Slide 1

Віктар Любецкі
Дзесці зязюля гукала:
“Таленту колькі адмерыць
Коласу з Янкай Купалай? –
Майце бязконцую меру”.
Волаты роднай старонкі –
Мовы матулінай хаты,
Ціха спявайце ці звонка,
Песні падхопяць дзяўчаты.
Мо пра Сымона – музыку,
Як ён зайграе на скрыпцы:
Ўсе, хто малы, хто вялікі
Таленту будуць дзівіцца.

Ці пра ільва магілу
Сумную песню прапойце.
Спіць закаханы асілак,
Думкі яго супакойце.
Дзіўныя, гучныя вершы
Мусіць вам зорка паслала.
Першыя ў шэрагу першых –
Колас і Янка Купала.

ЯНКА КУПАЛА
(Іван Дамінікавіч
Луцэвіч)

1882-1942

НАРАДЗІЎСЯ 7 ЛІПЕНЯ 1882 ГОДА Ў ФАЛЬВАРКУ ВЯЗЫНКА ВІЛЕЙСКАГА
ПАВЕТА
У СЯМ'І АРАНДАТАРА . У 1898 Г. СКОНЧЫЎ БЕЛАРУЦКУЮ
НАРОДНУЮ НАВУЧАЛЬНЮ. ПАСЛЯ СМЕРЦІ БАЦЬКІ (1902) ГОД ПРАЦАВАЎ
НА ГАСПАДАРЦЫ, ПОТЫМ - ХАТНІ НАСТАЎНІК, ПІСАР У СУДОВАГА СЛЕДЧАГА
Ў РАДАШКОВІЧАХ (1903), МАЛОДШЫ ПРЫКАЗЧЫК У ПАМЕШЧЫКА Ў
СЕННЕНСКІМ ПАВЕЦЕ МАГІЛЕЎСКАЙ ГУБЕРНІ (1904), ПРАКТЫКАНТ І
ПАМОЧНІК ВІНАКУРА Ў МАЁНТКУ СЁМКАВА ПАД МЕНСКАМ, НА БРОВАРЫ Ў
ЯХІМОЎШЧЫНЕ НА МАЛАДЭЧАНШЧЫНЕ, У МАЁНТКУ ДОЛЬНЫ СНОЎ
НАВАГРАДСКАГА ПАВЕТА (1905-1908), СУПРАЦОЎНІК «НАШАЙ НІВЫ» І
АДНАЧАСОВА БІБЛІЯТЭКАР БІБЛІЯТЭКІ «ВЕДЫ»
Б. Л. ДАНІЛОВІЧА (ВІЛЬНЯ, 1908-1909). У 1909-1913 ГГ. ВУЧЫЎСЯ НА
АГУЛЬНААДУКАЦЫЙНЫХ КУРСАХ А. С. ЧАРНЯЕВА Ў ПЕЦЯРБУРГУ. З
КАСТРЫЧНІКА 1913 Г. ЗНОЎ У ВІЛЬНІ, СУПРАЦОЎНІК «БЕЛАРУСКАГА
ВЫДАВЕЦКАГА ТАВАРЫСТВА», РЭДАКТАР «НАШАЙ НІВЫ» (1914-1915).

У ВЕРАСНІ 1915 Г. ВЫЕХАЎ У МАСКВУ, ДЗЕ ВУЧЫЎСЯ Ў НАРОДНЫМ
УНІВЕРСІТЭЦЕ. У СТУДЗЕНІ 1916 Г. ПРЫЗВАНЫ Ў АРМІЮ. СЛУЖЫЎ У
ДАРОЖНА-БУДАЎНІЧЫМ АТРАДЗЕ ВАРШАЎСКАЙ АКРУГІ ШЛЯХОЎ ЗНОСІН У
МЕНСКУ, ПОЛАЦКУ, А ТАКСАМА Ў СМАЛЕНСКУ, ДЗЕ СУСТРЭЎ
КАСТРЫЧНІЦКУЮ РЭВАЛЮЦЫЮ.
У 1919 Г. ПЕРАЕХАЎ У МЕНСК, ДЗЕ І ЖЫЎ ДА ПАЧАТКУ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ. УДЗЕЛЬНІЧАЎ У СТВАРЭННІ НАЦЫЯНАЛЬНАГА
ТЭАТРА , БЕЛАРУСКАГА ДЗЯРЖАЎНАГА ЎНІВЕРСІТЭТА , АКАДЭМІІ НАВУК
БССР, У РАЗГОРТВАННІ ВЫДАВЕЦКАЙ СПРАВЫ. У ГАДЫ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ ЖЫЎ У МАСКВЕ, У ПАСЁЛКУ ПЯЧЫШЧЫ КАЛЯ
КАЗАНІ. АБІРАЎСЯ КАНДЫДАТАМ У СЯБРЫ ЦВК БССР (1927-1929),
СЯБРАМ
ЦВК БССР (1929-1931, 1935-1938), ДЭПУТАТАМ
ВЯРХОЎНАГА САВЕТА БССР (З 1940 Г.). АКАДЭМІК АН БССР, АН УССР.
СЯБРА СП СССР З 1934 Г. НАРОДНЫ ПАЭТ БССР (1925).
УЗНАГАРОДЖАНЫ ОРДЭНАМ ЛЕНІНА . ТРАГІЧНА ЗАГІНУЎ 28.06.1942 Г. У
МАСКВЕ. УРНА З ПРАХАМ ПЕРАВЕЗЕНА Ў МЕНСК У 1962 Г.

