summerfield A (2005). Reading fluent speech from
talking faces: Typical brain networks and individual differences.
Journal of Cognitive Neuroscience, 17, 939-953.

TAKK FYRIR


Slide 6

Taltog sem meðferð við
krónísku málstoli
Þórunn Hanna Halldórsdóttir
yfirtalmeinafræðingur á Reykjalundi
Málþing Félags talmeinafræðinga á Íslandi 26. mars 2015

Málstol

Vísar til málerfiðleika sem tengjast áunnum skaða
á málstöðvum heilans.

Málstol skiptist í marga flokka eftir einkennum og
staðsetningu skaðans. Þeirra á meðal eru:
1. máltjáningarstol eða Broca‘s málstol
2. málskilningsstol eða Wernicke‘s málstol
3. Algert málstol

Málstöðvar heilans

Tjáningarmálstol

Yfirleitt vegna skemmdar á Broca svæði
•
•
•

Tjáning höktandi og áreynslufull
Setningar eru stuttar (1-3 orð)
Málfræði er ábótavant

Mállegt verkstol er algeng fylgiröskun
máltjáningarstols.

Mállegt verkstol

Truflun á taugaboðum til talfæra sem veldur:
• Bjöguðum framburði
• Ófyrirsjáanlegar villur
• Hægur framburður
• Óeðlilegt tónfall
Þessi einkenni valda oft að erfitt er að skilja talið
Þekkt er að máltjáningarstol og mállegt verkstol
tekur illa við þjálfun.

Rannsóknir hafa sýnt:
•

Að Broca’s svæðið tekur einnig þátt í
talskynjun (bæði með heyrnræn og sjónræn
áreiti) (sjá t.d. Hall, Fussel, & Summerfield, 2005, ofl.)

•

Ef horft er á varahreyfingar + hlustað -> aukin
virkni á Broca’s svæði. (Fridriksson, et al. 2009)

•

Einstaklingar með máltjáningarstol geta hermt
eftir tali annarra í rauntíma þó þeir geti ekki
endurtekið tal eftir öðrum (Rosenbek, 1973, Fridriksson, et
al. 2009).

Taltog (speech entrainment)*
Meðferðarform þar sem einstaklingur hlustar á texta,
horfir á varahreyfingar og reynir að tala með.
Í þessu felst nægilegt sjónrænt og heyrnrænt áreiti til
að einstaklingurinn geti fylgt textanum eftir með
kórtali (þ.e. hann talar í kór).
Þannig er einstaklingi sem einungis talar í 1-3 orða
setningum gert kleift að tala samfleytt í lengri tíma
en ella!
MYNDBAND
*Hugtak frá Júlíusi Friðrikssyni talmeinafræðingi og prófessor og hans rannsóknarhópi í
University of South Carolina (íslensk þýðing Sigríður Magnúsdóttir, talmfræðingur)

Útfærsla meðferðar
Einstaklingurinn hleður 1 mínútu myndbandi í
símann sinn eða spjaldtölvu sem hann notar til að
æfa sig.
Fyrirmælin eru að hlusta, horfa og tala í kór með
myndbandinu.
Æfingaráætlun:
• 2x á dag 30 mín (30 skipti) í senn, alla virka
daga.
•

Eitt myndband tekið fyrir í eina viku, þá skipt
og nýtt myndband tekur við.

Lýsing á tilfelli - AS

•

Karlmaður á besta aldri, 5 ár frá áfalli.

•

Alvarlegt tjáningarstol og mállegt verkstol.

•

Uppigangandi við staf/hækju, sjálfbjarga.

•

Er mjög áhugasamur um þjálfun.

Gangur meðferðar
•

Tvö 5 mán heima-þjálfunartímabil (Taltog 1 og
Taltog 2)

•

Fyrir og eftir tekin málsýni þar sem AS var
beðinn um að lýsa 3 myndum af mismunandi
aðstæðum.

•

Til samanburðar voru til málsýni frá fimm tímapunktum á tímabilinu 2009-2011

Mynd 1

FJÖLDI VIÐEIGANDI
INNIHALDSORÐA (CIU)*
Taltog 1

350

Taltog 2

300

Fyrir og eftir
innlögn 2

250
200

154

150

50

115

103
82

232
199

Fyrir og eftir
innlögn 1

100

264

63

16

0

* Byggt á aðferð Nicholas & Brookshire (2003)

FJÖLDI ORÐMYNDA
300

271
Fyrir taltog

250

Eftir taltog
221
205

200

148

150

121

121

100

50

0

Mars2010

ág2011a

Jan2013

maí 2013

jan2014

maí2014

FJÖLDI NO + SO
Taltog 1
Taltog 2

100

88

90
79

80

Innlögn 2

70

69

60
50

50

Innlögn 1

40

45
38
30

28

30

20
10

7

0
2.11.09 14.12.09

8.3.10

3.8.11

25.8.11

2.1.13

28.5.13

15.1.14

12.5.14

FJÖLDI NO OG SO
60

Fyrir taltog

Eftir taltog
P

50

Fyrir taltog

40

30
20
10
0
NAFNORÐ

SAGNORÐ

Eftir taltog

Dæmi um frásögn – des 2009
(fyrirlögn #2)
já, það som er að gerast að það er, XXXstaður á XXX. Á, já botana.
Og já, já já og þarn, þarna erum með mann sem er að leggja á borð.
og þarna er er maður sem er að hræra í bollanum og þarna er
maður sem er að koma með egg. þarna er maður sem er já,
manneskja sem er að bjudde nei taka niður það sem þú, já hún já er
gu merkilegt er, já. æjæj, já, jájá. ja hérna ja nei, nei.

Tími 2:56
Orð alls = 80; CIU = 23; Nafnorð = 7; Sagnorð = 4;

Dæmi um frásögn – jan 13
Fyrir Taltog 1 - fyrirlögn #5
Það, uh er frúin að taka við, orðum, að já, fá að vita hvað þau
ætluðu að fá og stelpan er að stú, að súpa súpa. Og, já, maðurinn
er að hræra í bolla. Maðurinn er að, leggja, það, er að taka, matinn
af borðinu og setja í, uppþvottaXXX. Og eitt er maðurinn að gera, þá
ætti hann að, að, hu ha, og svona, já og svona sá, það er, það er, já,
það já, kokk kokk er að koma með, einfaldan rétt og svo er, (bendir á
blóm). já já.

Tími = 3:50
Orð alls = 82; CIU = 35; Nafnorð = 8; Sagnorð = 8;

Dæmi um frásögn maí 13
Eftir Taltog 1 - fyrirlögn #6
Þá sé ég að stúlka er að skrifa niður og, já, skrifa niður, já, eftir,
kikoner som er hérna. Mamman hún er að spyrja, já manninn hvaða
áherslu það á að setja á blaðið. Og svo er stúlkan hennar og svo ég
kom ekki etta þetta var hún, á að XXX líka. Og svo er blómstur í
pottinum. Og já Og hún skrifar niður pöntunina. Og það er, gutt og
Sigga, og strákur að taka saman, ofsalega mikið og setja í
uppþvotta já, vélina. Og hann og jamm, ofsalega mikið að setja í
uppþvottavélina. Bolla og, já. fína hreiður. Og hann er, Já og svo er
hérna Kunn, kunni, já kunni, som er að hræra í bollanum og já,
hræra í bollanum. Svo er kaka og vera í loki hjá hér, já, já. Svo er
mann som er, kokkur að koma með já, steik, já, á bakkanum. Og
hann er svona uppdressað, ofsalega góður og flottan búning. Svo er
hérna einkastofen, og handfang og hérna og handfang á, og hann er
hérna, og svona, og já, og já, og pebar.

Tími = 6:00
Orð alls = 180; CIU = 38; Nafnorð = 15; Sagnorð = 6

Dæmi um frásögn – maí 1014
Eftir Taltog 2 - Tími #9
Já það er að, konan er að skrifa niður hvað þá er að panta. Og
spyr, já, kona hvað ætlar þú að fá. Og svo spyr hún herrann hvað
ætlar þú að fá? og svo spyr hún, já, og svo hefur hún látið vatn á
borðið og spyr, pilt og stúlku, hvað ætlir þú að fá. Svo er þeir,
herramaðurinn er með svuntu og hann er að taka af borðinu og
diska og bolla og svoleiðis. Já, svo er það einn herramaður sem er
að hræra í bolla og er að hugsa sitt. Kokkurinn er að koma með já,
koma á borðinu er diskur, hann er að koma, já, já, og, Hvað er hvað,
heitir þetta? Og svo XXX, já, og hún setur þetta hérna á. Hún, hérna
á, setur, Þjónustustúlkan setur þetta hérna á. Og mikið er mikið að
gera hjá þessu fullorðna fólki.

Tími 6:30
Orð alls = 144; CIU = 68; Nafnorð = 17; Sagnorð = 11

Ályktanir
•

Afturvirk skoðun á meðferðargögnum –
aðferðafræðilega ekki sterkt rannsóknarsnið.

•

Fyrir og eftir samanburður gefur þó
vísbendingar í þá átt að taltog geti gagnast
sem meðferð við krónísku málstoli samhliða
mállegu verkstoli.

•

Kostur að einstaklingur geti æft sig sjálfur
heima og aukið þannig ákafa meðferðar.

HEIMILDIR
Fridriksson J, Baker JM, Whiteside J, Eoute D, Moser D, Vesselinov R
& Rorden C (2009). Treating visual speech perception to improve
speech production in non- fluent aphasia. Stroke, 40(3), 853–858.
Fridriksson J, Hubbard HI, Hudspeth SG, Holland, AL, Bonilha, L,
Fromm, D & Rorden, C (2012). Speech entrainment enables
patients with Broca’s aphasia to produce fluent speech. Brain,
135, 3815-3829.
Nicholas LE & Brookshire RH (1993). A system for quantifying the
informativeness and efficiency of the connected speech of adults
with aphasia. Journal of Speech and Hearing Research , 36, 338350.
Prins R & Bastiaanse R (2004). Review: Analysing the spontaneous
speech of aphasic speakers. Aphasiology, 18(12), 1075-1091.
Hall D, Fussell C, Summerfield A (2005). Reading fluent speech from
talking faces: Typical brain networks and individual differences.
Journal of Cognitive Neuroscience, 17, 939-953.

TAKK FYRIR


Slide 7

Taltog sem meðferð við
krónísku málstoli
Þórunn Hanna Halldórsdóttir
yfirtalmeinafræðingur á Reykjalundi
Málþing Félags talmeinafræðinga á Íslandi 26. mars 2015

Málstol

Vísar til málerfiðleika sem tengjast áunnum skaða
á málstöðvum heilans.

Málstol skiptist í marga flokka eftir einkennum og
staðsetningu skaðans. Þeirra á meðal eru:
1. máltjáningarstol eða Broca‘s málstol
2. málskilningsstol eða Wernicke‘s málstol
3. Algert málstol

Málstöðvar heilans

Tjáningarmálstol

Yfirleitt vegna skemmdar á Broca svæði
•
•
•

Tjáning höktandi og áreynslufull
Setningar eru stuttar (1-3 orð)
Málfræði er ábótavant

Mállegt verkstol er algeng fylgiröskun
máltjáningarstols.

Mállegt verkstol

Truflun á taugaboðum til talfæra sem veldur:
• Bjöguðum framburði
• Ófyrirsjáanlegar villur
• Hægur framburður
• Óeðlilegt tónfall
Þessi einkenni valda oft að erfitt er að skilja talið
Þekkt er að máltjáningarstol og mállegt verkstol
tekur illa við þjálfun.

Rannsóknir hafa sýnt:
•

Að Broca’s svæðið tekur einnig þátt í
talskynjun (bæði með heyrnræn og sjónræn
áreiti) (sjá t.d. Hall, Fussel, & Summerfield, 2005, ofl.)

•

Ef horft er á varahreyfingar + hlustað -> aukin
virkni á Broca’s svæði. (Fridriksson, et al. 2009)

•

Einstaklingar með máltjáningarstol geta hermt
eftir tali annarra í rauntíma þó þeir geti ekki
endurtekið tal eftir öðrum (Rosenbek, 1973, Fridriksson, et
al. 2009).

Taltog (speech entrainment)*
Meðferðarform þar sem einstaklingur hlustar á texta,
horfir á varahreyfingar og reynir að tala með.
Í þessu felst nægilegt sjónrænt og heyrnrænt áreiti til
að einstaklingurinn geti fylgt textanum eftir með
kórtali (þ.e. hann talar í kór).
Þannig er einstaklingi sem einungis talar í 1-3 orða
setningum gert kleift að tala samfleytt í lengri tíma
en ella!
MYNDBAND
*Hugtak frá Júlíusi Friðrikssyni talmeinafræðingi og prófessor og hans rannsóknarhópi í
University of South Carolina (íslensk þýðing Sigríður Magnúsdóttir, talmfræðingur)

Útfærsla meðferðar
Einstaklingurinn hleður 1 mínútu myndbandi í
símann sinn eða spjaldtölvu sem hann notar til að
æfa sig.
Fyrirmælin eru að hlusta, horfa og tala í kór með
myndbandinu.
Æfingaráætlun:
• 2x á dag 30 mín (30 skipti) í senn, alla virka
daga.
•

Eitt myndband tekið fyrir í eina viku, þá skipt
og nýtt myndband tekur við.

Lýsing á tilfelli - AS

•

Karlmaður á besta aldri, 5 ár frá áfalli.

•

Alvarlegt tjáningarstol og mállegt verkstol.

•

Uppigangandi við staf/hækju, sjálfbjarga.

•

Er mjög áhugasamur um þjálfun.

Gangur meðferðar
•

Tvö 5 mán heima-þjálfunartímabil (Taltog 1 og
Taltog 2)

•

Fyrir og eftir tekin málsýni þar sem AS var
beðinn um að lýsa 3 myndum af mismunandi
aðstæðum.

•

Til samanburðar voru til málsýni frá fimm tímapunktum á tímabilinu 2009-2011

Mynd 1

FJÖLDI VIÐEIGANDI
INNIHALDSORÐA (CIU)*
Taltog 1

350

Taltog 2

300

Fyrir og eftir
innlögn 2

250
200

154

150

50

115

103
82

232
199

Fyrir og eftir
innlögn 1

100

264

63

16

0

* Byggt á aðferð Nicholas & Brookshire (2003)

FJÖLDI ORÐMYNDA
300

271
Fyrir taltog

250

Eftir taltog
221
205

200

148

150

121

121

100

50

0

Mars2010

ág2011a

Jan2013

maí 2013

jan2014

maí2014

FJÖLDI NO + SO
Taltog 1
Taltog 2

100

88

90
79

80

Innlögn 2

70

69

60
50

50

Innlögn 1

40

45
38
30

28

30

20
10

7

0
2.11.09 14.12.09

8.3.10

3.8.11

25.8.11

2.1.13

28.5.13

15.1.14

12.5.14

FJÖLDI NO OG SO
60

Fyrir taltog

Eftir taltog
P

50

Fyrir taltog

40

30
20
10
0
NAFNORÐ

SAGNORÐ

Eftir taltog

Dæmi um frásögn – des 2009
(fyrirlögn #2)
já, það som er að gerast að það er, XXXstaður á XXX. Á, já botana.
Og já, já já og þarn, þarna erum með mann sem er að leggja á borð.
og þarna er er maður sem er að hræra í bollanum og þarna er
maður sem er að koma með egg. þarna er maður sem er já,
manneskja sem er að bjudde nei taka niður það sem þú, já hún já er
gu merkilegt er, já. æjæj, já, jájá. ja hérna ja nei, nei.

Tími 2:56
Orð alls = 80; CIU = 23; Nafnorð = 7; Sagnorð = 4;

Dæmi um frásögn – jan 13
Fyrir Taltog 1 - fyrirlögn #5
Það, uh er frúin að taka við, orðum, að já, fá að vita hvað þau
ætluðu að fá og stelpan er að stú, að súpa súpa. Og, já, maðurinn
er að hræra í bolla. Maðurinn er að, leggja, það, er að taka, matinn
af borðinu og setja í, uppþvottaXXX. Og eitt er maðurinn að gera, þá
ætti hann að, að, hu ha, og svona, já og svona sá, það er, það er, já,
það já, kokk kokk er að koma með, einfaldan rétt og svo er, (bendir á
blóm). já já.

Tími = 3:50
Orð alls = 82; CIU = 35; Nafnorð = 8; Sagnorð = 8;

Dæmi um frásögn maí 13
Eftir Taltog 1 - fyrirlögn #6
Þá sé ég að stúlka er að skrifa niður og, já, skrifa niður, já, eftir,
kikoner som er hérna. Mamman hún er að spyrja, já manninn hvaða
áherslu það á að setja á blaðið. Og svo er stúlkan hennar og svo ég
kom ekki etta þetta var hún, á að XXX líka. Og svo er blómstur í
pottinum. Og já Og hún skrifar niður pöntunina. Og það er, gutt og
Sigga, og strákur að taka saman, ofsalega mikið og setja í
uppþvotta já, vélina. Og hann og jamm, ofsalega mikið að setja í
uppþvottavélina. Bolla og, já. fína hreiður. Og hann er, Já og svo er
hérna Kunn, kunni, já kunni, som er að hræra í bollanum og já,
hræra í bollanum. Svo er kaka og vera í loki hjá hér, já, já. Svo er
mann som er, kokkur að koma með já, steik, já, á bakkanum. Og
hann er svona uppdressað, ofsalega góður og flottan búning. Svo er
hérna einkastofen, og handfang og hérna og handfang á, og hann er
hérna, og svona, og já, og já, og pebar.

Tími = 6:00
Orð alls = 180; CIU = 38; Nafnorð = 15; Sagnorð = 6

Dæmi um frásögn – maí 1014
Eftir Taltog 2 - Tími #9
Já það er að, konan er að skrifa niður hvað þá er að panta. Og
spyr, já, kona hvað ætlar þú að fá. Og svo spyr hún herrann hvað
ætlar þú að fá? og svo spyr hún, já, og svo hefur hún látið vatn á
borðið og spyr, pilt og stúlku, hvað ætlir þú að fá. Svo er þeir,
herramaðurinn er með svuntu og hann er að taka af borðinu og
diska og bolla og svoleiðis. Já, svo er það einn herramaður sem er
að hræra í bolla og er að hugsa sitt. Kokkurinn er að koma með já,
koma á borðinu er diskur, hann er að koma, já, já, og, Hvað er hvað,
heitir þetta? Og svo XXX, já, og hún setur þetta hérna á. Hún, hérna
á, setur, Þjónustustúlkan setur þetta hérna á. Og mikið er mikið að
gera hjá þessu fullorðna fólki.

Tími 6:30
Orð alls = 144; CIU = 68; Nafnorð = 17; Sagnorð = 11

Ályktanir
•

Afturvirk skoðun á meðferðargögnum –
aðferðafræðilega ekki sterkt rannsóknarsnið.

•

Fyrir og eftir samanburður gefur þó
vísbendingar í þá átt að taltog geti gagnast
sem meðferð við krónísku málstoli samhliða
mállegu verkstoli.

•

Kostur að einstaklingur geti æft sig sjálfur
heima og aukið þannig ákafa meðferðar.

HEIMILDIR
Fridriksson J, Baker JM, Whiteside J, Eoute D, Moser D, Vesselinov R
& Rorden C (2009). Treating visual speech perception to improve
speech production in non- fluent aphasia. Stroke, 40(3), 853–858.
Fridriksson J, Hubbard HI, Hudspeth SG, Holland, AL, Bonilha, L,
Fromm, D & Rorden, C (2012). Speech entrainment enables
patients with Broca’s aphasia to produce fluent speech. Brain,
135, 3815-3829.
Nicholas LE & Brookshire RH (1993). A system for quantifying the
informativeness and efficiency of the connected speech of adults
with aphasia. Journal of Speech and Hearing Research , 36, 338350.
Prins R & Bastiaanse R (2004). Review: Analysing the spontaneous
speech of aphasic speakers. Aphasiology, 18(12), 1075-1091.
Hall D, Fussell C, Summerfield A (2005). Reading fluent speech from
talking faces: Typical brain networks and individual differences.
Journal of Cognitive Neuroscience, 17, 939-953.

TAKK FYRIR


Slide 8

Taltog sem meðferð við
krónísku málstoli
Þórunn Hanna Halldórsdóttir
yfirtalmeinafræðingur á Reykjalundi
Málþing Félags talmeinafræðinga á Íslandi 26. mars 2015

Málstol

Vísar til málerfiðleika sem tengjast áunnum skaða
á málstöðvum heilans.

Málstol skiptist í marga flokka eftir einkennum og
staðsetningu skaðans. Þeirra á meðal eru:
1. máltjáningarstol eða Broca‘s málstol
2. málskilningsstol eða Wernicke‘s málstol
3. Algert málstol

Málstöðvar heilans

Tjáningarmálstol

Yfirleitt vegna skemmdar á Broca svæði
•
•
•

Tjáning höktandi og áreynslufull
Setningar eru stuttar (1-3 orð)
Málfræði er ábótavant

Mállegt verkstol er algeng fylgiröskun
máltjáningarstols.

Mállegt verkstol

Truflun á taugaboðum til talfæra sem veldur:
• Bjöguðum framburði
• Ófyrirsjáanlegar villur
• Hægur framburður
• Óeðlilegt tónfall
Þessi einkenni valda oft að erfitt er að skilja talið
Þekkt er að máltjáningarstol og mállegt verkstol
tekur illa við þjálfun.