«СПАДЧЫНА»
Янка Купала
Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына;
Памiж сваiх i чужакоў
Яна мне ласкай матчынай.
Аб ёй мне баюць казкi-сны
Вясеннiя праталiны,
I лесу шэлест верасны,
I ў полi дуб апалены.
Аб ёй мне будзiць успамiн
На лiпе бусел клёкатам
I той стары амшалы тын,
Што лёг ля вёсак покатам;
I тое нуднае ягнят
Бляянне-зоў на пасьбiшчы,
I крык варонiных грамад
На могiлкавым кладбiшчы.

I ў белы дзень i ў чорну ноч
Я ўсцяж раблю агледзіны,
Цi гэты скарб не збрыў дзе
проч,
Цi трутнем ён не з'едзены.

Нашу яго ў жывой душы,
Як вечны светач-полымя,
Што сярод цемры i глушы
Мне свецiць мiж вандоламi.
Жыве з iм дум маiх сям'я
I снiць з iм сны нязводныя…
Завецца ж спадчына мая
Ўсяго Старонкай Роднаю.

ЯНКА КУПАЛА
«Бацькаўшчына»
З зямлёй і небам звязывае мяне ніць —
Неразарваная веквечна павуціна:
Зямля мяне галубіць, як вернага сына,
А сонца мне душу не кідае туліць,
Яшчэ ў калысцы я наўчыўся з песень сніць
Аб гэтых блізкіх мне, а цесных так мясцінах:
Што роднай нівы я мільённая часціна,
Што зоркі роднай ў сэрцы мне іскрынка
тліць.
Так Бацькаўшчыну я здабыў сабе без злосці,
Узрос з яе й чужых з яе не скінуў косці,
Грудзьмі тулюсь к ёй, як да матчыных
грудзей.
I калі здзекуецца нада мною хтосьці —
Над Бацькаўшчынай здзекваецца ён маей,
Калі ж над ёй — мяне тым крыўдзіць
найцяжэй.

«Мая думка»
Як вецер, як птушка, дзе сонца, дзе зоры,
Так рвецца, нясецца ўдаль думка мая;
Абымецца з небам, пакоціцца ў мора,
Ў вялікае мора людскога жыцця.
I ўдарыцца ў сэрца так смутна, балесне, Як лісцем віхура, так ім скалыхне,
Так ім закалоціць, аж выклікне песню...
Ўжо з песняй ляціць зноў да зор к вышыне.
Запеўшы пахвалай нязведанай далі,
К вядомай павернецца долі людской;
Адсвеціцца ў слёзах, як свечка ў крышталі,
Ды ў свет зноў за сонцам, за новай зарой!

На небе свабода, святло і прыволле, –
А думцы замала: няма там людзей;
Людзей на зямельцы спаткае даволі,
Дык сонца і воля не свецяць тут ей...
I так без упынку, то к небу – дзе зоры,
Нясецца, як птушка, ўдаль думка мая;
То скоціцца ў мора, ў вялікае мора
Людскога, забытага шчасцем жыцця.

«Як у лесе зацвіталі...»
Янка Купала
Як у лесе зацвіталі
Ліпы ды каліна, –
Залатыя сны снавалі
Мы з табой, дзяўчына.

Мігацелі, зіхацелі
У пракосах косы,
Заміралі кветкі, зелле,
Заміралі росы.