Rannsóknir hafa sýnt:
•

Að Broca’s svæðið tekur einnig þátt í
talskynjun (bæði með heyrnræn og sjónræn
áreiti) (sjá t.d. Hall, Fussel, & Summerfield, 2005, ofl.)

•

Ef horft er á varahreyfingar + hlustað -> aukin
virkni á Broca’s svæði. (Fridriksson, et al. 2009)

•

Einstaklingar með máltjáningarstol geta hermt
eftir tali annarra í rauntíma þó þeir geti ekki
endurtekið tal eftir öðrum (Rosenbek, 1973, Fridriksson, et
al. 2009).

Taltog (speech entrainment)*
Meðferðarform þar sem einstaklingur hlustar á texta,
horfir á varahreyfingar og reynir að tala með.
Í þessu felst nægilegt sjónrænt og heyrnrænt áreiti til
að einstaklingurinn geti fylgt textanum eftir með
kórtali (þ.e. hann talar í kór).
Þannig er einstaklingi sem einungis talar í 1-3 orða
setningum gert kleift að tala samfleytt í lengri tíma
en ella!
MYNDBAND
*Hugtak frá Júlíusi Friðrikssyni talmeinafræðingi og prófessor og hans rannsóknarhópi í
University of South Carolina (íslensk þýðing Sigríður Magnúsdóttir, talmfræðingur)

Útfærsla meðferðar
Einstaklingurinn hleður 1 mínútu myndbandi í
símann sinn eða spjaldtölvu sem hann notar til að
æfa sig.
Fyrirmælin eru að hlusta, horfa og tala í kór með
myndbandinu.
Æfingaráætlun:
• 2x á dag 30 mín (30 skipti) í senn, alla virka
daga.
•

Eitt myndband tekið fyrir í eina viku, þá skipt
og nýtt myndband tekur við.

Lýsing á tilfelli - AS

•

Karlmaður á besta aldri, 5 ár frá áfalli.

•

Alvarlegt tjáningarstol og mállegt verkstol.

•

Uppigangandi við staf/hækju, sjálfbjarga.

•

Er mjög áhugasamur um þjálfun.

Gangur meðferðar
•

Tvö 5 mán heima-þjálfunartímabil (Taltog 1 og
Taltog 2)

•

Fyrir og eftir tekin málsýni þar sem AS var
beðinn um að lýsa 3 myndum af mismunandi
aðstæðum.

•

Til samanburðar voru til málsýni frá fimm tímapunktum á tímabilinu 2009-2011

Mynd 1

FJÖLDI VIÐEIGANDI
INNIHALDSORÐA (CIU)*
Taltog 1

350

Taltog 2

300

Fyrir og eftir
innlögn 2

250
200

154

150

50

115

103
82

232
199

Fyrir og eftir
innlögn 1

100

264

63

16

0

* Byggt á aðferð Nicholas & Brookshire (2003)

FJÖLDI ORÐMYNDA
300

271
Fyrir taltog

250

Eftir taltog
221
205

200

148

150

121

121

100

50

0

Mars2010

ág2011a

Jan2013

maí 2013

jan2014

maí2014

FJÖLDI NO + SO
Taltog 1
Taltog 2

100

88

90
79

80

Innlögn 2

70

69

60
50

50

Innlögn 1

40

45
38
30

28

30

20
10

7

0
2.11.09 14.12.09

8.3.10

3.8.11

25.8.11

2.1.13

28.5.13

15.1.14

12.5.14

FJÖLDI NO OG SO
60

Fyrir taltog

Eftir taltog
P

50

Fyrir taltog

40

30
20
10
0
NAFNORÐ

SAGNORÐ

Eftir taltog

Dæmi um frásögn – des 2009
(fyrirlögn #2)
já, það som er að gerast að það er, XXXstaður á XXX. Á, já botana.
Og já, já já og þarn, þarna erum með mann sem er að leggja á borð.
og þarna er er maður sem er að hræra í bollanum og þarna er
maður sem er að koma með egg. þarna er maður sem er já,
manneskja sem er að bjudde nei taka niður það sem þú, já hún já er
gu merkilegt er, já. æjæj, já, jájá. ja hérna ja nei, nei.

Tími 2:56
Orð alls = 80; CIU = 23; Nafnorð = 7; Sagnorð = 4;

Dæmi um frásögn – jan 13
Fyrir Taltog 1 - fyrirlögn #5
Það, uh er frúin að taka við, orðum, að já, fá að vita hvað þau
ætluðu að fá og stelpan er að stú, að súpa súpa. Og, já, maðurinn
er að hræra í bolla. Maðurinn er að, leggja, það, er að taka, matinn
af borðinu og setja í, uppþvottaXXX. Og eitt er maðurinn að gera, þá
ætti hann að, að, hu ha, og svona, já og svona sá, það er, það er, já,
það já, kokk kokk er að koma með, einfaldan rétt og svo er, (bendir á
blóm). já já.

Tími = 3:50
Orð alls = 82; CIU = 35; Nafnorð = 8; Sagnorð = 8;

Dæmi um frásögn maí 13
Eftir Taltog 1 - fyrirlögn #6
Þá sé ég að stúlka er að skrifa niður og, já, skrifa niður, já, eftir,
kikoner som er hérna. Mamman hún er að spyrja, já manninn hvaða
áherslu það á að setja á blaðið. Og svo er stúlkan hennar og svo ég
kom ekki etta þetta var hún, á að XXX líka. Og svo er blómstur í
pottinum. Og já Og hún skrifar niður pöntunina. Og það er, gutt og
Sigga, og strákur að taka saman, ofsalega mikið og setja í
uppþvotta já, vélina. Og hann og jamm, ofsalega mikið að setja í
uppþvottavélina. Bolla og, já. fína hreiður. Og hann er, Já og svo er
hérna Kunn, kunni, já kunni, som er að hræra í bollanum og já,
hræra í bollanum. Svo er kaka og vera í loki hjá hér, já, já. Svo er
mann som er, kokkur að koma með já, steik, já, á bakkanum. Og
hann er svona uppdressað, ofsalega góður og flottan búning. Svo er
hérna einkastofen, og handfang og hérna og handfang á, og hann er
hérna, og svona, og já, og já, og pebar.

Tími = 6:00
Orð alls = 180; CIU = 38; Nafnorð = 15; Sagnorð = 6

Dæmi um frásögn – maí 1014
Eftir Taltog 2 - Tími #9
Já það er að, konan er að skrifa niður hvað þá er að panta. Og
spyr, já, kona hvað ætlar þú að fá. Og svo spyr hún herrann hvað
ætlar þú að fá? og svo spyr hún, já, og svo hefur hún látið vatn á
borðið og spyr, pilt og stúlku, hvað ætlir þú að fá. Svo er þeir,
herramaðurinn er með svuntu og hann er að taka af borðinu og
diska og bolla og svoleiðis. Já, svo er það einn herramaður sem er
að hræra í bolla og er að hugsa sitt. Kokkurinn er að koma með já,
koma á borðinu er diskur, hann er að koma, já, já, og, Hvað er hvað,
heitir þetta? Og svo XXX, já, og hún setur þetta hérna á. Hún, hérna
á, setur, Þjónustustúlkan setur þetta hérna á. Og mikið er mikið að
gera hjá þessu fullorðna fólki.

Tími 6:30
Orð alls = 144; CIU = 68; Nafnorð = 17; Sagnorð = 11

Ályktanir
•

Afturvirk skoðun á meðferðargögnum –
aðferðafræðilega ekki sterkt rannsóknarsnið.

•

Fyrir og eftir samanburður gefur þó
vísbendingar í þá átt að taltog geti gagnast
sem meðferð við krónísku málstoli samhliða
mállegu verkstoli.

•

Kostur að einstaklingur geti æft sig sjálfur
heima og aukið þannig ákafa meðferðar.

HEIMILDIR
Fridriksson J, Baker JM, Whiteside J, Eoute D, Moser D, Vesselinov R
& Rorden C (2009). Treating visual speech perception to improve
speech production in non- fluent aphasia. Stroke, 40(3), 853–858.
Fridriksson J, Hubbard HI, Hudspeth SG, Holland, AL, Bonilha, L,
Fromm, D & Rorden, C (2012). Speech entrainment enables
patients with Broca’s aphasia to produce fluent speech. Brain,
135, 3815-3829.
Nicholas LE & Brookshire RH (1993). A system for quantifying the
informativeness and efficiency of the connected speech of adults
with aphasia. Journal of Speech and Hearing Research , 36, 338350.
Prins R & Bastiaanse R (2004). Review: Analysing the spontaneous
speech of aphasic speakers. Aphasiology, 18(12), 1075-1091.
Hall D, Fussell C, Summerfield A (2005). Reading fluent speech from
talking faces: Typical brain networks and individual differences.
Journal of Cognitive Neuroscience, 17, 939-953.

TAKK FYRIR


Slide 9

Taltog sem meðferð við
krónísku málstoli
Þórunn Hanna Halldórsdóttir
yfirtalmeinafræðingur á Reykjalundi
Málþing Félags talmeinafræðinga á Íslandi 26. mars 2015

Málstol

Vísar til málerfiðleika sem tengjast áunnum skaða
á málstöðvum heilans.

Málstol skiptist í marga flokka eftir einkennum og
staðsetningu skaðans. Þeirra á meðal eru:
1. máltjáningarstol eða Broca‘s málstol
2. málskilningsstol eða Wernicke‘s málstol
3. Algert málstol

Málstöðvar heilans

Tjáningarmálstol

Yfirleitt vegna skemmdar á Broca svæði
•
•
•

Tjáning höktandi og áreynslufull
Setningar eru stuttar (1-3 orð)
Málfræði er ábótavant

Mállegt verkstol er algeng fylgiröskun
máltjáningarstols.

Mállegt verkstol

Truflun á taugaboðum til talfæra sem veldur:
• Bjöguðum framburði
• Ófyrirsjáanlegar villur
• Hægur framburður
• Óeðlilegt tónfall
Þessi einkenni valda oft að erfitt er að skilja talið
Þekkt er að máltjáningarstol og mállegt verkstol
tekur illa við þjálfun.

Rannsóknir hafa sýnt:
•

Að Broca’s svæðið tekur einnig þátt í
talskynjun (bæði með heyrnræn og sjónræn
áreiti) (sjá t.d. Hall, Fussel, & Summerfield, 2005, ofl.)

•

Ef horft er á varahreyfingar + hlustað -> aukin
virkni á Broca’s svæði. (Fridriksson, et al. 2009)

•

Einstaklingar með máltjáningarstol geta hermt
eftir tali annarra í rauntíma þó þeir geti ekki
endurtekið tal eftir öðrum (Rosenbek, 1973, Fridriksson, et
al. 2009).

Taltog (speech entrainment)*
Meðferðarform þar sem einstaklingur hlustar á texta,
horfir á varahreyfingar og reynir að tala með.
Í þessu felst nægilegt sjónrænt og heyrnrænt áreiti til
að einstaklingurinn geti fylgt textanum eftir með
kórtali (þ.e. hann talar í kór).
Þannig er einstaklingi sem einungis talar í 1-3 orða
setningum gert kleift að tala samfleytt í lengri tíma
en ella!
MYNDBAND
*Hugtak frá Júlíusi Friðrikssyni talmeinafræðingi og prófessor og hans rannsóknarhópi í
University of South Carolina (íslensk þýðing Sigríður Magnúsdóttir, talmfræðingur)

Útfærsla meðferðar
Einstaklingurinn hleður 1 mínútu myndbandi í
símann sinn eða spjaldtölvu sem hann notar til að
æfa sig.
Fyrirmælin eru að hlusta, horfa og tala í kór með
myndbandinu.
Æfingaráætlun:
• 2x á dag 30 mín (30 skipti) í senn, alla virka
daga.
•

Eitt myndband tekið fyrir í eina viku, þá skipt
og nýtt myndband tekur við.

Lýsing á tilfelli - AS

•

Karlmaður á besta aldri, 5 ár frá áfalli.

•

Alvarlegt tjáningarstol og mállegt verkstol.

•

Uppigangandi við staf/hækju, sjálfbjarga.

•

Er mjög áhugasamur um þjálfun.

Gangur meðferðar
•

Tvö 5 mán heima-þjálfunartímabil (Taltog 1 og
Taltog 2)

•

Fyrir og eftir tekin málsýni þar sem AS var
beðinn um að lýsa 3 myndum af mismunandi
aðstæðum.

•

Til samanburðar voru til málsýni frá fimm tímapunktum á tímabilinu 2009-2011

Mynd 1

FJÖLDI VIÐEIGANDI
INNIHALDSORÐA (CIU)*
Taltog 1

350

Taltog 2

300

Fyrir og eftir
innlögn 2

250
200

154

150

50

115

103
82

232
199

Fyrir og eftir
innlögn 1

100

264

63

16

0

* Byggt á aðferð Nicholas & Brookshire (2003)

FJÖLDI ORÐMYNDA
300

271
Fyrir taltog

250

Eftir taltog
221
205

200

148

150

121

121

100

50

0

Mars2010

ág2011a

Jan2013

maí 2013

jan2014

maí2014

FJÖLDI NO + SO
Taltog 1
Taltog 2

100

88

90
79

80

Innlögn 2

70

69

60
50

50

Innlögn 1

40

45
38
30

28

30

20
10

7

0
2.11.09 14.12.09

8.3.10

3.8.11

25.8.11

2.1.13

28.5.13

15.1.14

12.5.14

FJÖLDI NO OG SO
60

Fyrir taltog

Eftir taltog
P

50

Fyrir taltog

40

30
20
10
0
NAFNORÐ

SAGNORÐ

Eftir taltog

Dæmi um frásögn – des 2009
(fyrirlögn #2)
já, það som er að gerast að það er, XXXstaður á XXX. Á, já botana.
Og já, já já og þarn, þarna erum með mann sem er að leggja á borð.
og þarna er er maður sem er að hræra í bollanum og þarna er
maður sem er að koma með egg. þarna er maður sem er já,
manneskja sem er að bjudde nei taka niður það sem þú, já hún já er
gu merkilegt er, já. æjæj, já, jájá. ja hérna ja nei, nei.

Tími 2:56
Orð alls = 80; CIU = 23; Nafnorð = 7; Sagnorð = 4;

Dæmi um frásögn – jan 13
Fyrir Taltog 1 - fyrirlögn #5
Það, uh er frúin að taka við, orðum, að já, fá að vita hvað þau
ætluðu að fá og stelpan er að stú, að súpa súpa. Og, já, maðurinn
er að hræra í bolla. Maðurinn er að, leggja, það, er að taka, matinn
af borðinu og setja í, uppþvottaXXX. Og eitt er maðurinn að gera, þá
ætti hann að, að, hu ha, og svona, já og svona sá, það er, það er, já,
það já, kokk kokk er að koma með, einfaldan rétt og svo er, (bendir á
blóm). já já.

Tími = 3:50
Orð alls = 82; CIU = 35; Nafnorð = 8; Sagnorð = 8;

Dæmi um frásögn maí 13
Eftir Taltog 1 - fyrirlögn #6
Þá sé ég að stúlka er að skrifa niður og, já, skrifa niður, já, eftir,
kikoner som er hérna. Mamman hún er að spyrja, já manninn hvaða
áherslu það á að setja á blaðið. Og svo er stúlkan hennar og svo ég
kom ekki etta þetta var hún, á að XXX líka. Og svo er blómstur í
pottinum. Og já Og hún skrifar niður pöntunina. Og það er, gutt og
Sigga, og strákur að taka saman, ofsalega mikið og setja í
uppþvotta já, vélina. Og hann og jamm, ofsalega mikið að setja í
uppþvottavélina. Bolla og, já. fína hreiður. Og hann er, Já og svo er
hérna Kunn, kunni, já kunni, som er að hræra í bollanum og já,
hræra í bollanum. Svo er kaka og vera í loki hjá hér, já, já. Svo er
mann som er, kokkur að koma með já, steik, já, á bakkanum. Og
hann er svona uppdressað, ofsalega góður og flottan búning. Svo er
hérna einkastofen, og handfang og hérna og handfang á, og hann er
hérna, og svona, og já, og já, og pebar.

Tími = 6:00
Orð alls = 180; CIU = 38; Nafnorð = 15; Sagnorð = 6

Dæmi um frásögn – maí 1014
Eftir Taltog 2 - Tími #9
Já það er að, konan er að skrifa niður hvað þá er að panta. Og
spyr, já, kona hvað ætlar þú að fá. Og svo spyr hún herrann hvað
ætlar þú að fá? og svo spyr hún, já, og svo hefur hún látið vatn á
borðið og spyr, pilt og stúlku, hvað ætlir þú að fá. Svo er þeir,
herramaðurinn er með svuntu og hann er að taka af borðinu og
diska og bolla og svoleiðis. Já, svo er það einn herramaður sem er
að hræra í bolla og er að hugsa sitt. Kokkurinn er að koma með já,
koma á borðinu er diskur, hann er að koma, já, já, og, Hvað er hvað,
heitir þetta? Og svo XXX, já, og hún setur þetta hérna á. Hún, hérna
á, setur, Þjónustustúlkan setur þetta hérna á. Og mikið er mikið að
gera hjá þessu fullorðna fólki.

Tími 6:30
Orð alls = 144; CIU = 68; Nafnorð = 17; Sagnorð = 11

Ályktanir
•

Afturvirk skoðun á meðferðargögnum –
aðferðafræðilega ekki sterkt rannsóknarsnið.

•

Fyrir og eftir samanburður gefur þó
vísbendingar í þá átt að taltog geti gagnast
sem meðferð við krónísku málstoli samhliða
mállegu verkstoli.

•

Kostur að einstaklingur geti æft sig sjálfur
heima og aukið þannig ákafa meðferðar.

HEIMILDIR
Fridriksson J, Baker JM, Whiteside J, Eoute D, Moser D, Vesselinov R
& Rorden C (2009). Treating visual speech perception to improve
speech production in non- fluent aphasia. Stroke, 40(3), 853–858.
Fridriksson J, Hubbard HI, Hudspeth SG, Holland, AL, Bonilha, L,
Fromm, D & Rorden, C (2012). Speech entrainment enables
patients with Broca’s aphasia to produce fluent speech. Brain,
135, 3815-3829.
Nicholas LE & Brookshire RH (1993). A system for quantifying the
informativeness and efficiency of the connected speech of adults
with aphasia. Journal of Speech and Hearing Research , 36, 338350.
Prins R & Bastiaanse R (2004). Review: Analysing the spontaneous
speech of aphasic speakers. Aphasiology, 18(12), 1075-1091.
Hall D, Fussell C, Summerfield A (2005). Reading fluent speech from
talking faces: Typical brain networks and individual differences.
Journal of Cognitive Neuroscience, 17, 939-953.

TAKK FYRIR


Slide 10

Taltog sem meðferð við
krónísku málstoli
Þórunn Hanna Halldórsdóttir
yfirtalmeinafræðingur á Reykjalundi
Málþing Félags talmeinafræðinga á Íslandi 26. mars 2015

Málstol

Vísar til málerfiðleika sem tengjast áunnum skaða
á málstöðvum heilans.

Málstol skiptist í marga flokka eftir einkennum og
staðsetningu skaðans. Þeirra á meðal eru:
1. máltjáningarstol eða Broca‘s málstol
2. málskilningsstol eða Wernicke‘s málstol
3. Algert málstol

Málstöðvar heilans

Tjáningarmálstol

Yfirleitt vegna skemmdar á Broca svæði
•
•
•

Tjáning höktandi og áreynslufull
Setningar eru stuttar (1-3 orð)
Málfræði er ábótavant

Mállegt verkstol er algeng fylgiröskun
máltjáningarstols.

Mállegt verkstol

Truflun á taugaboðum til talfæra sem veldur:
• Bjöguðum framburði
• Ófyrirsjáanlegar villur
• Hægur framburður
• Óeðlilegt tónfall
Þessi einkenni valda oft að erfitt er að skilja talið
Þekkt er að máltjáningarstol og mállegt verkstol
tekur illa við þjálfun.

Rannsóknir hafa sýnt:
•

Að Broca’s svæðið tekur einnig þátt í
talskynjun (bæði með heyrnræn og sjónræn
áreiti) (sjá t.d. Hall, Fussel, & Summerfield, 2005, ofl.)

•

Ef horft er á varahreyfingar + hlustað -> aukin
virkni á Broca’s svæði. (Fridriksson, et al. 2009)

•

Einstaklingar með máltjáningarstol geta hermt
eftir tali annarra í rauntíma þó þeir geti ekki
endurtekið tal eftir öðrum (Rosenbek, 1973, Fridriksson, et
al. 2009).

Taltog (speech entrainment)*
Meðferðarform þar sem einstaklingur hlustar á texta,
horfir á varahreyfingar og reynir að tala með.
Í þessu felst nægilegt sjónrænt og heyrnrænt áreiti til
að einstaklingurinn geti fylgt textanum eftir með
kórtali (þ.e. hann talar í kór).
Þannig er einstaklingi sem einungis talar í 1-3 orða
setningum gert kleift að tala samfleytt í lengri tíma
en ella!
MYNDBAND
*Hugtak frá Júlíusi Friðrikssyni talmeinafræðingi og prófessor og hans rannsóknarhópi í
University of South Carolina (íslensk þýðing Sigríður Magnúsdóttir, talmfræðingur)

Útfærsla meðferðar
Einstaklingurinn hleður 1 mínútu myndbandi í
símann sinn eða spjaldtölvu sem hann notar til að
æfa sig.
Fyrirmælin eru að hlusta, horfa og tala í kór með
myndbandinu.
Æfingaráætlun:
• 2x á dag 30 mín (30 skipti) í senn, alla virka
daga.
•

Eitt myndband tekið fyrir í eina viku, þá skipt
og nýtt myndband tekur við.

Lýsing á tilfelli - AS

•

Karlmaður á besta aldri, 5 ár frá áfalli.

•

Alvarlegt tjáningarstol og mállegt verkstol.

•

Uppigangandi við staf/hækju, sjálfbjarga.

•

Er mjög áhugasamur um þjálfun.

Gangur meðferðar
•

Tvö 5 mán heima-þjálfunartímabil (Taltog 1 og
Taltog 2)

•

Fyrir og eftir tekin málsýni þar sem AS var
beðinn um að lýsa 3 myndum af mismunandi
aðstæðum.

•

Til samanburðar voru til málsýni frá fimm tímapunktum á tímabilinu 2009-2011

Mynd 1

FJÖLDI VIÐEIGANDI
INNIHALDSORÐA (CIU)*
Taltog 1

350

Taltog 2

300

Fyrir og eftir
innlögn 2

250
200

154

150

50

115

103
82

232
199

Fyrir og eftir
innlögn 1

100

264

63

16

0

* Byggt á aðferð Nicholas & Brookshire (2003)

FJÖLDI ORÐMYNDA
300

271
Fyrir taltog

250

Eftir taltog
221
205

200

148

150

121

121

100

50

0

Mars2010

ág2011a

Jan2013

maí 2013

jan2014

maí2014

FJÖLDI NO + SO
Taltog 1
Taltog 2

100

88

90
79

80

Innlögn 2

70

69

60
50

50

Innlögn 1

40

45
38
30

28

30

20
10

7

0
2.11.09 14.12.09

8.3.10

3.8.11

25.8.11

2.1.13

28.5.13

15.1.14

12.5.14

FJÖLDI NO OG SO
60

Fyrir taltog

Eftir taltog
P

50

Fyrir taltog

40

30
20
10
0
NAFNORÐ

SAGNORÐ

Eftir taltog

Dæmi um frásögn – des 2009
(fyrirlögn #2)
já, það som er að gerast að það er, XXXstaður á XXX. Á, já botana.
Og já, já já og þarn, þarna erum með mann sem er að leggja á borð.
og þarna er er maður sem er að hræra í bollanum og þarna er
maður sem er að koma með egg. þarna er maður sem er já,
manneskja sem er að bjudde nei taka niður það sem þú, já hún já er
gu merkilegt er, já. æjæj, já, jájá. ja hérna ja nei, nei.

Tími 2:56
Orð alls = 80; CIU = 23; Nafnorð = 7; Sagnorð = 4;

Dæmi um frásögn – jan 13
Fyrir Taltog 1 - fyrirlögn #5
Það, uh er frúin að taka við, orðum, að já, fá að vita hvað þau
ætluðu að fá og stelpan er að stú, að súpa súpa. Og, já, maðurinn
er að hræra í bolla. Maðurinn er að, leggja, það, er að taka, matinn
af borðinu og setja í, uppþvottaXXX. Og eitt er maðurinn að gera, þá
ætti hann að, að, hu ha, og svona, já og svona sá, það er, það er, já,
það já, kokk kokk er að koma með, einfaldan rétt og svo er, (bendir á
blóm). já já.

Tími = 3:50
Orð alls = 82; CIU = 35; Nafnorð = 8; Sagnorð = 8;

Dæmi um frásögn maí 13
Eftir Taltog 1 - fyrirlögn #6
Þá sé ég að stúlka er að skrifa niður og, já, skrifa niður, já, eftir,
kikoner som er hérna. Mamman hún er að spyrja, já manninn hvaða
áherslu það á að setja á blaðið. Og svo er stúlkan hennar og svo ég
kom ekki etta þetta var hún, á að XXX líka. Og svo er blómstur í
pottinum. Og já Og hún skrifar niður pöntunina. Og það er, gutt og
Sigga, og strákur að taka saman, ofsalega mikið og setja í
uppþvotta já, vélina. Og hann og jamm, ofsalega mikið að setja í
uppþvottavélina. Bolla og, já. fína hreiður. Og hann er, Já og svo er
hérna Kunn, kunni, já kunni, som er að hræra í bollanum og já,
hræra í bollanum. Svo er kaka og vera í loki hjá hér, já, já. Svo er
mann som er, kokkur að koma með já, steik, já, á bakkanum. Og
hann er svona uppdressað, ofsalega góður og flottan búning. Svo er
hérna einkastofen, og handfang og hérna og handfang á, og hann er
hérna, og svona, og já, og já, og pebar.

Tími = 6:00
Orð alls = 180; CIU = 38; Nafnorð = 15; Sagnorð = 6

Dæmi um frásögn – maí 1014
Eftir Taltog 2 - Tími #9
Já það er að, konan er að skrifa niður hvað þá er að panta. Og
spyr, já, kona hvað ætlar þú að fá. Og svo spyr hún herrann hvað
ætlar þú að fá? og svo spyr hún, já, og svo hefur hún látið vatn á
borðið og spyr, pilt og stúlku, hvað ætlir þú að fá. Svo er þeir,
herramaðurinn er með svuntu og hann er að taka af borðinu og
diska og bolla og svoleiðis. Já, svo er það einn herramaður sem er
að hræra í bolla og er að hugsa sitt. Kokkurinn er að koma með já,
koma á borðinu er diskur, hann er að koma, já, já, og, Hvað er hvað,
heitir þetta? Og svo XXX, já, og hún setur þetta hérna á. Hún, hérna
á, setur, Þjónustustúlkan setur þetta hérna á. Og mikið er mikið að
gera hjá þessu fullorðna fólki.

Tími 6:30
Orð alls = 144; CIU = 68; Nafnorð = 17; Sagnorð = 11

Ályktanir
•

Afturvirk skoðun á meðferðargögnum –
aðferðafræðilega ekki sterkt rannsóknarsnið.

•

Fyrir og eftir samanburður gefur þó
vísbendingar í þá átt að taltog geti gagnast
sem meðferð við krónísku málstoli samhliða
mállegu verkstoli.

•

Kostur að einstaklingur geti æft sig sjálfur
heima og aukið þannig ákafa meðferðar.

HEIMILDIR
Fridriksson J, Baker JM, Whiteside J, Eoute D, Moser D, Vesselinov R
& Rorden C (2009). Treating visual speech perception to improve
speech production in non- fluent aphasia. Stroke, 40(3), 853–858.
Fridriksson J, Hubbard HI, Hudspeth SG, Holland, AL, Bonilha, L,
Fromm, D & Rorden, C (2012). Speech entrainment enables
patients with Broca’s aphasia to produce fluent speech. Brain,
135, 3815-3829.
Nicholas LE & Brookshire RH (1993). A system for quantifying the
informativeness and efficiency of the connected speech of adults
with aphasia. Journal of Speech and Hearing Research , 36, 338350.
Prins R & Bastiaanse R (2004). Review: Analysing the spontaneous
speech of aphasic speakers. Aphasiology, 18(12), 1075-1091.
Hall D, Fussell C, Summerfield A (2005). Reading fluent speech from
talking faces: Typical brain networks and individual differences.
Journal of Cognitive Neuroscience, 17, 939-953.

TAKK FYRIR


Slide 11

Taltog sem meðferð við
krónísku málstoli
Þórunn Hanna Halldórsdóttir
yfirtalmeinafræðingur á Reykjalundi
Málþing Félags talmeinafræðinga á Íslandi 26. mars 2015

Málstol

Vísar til málerfiðleika sem tengjast áunnum skaða
á málstöðvum heilans.

Málstol skiptist í marga flokka eftir einkennum og
staðsetningu skaðans. Þeirra á meðal eru:
1. máltjáningarstol eða Broca‘s málstol
2. málskilningsstol eða Wernicke‘s málstol
3. Algert málstol

Málstöðvar heilans

Tjáningarmálstol

Yfirleitt vegna skemmdar á Broca svæði
•
•
•

Tjáning höktandi og áreynslufull
Setningar eru stuttar (1-3 orð)
Málfræði er ábótavant

Mállegt verkstol er algeng fylgiröskun
máltjáningarstols.

Mállegt verkstol

Truflun á taugaboðum til talfæra sem veldur:
• Bjöguðum framburði
• Ófyrirsjáanlegar villur
• Hægur framburður
• Óeðlilegt tónfall
Þessi einkenni valda oft að erfitt er að skilja talið
Þekkt er að máltjáningarstol og mállegt verkstol
tekur illa við þjálfun.

Rannsóknir hafa sýnt:
•

Að Broca’s svæðið tekur einnig þátt í
talskynjun (bæði með heyrnræn og sjónræn
áreiti) (sjá t.d. Hall, Fussel, & Summerfield, 2005, ofl.)

•

Ef horft er á varahreyfingar + hlustað -> aukin
virkni á Broca’s svæði. (Fridriksson, et al. 2009)

•

Einstaklingar með máltjáningarstol geta hermt
eftir tali annarra í rauntíma þó þeir geti ekki
endurtekið tal eftir öðrum (Rosenbek, 1973, Fridriksson, et
al. 2009).

Taltog (speech entrainment)*
Meðferðarform þar sem einstaklingur hlustar á texta,
horfir á varahreyfingar og reynir að tala með.
Í þessu felst nægilegt sjónrænt og heyrnrænt áreiti til
að einstaklingurinn geti fylgt textanum eftir með
kórtali (þ.e. hann talar í kór).
Þannig er einstaklingi sem einungis talar í 1-3 orða
setningum gert kleift að tala samfleytt í lengri tíma
en ella!
MYNDBAND
*Hugtak frá Júlíusi Friðrikssyni talmeinafræðingi og prófessor og hans rannsóknarhópi í
University of South Carolina (íslensk þýðing Sigríður Magnúsdóttir, talmfræðingur)

Útfærsla meðferðar
Einstaklingurinn hleður 1 mínútu myndbandi í
símann sinn eða spjaldtölvu sem hann notar til að
æfa sig.
Fyrirmælin eru að hlusta, horfa og tala í kór með
myndbandinu.
Æfingaráætlun:
• 2x á dag 30 mín (30 skipti) í senn, alla virka
daga.
•

Eitt myndband tekið fyrir í eina viku, þá skipt
og nýtt myndband tekur við.

Lýsing á tilfelli - AS

•

Karlmaður á besta aldri, 5 ár frá áfalli.

•

Alvarlegt tjáningarstol og mállegt verkstol.

•

Uppigangandi við staf/hækju, sjálfbjarga.

•

Er mjög áhugasamur um þjálfun.

Gangur meðferðar
•

Tvö 5 mán heima-þjálfunartímabil (Taltog 1 og
Taltog 2)

•

Fyrir og eftir tekin málsýni þar sem AS var
beðinn um að lýsa 3 myndum af mismunandi
aðstæðum.

•

Til samanburðar voru til málsýni frá fimm tímapunktum á tímabilinu 2009-2011

Mynd 1

FJÖLDI VIÐEIGANDI
INNIHALDSORÐA (CIU)*
Taltog 1

350

Taltog 2

300

Fyrir og eftir
innlögn 2

250
200

154

150

50

115

103
82

232
199

Fyrir og eftir
innlögn 1

100

264

63

16

0

* Byggt á aðferð Nicholas & Brookshire (2003)

FJÖLDI ORÐMYNDA
300

271
Fyrir taltog

250

Eftir taltog
221
205

200

148

150

121

121

100

50

0

Mars2010

ág2011a

Jan2013

maí 2013

jan2014

maí2014

FJÖLDI NO + SO
Taltog 1
Taltog 2

100

88

90
79

80

Innlögn 2

70

69

60
50

50

Innlögn 1

40

45
38
30

28

30

20
10

7

0
2.11.09 14.12.09

8.3.10

3.8.11

25.8.11

2.1.13

28.5.13

15.1.14

12.5.14

FJÖLDI NO OG SO
60

Fyrir taltog

Eftir taltog
P

50

Fyrir taltog

40

30
20
10
0
NAFNORÐ

SAGNORÐ

Eftir taltog

Dæmi um frásögn – des 2009
(fyrirlögn #2)
já, það som er að gerast að það er, XXXstaður á XXX. Á, já botana.
Og já, já já og þarn, þarna erum með mann sem er að leggja á borð.
og þarna er er maður sem er að hræra í bollanum og þarna er
maður sem er að koma með egg. þarna er maður sem er já,
manneskja sem er að bjudde nei taka niður það sem þú, já hún já er
gu merkilegt er, já. æjæj, já, jájá. ja hérna ja nei, nei.

Tími 2:56
Orð alls = 80; CIU = 23; Nafnorð = 7; Sagnorð = 4;

Dæmi um frásögn – jan 13
Fyrir Taltog 1 - fyrirlögn #5
Það, uh er frúin að taka við, orðum, að já, fá að vita hvað þau
ætluðu að fá og stelpan er að stú, að súpa súpa. Og, já, maðurinn
er að hræra í bolla. Maðurinn er að, leggja, það, er að taka, matinn
af borðinu og setja í, uppþvottaXXX. Og eitt er maðurinn að gera, þá
ætti hann að, að, hu ha, og svona, já og svona sá, það er, það er, já,
það já, kokk kokk er að koma með, einfaldan rétt og svo er, (bendir á
blóm). já já.

Tími = 3:50
Orð alls = 82; CIU = 35; Nafnorð = 8; Sagnorð = 8;

Dæmi um frásögn maí 13
Eftir Taltog 1 - fyrirlögn #6
Þá sé ég að stúlka er að skrifa niður og, já, skrifa niður, já, eftir,
kikoner som er hérna. Mamman hún er að spyrja, já manninn hvaða
áherslu það á að setja á blaðið. Og svo er stúlkan hennar og svo ég
kom ekki etta þetta var hún, á að XXX líka. Og svo er blómstur í
pottinum. Og já Og hún skrifar niður pöntunina. Og það er, gutt og
Sigga, og strákur að taka saman, ofsalega mikið og setja í
uppþvotta já, vélina. Og hann og jamm, ofsalega mikið að setja í
uppþvottavélina. Bolla og, já. fína hreiður. Og hann er, Já og svo er
hérna Kunn, kunni, já kunni, som er að hræra í bollanum og já,
hræra í bollanum. Svo er kaka og vera í loki hjá hér, já, já. Svo er
mann som er, kokkur að koma með já, steik, já, á bakkanum. Og
hann er svona uppdressað, ofsalega góður og flottan búning. Svo er
hérna einkastofen, og handfang og hérna og handfang á, og hann er
hérna, og svona, og já, og já, og pebar.

Tími = 6:00
Orð alls = 180; CIU = 38; Nafnorð = 15; Sagnorð = 6

Dæmi um frásögn – maí 1014
Eftir Taltog 2 - Tími #9
Já það er að, konan er að skrifa niður hvað þá er að panta. Og
spyr, já, kona hvað ætlar þú að fá. Og svo spyr hún herrann hvað
ætlar þú að fá? og svo spyr hún, já, og svo hefur hún látið vatn á
borðið og spyr, pilt og stúlku, hvað ætlir þú að fá. Svo er þeir,
herramaðurinn er með svuntu og hann er að taka af borðinu og
diska og bolla og svoleiðis. Já, svo er það einn herramaður sem er
að hræra í bolla og er að hugsa sitt. Kokkurinn er að koma með já,
koma á borðinu er diskur, hann er að koma, já, já, og, Hvað er hvað,
heitir þetta? Og svo XXX, já, og hún setur þetta hérna á. Hún, hérna
á, setur, Þjónustustúlkan setur þetta hérna á. Og mikið er mikið að
gera hjá þessu fullorðna fólki.

Tími 6:30
Orð alls = 144; CIU = 68; Nafnorð = 17; Sagnorð = 11

Ályktanir
•

Afturvirk skoðun á meðferðargögnum –
aðferðafræðilega ekki sterkt rannsóknarsnið.

•

Fyrir og eftir samanburður gefur þó
vísbendingar í þá átt að taltog geti gagnast
sem meðferð við krónísku málstoli samhliða
mállegu verkstoli.

•

Kostur að einstaklingur geti æft sig sjálfur
heima og aukið þannig ákafa meðferðar.

HEIMILDIR
Fridriksson J, Baker JM, Whiteside J, Eoute D, Moser D, Vesselinov R
& Rorden C (2009). Treating visual speech perception to improve
speech production in non- fluent aphasia. Stroke, 40(3), 853–858.
Fridriksson J, Hubbard HI, Hudspeth SG, Holland, AL, Bonilha, L,
Fromm, D & Rorden, C (2012). Speech entrainment enables
patients with Broca’s aphasia to produce fluent speech. Brain,
135, 3815-3829.
Nicholas LE & Brookshire RH (1993). A system for quantifying the
informativeness and efficiency of the connected speech of adults
with aphasia. Journal of Speech and Hearing Research , 36, 338350.
Prins R & Bastiaanse R (2004). Review: Analysing the spontaneous
speech of aphasic speakers. Aphasiology, 18(12), 1075-1091.
Hall D, Fussell C, Summerfield A (2005). Reading fluent speech from
talking faces: Typical brain networks and individual differences.
Journal of Cognitive Neuroscience, 17, 939-953.

TAKK FYRIR


Slide 12

Taltog sem meðferð við
krónísku málstoli
Þórunn Hanna Halldórsdóttir
yfirtalmeinafræðingur á Reykjalundi
Málþing Félags talmeinafræðinga á Íslandi 26. mars 2015

Málstol

Vísar til málerfiðleika sem tengjast áunnum skaða
á málstöðvum heilans.

Málstol skiptist í marga flokka eftir einkennum og
staðsetningu skaðans. Þeirra á meðal eru:
1. máltjáningarstol eða Broca‘s málstol
2. málskilningsstol eða Wernicke‘s málstol
3. Algert málstol

Málstöðvar heilans

Tjáningarmálstol

Yfirleitt vegna skemmdar á Broca svæði
•
•
•

Tjáning höktandi og áreynslufull
Setningar eru stuttar (1-3 orð)
Málfræði er ábótavant

Mállegt verkstol er algeng fylgiröskun
máltjáningarstols.

Mállegt verkstol

Truflun á taugaboðum til talfæra sem veldur:
• Bjöguðum framburði
• Ófyrirsjáanlegar villur
• Hægur framburður
• Óeðlilegt tónfall
Þessi einkenni valda oft að erfitt er að skilja talið
Þekkt er að máltjáningarstol og mállegt verkstol
tekur illa við þjálfun.

Rannsóknir hafa sýnt:
•

Að Broca’s svæðið tekur einnig þátt í
talskynjun (bæði með heyrnræn og sjónræn
áreiti) (sjá t.d. Hall, Fussel, & Summerfield, 2005, ofl.)

•

Ef horft er á varahreyfingar + hlustað -> aukin
virkni á Broca’s svæði. (Fridriksson, et al. 2009)

•

Einstaklingar með máltjáningarstol geta hermt
eftir tali annarra í rauntíma þó þeir geti ekki
endurtekið tal eftir öðrum (Rosenbek, 1973, Fridriksson, et
al. 2009).

Taltog (speech entrainment)*
Meðferðarform þar sem einstaklingur hlustar á texta,
horfir á varahreyfingar og reynir að tala með.
Í þessu felst nægilegt sjónrænt og heyrnrænt áreiti til
að einstaklingurinn geti fylgt textanum eftir með
kórtali (þ.e. hann talar í kór).
Þannig er einstaklingi sem einungis talar í 1-3 orða
setningum gert kleift að tala samfleytt í lengri tíma
en ella!
MYNDBAND
*Hugtak frá Júlíusi Friðrikssyni talmeinafræðingi og prófessor og hans rannsóknarhópi í
University of South Carolina (íslensk þýðing Sigríður Magnúsdóttir, talmfræðingur)

Útfærsla meðferðar
Einstaklingurinn hleður 1 mínútu myndbandi í
símann sinn eða spjaldtölvu sem hann notar til að
æfa sig.
Fyrirmælin eru að hlusta, horfa og tala í kór með
myndbandinu.
Æfingaráætlun:
• 2x á dag 30 mín (30 skipti) í senn, alla virka
daga.
•

Eitt myndband tekið fyrir í eina viku, þá skipt
og nýtt myndband tekur við.

Lýsing á tilfelli - AS

•

Karlmaður á besta aldri, 5 ár frá áfalli.

•

Alvarlegt tjáningarstol og mállegt verkstol.

•

Uppigangandi við staf/hækju, sjálfbjarga.

•

Er mjög áhugasamur um þjálfun.

Gangur meðferðar
•

Tvö 5 mán heima-þjálfunartímabil (Taltog 1 og
Taltog 2)

•

Fyrir og eftir tekin málsýni þar sem AS var
beðinn um að lýsa 3 myndum af mismunandi
aðstæðum.