Калыхаліся, шумелі
Вольныя бярозы,
Шапацелі, шалясцелі
Трыснягі ды лозы.

Як даспела, счырванела
Ягада-рабіна, –
Ўвокал глянулі нясмела
Мы з табой, дзяўчына.

Як у жыце наліліся
Каласкі нагінна, –
Сустрэліся, абняліся
Мы з табой, дзяўчына.

Верасы пад лісцем спалі,
Бор зялёны гнуўся,
Недзе пелі ў цёмнай далі
Журавы ды гусі...

Якуб Колас
(Канстанцін
Міхайлавіч
Міцкевіч)

1882 - 1956

Нарадзіўся Якуб Колас 3 лістапада 1882 года ў вёсцы Акінчыцы
на стаўбцоўшчыне ў сям'і лесніка. Раннія дзіцячыя гады прайшлі
ў лесніковых сядзібах ласток і альбуць, што недалёка ад вёскі
мікалаеўшчына. У 1898 паступіў у нясвіжскую настаўніцкую
семінарыю, якую паспяхова скончыў у 1902 годзе. Настаўнічаў у
вёсках люсіна ганцавіцкага раёну (1902—1904), пінкавічы
пінскага раёну (1904—1906).
За рэвалюцыйную прапаганду ў 1906 годзе быў пераведзены з
пінкавічаў у верхменскую народную вучэльню ігуменскага павету.
За ўдзел у нелегальным настаўніцкім з'ездзе 10 ліпеня 1906 года
быў звольнены. Зімой 1906—1907 гг. Жыў ва ўрочышчы смольня,
вёў прыватную школу. У траўні-чэрвені 1907 г. Працаваў у газеце
«наша ніва» ў вільні, быў загадчыкам літаратурнага аддзелу, але
на загад паліцыі мусіў пакінуць вільню. У 1908 годзе — праца ў
прыватнай школе ў вёсцы Сані талачынскага раёну.

15 верасня 1908 г. за ўдзел у настаўніцкім з'ездзе і нелегальную
работу быў асуджаны на тры гады, адбываў пакаранне ў мінскім
астрозе. У 1912—1914 гг. працаваў настаўнікам у 3-й прыходзкай
навучальні ў Пінску.
У час першае сусветнай вайны разам з сям’ёй эвакуіраваўся ў
Дзмітраўскі павет Маскоўскаё губерні, настаўнічаў у сяле
Старыкава. Быў мабілізаваны ў армію (верасень 1915). Скончыў
Аляксандраўскую ваенную навучальню (Масква, 1916). Служыў у
запасным палку ў Пярмі. Летам 1917 у чыне падпаручніка
накіраваны на Румынскі фронт, але цяжка захварэў і быў
эвакуяваны ў горад Абаянь на Куршчыне, дзе жыла ягоная
жонка з дзецьмі. Працаваў там настаўнікам, школьным
інструктарам. Паводле дэкрэту Савецкага ўраду ў пачатку 1918
звольнены з войска як настаўнік.

На выклік ураду БССР у траўні 1921 пераехаў у Менск.
папрыездзе працаваў у Навукова-тэрміналагічнай камісіі
Народнага камісарыяту асветы, выкладаў у Мінскім беларускім
пэдагагічным
тэхнікуме,
у
Беларускім
дзяржаўным
універсітэце, чытаў лекцыі на курсах настаўнікаў, займаўся
навуковай дзейнасцю ў Інстытуце беларускай культуры. З дня
ўтварэння Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1 студзеня
1929 г.) быў яе нязменным віцэ-прэзідэнтам. У 1935 г.
удзельнічаў у рабоце Кангрэсу ў абарону культуры ў Парыжы. У
Вялікую Айчынную вайну жыў у Клязьме (пад Масквой),
Ташкенце (жнівень 1941 — лістапад 1943), Маскве, займаўся
творчай і навукова-грамадзкай дзейнасцю. У снежні 1944 г.
вярнуўся ў Мінск. Быў сябрам ЦВК БССР (1929—1931, 1935—
1938), дэпутатам Вярхоўнага Савету СССР (1946—1956) і БССР
(1938—1956),
з'яўляўся
старшынёй
Беларускага
рэспубліканскага камітэту абароны міру. Акадэмік АН БССР.
Сябра Саюзу пісьменьнікаў СССР з 1934 г.