•

Til samanburðar voru til málsýni frá fimm tímapunktum á tímabilinu 2009-2011

Mynd 1

FJÖLDI VIÐEIGANDI
INNIHALDSORÐA (CIU)*
Taltog 1

350

Taltog 2

300

Fyrir og eftir
innlögn 2

250
200

154

150

50

115

103
82

232
199

Fyrir og eftir
innlögn 1

100

264

63

16

0

* Byggt á aðferð Nicholas & Brookshire (2003)

FJÖLDI ORÐMYNDA
300

271
Fyrir taltog

250

Eftir taltog
221
205

200

148

150

121

121

100

50

0

Mars2010

ág2011a

Jan2013

maí 2013

jan2014

maí2014

FJÖLDI NO + SO
Taltog 1
Taltog 2

100

88

90
79

80

Innlögn 2

70

69

60
50

50

Innlögn 1

40

45
38
30

28

30

20
10

7

0
2.11.09 14.12.09

8.3.10

3.8.11

25.8.11

2.1.13

28.5.13

15.1.14

12.5.14

FJÖLDI NO OG SO
60

Fyrir taltog

Eftir taltog
P

50

Fyrir taltog

40

30
20
10
0
NAFNORÐ

SAGNORÐ

Eftir taltog

Dæmi um frásögn – des 2009
(fyrirlögn #2)
já, það som er að gerast að það er, XXXstaður á XXX. Á, já botana.
Og já, já já og þarn, þarna erum með mann sem er að leggja á borð.
og þarna er er maður sem er að hræra í bollanum og þarna er
maður sem er að koma með egg. þarna er maður sem er já,
manneskja sem er að bjudde nei taka niður það sem þú, já hún já er
gu merkilegt er, já. æjæj, já, jájá. ja hérna ja nei, nei.

Tími 2:56
Orð alls = 80; CIU = 23; Nafnorð = 7; Sagnorð = 4;

Dæmi um frásögn – jan 13
Fyrir Taltog 1 - fyrirlögn #5
Það, uh er frúin að taka við, orðum, að já, fá að vita hvað þau
ætluðu að fá og stelpan er að stú, að súpa súpa. Og, já, maðurinn
er að hræra í bolla. Maðurinn er að, leggja, það, er að taka, matinn
af borðinu og setja í, uppþvottaXXX. Og eitt er maðurinn að gera, þá
ætti hann að, að, hu ha, og svona, já og svona sá, það er, það er, já,
það já, kokk kokk er að koma með, einfaldan rétt og svo er, (bendir á
blóm). já já.

Tími = 3:50
Orð alls = 82; CIU = 35; Nafnorð = 8; Sagnorð = 8;

Dæmi um frásögn maí 13
Eftir Taltog 1 - fyrirlögn #6
Þá sé ég að stúlka er að skrifa niður og, já, skrifa niður, já, eftir,
kikoner som er hérna. Mamman hún er að spyrja, já manninn hvaða
áherslu það á að setja á blaðið. Og svo er stúlkan hennar og svo ég
kom ekki etta þetta var hún, á að XXX líka. Og svo er blómstur í
pottinum. Og já Og hún skrifar niður pöntunina. Og það er, gutt og
Sigga, og strákur að taka saman, ofsalega mikið og setja í
uppþvotta já, vélina. Og hann og jamm, ofsalega mikið að setja í
uppþvottavélina. Bolla og, já. fína hreiður. Og hann er, Já og svo er
hérna Kunn, kunni, já kunni, som er að hræra í bollanum og já,
hræra í bollanum. Svo er kaka og vera í loki hjá hér, já, já. Svo er
mann som er, kokkur að koma með já, steik, já, á bakkanum. Og
hann er svona uppdressað, ofsalega góður og flottan búning. Svo er
hérna einkastofen, og handfang og hérna og handfang á, og hann er
hérna, og svona, og já, og já, og pebar.

Tími = 6:00
Orð alls = 180; CIU = 38; Nafnorð = 15; Sagnorð = 6

Dæmi um frásögn – maí 1014
Eftir Taltog 2 - Tími #9
Já það er að, konan er að skrifa niður hvað þá er að panta. Og
spyr, já, kona hvað ætlar þú að fá. Og svo spyr hún herrann hvað
ætlar þú að fá? og svo spyr hún, já, og svo hefur hún látið vatn á
borðið og spyr, pilt og stúlku, hvað ætlir þú að fá. Svo er þeir,
herramaðurinn er með svuntu og hann er að taka af borðinu og
diska og bolla og svoleiðis. Já, svo er það einn herramaður sem er
að hræra í bolla og er að hugsa sitt. Kokkurinn er að koma með já,
koma á borðinu er diskur, hann er að koma, já, já, og, Hvað er hvað,
heitir þetta? Og svo XXX, já, og hún setur þetta hérna á. Hún, hérna
á, setur, Þjónustustúlkan setur þetta hérna á. Og mikið er mikið að
gera hjá þessu fullorðna fólki.

Tími 6:30
Orð alls = 144; CIU = 68; Nafnorð = 17; Sagnorð = 11

Ályktanir
•

Afturvirk skoðun á meðferðargögnum –
aðferðafræðilega ekki sterkt rannsóknarsnið.

•

Fyrir og eftir samanburður gefur þó
vísbendingar í þá átt að taltog geti gagnast
sem meðferð við krónísku málstoli samhliða
mállegu verkstoli.

•

Kostur að einstaklingur geti æft sig sjálfur
heima og aukið þannig ákafa meðferðar.

HEIMILDIR
Fridriksson J, Baker JM, Whiteside J, Eoute D, Moser D, Vesselinov R
& Rorden C (2009). Treating visual speech perception to improve
speech production in non- fluent aphasia. Stroke, 40(3), 853–858.
Fridriksson J, Hubbard HI, Hudspeth SG, Holland, AL, Bonilha, L,
Fromm, D & Rorden, C (2012). Speech entrainment enables
patients with Broca’s aphasia to produce fluent speech. Brain,
135, 3815-3829.
Nicholas LE & Brookshire RH (1993). A system for quantifying the
informativeness and efficiency of the connected speech of adults
with aphasia. Journal of Speech and Hearing Research , 36, 338350.
Prins R & Bastiaanse R (2004). Review: Analysing the spontaneous
speech of aphasic speakers. Aphasiology, 18(12), 1075-1091.
Hall D, Fussell C, Summerfield A (2005). Reading fluent speech from
talking faces: Typical brain networks and individual differences.
Journal of Cognitive Neuroscience, 17, 939-953.

TAKK FYRIR


Slide 13

Taltog sem meðferð við
krónísku málstoli
Þórunn Hanna Halldórsdóttir
yfirtalmeinafræðingur á Reykjalundi
Málþing Félags talmeinafræðinga á Íslandi 26. mars 2015

Málstol

Vísar til málerfiðleika sem tengjast áunnum skaða
á málstöðvum heilans.

Málstol skiptist í marga flokka eftir einkennum og
staðsetningu skaðans. Þeirra á meðal eru:
1. máltjáningarstol eða Broca‘s málstol
2. málskilningsstol eða Wernicke‘s málstol
3. Algert málstol

Málstöðvar heilans

Tjáningarmálstol

Yfirleitt vegna skemmdar á Broca svæði
•
•
•

Tjáning höktandi og áreynslufull
Setningar eru stuttar (1-3 orð)
Málfræði er ábótavant

Mállegt verkstol er algeng fylgiröskun
máltjáningarstols.

Mállegt verkstol

Truflun á taugaboðum til talfæra sem veldur:
• Bjöguðum framburði
• Ófyrirsjáanlegar villur
• Hægur framburður
• Óeðlilegt tónfall
Þessi einkenni valda oft að erfitt er að skilja talið
Þekkt er að máltjáningarstol og mállegt verkstol
tekur illa við þjálfun.

Rannsóknir hafa sýnt:
•

Að Broca’s svæðið tekur einnig þátt í
talskynjun (bæði með heyrnræn og sjónræn
áreiti) (sjá t.d. Hall, Fussel, & Summerfield, 2005, ofl.)

•

Ef horft er á varahreyfingar + hlustað -> aukin
virkni á Broca’s svæði. (Fridriksson, et al. 2009)

•

Einstaklingar með máltjáningarstol geta hermt
eftir tali annarra í rauntíma þó þeir geti ekki
endurtekið tal eftir öðrum (Rosenbek, 1973, Fridriksson, et
al. 2009).

Taltog (speech entrainment)*
Meðferðarform þar sem einstaklingur hlustar á texta,
horfir á varahreyfingar og reynir að tala með.
Í þessu felst nægilegt sjónrænt og heyrnrænt áreiti til
að einstaklingurinn geti fylgt textanum eftir með
kórtali (þ.e. hann talar í kór).
Þannig er einstaklingi sem einungis talar í 1-3 orða
setningum gert kleift að tala samfleytt í lengri tíma
en ella!
MYNDBAND
*Hugtak frá Júlíusi Friðrikssyni talmeinafræðingi og prófessor og hans rannsóknarhópi í
University of South Carolina (íslensk þýðing Sigríður Magnúsdóttir, talmfræðingur)

Útfærsla meðferðar
Einstaklingurinn hleður 1 mínútu myndbandi í
símann sinn eða spjaldtölvu sem hann notar til að
æfa sig.
Fyrirmælin eru að hlusta, horfa og tala í kór með
myndbandinu.
Æfingaráætlun:
• 2x á dag 30 mín (30 skipti) í senn, alla virka
daga.
•

Eitt myndband tekið fyrir í eina viku, þá skipt
og nýtt myndband tekur við.

Lýsing á tilfelli - AS

•

Karlmaður á besta aldri, 5 ár frá áfalli.

•

Alvarlegt tjáningarstol og mállegt verkstol.

•

Uppigangandi við staf/hækju, sjálfbjarga.

•

Er mjög áhugasamur um þjálfun.

Gangur meðferðar
•

Tvö 5 mán heima-þjálfunartímabil (Taltog 1 og
Taltog 2)

•

Fyrir og eftir tekin málsýni þar sem AS var
beðinn um að lýsa 3 myndum af mismunandi
aðstæðum.

•

Til samanburðar voru til málsýni frá fimm tímapunktum á tímabilinu 2009-2011

Mynd 1

FJÖLDI VIÐEIGANDI
INNIHALDSORÐA (CIU)*
Taltog 1

350

Taltog 2

300

Fyrir og eftir
innlögn 2

250
200

154

150

50

115

103
82

232
199

Fyrir og eftir
innlögn 1

100

264

63

16

0

* Byggt á aðferð Nicholas & Brookshire (2003)

FJÖLDI ORÐMYNDA
300

271
Fyrir taltog

250

Eftir taltog
221
205

200

148

150

121

121

100

50

0

Mars2010

ág2011a

Jan2013

maí 2013

jan2014

maí2014

FJÖLDI NO + SO
Taltog 1
Taltog 2

100

88

90
79

80

Innlögn 2

70

69

60
50

50

Innlögn 1

40

45
38
30

28

30

20
10

7

0
2.11.09 14.12.09

8.3.10

3.8.11

25.8.11

2.1.13

28.5.13

15.1.14

12.5.14

FJÖLDI NO OG SO
60

Fyrir taltog

Eftir taltog
P

50

Fyrir taltog

40

30
20
10
0
NAFNORÐ

SAGNORÐ

Eftir taltog

Dæmi um frásögn – des 2009
(fyrirlögn #2)
já, það som er að gerast að það er, XXXstaður á XXX. Á, já botana.
Og já, já já og þarn, þarna erum með mann sem er að leggja á borð.
og þarna er er maður sem er að hræra í bollanum og þarna er
maður sem er að koma með egg. þarna er maður sem er já,
manneskja sem er að bjudde nei taka niður það sem þú, já hún já er
gu merkilegt er, já. æjæj, já, jájá. ja hérna ja nei, nei.

Tími 2:56
Orð alls = 80; CIU = 23; Nafnorð = 7; Sagnorð = 4;

Dæmi um frásögn – jan 13
Fyrir Taltog 1 - fyrirlögn #5
Það, uh er frúin að taka við, orðum, að já, fá að vita hvað þau
ætluðu að fá og stelpan er að stú, að súpa súpa. Og, já, maðurinn
er að hræra í bolla. Maðurinn er að, leggja, það, er að taka, matinn
af borðinu og setja í, uppþvottaXXX. Og eitt er maðurinn að gera, þá
ætti hann að, að, hu ha, og svona, já og svona sá, það er, það er, já,
það já, kokk kokk er að koma með, einfaldan rétt og svo er, (bendir á
blóm). já já.

Tími = 3:50
Orð alls = 82; CIU = 35; Nafnorð = 8; Sagnorð = 8;

Dæmi um frásögn maí 13
Eftir Taltog 1 - fyrirlögn #6
Þá sé ég að stúlka er að skrifa niður og, já, skrifa niður, já, eftir,
kikoner som er hérna. Mamman hún er að spyrja, já manninn hvaða
áherslu það á að setja á blaðið. Og svo er stúlkan hennar og svo ég
kom ekki etta þetta var hún, á að XXX líka. Og svo er blómstur í
pottinum. Og já Og hún skrifar niður pöntunina. Og það er, gutt og
Sigga, og strákur að taka saman, ofsalega mikið og setja í
uppþvotta já, vélina. Og hann og jamm, ofsalega mikið að setja í
uppþvottavélina. Bolla og, já. fína hreiður. Og hann er, Já og svo er
hérna Kunn, kunni, já kunni, som er að hræra í bollanum og já,
hræra í bollanum. Svo er kaka og vera í loki hjá hér, já, já. Svo er
mann som er, kokkur að koma með já, steik, já, á bakkanum. Og
hann er svona uppdressað, ofsalega góður og flottan búning. Svo er
hérna einkastofen, og handfang og hérna og handfang á, og hann er
hérna, og svona, og já, og já, og pebar.

Tími = 6:00
Orð alls = 180; CIU = 38; Nafnorð = 15; Sagnorð = 6

Dæmi um frásögn – maí 1014
Eftir Taltog 2 - Tími #9
Já það er að, konan er að skrifa niður hvað þá er að panta. Og
spyr, já, kona hvað ætlar þú að fá. Og svo spyr hún herrann hvað
ætlar þú að fá? og svo spyr hún, já, og svo hefur hún látið vatn á
borðið og spyr, pilt og stúlku, hvað ætlir þú að fá. Svo er þeir,
herramaðurinn er með svuntu og hann er að taka af borðinu og
diska og bolla og svoleiðis. Já, svo er það einn herramaður sem er
að hræra í bolla og er að hugsa sitt. Kokkurinn er að koma með já,
koma á borðinu er diskur, hann er að koma, já, já, og, Hvað er hvað,
heitir þetta? Og svo XXX, já, og hún setur þetta hérna á. Hún, hérna
á, setur, Þjónustustúlkan setur þetta hérna á. Og mikið er mikið að
gera hjá þessu fullorðna fólki.

Tími 6:30
Orð alls = 144; CIU = 68; Nafnorð = 17; Sagnorð = 11

Ályktanir
•

Afturvirk skoðun á meðferðargögnum –
aðferðafræðilega ekki sterkt rannsóknarsnið.

•

Fyrir og eftir samanburður gefur þó
vísbendingar í þá átt að taltog geti gagnast
sem meðferð við krónísku málstoli samhliða
mállegu verkstoli.

•

Kostur að einstaklingur geti æft sig sjálfur
heima og aukið þannig ákafa meðferðar.

HEIMILDIR
Fridriksson J, Baker JM, Whiteside J, Eoute D, Moser D, Vesselinov R
& Rorden C (2009). Treating visual speech perception to improve
speech production in non- fluent aphasia. Stroke, 40(3), 853–858.
Fridriksson J, Hubbard HI, Hudspeth SG, Holland, AL, Bonilha, L,
Fromm, D & Rorden, C (2012). Speech entrainment enables
patients with Broca’s aphasia to produce fluent speech. Brain,
135, 3815-3829.
Nicholas LE & Brookshire RH (1993). A system for quantifying the
informativeness and efficiency of the connected speech of adults
with aphasia. Journal of Speech and Hearing Research , 36, 338350.
Prins R & Bastiaanse R (2004). Review: Analysing the spontaneous
speech of aphasic speakers. Aphasiology, 18(12), 1075-1091.
Hall D, Fussell C, Summerfield A (2005). Reading fluent speech from
talking faces: Typical brain networks and individual differences.
Journal of Cognitive Neuroscience, 17, 939-953.

TAKK FYRIR


Slide 14

Taltog sem meðferð við
krónísku málstoli
Þórunn Hanna Halldórsdóttir
yfirtalmeinafræðingur á Reykjalundi
Málþing Félags talmeinafræðinga á Íslandi 26. mars 2015

Málstol

Vísar til málerfiðleika sem tengjast áunnum skaða
á málstöðvum heilans.

Málstol skiptist í marga flokka eftir einkennum og
staðsetningu skaðans. Þeirra á meðal eru:
1. máltjáningarstol eða Broca‘s málstol
2. málskilningsstol eða Wernicke‘s málstol
3. Algert málstol

Málstöðvar heilans

Tjáningarmálstol

Yfirleitt vegna skemmdar á Broca svæði
•
•
•

Tjáning höktandi og áreynslufull
Setningar eru stuttar (1-3 orð)
Málfræði er ábótavant

Mállegt verkstol er algeng fylgiröskun
máltjáningarstols.

Mállegt verkstol

Truflun á taugaboðum til talfæra sem veldur:
• Bjöguðum framburði
• Ófyrirsjáanlegar villur
• Hægur framburður
• Óeðlilegt tónfall
Þessi einkenni valda oft að erfitt er að skilja talið
Þekkt er að máltjáningarstol og mállegt verkstol
tekur illa við þjálfun.

Rannsóknir hafa sýnt:
•

Að Broca’s svæðið tekur einnig þátt í
talskynjun (bæði með heyrnræn og sjónræn
áreiti) (sjá t.d. Hall, Fussel, & Summerfield, 2005, ofl.)

•

Ef horft er á varahreyfingar + hlustað -> aukin
virkni á Broca’s svæði. (Fridriksson, et al. 2009)

•

Einstaklingar með máltjáningarstol geta hermt
eftir tali annarra í rauntíma þó þeir geti ekki
endurtekið tal eftir öðrum (Rosenbek, 1973, Fridriksson, et
al. 2009).

Taltog (speech entrainment)*
Meðferðarform þar sem einstaklingur hlustar á texta,
horfir á varahreyfingar og reynir að tala með.
Í þessu felst nægilegt sjónrænt og heyrnrænt áreiti til
að einstaklingurinn geti fylgt textanum eftir með
kórtali (þ.e. hann talar í kór).
Þannig er einstaklingi sem einungis talar í 1-3 orða
setningum gert kleift að tala samfleytt í lengri tíma
en ella!
MYNDBAND
*Hugtak frá Júlíusi Friðrikssyni talmeinafræðingi og prófessor og hans rannsóknarhópi í
University of South Carolina (íslensk þýðing Sigríður Magnúsdóttir, talmfræðingur)

Útfærsla meðferðar
Einstaklingurinn hleður 1 mínútu myndbandi í
símann sinn eða spjaldtölvu sem hann notar til að
æfa sig.
Fyrirmælin eru að hlusta, horfa og tala í kór með
myndbandinu.
Æfingaráætlun:
• 2x á dag 30 mín (30 skipti) í senn, alla virka
daga.
•

Eitt myndband tekið fyrir í eina viku, þá skipt
og nýtt myndband tekur við.

Lýsing á tilfelli - AS

•

Karlmaður á besta aldri, 5 ár frá áfalli.

•

Alvarlegt tjáningarstol og mállegt verkstol.

•

Uppigangandi við staf/hækju, sjálfbjarga.

•

Er mjög áhugasamur um þjálfun.

Gangur meðferðar
•

Tvö 5 mán heima-þjálfunartímabil (Taltog 1 og
Taltog 2)

•

Fyrir og eftir tekin málsýni þar sem AS var
beðinn um að lýsa 3 myndum af mismunandi
aðstæðum.

•

Til samanburðar voru til málsýni frá fimm tímapunktum á tímabilinu 2009-2011

Mynd 1

FJÖLDI VIÐEIGANDI
INNIHALDSORÐA (CIU)*
Taltog 1

350

Taltog 2

300

Fyrir og eftir
innlögn 2

250
200

154

150

50

115

103
82

232
199

Fyrir og eftir
innlögn 1

100

264

63

16

0

* Byggt á aðferð Nicholas & Brookshire (2003)

FJÖLDI ORÐMYNDA
300

271
Fyrir taltog

250

Eftir taltog
221
205

200

148

150

121

121

100

50

0

Mars2010

ág2011a

Jan2013

maí 2013

jan2014

maí2014

FJÖLDI NO + SO
Taltog 1
Taltog 2

100

88

90
79

80

Innlögn 2

70

69

60
50

50

Innlögn 1

40

45
38
30

28

30

20
10

7

0
2.11.09 14.12.09

8.3.10

3.8.11

25.8.11

2.1.13

28.5.13

15.1.14

12.5.14

FJÖLDI NO OG SO
60

Fyrir taltog

Eftir taltog
P

50

Fyrir taltog

40

30
20
10
0
NAFNORÐ

SAGNORÐ

Eftir taltog

Dæmi um frásögn – des 2009
(fyrirlögn #2)
já, það som er að gerast að það er, XXXstaður á XXX. Á, já botana.
Og já, já já og þarn, þarna erum með mann sem er að leggja á borð.
og þarna er er maður sem er að hræra í bollanum og þarna er
maður sem er að koma með egg. þarna er maður sem er já,
manneskja sem er að bjudde nei taka niður það sem þú, já hún já er
gu merkilegt er, já. æjæj, já, jájá. ja hérna ja nei, nei.

Tími 2:56
Orð alls = 80; CIU = 23; Nafnorð = 7; Sagnorð = 4;

Dæmi um frásögn – jan 13
Fyrir Taltog 1 - fyrirlögn #5
Það, uh er frúin að taka við, orðum, að já, fá að vita hvað þau
ætluðu að fá og stelpan er að stú, að súpa súpa. Og, já, maðurinn
er að hræra í bolla. Maðurinn er að, leggja, það, er að taka, matinn
af borðinu og setja í, uppþvottaXXX. Og eitt er maðurinn að gera, þá
ætti hann að, að, hu ha, og svona, já og svona sá, það er, það er, já,
það já, kokk kokk er að koma með, einfaldan rétt og svo er, (bendir á
blóm). já já.

Tími = 3:50
Orð alls = 82; CIU = 35; Nafnorð = 8; Sagnorð = 8;

Dæmi um frásögn maí 13
Eftir Taltog 1 - fyrirlögn #6
Þá sé ég að stúlka er að skrifa niður og, já, skrifa niður, já, eftir,
kikoner som er hérna. Mamman hún er að spyrja, já manninn hvaða
áherslu það á að setja á blaðið. Og svo er stúlkan hennar og svo ég
kom ekki etta þetta var hún, á að XXX líka. Og svo er blómstur í
pottinum. Og já Og hún skrifar niður pöntunina. Og það er, gutt og
Sigga, og strákur að taka saman, ofsalega mikið og setja í
uppþvotta já, vélina. Og hann og jamm, ofsalega mikið að setja í
uppþvottavélina. Bolla og, já. fína hreiður. Og hann er, Já og svo er
hérna Kunn, kunni, já kunni, som er að hræra í bollanum og já,
hræra í bollanum. Svo er kaka og vera í loki hjá hér, já, já. Svo er
mann som er, kokkur að koma með já, steik, já, á bakkanum. Og
hann er svona uppdressað, ofsalega góður og flottan búning. Svo er
hérna einkastofen, og handfang og hérna og handfang á, og hann er
hérna, og svona, og já, og já, og pebar.

Tími = 6:00
Orð alls = 180; CIU = 38; Nafnorð = 15; Sagnorð = 6

Dæmi um frásögn – maí 1014
Eftir Taltog 2 - Tími #9
Já það er að, konan er að skrifa niður hvað þá er að panta. Og
spyr, já, kona hvað ætlar þú að fá. Og svo spyr hún herrann hvað
ætlar þú að fá? og svo spyr hún, já, og svo hefur hún látið vatn á
borðið og spyr, pilt og stúlku, hvað ætlir þú að fá. Svo er þeir,
herramaðurinn er með svuntu og hann er að taka af borðinu og
diska og bolla og svoleiðis. Já, svo er það einn herramaður sem er
að hræra í bolla og er að hugsa sitt. Kokkurinn er að koma með já,
koma á borðinu er diskur, hann er að koma, já, já, og, Hvað er hvað,
heitir þetta? Og svo XXX, já, og hún setur þetta hérna á. Hún, hérna
á, setur, Þjónustustúlkan setur þetta hérna á. Og mikið er mikið að
gera hjá þessu fullorðna fólki.

Tími 6:30
Orð alls = 144; CIU = 68; Nafnorð = 17; Sagnorð = 11

Ályktanir
•

Afturvirk skoðun á meðferðargögnum –
aðferðafræðilega ekki sterkt rannsóknarsnið.

•

Fyrir og eftir samanburður gefur þó
vísbendingar í þá átt að taltog geti gagnast
sem meðferð við krónísku málstoli samhliða
mállegu verkstoli.

•

Kostur að einstaklingur geti æft sig sjálfur
heima og aukið þannig ákafa meðferðar.

HEIMILDIR
Fridriksson J, Baker JM, Whiteside J, Eoute D, Moser D, Vesselinov R
& Rorden C (2009). Treating visual speech perception to improve
speech production in non- fluent aphasia. Stroke, 40(3), 853–858.
Fridriksson J, Hubbard HI, Hudspeth SG, Holland, AL, Bonilha, L,
Fromm, D & Rorden, C (2012). Speech entrainment enables
patients with Broca’s aphasia to produce fluent speech. Brain,
135, 3815-3829.
Nicholas LE & Brookshire RH (1993). A system for quantifying the
informativeness and efficiency of the connected speech of adults
with aphasia. Journal of Speech and Hearing Research , 36, 338350.
Prins R & Bastiaanse R (2004). Review: Analysing the spontaneous
speech of aphasic speakers. Aphasiology, 18(12), 1075-1091.
Hall D, Fussell C, Summerfield A (2005). Reading fluent speech from
talking faces: Typical brain networks and individual differences.
Journal of Cognitive Neuroscience, 17, 939-953.

TAKK FYRIR


Slide 15

Taltog sem meðferð við
krónísku málstoli
Þórunn Hanna Halldórsdóttir
yfirtalmeinafræðingur á Reykjalundi
Málþing Félags talmeinafræðinga á Íslandi 26. mars 2015

Málstol

Vísar til málerfiðleika sem tengjast áunnum skaða
á málstöðvum heilans.

Málstol skiptist í marga flokka eftir einkennum og
staðsetningu skaðans. Þeirra á meðal eru:
1. máltjáningarstol eða Broca‘s málstol
2. málskilningsstol eða Wernicke‘s málstol
3. Algert málstol

Málstöðvar heilans

Tjáningarmálstol

Yfirleitt vegna skemmdar á Broca svæði
•
•
•

Tjáning höktandi og áreynslufull
Setningar eru stuttar (1-3 orð)
Málfræði er ábótavant

Mállegt verkstol er algeng fylgiröskun
máltjáningarstols.

Mállegt verkstol

Truflun á taugaboðum til talfæra sem veldur:
• Bjöguðum framburði
• Ófyrirsjáanlegar villur
• Hægur framburður
• Óeðlilegt tónfall
Þessi einkenni valda oft að erfitt er að skilja talið
Þekkt er að máltjáningarstol og mállegt verkstol
tekur illa við þjálfun.

Rannsóknir hafa sýnt:
•

Að Broca’s svæðið tekur einnig þátt í
talskynjun (bæði með heyrnræn og sjónræn
áreiti) (sjá t.d. Hall, Fussel, & Summerfield, 2005, ofl.)

•

Ef horft er á varahreyfingar + hlustað -> aukin
virkni á Broca’s svæði. (Fridriksson, et al. 2009)

•

Einstaklingar með máltjáningarstol geta hermt
eftir tali annarra í rauntíma þó þeir geti ekki
endurtekið tal eftir öðrum (Rosenbek, 1973, Fridriksson, et
al. 2009).

Taltog (speech entrainment)*
Meðferðarform þar sem einstaklingur hlustar á texta,
horfir á varahreyfingar og reynir að tala með.
Í þessu felst nægilegt sjónrænt og heyrnrænt áreiti til
að einstaklingurinn geti fylgt textanum eftir með
kórtali (þ.e. hann talar í kór).
Þannig er einstaklingi sem einungis talar í 1-3 orða
setningum gert kleift að tala samfleytt í lengri tíma
en ella!
MYNDBAND
*Hugtak frá Júlíusi Friðrikssyni talmeinafræðingi og prófessor og hans rannsóknarhópi í
University of South Carolina (íslensk þýðing Sigríður Magnúsdóttir, talmfræðingur)

Útfærsla meðferðar
Einstaklingurinn hleður 1 mínútu myndbandi í
símann sinn eða spjaldtölvu sem hann notar til að
æfa sig.
Fyrirmælin eru að hlusta, horfa og tala í kór með
myndbandinu.
Æfingaráætlun:
• 2x á dag 30 mín (30 skipti) í senn, alla virka
daga.
•

Eitt myndband tekið fyrir í eina viku, þá skipt
og nýtt myndband tekur við.

Lýsing á tilfelli - AS

•

Karlmaður á besta aldri, 5 ár frá áfalli.

•

Alvarlegt tjáningarstol og mállegt verkstol.

•

Uppigangandi við staf/hækju, sjálfbjarga.

•

Er mjög áhugasamur um þjálfun.

Gangur meðferðar
•

Tvö 5 mán heima-þjálfunartímabil (Taltog 1 og
Taltog 2)

•

Fyrir og eftir tekin málsýni þar sem AS var
beðinn um að lýsa 3 myndum af mismunandi
aðstæðum.

•

Til samanburðar voru til málsýni frá fimm tímapunktum á tímabilinu 2009-2011

Mynd 1

FJÖLDI VIÐEIGANDI
INNIHALDSORÐA (CIU)*
Taltog 1

350

Taltog 2

300

Fyrir og eftir
innlögn 2

250
200

154

150

50

115

103
82

232
199

Fyrir og eftir
innlögn 1

100

264

63

16

0

* Byggt á aðferð Nicholas & Brookshire (2003)

FJÖLDI ORÐMYNDA
300

271
Fyrir taltog

250

Eftir taltog
221
205

200

148

150

121

121

100

50

0

Mars2010

ág2011a

Jan2013

maí 2013

jan2014

maí2014

FJÖLDI NO + SO
Taltog 1
Taltog 2

100

88

90
79

80

Innlögn 2

70

69

60
50

50

Innlögn 1

40

45
38
30

28

30

20
10

7

0
2.11.09 14.12.09

8.3.10

3.8.11

25.8.11

2.1.13

28.5.13

15.1.14

12.5.14

FJÖLDI NO OG SO
60

Fyrir taltog

Eftir taltog
P

50

Fyrir taltog

40

30
20
10
0
NAFNORÐ

SAGNORÐ

Eftir taltog

Dæmi um frásögn – des 2009
(fyrirlögn #2)
já, það som er að gerast að það er, XXXstaður á XXX. Á, já botana.
Og já, já já og þarn, þarna erum með mann sem er að leggja á borð.
og þarna er er maður sem er að hræra í bollanum og þarna er
maður sem er að koma með egg. þarna er maður sem er já,
manneskja sem er að bjudde nei taka niður það sem þú, já hún já er
gu merkilegt er, já. æjæj, já, jájá. ja hérna ja nei, nei.

Tími 2:56
Orð alls = 80; CIU = 23; Nafnorð = 7; Sagnorð = 4;

Dæmi um frásögn – jan 13
Fyrir Taltog 1 - fyrirlögn #5
Það, uh er frúin að taka við, orðum, að já, fá að vita hvað þau
ætluðu að fá og stelpan er að stú, að súpa súpa. Og, já, maðurinn
er að hræra í bolla. Maðurinn er að, leggja, það, er að taka, matinn
af borðinu og setja í, uppþvottaXXX. Og eitt er maðurinn að gera, þá
ætti hann að, að, hu ha, og svona, já og svona sá, það er, það er, já,
það já, kokk kokk er að koma með, einfaldan rétt og svo er, (bendir á
blóm). já já.

Tími = 3:50
Orð alls = 82; CIU = 35; Nafnorð = 8; Sagnorð = 8;

Dæmi um frásögn maí 13
Eftir Taltog 1 - fyrirlögn #6
Þá sé ég að stúlka er að skrifa niður og, já, skrifa niður, já, eftir,
kikoner som er hérna. Mamman hún er að spyrja, já manninn hvaða
áherslu það á að setja á blaðið. Og svo er stúlkan hennar og svo ég
kom ekki etta þetta var hún, á að XXX líka. Og svo er blómstur í
pottinum. Og já Og hún skrifar niður pöntunina. Og það er, gutt og
Sigga, og strákur að taka saman, ofsalega mikið og setja í
uppþvotta já, vélina. Og hann og jamm, ofsalega mikið að setja í
uppþvottavélina. Bolla og, já. fína hreiður. Og hann er, Já og svo er
hérna Kunn, kunni, já kunni, som er að hræra í bollanum og já,
hræra í bollanum. Svo er kaka og vera í loki hjá hér, já, já. Svo er
mann som er, kokkur að koma með já, steik, já, á bakkanum. Og
hann er svona uppdressað, ofsalega góður og flottan búning. Svo er
hérna einkastofen, og handfang og hérna og handfang á, og hann er
hérna, og svona, og já, og já, og pebar.

Tími = 6:00
Orð alls = 180; CIU = 38; Nafnorð = 15; Sagnorð = 6

Dæmi um frásögn – maí 1014
Eftir Taltog 2 - Tími #9
Já það er að, konan er að skrifa niður hvað þá er að panta. Og
spyr, já, kona hvað ætlar þú að fá. Og svo spyr hún herrann hvað
ætlar þú að fá? og svo spyr hún, já, og svo hefur hún látið vatn á
borðið og spyr, pilt og stúlku, hvað ætlir þú að fá. Svo er þeir,
herramaðurinn er með svuntu og hann er að taka af borðinu og
diska og bolla og svoleiðis. Já, svo er það einn herramaður sem er
að hræra í bolla og er að hugsa sitt. Kokkurinn er að koma með já,
koma á borðinu er diskur, hann er að koma, já, já, og, Hvað er hvað,
heitir þetta? Og svo XXX, já, og hún setur þetta hérna á. Hún, hérna
á, setur, Þjónustustúlkan setur þetta hérna á. Og mikið er mikið að
gera hjá þessu fullorðna fólki.

Tími 6:30
Orð alls = 144; CIU = 68; Nafnorð = 17; Sagnorð = 11

Ályktanir
•

Afturvirk skoðun á meðferðargögnum –
aðferðafræðilega ekki sterkt rannsóknarsnið.

•

Fyrir og eftir samanburður gefur þó
vísbendingar í þá átt að taltog geti gagnast
sem meðferð við krónísku málstoli samhliða
mállegu verkstoli.

•

Kostur að einstaklingur geti æft sig sjálfur
heima og aukið þannig ákafa meðferðar.

HEIMILDIR
Fridriksson J, Baker JM, Whiteside J, Eoute D, Moser D, Vesselinov R
& Rorden C (2009). Treating visual speech perception to improve
speech production in non- fluent aphasia. Stroke, 40(3), 853–858.
Fridriksson J, Hubbard HI, Hudspeth SG, Holland, AL, Bonilha, L,
Fromm, D & Rorden, C (2012). Speech entrainment enables
patients with Broca’s aphasia to produce fluent speech. Brain,
135, 3815-3829.
Nicholas LE & Brookshire RH (1993). A system for quantifying the
informativeness and efficiency of the connected speech of adults
with aphasia. Journal of Speech and Hearing Research , 36, 338350.
Prins R & Bastiaanse R (2004). Review: Analysing the spontaneous
speech of aphasic speakers. Aphasiology, 18(12), 1075-1091.
Hall D, Fussell C, Summerfield A (2005). Reading fluent speech from
talking faces: Typical brain networks and individual differences.
Journal of Cognitive Neuroscience, 17, 939-953.

TAKK FYRIR


Slide 16

Taltog sem meðferð við
krónísku málstoli
Þórunn Hanna Halldórsdóttir
yfirtalmeinafræðingur á Reykjalundi
Málþing Félags talmeinafræðinga á Íslandi 26. mars 2015

Málstol

Vísar til málerfiðleika sem tengjast áunnum skaða
á málstöðvum heilans.

Málstol skiptist í marga flokka eftir einkennum og
staðsetningu skaðans. Þeirra á meðal eru:
1. máltjáningarstol eða Broca‘s málstol
2. málskilningsstol eða Wernicke‘s málstol
3. Algert málstol

Málstöðvar heilans

Tjáningarmálstol

Yfirleitt vegna skemmdar á Broca svæði
•
•
•

Tjáning höktandi og áreynslufull
Setningar eru stuttar (1-3 orð)
Málfræði er ábótavant

Mállegt verkstol er algeng fylgiröskun
máltjáningarstols.

Mállegt verkstol

Truflun á taugaboðum til talfæra sem veldur:
• Bjöguðum framburði
• Ófyrirsjáanlegar villur
• Hægur framburður
• Óeðlilegt tónfall
Þessi einkenni valda oft að erfitt er að skilja talið
Þekkt er að máltjáningarstol og mállegt verkstol
tekur illa við þjálfun.

Rannsóknir hafa sýnt:
•

Að Broca’s svæðið tekur einnig þátt í
talskynjun (bæði með heyrnræn og sjónræn
áreiti) (sjá t.d. Hall, Fussel, & Summerfield, 2005, ofl.)

•

Ef horft er á varahreyfingar + hlustað -> aukin
virkni á Broca’s svæði. (Fridriksson, et al. 2009)

•

Einstaklingar með máltjáningarstol geta hermt
eftir tali annarra í rauntíma þó þeir geti ekki
endurtekið tal eftir öðrum (Rosenbek, 1973, Fridriksson, et
al. 2009).

Taltog (speech entrainment)*
Meðferðarform þar sem einstaklingur hlustar á texta,
horfir á varahreyfingar og reynir að tala með.
Í þessu felst nægilegt sjónrænt og heyrnrænt áreiti til
að einstaklingurinn geti fylgt textanum eftir með
kórtali (þ.e. hann talar í kór).
Þannig er einstaklingi sem einungis talar í 1-3 orða
setningum gert kleift að tala samfleytt í lengri tíma
en ella!
MYNDBAND
*Hugtak frá Júlíusi Friðrikssyni talmeinafræðingi og prófessor og hans rannsóknarhópi í
University of South Carolina (íslensk þýðing Sigríður Magnúsdóttir, talmfræðingur)

Útfærsla meðferðar
Einstaklingurinn hleður 1 mínútu myndbandi í
símann sinn eða spjaldtölvu sem hann notar til að
æfa sig.
Fyrirmælin eru að hlusta, horfa og tala í kór með
myndbandinu.
Æfingaráætlun:
• 2x á dag 30 mín (30 skipti) í senn, alla virka
daga.
•

Eitt myndband tekið fyrir í eina viku, þá skipt
og nýtt myndband tekur við.

Lýsing á tilfelli - AS

•

Karlmaður á besta aldri, 5 ár frá áfalli.

•

Alvarlegt tjáningarstol og mállegt verkstol.

•

Uppigangandi við staf/hækju, sjálfbjarga.

•

Er mjög áhugasamur um þjálfun.

Gangur meðferðar
•

Tvö 5 mán heima-þjálfunartímabil (Taltog 1 og
Taltog 2)

•

Fyrir og eftir tekin málsýni þar sem AS var
beðinn um að lýsa 3 myndum af mismunandi
aðstæðum.

•

Til samanburðar voru til málsýni frá fimm tímapunktum á tímabilinu 2009-2011

Mynd 1

FJÖLDI VIÐEIGANDI
INNIHALDSORÐA (CIU)*
Taltog 1

350

Taltog 2

300

Fyrir og eftir
innlögn 2

250
200

154

150

50

115

103
82

232
199

Fyrir og eftir
innlögn 1

100

264

63

16

0

* Byggt á aðferð Nicholas & Brookshire (2003)

FJÖLDI ORÐMYNDA
300

271
Fyrir taltog

250

Eftir taltog
221
205

200

148

150

121

121

100

50

0

Mars2010

ág2011a

Jan2013

maí 2013

jan2014

maí2014

FJÖLDI NO + SO
Taltog 1
Taltog 2

100

88

90
79

80

Innlögn 2

70

69

60
50

50

Innlögn 1

40

45
38
30

28

30

20
10

7

0
2.11.09 14.12.09

8.3.10

3.8.11

25.8.11

2.1.13

28.5.13

15.1.14

12.5.14

FJÖLDI NO OG SO
60

Fyrir taltog

Eftir taltog
P

50

Fyrir taltog

40

30
20
10
0
NAFNORÐ

SAGNORÐ

Eftir taltog

Dæmi um frásögn – des 2009
(fyrirlögn #2)
já, það som er að gerast að það er, XXXstaður á XXX. Á, já botana.
Og já, já já og þarn, þarna erum með mann sem er að leggja á borð.
og þarna er er maður sem er að hræra í bollanum og þarna er
maður sem er að koma með egg. þarna er maður sem er já,
manneskja sem er að bjudde nei taka niður það sem þú, já hún já er
gu merkilegt er, já. æjæj, já, jájá. ja hérna ja nei, nei.

Tími 2:56
Orð alls = 80; CIU = 23; Nafnorð = 7; Sagnorð = 4;

Dæmi um frásögn – jan 13
Fyrir Taltog 1 - fyrirlögn #5
Það, uh er frúin að taka við, orðum, að já, fá að vita hvað þau
ætluðu að fá og stelpan er að stú, að súpa súpa. Og, já, maðurinn
er að hræra í bolla. Maðurinn er að, leggja, það, er að taka, matinn
af borðinu og setja í, uppþvottaXXX. Og eitt er maðurinn að gera, þá
ætti hann að, að, hu ha, og svona, já og svona sá, það er, það er, já,
það já, kokk kokk er að koma með, einfaldan rétt og svo er, (bendir á
blóm). já já.