«Майму другу»
Немалую дарогу прайшлі мы
Па чужой і па роднай зямлі.
Адыходзілі вёсны і зімы,
І гады за гадамі плылі.
Шмат снавалі мы кросен
шаўковых
З нашых думак-лятунак і мар;
Сустракалі нас ветла дубровы,
І лясы нам давалі свой дар.
Па-над рэчкай у лузе квяцістым
Мы хадзілі, бывала, не раз;
Векавыя дубы жоўтым лістам
Навявалі няўцямны нам сказ.

Жураўлі праляталі над полем,
Забіраючы лета з сабой,
Ды пагуліваў вецер на волі
З неакрэсленай ціхай журбой.
Эх, ды дзе не ляжалі пуціны!
Хіба можна іх змераць, злічыць?
Пакідалі мы дзве каляіны,
Але песня адна ў іх гучыць.
Аб той песні, што сэрца мне
поўніць,
Аб табе, кім жыву я заўжды,
Я хачу, мілы друг мой, напомніць,
Прыгадаўшы былыя гады.

«Дзяўчыне»
Не кажы, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца крыўду ўсю забудзе,
Час загоіць раны.
Тыя раны, што зладзеі
Сэрцу прычынілі,
Ты думкі і надзеі,
Што ў табе пабілі.
Ды ці ж варты баламуты,
Каб твой твар дзявочы
Засцілаўся ценем смуты
І тускнелі вочы?

Пройдзе ўсё, перажывецца, Вер мне, дарагая!
Будзе час - ускалыхнецца
Сэрца і ўзыграе.
А ў душы вясна настане,
Сэрца зноў палюбіць,
Прыдзе доля, ў вочкі гляне,
Шчыра прыгалубіць.

Не кажы ж, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца смутак перабудзе,
Час загоіць раны.

«ТАЛЬКА»
Талька - слаўная рачушка,
Грунт яе пясчаны,
Бераг мяккі, як падушка,
Дзірваном засланы.
Луг квяцісты па узбярэжжы,
А трава як лава.
Па грудах дубы, як вежы, Паглядзець цікава

А буслоў тых і не злічыш Цэлыя брыгады!
І такія іх абліччы,
Бы вядуць нарады.
Тут і чаплі, гусі,качкі
І сіваваронкі.
Колькі шуму і гарачкі,
Спеву і гамонкі!
А звярніце вашы вочы
Вось у гэту Тальку:
Зачаруе, каго хочаш Лёню і Натальку.

«НАДЫХОД ЗІМЫ»
Мяккі снег лятае пухам,
І канца яму няма,
І нясе сярдзітым духам,
Дзікім сіверам зіма.
Зачыняйце шчыльна хату,
Каб не дзьмулі халады,
На акно кладзіце мату,
Каб не клаў мароз сляды.
Даставайце з вышак сані,
Гайда сцежкі праціраць
І па белым акіяне
Ўдоўж і ўпоперак гуляць!

8C(Беи)
К92
Янка Купала: энцыклапедычны даведник . –
Мн. : Белорусская советская энциклопедия,
1986. – 727 с.


Slide 2

Віктар Любецкі
Дзесці зязюля гукала:
“Таленту колькі адмерыць
Коласу з Янкай Купалай? –
Майце бязконцую меру”.
Волаты роднай старонкі –
Мовы матулінай хаты,
Ціха спявайце ці звонка,
Песні падхопяць дзяўчаты.
Мо пра Сымона – музыку,
Як ён зайграе на скрыпцы:
Ўсе, хто малы, хто вялікі
Таленту будуць дзівіцца.

Ці пра ільва магілу
Сумную песню прапойце.
Спіць закаханы асілак,
Думкі яго супакойце.
Дзіўныя, гучныя вершы
Мусіць вам зорка паслала.
Першыя ў шэрагу першых –
Колас і Янка Купала.

ЯНКА КУПАЛА
(Іван Дамінікавіч
Луцэвіч)