Tími = 3:50
Orð alls = 82; CIU = 35; Nafnorð = 8; Sagnorð = 8;

Dæmi um frásögn maí 13
Eftir Taltog 1 - fyrirlögn #6
Þá sé ég að stúlka er að skrifa niður og, já, skrifa niður, já, eftir,
kikoner som er hérna. Mamman hún er að spyrja, já manninn hvaða
áherslu það á að setja á blaðið. Og svo er stúlkan hennar og svo ég
kom ekki etta þetta var hún, á að XXX líka. Og svo er blómstur í
pottinum. Og já Og hún skrifar niður pöntunina. Og það er, gutt og
Sigga, og strákur að taka saman, ofsalega mikið og setja í
uppþvotta já, vélina. Og hann og jamm, ofsalega mikið að setja í
uppþvottavélina. Bolla og, já. fína hreiður. Og hann er, Já og svo er
hérna Kunn, kunni, já kunni, som er að hræra í bollanum og já,
hræra í bollanum. Svo er kaka og vera í loki hjá hér, já, já. Svo er
mann som er, kokkur að koma með já, steik, já, á bakkanum. Og
hann er svona uppdressað, ofsalega góður og flottan búning. Svo er
hérna einkastofen, og handfang og hérna og handfang á, og hann er
hérna, og svona, og já, og já, og pebar.

Tími = 6:00
Orð alls = 180; CIU = 38; Nafnorð = 15; Sagnorð = 6

Dæmi um frásögn – maí 1014
Eftir Taltog 2 - Tími #9
Já það er að, konan er að skrifa niður hvað þá er að panta. Og
spyr, já, kona hvað ætlar þú að fá. Og svo spyr hún herrann hvað
ætlar þú að fá? og svo spyr hún, já, og svo hefur hún látið vatn á
borðið og spyr, pilt og stúlku, hvað ætlir þú að fá. Svo er þeir,
herramaðurinn er með svuntu og hann er að taka af borðinu og
diska og bolla og svoleiðis. Já, svo er það einn herramaður sem er
að hræra í bolla og er að hugsa sitt. Kokkurinn er að koma með já,
koma á borðinu er diskur, hann er að koma, já, já, og, Hvað er hvað,
heitir þetta? Og svo XXX, já, og hún setur þetta hérna á. Hún, hérna
á, setur, Þjónustustúlkan setur þetta hérna á. Og mikið er mikið að
gera hjá þessu fullorðna fólki.

Tími 6:30
Orð alls = 144; CIU = 68; Nafnorð = 17; Sagnorð = 11

Ályktanir
•

Afturvirk skoðun á meðferðargögnum –
aðferðafræðilega ekki sterkt rannsóknarsnið.

•

Fyrir og eftir samanburður gefur þó
vísbendingar í þá átt að taltog geti gagnast
sem meðferð við krónísku málstoli samhliða
mállegu verkstoli.

•

Kostur að einstaklingur geti æft sig sjálfur
heima og aukið þannig ákafa meðferðar.

HEIMILDIR
Fridriksson J, Baker JM, Whiteside J, Eoute D, Moser D, Vesselinov R
& Rorden C (2009). Treating visual speech perception to improve
speech production in non- fluent aphasia. Stroke, 40(3), 853–858.
Fridriksson J, Hubbard HI, Hudspeth SG, Holland, AL, Bonilha, L,
Fromm, D & Rorden, C (2012). Speech entrainment enables
patients with Broca’s aphasia to produce fluent speech. Brain,
135, 3815-3829.
Nicholas LE & Brookshire RH (1993). A system for quantifying the
informativeness and efficiency of the connected speech of adults
with aphasia. Journal of Speech and Hearing Research , 36, 338350.
Prins R & Bastiaanse R (2004). Review: Analysing the spontaneous
speech of aphasic speakers. Aphasiology, 18(12), 1075-1091.
Hall D, Fussell C, Summerfield A (2005). Reading fluent speech from
talking faces: Typical brain networks and individual differences.
Journal of Cognitive Neuroscience, 17, 939-953.

TAKK FYRIR


Slide 17

Taltog sem meðferð við
krónísku málstoli
Þórunn Hanna Halldórsdóttir
yfirtalmeinafræðingur á Reykjalundi
Málþing Félags talmeinafræðinga á Íslandi 26. mars 2015

Málstol

Vísar til málerfiðleika sem tengjast áunnum skaða
á málstöðvum heilans.

Málstol skiptist í marga flokka eftir einkennum og
staðsetningu skaðans. Þeirra á meðal eru:
1. máltjáningarstol eða Broca‘s málstol
2. málskilningsstol eða Wernicke‘s málstol
3. Algert málstol

Málstöðvar heilans

Tjáningarmálstol

Yfirleitt vegna skemmdar á Broca svæði
•
•
•

Tjáning höktandi og áreynslufull
Setningar eru stuttar (1-3 orð)
Málfræði er ábótavant

Mállegt verkstol er algeng fylgiröskun
máltjáningarstols.

Mállegt verkstol

Truflun á taugaboðum til talfæra sem veldur:
• Bjöguðum framburði
• Ófyrirsjáanlegar villur
• Hægur framburður
• Óeðlilegt tónfall
Þessi einkenni valda oft að erfitt er að skilja talið
Þekkt er að máltjáningarstol og mállegt verkstol
tekur illa við þjálfun.

Rannsóknir hafa sýnt:
•

Að Broca’s svæðið tekur einnig þátt í
talskynjun (bæði með heyrnræn og sjónræn
áreiti) (sjá t.d. Hall, Fussel, & Summerfield, 2005, ofl.)

•

Ef horft er á varahreyfingar + hlustað -> aukin
virkni á Broca’s svæði. (Fridriksson, et al. 2009)

•

Einstaklingar með máltjáningarstol geta hermt
eftir tali annarra í rauntíma þó þeir geti ekki
endurtekið tal eftir öðrum (Rosenbek, 1973, Fridriksson, et
al. 2009).

Taltog (speech entrainment)*
Meðferðarform þar sem einstaklingur hlustar á texta,
horfir á varahreyfingar og reynir að tala með.
Í þessu felst nægilegt sjónrænt og heyrnrænt áreiti til
að einstaklingurinn geti fylgt textanum eftir með
kórtali (þ.e. hann talar í kór).
Þannig er einstaklingi sem einungis talar í 1-3 orða
setningum gert kleift að tala samfleytt í lengri tíma
en ella!
MYNDBAND
*Hugtak frá Júlíusi Friðrikssyni talmeinafræðingi og prófessor og hans rannsóknarhópi í
University of South Carolina (íslensk þýðing Sigríður Magnúsdóttir, talmfræðingur)

Útfærsla meðferðar
Einstaklingurinn hleður 1 mínútu myndbandi í
símann sinn eða spjaldtölvu sem hann notar til að
æfa sig.
Fyrirmælin eru að hlusta, horfa og tala í kór með
myndbandinu.
Æfingaráætlun:
• 2x á dag 30 mín (30 skipti) í senn, alla virka
daga.
•

Eitt myndband tekið fyrir í eina viku, þá skipt
og nýtt myndband tekur við.

Lýsing á tilfelli - AS

•

Karlmaður á besta aldri, 5 ár frá áfalli.

•

Alvarlegt tjáningarstol og mállegt verkstol.

•

Uppigangandi við staf/hækju, sjálfbjarga.

•

Er mjög áhugasamur um þjálfun.

Gangur meðferðar
•

Tvö 5 mán heima-þjálfunartímabil (Taltog 1 og
Taltog 2)

•

Fyrir og eftir tekin málsýni þar sem AS var
beðinn um að lýsa 3 myndum af mismunandi
aðstæðum.

•

Til samanburðar voru til málsýni frá fimm tímapunktum á tímabilinu 2009-2011

Mynd 1

FJÖLDI VIÐEIGANDI
INNIHALDSORÐA (CIU)*
Taltog 1

350

Taltog 2

300

Fyrir og eftir
innlögn 2

250
200

154

150

50

115

103
82

232
199

Fyrir og eftir
innlögn 1

100

264

63

16

0

* Byggt á aðferð Nicholas & Brookshire (2003)

FJÖLDI ORÐMYNDA
300

271
Fyrir taltog

250

Eftir taltog
221
205

200

148

150

121

121

100

50

0

Mars2010

ág2011a

Jan2013

maí 2013

jan2014

maí2014

FJÖLDI NO + SO
Taltog 1
Taltog 2

100

88

90
79

80

Innlögn 2

70

69

60
50

50

Innlögn 1

40

45
38
30

28

30

20
10

7

0
2.11.09 14.12.09

8.3.10

3.8.11

25.8.11

2.1.13

28.5.13

15.1.14

12.5.14

FJÖLDI NO OG SO
60

Fyrir taltog

Eftir taltog
P

50

Fyrir taltog

40

30
20
10
0
NAFNORÐ

SAGNORÐ

Eftir taltog

Dæmi um frásögn – des 2009
(fyrirlögn #2)
já, það som er að gerast að það er, XXXstaður á XXX. Á, já botana.
Og já, já já og þarn, þarna erum með mann sem er að leggja á borð.
og þarna er er maður sem er að hræra í bollanum og þarna er
maður sem er að koma með egg. þarna er maður sem er já,
manneskja sem er að bjudde nei taka niður það sem þú, já hún já er
gu merkilegt er, já. æjæj, já, jájá. ja hérna ja nei, nei.

Tími 2:56
Orð alls = 80; CIU = 23; Nafnorð = 7; Sagnorð = 4;

Dæmi um frásögn – jan 13
Fyrir Taltog 1 - fyrirlögn #5
Það, uh er frúin að taka við, orðum, að já, fá að vita hvað þau
ætluðu að fá og stelpan er að stú, að súpa súpa. Og, já, maðurinn
er að hræra í bolla. Maðurinn er að, leggja, það, er að taka, matinn
af borðinu og setja í, uppþvottaXXX. Og eitt er maðurinn að gera, þá
ætti hann að, að, hu ha, og svona, já og svona sá, það er, það er, já,
það já, kokk kokk er að koma með, einfaldan rétt og svo er, (bendir á
blóm). já já.

Tími = 3:50
Orð alls = 82; CIU = 35; Nafnorð = 8; Sagnorð = 8;

Dæmi um frásögn maí 13
Eftir Taltog 1 - fyrirlögn #6
Þá sé ég að stúlka er að skrifa niður og, já, skrifa niður, já, eftir,
kikoner som er hérna. Mamman hún er að spyrja, já manninn hvaða
áherslu það á að setja á blaðið. Og svo er stúlkan hennar og svo ég
kom ekki etta þetta var hún, á að XXX líka. Og svo er blómstur í
pottinum. Og já Og hún skrifar niður pöntunina. Og það er, gutt og
Sigga, og strákur að taka saman, ofsalega mikið og setja í
uppþvotta já, vélina. Og hann og jamm, ofsalega mikið að setja í
uppþvottavélina. Bolla og, já. fína hreiður. Og hann er, Já og svo er
hérna Kunn, kunni, já kunni, som er að hræra í bollanum og já,
hræra í bollanum. Svo er kaka og vera í loki hjá hér, já, já. Svo er
mann som er, kokkur að koma með já, steik, já, á bakkanum. Og
hann er svona uppdressað, ofsalega góður og flottan búning. Svo er
hérna einkastofen, og handfang og hérna og handfang á, og hann er
hérna, og svona, og já, og já, og pebar.

Tími = 6:00
Orð alls = 180; CIU = 38; Nafnorð = 15; Sagnorð = 6

Dæmi um frásögn – maí 1014
Eftir Taltog 2 - Tími #9
Já það er að, konan er að skrifa niður hvað þá er að panta. Og
spyr, já, kona hvað ætlar þú að fá. Og svo spyr hún herrann hvað
ætlar þú að fá? og svo spyr hún, já, og svo hefur hún látið vatn á
borðið og spyr, pilt og stúlku, hvað ætlir þú að fá. Svo er þeir,
herramaðurinn er með svuntu og hann er að taka af borðinu og
diska og bolla og svoleiðis. Já, svo er það einn herramaður sem er
að hræra í bolla og er að hugsa sitt. Kokkurinn er að koma með já,
koma á borðinu er diskur, hann er að koma, já, já, og, Hvað er hvað,
heitir þetta? Og svo XXX, já, og hún setur þetta hérna á. Hún, hérna
á, setur, Þjónustustúlkan setur þetta hérna á. Og mikið er mikið að
gera hjá þessu fullorðna fólki.

Tími 6:30
Orð alls = 144; CIU = 68; Nafnorð = 17; Sagnorð = 11

Ályktanir
•

Afturvirk skoðun á meðferðargögnum –
aðferðafræðilega ekki sterkt rannsóknarsnið.

•

Fyrir og eftir samanburður gefur þó
vísbendingar í þá átt að taltog geti gagnast
sem meðferð við krónísku málstoli samhliða
mállegu verkstoli.

•

Kostur að einstaklingur geti æft sig sjálfur
heima og aukið þannig ákafa meðferðar.

HEIMILDIR
Fridriksson J, Baker JM, Whiteside J, Eoute D, Moser D, Vesselinov R
& Rorden C (2009). Treating visual speech perception to improve
speech production in non- fluent aphasia. Stroke, 40(3), 853–858.
Fridriksson J, Hubbard HI, Hudspeth SG, Holland, AL, Bonilha, L,
Fromm, D & Rorden, C (2012). Speech entrainment enables
patients with Broca’s aphasia to produce fluent speech. Brain,
135, 3815-3829.
Nicholas LE & Brookshire RH (1993). A system for quantifying the
informativeness and efficiency of the connected speech of adults
with aphasia. Journal of Speech and Hearing Research , 36, 338350.
Prins R & Bastiaanse R (2004). Review: Analysing the spontaneous
speech of aphasic speakers. Aphasiology, 18(12), 1075-1091.
Hall D, Fussell C, Summerfield A (2005). Reading fluent speech from
talking faces: Typical brain networks and individual differences.
Journal of Cognitive Neuroscience, 17, 939-953.

TAKK FYRIR


Slide 18

Taltog sem meðferð við
krónísku málstoli
Þórunn Hanna Halldórsdóttir
yfirtalmeinafræðingur á Reykjalundi
Málþing Félags talmeinafræðinga á Íslandi 26. mars 2015

Málstol

Vísar til málerfiðleika sem tengjast áunnum skaða
á málstöðvum heilans.

Málstol skiptist í marga flokka eftir einkennum og
staðsetningu skaðans. Þeirra á meðal eru:
1. máltjáningarstol eða Broca‘s málstol
2. málskilningsstol eða Wernicke‘s málstol
3. Algert málstol

Málstöðvar heilans

Tjáningarmálstol

Yfirleitt vegna skemmdar á Broca svæði
•
•
•

Tjáning höktandi og áreynslufull
Setningar eru stuttar (1-3 orð)
Málfræði er ábótavant

Mállegt verkstol er algeng fylgiröskun
máltjáningarstols.

Mállegt verkstol

Truflun á taugaboðum til talfæra sem veldur:
• Bjöguðum framburði
• Ófyrirsjáanlegar villur
• Hægur framburður
• Óeðlilegt tónfall
Þessi einkenni valda oft að erfitt er að skilja talið
Þekkt er að máltjáningarstol og mállegt verkstol
tekur illa við þjálfun.

Rannsóknir hafa sýnt:
•

Að Broca’s svæðið tekur einnig þátt í
talskynjun (bæði með heyrnræn og sjónræn
áreiti) (sjá t.d. Hall, Fussel, & Summerfield, 2005, ofl.)

•

Ef horft er á varahreyfingar + hlustað -> aukin
virkni á Broca’s svæði. (Fridriksson, et al. 2009)

•

Einstaklingar með máltjáningarstol geta hermt
eftir tali annarra í rauntíma þó þeir geti ekki
endurtekið tal eftir öðrum (Rosenbek, 1973, Fridriksson, et
al. 2009).

Taltog (speech entrainment)*
Meðferðarform þar sem einstaklingur hlustar á texta,
horfir á varahreyfingar og reynir að tala með.
Í þessu felst nægilegt sjónrænt og heyrnrænt áreiti til
að einstaklingurinn geti fylgt textanum eftir með
kórtali (þ.e. hann talar í kór).
Þannig er einstaklingi sem einungis talar í 1-3 orða
setningum gert kleift að tala samfleytt í lengri tíma
en ella!
MYNDBAND
*Hugtak frá Júlíusi Friðrikssyni talmeinafræðingi og prófessor og hans rannsóknarhópi í
University of South Carolina (íslensk þýðing Sigríður Magnúsdóttir, talmfræðingur)

Útfærsla meðferðar
Einstaklingurinn hleður 1 mínútu myndbandi í
símann sinn eða spjaldtölvu sem hann notar til að
æfa sig.
Fyrirmælin eru að hlusta, horfa og tala í kór með
myndbandinu.
Æfingaráætlun:
• 2x á dag 30 mín (30 skipti) í senn, alla virka
daga.
•

Eitt myndband tekið fyrir í eina viku, þá skipt
og nýtt myndband tekur við.

Lýsing á tilfelli - AS

•

Karlmaður á besta aldri, 5 ár frá áfalli.

•

Alvarlegt tjáningarstol og mállegt verkstol.

•

Uppigangandi við staf/hækju, sjálfbjarga.

•

Er mjög áhugasamur um þjálfun.

Gangur meðferðar
•

Tvö 5 mán heima-þjálfunartímabil (Taltog 1 og
Taltog 2)

•

Fyrir og eftir tekin málsýni þar sem AS var
beðinn um að lýsa 3 myndum af mismunandi
aðstæðum.

•

Til samanburðar voru til málsýni frá fimm tímapunktum á tímabilinu 2009-2011

Mynd 1

FJÖLDI VIÐEIGANDI
INNIHALDSORÐA (CIU)*
Taltog 1

350

Taltog 2

300

Fyrir og eftir
innlögn 2

250
200

154

150

50

115

103
82

232
199

Fyrir og eftir
innlögn 1

100

264

63

16

0

* Byggt á aðferð Nicholas & Brookshire (2003)

FJÖLDI ORÐMYNDA
300

271
Fyrir taltog

250

Eftir taltog
221
205

200

148

150

121

121

100

50

0

Mars2010

ág2011a

Jan2013

maí 2013

jan2014

maí2014

FJÖLDI NO + SO
Taltog 1
Taltog 2

100

88

90
79

80

Innlögn 2

70

69

60
50

50

Innlögn 1

40

45
38
30

28

30

20
10

7

0
2.11.09 14.12.09

8.3.10

3.8.11

25.8.11

2.1.13

28.5.13

15.1.14

12.5.14

FJÖLDI NO OG SO
60

Fyrir taltog

Eftir taltog
P

50

Fyrir taltog

40

30
20
10
0
NAFNORÐ

SAGNORÐ

Eftir taltog

Dæmi um frásögn – des 2009
(fyrirlögn #2)
já, það som er að gerast að það er, XXXstaður á XXX. Á, já botana.
Og já, já já og þarn, þarna erum með mann sem er að leggja á borð.
og þarna er er maður sem er að hræra í bollanum og þarna er
maður sem er að koma með egg. þarna er maður sem er já,
manneskja sem er að bjudde nei taka niður það sem þú, já hún já er
gu merkilegt er, já. æjæj, já, jájá. ja hérna ja nei, nei.

Tími 2:56
Orð alls = 80; CIU = 23; Nafnorð = 7; Sagnorð = 4;

Dæmi um frásögn – jan 13
Fyrir Taltog 1 - fyrirlögn #5
Það, uh er frúin að taka við, orðum, að já, fá að vita hvað þau
ætluðu að fá og stelpan er að stú, að súpa súpa. Og, já, maðurinn
er að hræra í bolla. Maðurinn er að, leggja, það, er að taka, matinn
af borðinu og setja í, uppþvottaXXX. Og eitt er maðurinn að gera, þá
ætti hann að, að, hu ha, og svona, já og svona sá, það er, það er, já,
það já, kokk kokk er að koma með, einfaldan rétt og svo er, (bendir á
blóm). já já.

Tími = 3:50
Orð alls = 82; CIU = 35; Nafnorð = 8; Sagnorð = 8;

Dæmi um frásögn maí 13
Eftir Taltog 1 - fyrirlögn #6
Þá sé ég að stúlka er að skrifa niður og, já, skrifa niður, já, eftir,
kikoner som er hérna. Mamman hún er að spyrja, já manninn hvaða
áherslu það á að setja á blaðið. Og svo er stúlkan hennar og svo ég
kom ekki etta þetta var hún, á að XXX líka. Og svo er blómstur í
pottinum. Og já Og hún skrifar niður pöntunina. Og það er, gutt og
Sigga, og strákur að taka saman, ofsalega mikið og setja í
uppþvotta já, vélina. Og hann og jamm, ofsalega mikið að setja í
uppþvottavélina. Bolla og, já. fína hreiður. Og hann er, Já og svo er
hérna Kunn, kunni, já kunni, som er að hræra í bollanum og já,
hræra í bollanum. Svo er kaka og vera í loki hjá hér, já, já. Svo er
mann som er, kokkur að koma með já, steik, já, á bakkanum. Og
hann er svona uppdressað, ofsalega góður og flottan búning. Svo er
hérna einkastofen, og handfang og hérna og handfang á, og hann er
hérna, og svona, og já, og já, og pebar.

Tími = 6:00
Orð alls = 180; CIU = 38; Nafnorð = 15; Sagnorð = 6

Dæmi um frásögn – maí 1014
Eftir Taltog 2 - Tími #9
Já það er að, konan er að skrifa niður hvað þá er að panta. Og
spyr, já, kona hvað ætlar þú að fá. Og svo spyr hún herrann hvað
ætlar þú að fá? og svo spyr hún, já, og svo hefur hún látið vatn á
borðið og spyr, pilt og stúlku, hvað ætlir þú að fá. Svo er þeir,
herramaðurinn er með svuntu og hann er að taka af borðinu og
diska og bolla og svoleiðis. Já, svo er það einn herramaður sem er
að hræra í bolla og er að hugsa sitt. Kokkurinn er að koma með já,
koma á borðinu er diskur, hann er að koma, já, já, og, Hvað er hvað,
heitir þetta? Og svo XXX, já, og hún setur þetta hérna á. Hún, hérna
á, setur, Þjónustustúlkan setur þetta hérna á. Og mikið er mikið að
gera hjá þessu fullorðna fólki.

Tími 6:30
Orð alls = 144; CIU = 68; Nafnorð = 17; Sagnorð = 11

Ályktanir
•

Afturvirk skoðun á meðferðargögnum –
aðferðafræðilega ekki sterkt rannsóknarsnið.

•

Fyrir og eftir samanburður gefur þó
vísbendingar í þá átt að taltog geti gagnast
sem meðferð við krónísku málstoli samhliða
mállegu verkstoli.

•

Kostur að einstaklingur geti æft sig sjálfur
heima og aukið þannig ákafa meðferðar.

HEIMILDIR
Fridriksson J, Baker JM, Whiteside J, Eoute D, Moser D, Vesselinov R
& Rorden C (2009). Treating visual speech perception to improve
speech production in non- fluent aphasia. Stroke, 40(3), 853–858.
Fridriksson J, Hubbard HI, Hudspeth SG, Holland, AL, Bonilha, L,
Fromm, D & Rorden, C (2012). Speech entrainment enables
patients with Broca’s aphasia to produce fluent speech. Brain,
135, 3815-3829.
Nicholas LE & Brookshire RH (1993). A system for quantifying the
informativeness and efficiency of the connected speech of adults
with aphasia. Journal of Speech and Hearing Research , 36, 338350.
Prins R & Bastiaanse R (2004). Review: Analysing the spontaneous
speech of aphasic speakers. Aphasiology, 18(12), 1075-1091.
Hall D, Fussell C, Summerfield A (2005). Reading fluent speech from
talking faces: Typical brain networks and individual differences.
Journal of Cognitive Neuroscience, 17, 939-953.

TAKK FYRIR


Slide 19

Taltog sem meðferð við
krónísku málstoli
Þórunn Hanna Halldórsdóttir
yfirtalmeinafræðingur á Reykjalundi
Málþing Félags talmeinafræðinga á Íslandi 26. mars 2015

Málstol

Vísar til málerfiðleika sem tengjast áunnum skaða
á málstöðvum heilans.

Málstol skiptist í marga flokka eftir einkennum og
staðsetningu skaðans. Þeirra á meðal eru:
1. máltjáningarstol eða Broca‘s málstol
2. málskilningsstol eða Wernicke‘s málstol
3. Algert málstol

Málstöðvar heilans

Tjáningarmálstol

Yfirleitt vegna skemmdar á Broca svæði
•
•
•

Tjáning höktandi og áreynslufull
Setningar eru stuttar (1-3 orð)
Málfræði er ábótavant

Mállegt verkstol er algeng fylgiröskun
máltjáningarstols.

Mállegt verkstol

Truflun á taugaboðum til talfæra sem veldur:
• Bjöguðum framburði
• Ófyrirsjáanlegar villur
• Hægur framburður
• Óeðlilegt tónfall
Þessi einkenni valda oft að erfitt er að skilja talið
Þekkt er að máltjáningarstol og mállegt verkstol
tekur illa við þjálfun.

Rannsóknir hafa sýnt:
•

Að Broca’s svæðið tekur einnig þátt í
talskynjun (bæði með heyrnræn og sjónræn
áreiti) (sjá t.d. Hall, Fussel, & Summerfield, 2005, ofl.)

•

Ef horft er á varahreyfingar + hlustað -> aukin
virkni á Broca’s svæði. (Fridriksson, et al. 2009)

•

Einstaklingar með máltjáningarstol geta hermt
eftir tali annarra í rauntíma þó þeir geti ekki
endurtekið tal eftir öðrum (Rosenbek, 1973, Fridriksson, et
al. 2009).

Taltog (speech entrainment)*
Meðferðarform þar sem einstaklingur hlustar á texta,
horfir á varahreyfingar og reynir að tala með.
Í þessu felst nægilegt sjónrænt og heyrnrænt áreiti til
að einstaklingurinn geti fylgt textanum eftir með
kórtali (þ.e. hann talar í kór).
Þannig er einstaklingi sem einungis talar í 1-3 orða
setningum gert kleift að tala samfleytt í lengri tíma
en ella!
MYNDBAND
*Hugtak frá Júlíusi Friðrikssyni talmeinafræðingi og prófessor og hans rannsóknarhópi í
University of South Carolina (íslensk þýðing Sigríður Magnúsdóttir, talmfræðingur)

Útfærsla meðferðar
Einstaklingurinn hleður 1 mínútu myndbandi í
símann sinn eða spjaldtölvu sem hann notar til að
æfa sig.
Fyrirmælin eru að hlusta, horfa og tala í kór með
myndbandinu.
Æfingaráætlun:
• 2x á dag 30 mín (30 skipti) í senn, alla virka
daga.
•

Eitt myndband tekið fyrir í eina viku, þá skipt
og nýtt myndband tekur við.

Lýsing á tilfelli - AS

•

Karlmaður á besta aldri, 5 ár frá áfalli.

•

Alvarlegt tjáningarstol og mállegt verkstol.

•

Uppigangandi við staf/hækju, sjálfbjarga.

•

Er mjög áhugasamur um þjálfun.

Gangur meðferðar
•

Tvö 5 mán heima-þjálfunartímabil (Taltog 1 og
Taltog 2)

•

Fyrir og eftir tekin málsýni þar sem AS var
beðinn um að lýsa 3 myndum af mismunandi
aðstæðum.

•

Til samanburðar voru til málsýni frá fimm tímapunktum á tímabilinu 2009-2011

Mynd 1

FJÖLDI VIÐEIGANDI
INNIHALDSORÐA (CIU)*
Taltog 1

350

Taltog 2

300

Fyrir og eftir
innlögn 2

250
200

154

150

50

115

103
82

232
199

Fyrir og eftir
innlögn 1

100

264

63

16

0

* Byggt á aðferð Nicholas & Brookshire (2003)

FJÖLDI ORÐMYNDA
300

271
Fyrir taltog

250

Eftir taltog
221
205

200

148

150

121

121

100

50

0

Mars2010

ág2011a

Jan2013

maí 2013

jan2014

maí2014

FJÖLDI NO + SO
Taltog 1
Taltog 2

100

88

90
79

80

Innlögn 2

70

69

60
50

50

Innlögn 1

40

45
38
30

28

30

20
10

7

0
2.11.09 14.12.09

8.3.10

3.8.11

25.8.11

2.1.13

28.5.13

15.1.14

12.5.14

FJÖLDI NO OG SO
60

Fyrir taltog

Eftir taltog
P

50

Fyrir taltog

40

30
20
10
0
NAFNORÐ

SAGNORÐ

Eftir taltog

Dæmi um frásögn – des 2009
(fyrirlögn #2)
já, það som er að gerast að það er, XXXstaður á XXX. Á, já botana.
Og já, já já og þarn, þarna erum með mann sem er að leggja á borð.
og þarna er er maður sem er að hræra í bollanum og þarna er
maður sem er að koma með egg. þarna er maður sem er já,
manneskja sem er að bjudde nei taka niður það sem þú, já hún já er
gu merkilegt er, já. æjæj, já, jájá. ja hérna ja nei, nei.

Tími 2:56
Orð alls = 80; CIU = 23; Nafnorð = 7; Sagnorð = 4;

Dæmi um frásögn – jan 13
Fyrir Taltog 1 - fyrirlögn #5
Það, uh er frúin að taka við, orðum, að já, fá að vita hvað þau
ætluðu að fá og stelpan er að stú, að súpa súpa. Og, já, maðurinn
er að hræra í bolla. Maðurinn er að, leggja, það, er að taka, matinn
af borðinu og setja í, uppþvottaXXX. Og eitt er maðurinn að gera, þá
ætti hann að, að, hu ha, og svona, já og svona sá, það er, það er, já,
það já, kokk kokk er að koma með, einfaldan rétt og svo er, (bendir á
blóm). já já.

Tími = 3:50
Orð alls = 82; CIU = 35; Nafnorð = 8; Sagnorð = 8;

Dæmi um frásögn maí 13
Eftir Taltog 1 - fyrirlögn #6
Þá sé ég að stúlka er að skrifa niður og, já, skrifa niður, já, eftir,
kikoner som er hérna. Mamman hún er að spyrja, já manninn hvaða
áherslu það á að setja á blaðið. Og svo er stúlkan hennar og svo ég
kom ekki etta þetta var hún, á að XXX líka. Og svo er blómstur í
pottinum. Og já Og hún skrifar niður pöntunina. Og það er, gutt og
Sigga, og strákur að taka saman, ofsalega mikið og setja í
uppþvotta já, vélina. Og hann og jamm, ofsalega mikið að setja í
uppþvottavélina. Bolla og, já. fína hreiður. Og hann er, Já og svo er
hérna Kunn, kunni, já kunni, som er að hræra í bollanum og já,
hræra í bollanum. Svo er kaka og vera í loki hjá hér, já, já. Svo er
mann som er, kokkur að koma með já, steik, já, á bakkanum. Og
hann er svona uppdressað, ofsalega góður og flottan búning. Svo er
hérna einkastofen, og handfang og hérna og handfang á, og hann er
hérna, og svona, og já, og já, og pebar.

Tími = 6:00
Orð alls = 180; CIU = 38; Nafnorð = 15; Sagnorð = 6

Dæmi um frásögn – maí 1014
Eftir Taltog 2 - Tími #9
Já það er að, konan er að skrifa niður hvað þá er að panta. Og
spyr, já, kona hvað ætlar þú að fá. Og svo spyr hún herrann hvað
ætlar þú að fá? og svo spyr hún, já, og svo hefur hún látið vatn á
borðið og spyr, pilt og stúlku, hvað ætlir þú að fá. Svo er þeir,
herramaðurinn er með svuntu og hann er að taka af borðinu og
diska og bolla og svoleiðis. Já, svo er það einn herramaður sem er
að hræra í bolla og er að hugsa sitt. Kokkurinn er að koma með já,
koma á borðinu er diskur, hann er að koma, já, já, og, Hvað er hvað,
heitir þetta? Og svo XXX, já, og hún setur þetta hérna á. Hún, hérna
á, setur, Þjónustustúlkan setur þetta hérna á. Og mikið er mikið að
gera hjá þessu fullorðna fólki.

Tími 6:30
Orð alls = 144; CIU = 68; Nafnorð = 17; Sagnorð = 11

Ályktanir
•

Afturvirk skoðun á meðferðargögnum –
aðferðafræðilega ekki sterkt rannsóknarsnið.

•

Fyrir og eftir samanburður gefur þó
vísbendingar í þá átt að taltog geti gagnast
sem meðferð við krónísku málstoli samhliða
mállegu verkstoli.

•

Kostur að einstaklingur geti æft sig sjálfur
heima og aukið þannig ákafa meðferðar.

HEIMILDIR
Fridriksson J, Baker JM, Whiteside J, Eoute D, Moser D, Vesselinov R
& Rorden C (2009). Treating visual speech perception to improve
speech production in non- fluent aphasia. Stroke, 40(3), 853–858.
Fridriksson J, Hubbard HI, Hudspeth SG, Holland, AL, Bonilha, L,
Fromm, D & Rorden, C (2012). Speech entrainment enables
patients with Broca’s aphasia to produce fluent speech. Brain,
135, 3815-3829.
Nicholas LE & Brookshire RH (1993). A system for quantifying the
informativeness and efficiency of the connected speech of adults
with aphasia. Journal of Speech and Hearing Research , 36, 338350.
Prins R & Bastiaanse R (2004). Review: Analysing the spontaneous
speech of aphasic speakers. Aphasiology, 18(12), 1075-1091.
Hall D, Fussell C, Summerfield A (2005). Reading fluent speech from
talking faces: Typical brain networks and individual differences.
Journal of Cognitive Neuroscience, 17, 939-953.

TAKK FYRIR


Slide 20

Taltog sem meðferð við
krónísku málstoli
Þórunn Hanna Halldórsdóttir
yfirtalmeinafræðingur á Reykjalundi
Málþing Félags talmeinafræðinga á Íslandi 26. mars 2015

Málstol

Vísar til málerfiðleika sem tengjast áunnum skaða
á málstöðvum heilans.

Málstol skiptist í marga flokka eftir einkennum og
staðsetningu skaðans. Þeirra á meðal eru:
1. máltjáningarstol eða Broca‘s málstol
2. málskilningsstol eða Wernicke‘s málstol
3. Algert málstol

Málstöðvar heilans

Tjáningarmálstol

Yfirleitt vegna skemmdar á Broca svæði
•
•
•

Tjáning höktandi og áreynslufull
Setningar eru stuttar (1-3 orð)
Málfræði er ábótavant

Mállegt verkstol er algeng fylgiröskun
máltjáningarstols.

Mállegt verkstol

Truflun á taugaboðum til talfæra sem veldur:
• Bjöguðum framburði
• Ófyrirsjáanlegar villur
• Hægur framburður
• Óeðlilegt tónfall
Þessi einkenni valda oft að erfitt er að skilja talið
Þekkt er að máltjáningarstol og mállegt verkstol
tekur illa við þjálfun.

Rannsóknir hafa sýnt:
•

Að Broca’s svæðið tekur einnig þátt í
talskynjun (bæði með heyrnræn og sjónræn
áreiti) (sjá t.d. Hall, Fussel, & Summerfield, 2005, ofl.)

•

Ef horft er á varahreyfingar + hlustað -> aukin
virkni á Broca’s svæði. (Fridriksson, et al. 2009)

•

Einstaklingar með máltjáningarstol geta hermt
eftir tali annarra í rauntíma þó þeir geti ekki
endurtekið tal eftir öðrum (Rosenbek, 1973, Fridriksson, et
al. 2009).

Taltog (speech entrainment)*
Meðferðarform þar sem einstaklingur hlustar á texta,
horfir á varahreyfingar og reynir að tala með.
Í þessu felst nægilegt sjónrænt og heyrnrænt áreiti til
að einstaklingurinn geti fylgt textanum eftir með
kórtali (þ.e. hann talar í kór).
Þannig er einstaklingi sem einungis talar í 1-3 orða
setningum gert kleift að tala samfleytt í lengri tíma
en ella!
MYNDBAND
*Hugtak frá Júlíusi Friðrikssyni talmeinafræðingi og prófessor og hans rannsóknarhópi í
University of South Carolina (íslensk þýðing Sigríður Magnúsdóttir, talmfræðingur)

Útfærsla meðferðar
Einstaklingurinn hleður 1 mínútu myndbandi í
símann sinn eða spjaldtölvu sem hann notar til að
æfa sig.
Fyrirmælin eru að hlusta, horfa og tala í kór með
myndbandinu.
Æfingaráætlun:
• 2x á dag 30 mín (30 skipti) í senn, alla virka
daga.
•

Eitt myndband tekið fyrir í eina viku, þá skipt
og nýtt myndband tekur við.

Lýsing á tilfelli - AS

•

Karlmaður á besta aldri, 5 ár frá áfalli.

•

Alvarlegt tjáningarstol og mállegt verkstol.

•

Uppigangandi við staf/hækju, sjálfbjarga.

•

Er mjög áhugasamur um þjálfun.

Gangur meðferðar
•

Tvö 5 mán heima-þjálfunartímabil (Taltog 1 og
Taltog 2)

•

Fyrir og eftir tekin málsýni þar sem AS var
beðinn um að lýsa 3 myndum af mismunandi
aðstæðum.

•

Til samanburðar voru til málsýni frá fimm tímapunktum á tímabilinu 2009-2011

Mynd 1

FJÖLDI VIÐEIGANDI
INNIHALDSORÐA (CIU)*
Taltog 1

350

Taltog 2

300

Fyrir og eftir
innlögn 2

250
200

154

150

50

115

103
82

232
199

Fyrir og eftir
innlögn 1

100

264

63

16

0

* Byggt á aðferð Nicholas & Brookshire (2003)

FJÖLDI ORÐMYNDA
300

271
Fyrir taltog

250

Eftir taltog
221
205

200

148

150

121

121

100

50

0

Mars2010

ág2011a

Jan2013

maí 2013

jan2014

maí2014

FJÖLDI NO + SO
Taltog 1
Taltog 2

100

88

90
79

80

Innlögn 2

70

69

60
50

50

Innlögn 1

40

45
38
30

28

30

20
10

7

0
2.11.09 14.12.09

8.3.10

3.8.11

25.8.11

2.1.13

28.5.13

15.1.14

12.5.14

FJÖLDI NO OG SO
60

Fyrir taltog

Eftir taltog
P

50

Fyrir taltog

40

30
20
10
0
NAFNORÐ

SAGNORÐ

Eftir taltog

Dæmi um frásögn – des 2009
(fyrirlögn #2)
já, það som er að gerast að það er, XXXstaður á XXX. Á, já botana.
Og já, já já og þarn, þarna erum með mann sem er að leggja á borð.
og þarna er er maður sem er að hræra í bollanum og þarna er
maður sem er að koma með egg. þarna er maður sem er já,
manneskja sem er að bjudde nei taka niður það sem þú, já hún já er
gu merkilegt er, já. æjæj, já, jájá. ja hérna ja nei, nei.

Tími 2:56
Orð alls = 80; CIU = 23; Nafnorð = 7; Sagnorð = 4;

Dæmi um frásögn – jan 13
Fyrir Taltog 1 - fyrirlögn #5
Það, uh er frúin að taka við, orðum, að já, fá að vita hvað þau
ætluðu að fá og stelpan er að stú, að súpa súpa. Og, já, maðurinn
er að hræra í bolla. Maðurinn er að, leggja, það, er að taka, matinn
af borðinu og setja í, uppþvottaXXX. Og eitt er maðurinn að gera, þá
ætti hann að, að, hu ha, og svona, já og svona sá, það er, það er, já,
það já, kokk kokk er að koma með, einfaldan rétt og svo er, (bendir á
blóm). já já.

Tími = 3:50
Orð alls = 82; CIU = 35; Nafnorð = 8; Sagnorð = 8;

Dæmi um frásögn maí 13
Eftir Taltog 1 - fyrirlögn #6
Þá sé ég að stúlka er að skrifa niður og, já, skrifa niður, já, eftir,
kikoner som er hérna. Mamman hún er að spyrja, já manninn hvaða
áherslu það á að setja á blaðið. Og svo er stúlkan hennar og svo ég
kom ekki etta þetta var hún, á að XXX líka. Og svo er blómstur í
pottinum. Og já Og hún skrifar niður pöntunina. Og það er, gutt og
Sigga, og strákur að taka saman, ofsalega mikið og setja í
uppþvotta já, vélina. Og hann og jamm, ofsalega mikið að setja í
uppþvottavélina. Bolla og, já. fína hreiður. Og hann er, Já og svo er
hérna Kunn, kunni, já kunni, som er að hræra í bollanum og já,
hræra í bollanum. Svo er kaka og vera í loki hjá hér, já, já. Svo er
mann som er, kokkur að koma með já, steik, já, á bakkanum. Og
hann er svona uppdressað, ofsalega góður og flottan búning. Svo er
hérna einkastofen, og handfang og hérna og handfang á, og hann er
hérna, og svona, og já, og já, og pebar.

Tími = 6:00
Orð alls = 180; CIU = 38; Nafnorð = 15; Sagnorð = 6

Dæmi um frásögn – maí 1014
Eftir Taltog 2 - Tími #9
Já það er að, konan er að skrifa niður hvað þá er að panta. Og
spyr, já, kona hvað ætlar þú að fá. Og svo spyr hún herrann hvað
ætlar þú að fá? og svo spyr hún, já, og svo hefur hún látið vatn á
borðið og spyr, pilt og stúlku, hvað ætlir þú að fá. Svo er þeir,
herramaðurinn er með svuntu og hann er að taka af borðinu og
diska og bolla og svoleiðis. Já, svo er það einn herramaður sem er
að hræra í bolla og er að hugsa sitt. Kokkurinn er að koma með já,
koma á borðinu er diskur, hann er að koma, já, já, og, Hvað er hvað,
heitir þetta? Og svo XXX, já, og hún setur þetta hérna á. Hún, hérna
á, setur, Þjónustustúlkan setur þetta hérna á. Og mikið er mikið að
gera hjá þessu fullorðna fólki.

Tími 6:30
Orð alls = 144; CIU = 68; Nafnorð = 17; Sagnorð = 11

Ályktanir
•

Afturvirk skoðun á meðferðargögnum –
aðferðafræðilega ekki sterkt rannsóknarsnið.