1882-1942

НАРАДЗІЎСЯ 7 ЛІПЕНЯ 1882 ГОДА Ў ФАЛЬВАРКУ ВЯЗЫНКА ВІЛЕЙСКАГА
ПАВЕТА
У СЯМ'І АРАНДАТАРА . У 1898 Г. СКОНЧЫЎ БЕЛАРУЦКУЮ
НАРОДНУЮ НАВУЧАЛЬНЮ. ПАСЛЯ СМЕРЦІ БАЦЬКІ (1902) ГОД ПРАЦАВАЎ
НА ГАСПАДАРЦЫ, ПОТЫМ - ХАТНІ НАСТАЎНІК, ПІСАР У СУДОВАГА СЛЕДЧАГА
Ў РАДАШКОВІЧАХ (1903), МАЛОДШЫ ПРЫКАЗЧЫК У ПАМЕШЧЫКА Ў
СЕННЕНСКІМ ПАВЕЦЕ МАГІЛЕЎСКАЙ ГУБЕРНІ (1904), ПРАКТЫКАНТ І
ПАМОЧНІК ВІНАКУРА Ў МАЁНТКУ СЁМКАВА ПАД МЕНСКАМ, НА БРОВАРЫ Ў
ЯХІМОЎШЧЫНЕ НА МАЛАДЭЧАНШЧЫНЕ, У МАЁНТКУ ДОЛЬНЫ СНОЎ
НАВАГРАДСКАГА ПАВЕТА (1905-1908), СУПРАЦОЎНІК «НАШАЙ НІВЫ» І
АДНАЧАСОВА БІБЛІЯТЭКАР БІБЛІЯТЭКІ «ВЕДЫ»
Б. Л. ДАНІЛОВІЧА (ВІЛЬНЯ, 1908-1909). У 1909-1913 ГГ. ВУЧЫЎСЯ НА
АГУЛЬНААДУКАЦЫЙНЫХ КУРСАХ А. С. ЧАРНЯЕВА Ў ПЕЦЯРБУРГУ. З
КАСТРЫЧНІКА 1913 Г. ЗНОЎ У ВІЛЬНІ, СУПРАЦОЎНІК «БЕЛАРУСКАГА
ВЫДАВЕЦКАГА ТАВАРЫСТВА», РЭДАКТАР «НАШАЙ НІВЫ» (1914-1915).

У ВЕРАСНІ 1915 Г. ВЫЕХАЎ У МАСКВУ, ДЗЕ ВУЧЫЎСЯ Ў НАРОДНЫМ
УНІВЕРСІТЭЦЕ. У СТУДЗЕНІ 1916 Г. ПРЫЗВАНЫ Ў АРМІЮ. СЛУЖЫЎ У
ДАРОЖНА-БУДАЎНІЧЫМ АТРАДЗЕ ВАРШАЎСКАЙ АКРУГІ ШЛЯХОЎ ЗНОСІН У
МЕНСКУ, ПОЛАЦКУ, А ТАКСАМА Ў СМАЛЕНСКУ, ДЗЕ СУСТРЭЎ
КАСТРЫЧНІЦКУЮ РЭВАЛЮЦЫЮ.
У 1919 Г. ПЕРАЕХАЎ У МЕНСК, ДЗЕ І ЖЫЎ ДА ПАЧАТКУ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ. УДЗЕЛЬНІЧАЎ У СТВАРЭННІ НАЦЫЯНАЛЬНАГА
ТЭАТРА , БЕЛАРУСКАГА ДЗЯРЖАЎНАГА ЎНІВЕРСІТЭТА , АКАДЭМІІ НАВУК
БССР, У РАЗГОРТВАННІ ВЫДАВЕЦКАЙ СПРАВЫ. У ГАДЫ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ ЖЫЎ У МАСКВЕ, У ПАСЁЛКУ ПЯЧЫШЧЫ КАЛЯ
КАЗАНІ. АБІРАЎСЯ КАНДЫДАТАМ У СЯБРЫ ЦВК БССР (1927-1929),
СЯБРАМ
ЦВК БССР (1929-1931, 1935-1938), ДЭПУТАТАМ
ВЯРХОЎНАГА САВЕТА БССР (З 1940 Г.). АКАДЭМІК АН БССР, АН УССР.
СЯБРА СП СССР З 1934 Г. НАРОДНЫ ПАЭТ БССР (1925).
УЗНАГАРОДЖАНЫ ОРДЭНАМ ЛЕНІНА . ТРАГІЧНА ЗАГІНУЎ 28.06.1942 Г. У
МАСКВЕ. УРНА З ПРАХАМ ПЕРАВЕЗЕНА Ў МЕНСК У 1962 Г.

«СПАДЧЫНА»
Янка Купала
Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына;
Памiж сваiх i чужакоў
Яна мне ласкай матчынай.
Аб ёй мне баюць казкi-сны
Вясеннiя праталiны,
I лесу шэлест верасны,
I ў полi дуб апалены.
Аб ёй мне будзiць успамiн
На лiпе бусел клёкатам
I той стары амшалы тын,
Што лёг ля вёсак покатам;
I тое нуднае ягнят
Бляянне-зоў на пасьбiшчы,
I крык варонiных грамад
На могiлкавым кладбiшчы.