•

Fyrir og eftir samanburður gefur þó
vísbendingar í þá átt að taltog geti gagnast
sem meðferð við krónísku málstoli samhliða
mállegu verkstoli.

•

Kostur að einstaklingur geti æft sig sjálfur
heima og aukið þannig ákafa meðferðar.

HEIMILDIR
Fridriksson J, Baker JM, Whiteside J, Eoute D, Moser D, Vesselinov R
& Rorden C (2009). Treating visual speech perception to improve
speech production in non- fluent aphasia. Stroke, 40(3), 853–858.
Fridriksson J, Hubbard HI, Hudspeth SG, Holland, AL, Bonilha, L,
Fromm, D & Rorden, C (2012). Speech entrainment enables
patients with Broca’s aphasia to produce fluent speech. Brain,
135, 3815-3829.
Nicholas LE & Brookshire RH (1993). A system for quantifying the
informativeness and efficiency of the connected speech of adults
with aphasia. Journal of Speech and Hearing Research , 36, 338350.
Prins R & Bastiaanse R (2004). Review: Analysing the spontaneous
speech of aphasic speakers. Aphasiology, 18(12), 1075-1091.
Hall D, Fussell C, Summerfield A (2005). Reading fluent speech from
talking faces: Typical brain networks and individual differences.
Journal of Cognitive Neuroscience, 17, 939-953.

TAKK FYRIR


Slide 21

Taltog sem meðferð við
krónísku málstoli
Þórunn Hanna Halldórsdóttir
yfirtalmeinafræðingur á Reykjalundi
Málþing Félags talmeinafræðinga á Íslandi 26. mars 2015

Málstol

Vísar til málerfiðleika sem tengjast áunnum skaða
á málstöðvum heilans.

Málstol skiptist í marga flokka eftir einkennum og
staðsetningu skaðans. Þeirra á meðal eru:
1. máltjáningarstol eða Broca‘s málstol
2. málskilningsstol eða Wernicke‘s málstol
3. Algert málstol

Málstöðvar heilans

Tjáningarmálstol

Yfirleitt vegna skemmdar á Broca svæði
•
•
•

Tjáning höktandi og áreynslufull
Setningar eru stuttar (1-3 orð)
Málfræði er ábótavant

Mállegt verkstol er algeng fylgiröskun
máltjáningarstols.

Mállegt verkstol

Truflun á taugaboðum til talfæra sem veldur:
• Bjöguðum framburði
• Ófyrirsjáanlegar villur
• Hægur framburður
• Óeðlilegt tónfall
Þessi einkenni valda oft að erfitt er að skilja talið
Þekkt er að máltjáningarstol og mállegt verkstol
tekur illa við þjálfun.

Rannsóknir hafa sýnt:
•

Að Broca’s svæðið tekur einnig þátt í
talskynjun (bæði með heyrnræn og sjónræn
áreiti) (sjá t.d. Hall, Fussel, & Summerfield, 2005, ofl.)

•

Ef horft er á varahreyfingar + hlustað -> aukin
virkni á Broca’s svæði. (Fridriksson, et al. 2009)

•

Einstaklingar með máltjáningarstol geta hermt
eftir tali annarra í rauntíma þó þeir geti ekki
endurtekið tal eftir öðrum (Rosenbek, 1973, Fridriksson, et
al. 2009).

Taltog (speech entrainment)*
Meðferðarform þar sem einstaklingur hlustar á texta,
horfir á varahreyfingar og reynir að tala með.
Í þessu felst nægilegt sjónrænt og heyrnrænt áreiti til
að einstaklingurinn geti fylgt textanum eftir með
kórtali (þ.e. hann talar í kór).
Þannig er einstaklingi sem einungis talar í 1-3 orða
setningum gert kleift að tala samfleytt í lengri tíma
en ella!
MYNDBAND
*Hugtak frá Júlíusi Friðrikssyni talmeinafræðingi og prófessor og hans rannsóknarhópi í
University of South Carolina (íslensk þýðing Sigríður Magnúsdóttir, talmfræðingur)

Útfærsla meðferðar
Einstaklingurinn hleður 1 mínútu myndbandi í
símann sinn eða spjaldtölvu sem hann notar til að
æfa sig.
Fyrirmælin eru að hlusta, horfa og tala í kór með
myndbandinu.
Æfingaráætlun:
• 2x á dag 30 mín (30 skipti) í senn, alla virka
daga.
•

Eitt myndband tekið fyrir í eina viku, þá skipt
og nýtt myndband tekur við.

Lýsing á tilfelli - AS

•

Karlmaður á besta aldri, 5 ár frá áfalli.

•

Alvarlegt tjáningarstol og mállegt verkstol.

•

Uppigangandi við staf/hækju, sjálfbjarga.

•

Er mjög áhugasamur um þjálfun.

Gangur meðferðar
•

Tvö 5 mán heima-þjálfunartímabil (Taltog 1 og
Taltog 2)

•

Fyrir og eftir tekin málsýni þar sem AS var
beðinn um að lýsa 3 myndum af mismunandi
aðstæðum.

•

Til samanburðar voru til málsýni frá fimm tímapunktum á tímabilinu 2009-2011

Mynd 1

FJÖLDI VIÐEIGANDI
INNIHALDSORÐA (CIU)*
Taltog 1

350

Taltog 2

300

Fyrir og eftir
innlögn 2

250
200

154

150

50

115

103
82

232
199

Fyrir og eftir
innlögn 1

100

264

63

16

0

* Byggt á aðferð Nicholas & Brookshire (2003)

FJÖLDI ORÐMYNDA
300

271
Fyrir taltog

250

Eftir taltog
221
205

200

148

150

121

121

100

50

0

Mars2010

ág2011a

Jan2013

maí 2013

jan2014

maí2014

FJÖLDI NO + SO
Taltog 1
Taltog 2

100

88

90
79

80

Innlögn 2

70

69

60
50

50

Innlögn 1

40

45
38
30

28

30

20
10

7

0
2.11.09 14.12.09

8.3.10

3.8.11

25.8.11

2.1.13

28.5.13

15.1.14

12.5.14

FJÖLDI NO OG SO
60

Fyrir taltog

Eftir taltog
P

50

Fyrir taltog

40

30
20
10
0
NAFNORÐ

SAGNORÐ

Eftir taltog

Dæmi um frásögn – des 2009
(fyrirlögn #2)
já, það som er að gerast að það er, XXXstaður á XXX. Á, já botana.
Og já, já já og þarn, þarna erum með mann sem er að leggja á borð.
og þarna er er maður sem er að hræra í bollanum og þarna er
maður sem er að koma með egg. þarna er maður sem er já,
manneskja sem er að bjudde nei taka niður það sem þú, já hún já er
gu merkilegt er, já. æjæj, já, jájá. ja hérna ja nei, nei.

Tími 2:56
Orð alls = 80; CIU = 23; Nafnorð = 7; Sagnorð = 4;

Dæmi um frásögn – jan 13
Fyrir Taltog 1 - fyrirlögn #5
Það, uh er frúin að taka við, orðum, að já, fá að vita hvað þau
ætluðu að fá og stelpan er að stú, að súpa súpa. Og, já, maðurinn
er að hræra í bolla. Maðurinn er að, leggja, það, er að taka, matinn
af borðinu og setja í, uppþvottaXXX. Og eitt er maðurinn að gera, þá
ætti hann að, að, hu ha, og svona, já og svona sá, það er, það er, já,
það já, kokk kokk er að koma með, einfaldan rétt og svo er, (bendir á
blóm). já já.

Tími = 3:50
Orð alls = 82; CIU = 35; Nafnorð = 8; Sagnorð = 8;

Dæmi um frásögn maí 13
Eftir Taltog 1 - fyrirlögn #6
Þá sé ég að stúlka er að skrifa niður og, já, skrifa niður, já, eftir,
kikoner som er hérna. Mamman hún er að spyrja, já manninn hvaða
áherslu það á að setja á blaðið. Og svo er stúlkan hennar og svo ég
kom ekki etta þetta var hún, á að XXX líka. Og svo er blómstur í
pottinum. Og já Og hún skrifar niður pöntunina. Og það er, gutt og
Sigga, og strákur að taka saman, ofsalega mikið og setja í
uppþvotta já, vélina. Og hann og jamm, ofsalega mikið að setja í
uppþvottavélina. Bolla og, já. fína hreiður. Og hann er, Já og svo er
hérna Kunn, kunni, já kunni, som er að hræra í bollanum og já,
hræra í bollanum. Svo er kaka og vera í loki hjá hér, já, já. Svo er
mann som er, kokkur að koma með já, steik, já, á bakkanum. Og
hann er svona uppdressað, ofsalega góður og flottan búning. Svo er
hérna einkastofen, og handfang og hérna og handfang á, og hann er
hérna, og svona, og já, og já, og pebar.

Tími = 6:00
Orð alls = 180; CIU = 38; Nafnorð = 15; Sagnorð = 6

Dæmi um frásögn – maí 1014
Eftir Taltog 2 - Tími #9
Já það er að, konan er að skrifa niður hvað þá er að panta. Og
spyr, já, kona hvað ætlar þú að fá. Og svo spyr hún herrann hvað
ætlar þú að fá? og svo spyr hún, já, og svo hefur hún látið vatn á
borðið og spyr, pilt og stúlku, hvað ætlir þú að fá. Svo er þeir,
herramaðurinn er með svuntu og hann er að taka af borðinu og
diska og bolla og svoleiðis. Já, svo er það einn herramaður sem er
að hræra í bolla og er að hugsa sitt. Kokkurinn er að koma með já,
koma á borðinu er diskur, hann er að koma, já, já, og, Hvað er hvað,
heitir þetta? Og svo XXX, já, og hún setur þetta hérna á. Hún, hérna
á, setur, Þjónustustúlkan setur þetta hérna á. Og mikið er mikið að
gera hjá þessu fullorðna fólki.

Tími 6:30
Orð alls = 144; CIU = 68; Nafnorð = 17; Sagnorð = 11

Ályktanir
•

Afturvirk skoðun á meðferðargögnum –
aðferðafræðilega ekki sterkt rannsóknarsnið.

•

Fyrir og eftir samanburður gefur þó
vísbendingar í þá átt að taltog geti gagnast
sem meðferð við krónísku málstoli samhliða
mállegu verkstoli.

•

Kostur að einstaklingur geti æft sig sjálfur
heima og aukið þannig ákafa meðferðar.

HEIMILDIR
Fridriksson J, Baker JM, Whiteside J, Eoute D, Moser D, Vesselinov R
& Rorden C (2009). Treating visual speech perception to improve
speech production in non- fluent aphasia. Stroke, 40(3), 853–858.
Fridriksson J, Hubbard HI, Hudspeth SG, Holland, AL, Bonilha, L,
Fromm, D & Rorden, C (2012). Speech entrainment enables
patients with Broca’s aphasia to produce fluent speech. Brain,
135, 3815-3829.
Nicholas LE & Brookshire RH (1993). A system for quantifying the
informativeness and efficiency of the connected speech of adults
with aphasia. Journal of Speech and Hearing Research , 36, 338350.
Prins R & Bastiaanse R (2004). Review: Analysing the spontaneous
speech of aphasic speakers. Aphasiology, 18(12), 1075-1091.
Hall D, Fussell C, Summerfield A (2005). Reading fluent speech from
talking faces: Typical brain networks and individual differences.
Journal of Cognitive Neuroscience, 17, 939-953.

TAKK FYRIR


Slide 22

Taltog sem meðferð við
krónísku málstoli
Þórunn Hanna Halldórsdóttir
yfirtalmeinafræðingur á Reykjalundi
Málþing Félags talmeinafræðinga á Íslandi 26. mars 2015

Málstol

Vísar til málerfiðleika sem tengjast áunnum skaða
á málstöðvum heilans.

Málstol skiptist í marga flokka eftir einkennum og
staðsetningu skaðans. Þeirra á meðal eru:
1. máltjáningarstol eða Broca‘s málstol
2. málskilningsstol eða Wernicke‘s málstol
3. Algert málstol

Málstöðvar heilans

Tjáningarmálstol

Yfirleitt vegna skemmdar á Broca svæði
•
•
•

Tjáning höktandi og áreynslufull
Setningar eru stuttar (1-3 orð)
Málfræði er ábótavant

Mállegt verkstol er algeng fylgiröskun
máltjáningarstols.

Mállegt verkstol

Truflun á taugaboðum til talfæra sem veldur:
• Bjöguðum framburði
• Ófyrirsjáanlegar villur
• Hægur framburður
• Óeðlilegt tónfall
Þessi einkenni valda oft að erfitt er að skilja talið
Þekkt er að máltjáningarstol og mállegt verkstol
tekur illa við þjálfun.

Rannsóknir hafa sýnt:
•

Að Broca’s svæðið tekur einnig þátt í
talskynjun (bæði með heyrnræn og sjónræn
áreiti) (sjá t.d. Hall, Fussel, & Summerfield, 2005, ofl.)

•

Ef horft er á varahreyfingar + hlustað -> aukin
virkni á Broca’s svæði. (Fridriksson, et al. 2009)

•

Einstaklingar með máltjáningarstol geta hermt
eftir tali annarra í rauntíma þó þeir geti ekki
endurtekið tal eftir öðrum (Rosenbek, 1973, Fridriksson, et
al. 2009).

Taltog (speech entrainment)*
Meðferðarform þar sem einstaklingur hlustar á texta,
horfir á varahreyfingar og reynir að tala með.
Í þessu felst nægilegt sjónrænt og heyrnrænt áreiti til
að einstaklingurinn geti fylgt textanum eftir með
kórtali (þ.e. hann talar í kór).
Þannig er einstaklingi sem einungis talar í 1-3 orða
setningum gert kleift að tala samfleytt í lengri tíma
en ella!
MYNDBAND
*Hugtak frá Júlíusi Friðrikssyni talmeinafræðingi og prófessor og hans rannsóknarhópi í
University of South Carolina (íslensk þýðing Sigríður Magnúsdóttir, talmfræðingur)

Útfærsla meðferðar
Einstaklingurinn hleður 1 mínútu myndbandi í
símann sinn eða spjaldtölvu sem hann notar til að
æfa sig.
Fyrirmælin eru að hlusta, horfa og tala í kór með
myndbandinu.
Æfingaráætlun:
• 2x á dag 30 mín (30 skipti) í senn, alla virka
daga.
•

Eitt myndband tekið fyrir í eina viku, þá skipt
og nýtt myndband tekur við.

Lýsing á tilfelli - AS

•

Karlmaður á besta aldri, 5 ár frá áfalli.

•

Alvarlegt tjáningarstol og mállegt verkstol.

•

Uppigangandi við staf/hækju, sjálfbjarga.

•

Er mjög áhugasamur um þjálfun.

Gangur meðferðar
•

Tvö 5 mán heima-þjálfunartímabil (Taltog 1 og
Taltog 2)

•

Fyrir og eftir tekin málsýni þar sem AS var
beðinn um að lýsa 3 myndum af mismunandi
aðstæðum.

•

Til samanburðar voru til málsýni frá fimm tímapunktum á tímabilinu 2009-2011

Mynd 1

FJÖLDI VIÐEIGANDI
INNIHALDSORÐA (CIU)*
Taltog 1

350

Taltog 2

300

Fyrir og eftir
innlögn 2

250
200

154

150

50

115

103
82

232
199

Fyrir og eftir
innlögn 1

100

264

63

16

0

* Byggt á aðferð Nicholas & Brookshire (2003)

FJÖLDI ORÐMYNDA
300

271
Fyrir taltog

250

Eftir taltog
221
205

200

148

150

121

121

100

50

0

Mars2010

ág2011a

Jan2013

maí 2013

jan2014

maí2014

FJÖLDI NO + SO
Taltog 1
Taltog 2

100

88

90
79

80

Innlögn 2

70

69

60
50

50

Innlögn 1

40

45
38
30

28

30

20
10

7

0
2.11.09 14.12.09

8.3.10

3.8.11

25.8.11

2.1.13

28.5.13

15.1.14

12.5.14

FJÖLDI NO OG SO
60

Fyrir taltog

Eftir taltog
P

50

Fyrir taltog

40

30
20
10
0
NAFNORÐ

SAGNORÐ

Eftir taltog

Dæmi um frásögn – des 2009
(fyrirlögn #2)
já, það som er að gerast að það er, XXXstaður á XXX. Á, já botana.
Og já, já já og þarn, þarna erum með mann sem er að leggja á borð.
og þarna er er maður sem er að hræra í bollanum og þarna er
maður sem er að koma með egg. þarna er maður sem er já,
manneskja sem er að bjudde nei taka niður það sem þú, já hún já er
gu merkilegt er, já. æjæj, já, jájá. ja hérna ja nei, nei.

Tími 2:56
Orð alls = 80; CIU = 23; Nafnorð = 7; Sagnorð = 4;

Dæmi um frásögn – jan 13
Fyrir Taltog 1 - fyrirlögn #5
Það, uh er frúin að taka við, orðum, að já, fá að vita hvað þau
ætluðu að fá og stelpan er að stú, að súpa súpa. Og, já, maðurinn
er að hræra í bolla. Maðurinn er að, leggja, það, er að taka, matinn
af borðinu og setja í, uppþvottaXXX. Og eitt er maðurinn að gera, þá
ætti hann að, að, hu ha, og svona, já og svona sá, það er, það er, já,
það já, kokk kokk er að koma með, einfaldan rétt og svo er, (bendir á
blóm). já já.

Tími = 3:50
Orð alls = 82; CIU = 35; Nafnorð = 8; Sagnorð = 8;

Dæmi um frásögn maí 13
Eftir Taltog 1 - fyrirlögn #6
Þá sé ég að stúlka er að skrifa niður og, já, skrifa niður, já, eftir,
kikoner som er hérna. Mamman hún er að spyrja, já manninn hvaða
áherslu það á að setja á blaðið. Og svo er stúlkan hennar og svo ég
kom ekki etta þetta var hún, á að XXX líka. Og svo er blómstur í
pottinum. Og já Og hún skrifar niður pöntunina. Og það er, gutt og
Sigga, og strákur að taka saman, ofsalega mikið og setja í
uppþvotta já, vélina. Og hann og jamm, ofsalega mikið að setja í
uppþvottavélina. Bolla og, já. fína hreiður. Og hann er, Já og svo er
hérna Kunn, kunni, já kunni, som er að hræra í bollanum og já,
hræra í bollanum. Svo er kaka og vera í loki hjá hér, já, já. Svo er
mann som er, kokkur að koma með já, steik, já, á bakkanum. Og
hann er svona uppdressað, ofsalega góður og flottan búning. Svo er
hérna einkastofen, og handfang og hérna og handfang á, og hann er
hérna, og svona, og já, og já, og pebar.

Tími = 6:00
Orð alls = 180; CIU = 38; Nafnorð = 15; Sagnorð = 6

Dæmi um frásögn – maí 1014
Eftir Taltog 2 - Tími #9
Já það er að, konan er að skrifa niður hvað þá er að panta. Og
spyr, já, kona hvað ætlar þú að fá. Og svo spyr hún herrann hvað
ætlar þú að fá? og svo spyr hún, já, og svo hefur hún látið vatn á
borðið og spyr, pilt og stúlku, hvað ætlir þú að fá. Svo er þeir,
herramaðurinn er með svuntu og hann er að taka af borðinu og
diska og bolla og svoleiðis. Já, svo er það einn herramaður sem er
að hræra í bolla og er að hugsa sitt. Kokkurinn er að koma með já,
koma á borðinu er diskur, hann er að koma, já, já, og, Hvað er hvað,
heitir þetta? Og svo XXX, já, og hún setur þetta hérna á. Hún, hérna
á, setur, Þjónustustúlkan setur þetta hérna á. Og mikið er mikið að
gera hjá þessu fullorðna fólki.

Tími 6:30
Orð alls = 144; CIU = 68; Nafnorð = 17; Sagnorð = 11

Ályktanir
•

Afturvirk skoðun á meðferðargögnum –
aðferðafræðilega ekki sterkt rannsóknarsnið.

•

Fyrir og eftir samanburður gefur þó
vísbendingar í þá átt að taltog geti gagnast
sem meðferð við krónísku málstoli samhliða
mállegu verkstoli.

•

Kostur að einstaklingur geti æft sig sjálfur
heima og aukið þannig ákafa meðferðar.

HEIMILDIR
Fridriksson J, Baker JM, Whiteside J, Eoute D, Moser D, Vesselinov R
& Rorden C (2009). Treating visual speech perception to improve
speech production in non- fluent aphasia. Stroke, 40(3), 853–858.
Fridriksson J, Hubbard HI, Hudspeth SG, Holland, AL, Bonilha, L,
Fromm, D & Rorden, C (2012). Speech entrainment enables
patients with Broca’s aphasia to produce fluent speech. Brain,
135, 3815-3829.
Nicholas LE & Brookshire RH (1993). A system for quantifying the
informativeness and efficiency of the connected speech of adults
with aphasia. Journal of Speech and Hearing Research , 36, 338350.
Prins R & Bastiaanse R (2004). Review: Analysing the spontaneous
speech of aphasic speakers. Aphasiology, 18(12), 1075-1091.
Hall D, Fussell C, Summerfield A (2005). Reading fluent speech from
talking faces: Typical brain networks and individual differences.
Journal of Cognitive Neuroscience, 17, 939-953.

TAKK FYRIR