I ў белы дзень i ў чорну ноч
Я ўсцяж раблю агледзіны,
Цi гэты скарб не збрыў дзе
проч,
Цi трутнем ён не з'едзены.

Нашу яго ў жывой душы,
Як вечны светач-полымя,
Што сярод цемры i глушы
Мне свецiць мiж вандоламi.
Жыве з iм дум маiх сям'я
I снiць з iм сны нязводныя…
Завецца ж спадчына мая
Ўсяго Старонкай Роднаю.

ЯНКА КУПАЛА
«Бацькаўшчына»
З зямлёй і небам звязывае мяне ніць —
Неразарваная веквечна павуціна:
Зямля мяне галубіць, як вернага сына,
А сонца мне душу не кідае туліць,
Яшчэ ў калысцы я наўчыўся з песень сніць
Аб гэтых блізкіх мне, а цесных так мясцінах:
Што роднай нівы я мільённая часціна,
Што зоркі роднай ў сэрцы мне іскрынка
тліць.
Так Бацькаўшчыну я здабыў сабе без злосці,
Узрос з яе й чужых з яе не скінуў косці,
Грудзьмі тулюсь к ёй, як да матчыных
грудзей.
I калі здзекуецца нада мною хтосьці —
Над Бацькаўшчынай здзекваецца ён маей,
Калі ж над ёй — мяне тым крыўдзіць
найцяжэй.

«Мая думка»
Як вецер, як птушка, дзе сонца, дзе зоры,
Так рвецца, нясецца ўдаль думка мая;
Абымецца з небам, пакоціцца ў мора,
Ў вялікае мора людскога жыцця.
I ўдарыцца ў сэрца так смутна, балесне, Як лісцем віхура, так ім скалыхне,
Так ім закалоціць, аж выклікне песню...
Ўжо з песняй ляціць зноў да зор к вышыне.
Запеўшы пахвалай нязведанай далі,
К вядомай павернецца долі людской;
Адсвеціцца ў слёзах, як свечка ў крышталі,
Ды ў свет зноў за сонцам, за новай зарой!

На небе свабода, святло і прыволле, –
А думцы замала: няма там людзей;
Людзей на зямельцы спаткае даволі,
Дык сонца і воля не свецяць тут ей...
I так без упынку, то к небу – дзе зоры,
Нясецца, як птушка, ўдаль думка мая;
То скоціцца ў мора, ў вялікае мора
Людскога, забытага шчасцем жыцця.

«Як у лесе зацвіталі...»
Янка Купала
Як у лесе зацвіталі
Ліпы ды каліна, –
Залатыя сны снавалі
Мы з табой, дзяўчына.

Мігацелі, зіхацелі
У пракосах косы,
Заміралі кветкі, зелле,
Заміралі росы.

Калыхаліся, шумелі
Вольныя бярозы,
Шапацелі, шалясцелі
Трыснягі ды лозы.

Як даспела, счырванела
Ягада-рабіна, –
Ўвокал глянулі нясмела
Мы з табой, дзяўчына.

Як у жыце наліліся
Каласкі нагінна, –
Сустрэліся, абняліся
Мы з табой, дзяўчына.

Верасы пад лісцем спалі,
Бор зялёны гнуўся,
Недзе пелі ў цёмнай далі
Журавы ды гусі...

Якуб Колас
(Канстанцін
Міхайлавіч
Міцкевіч)

1882 - 1956

Нарадзіўся Якуб Колас 3 лістапада 1882 года ў вёсцы Акінчыцы
на стаўбцоўшчыне ў сям'і лесніка. Раннія дзіцячыя гады прайшлі
ў лесніковых сядзібах ласток і альбуць, што недалёка ад вёскі
мікалаеўшчына. У 1898 паступіў у нясвіжскую настаўніцкую
семінарыю, якую паспяхова скончыў у 1902 годзе. Настаўнічаў у
вёсках люсіна ганцавіцкага раёну (1902—1904), пінкавічы
пінскага раёну (1904—1906).
За рэвалюцыйную прапаганду ў 1906 годзе быў пераведзены з
пінкавічаў у верхменскую народную вучэльню ігуменскага павету.
За ўдзел у нелегальным настаўніцкім з'ездзе 10 ліпеня 1906 года
быў звольнены. Зімой 1906—1907 гг. Жыў ва ўрочышчы смольня,
вёў прыватную школу. У траўні-чэрвені 1907 г. Працаваў у газеце
«наша ніва» ў вільні, быў загадчыкам літаратурнага аддзелу, але
на загад паліцыі мусіў пакінуць вільню. У 1908 годзе — праца ў
прыватнай школе ў вёсцы Сані талачынскага раёну.

15 верасня 1908 г. за ўдзел у настаўніцкім з'ездзе і нелегальную
работу быў асуджаны на тры гады, адбываў пакаранне ў мінскім
астрозе. У 1912—1914 гг. працаваў настаўнікам у 3-й прыходзкай
навучальні ў Пінску.
У час першае сусветнай вайны разам з сям’ёй эвакуіраваўся ў
Дзмітраўскі павет Маскоўскаё губерні, настаўнічаў у сяле
Старыкава. Быў мабілізаваны ў армію (верасень 1915). Скончыў
Аляксандраўскую ваенную навучальню (Масква, 1916). Служыў у
запасным палку ў Пярмі. Летам 1917 у чыне падпаручніка
накіраваны на Румынскі фронт, але цяжка захварэў і быў
эвакуяваны ў горад Абаянь на Куршчыне, дзе жыла ягоная
жонка з дзецьмі. Працаваў там настаўнікам, школьным
інструктарам. Паводле дэкрэту Савецкага ўраду ў пачатку 1918
звольнены з войска як настаўнік.

На выклік ураду БССР у траўні 1921 пераехаў у Менск.
папрыездзе працаваў у Навукова-тэрміналагічнай камісіі
Народнага камісарыяту асветы, выкладаў у Мінскім беларускім
пэдагагічным
тэхнікуме,
у
Беларускім
дзяржаўным
універсітэце, чытаў лекцыі на курсах настаўнікаў, займаўся
навуковай дзейнасцю ў Інстытуце беларускай культуры. З дня
ўтварэння Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1 студзеня
1929 г.) быў яе нязменным віцэ-прэзідэнтам. У 1935 г.
удзельнічаў у рабоце Кангрэсу ў абарону культуры ў Парыжы. У
Вялікую Айчынную вайну жыў у Клязьме (пад Масквой),
Ташкенце (жнівень 1941 — лістапад 1943), Маскве, займаўся
творчай і навукова-грамадзкай дзейнасцю. У снежні 1944 г.
вярнуўся ў Мінск. Быў сябрам ЦВК БССР (1929—1931, 1935—
1938), дэпутатам Вярхоўнага Савету СССР (1946—1956) і БССР
(1938—1956),
з'яўляўся
старшынёй
Беларускага
рэспубліканскага камітэту абароны міру. Акадэмік АН БССР.
Сябра Саюзу пісьменьнікаў СССР з 1934 г.

«Майму другу»
Немалую дарогу прайшлі мы
Па чужой і па роднай зямлі.
Адыходзілі вёсны і зімы,
І гады за гадамі плылі.
Шмат снавалі мы кросен
шаўковых
З нашых думак-лятунак і мар;
Сустракалі нас ветла дубровы,
І лясы нам давалі свой дар.
Па-над рэчкай у лузе квяцістым
Мы хадзілі, бывала, не раз;
Векавыя дубы жоўтым лістам
Навявалі няўцямны нам сказ.

Жураўлі праляталі над полем,
Забіраючы лета з сабой,
Ды пагуліваў вецер на волі
З неакрэсленай ціхай журбой.
Эх, ды дзе не ляжалі пуціны!
Хіба можна іх змераць, злічыць?
Пакідалі мы дзве каляіны,
Але песня адна ў іх гучыць.
Аб той песні, што сэрца мне
поўніць,
Аб табе, кім жыву я заўжды,
Я хачу, мілы друг мой, напомніць,
Прыгадаўшы былыя гады.

«Дзяўчыне»
Не кажы, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца крыўду ўсю забудзе,
Час загоіць раны.
Тыя раны, што зладзеі
Сэрцу прычынілі,
Ты думкі і надзеі,
Што ў табе пабілі.
Ды ці ж варты баламуты,
Каб твой твар дзявочы
Засцілаўся ценем смуты
І тускнелі вочы?

Пройдзе ўсё, перажывецца, Вер мне, дарагая!
Будзе час - ускалыхнецца
Сэрца і ўзыграе.
А ў душы вясна настане,
Сэрца зноў палюбіць,
Прыдзе доля, ў вочкі гляне,
Шчыра прыгалубіць.

Не кажы ж, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца смутак перабудзе,
Час загоіць раны.

«ТАЛЬКА»
Талька - слаўная рачушка,
Грунт яе пясчаны,
Бераг мяккі, як падушка,
Дзірваном засланы.
Луг квяцісты па узбярэжжы,
А трава як лава.
Па грудах дубы, як вежы, Паглядзець цікава

А буслоў тых і не злічыш Цэлыя брыгады!
І такія іх абліччы,
Бы вядуць нарады.
Тут і чаплі, гусі,качкі
І сіваваронкі.
Колькі шуму і гарачкі,
Спеву і гамонкі!
А звярніце вашы вочы
Вось у гэту Тальку:
Зачаруе, каго хочаш Лёню і Натальку.

«НАДЫХОД ЗІМЫ»
Мяккі снег лятае пухам,
І канца яму няма,
І нясе сярдзітым духам,
Дзікім сіверам зіма.
Зачыняйце шчыльна хату,
Каб не дзьмулі халады,
На акно кладзіце мату,
Каб не клаў мароз сляды.
Даставайце з вышак сані,
Гайда сцежкі праціраць
І па белым акіяне
Ўдоўж і ўпоперак гуляць!

8C(Беи)
К92
Янка Купала: энцыклапедычны даведник . –
Мн. : Белорусская советская энциклопедия,
1986. – 727 с.


Slide 3

Віктар Любецкі
Дзесці зязюля гукала:
“Таленту колькі адмерыць
Коласу з Янкай Купалай? –
Майце бязконцую меру”.
Волаты роднай старонкі –
Мовы матулінай хаты,
Ціха спявайце ці звонка,
Песні падхопяць дзяўчаты.
Мо пра Сымона – музыку,
Як ён зайграе на скрыпцы:
Ўсе, хто малы, хто вялікі
Таленту будуць дзівіцца.

Ці пра ільва магілу
Сумную песню прапойце.
Спіць закаханы асілак,
Думкі яго супакойце.
Дзіўныя, гучныя вершы
Мусіць вам зорка паслала.
Першыя ў шэрагу першых –
Колас і Янка Купала.

ЯНКА КУПАЛА
(Іван Дамінікавіч
Луцэвіч)

1882-1942

НАРАДЗІЎСЯ 7 ЛІПЕНЯ 1882 ГОДА Ў ФАЛЬВАРКУ ВЯЗЫНКА ВІЛЕЙСКАГА
ПАВЕТА
У СЯМ'І АРАНДАТАРА . У 1898 Г. СКОНЧЫЎ БЕЛАРУЦКУЮ
НАРОДНУЮ НАВУЧАЛЬНЮ. ПАСЛЯ СМЕРЦІ БАЦЬКІ (1902) ГОД ПРАЦАВАЎ
НА ГАСПАДАРЦЫ, ПОТЫМ - ХАТНІ НАСТАЎНІК, ПІСАР У СУДОВАГА СЛЕДЧАГА
Ў РАДАШКОВІЧАХ (1903), МАЛОДШЫ ПРЫКАЗЧЫК У ПАМЕШЧЫКА Ў
СЕННЕНСКІМ ПАВЕЦЕ МАГІЛЕЎСКАЙ ГУБЕРНІ (1904), ПРАКТЫКАНТ І
ПАМОЧНІК ВІНАКУРА Ў МАЁНТКУ СЁМКАВА ПАД МЕНСКАМ, НА БРОВАРЫ Ў
ЯХІМОЎШЧЫНЕ НА МАЛАДЭЧАНШЧЫНЕ, У МАЁНТКУ ДОЛЬНЫ СНОЎ
НАВАГРАДСКАГА ПАВЕТА (1905-1908), СУПРАЦОЎНІК «НАШАЙ НІВЫ» І
АДНАЧАСОВА БІБЛІЯТЭКАР БІБЛІЯТЭКІ «ВЕДЫ»
Б. Л. ДАНІЛОВІЧА (ВІЛЬНЯ, 1908-1909). У 1909-1913 ГГ. ВУЧЫЎСЯ НА
АГУЛЬНААДУКАЦЫЙНЫХ КУРСАХ А. С. ЧАРНЯЕВА Ў ПЕЦЯРБУРГУ. З
КАСТРЫЧНІКА 1913 Г. ЗНОЎ У ВІЛЬНІ, СУПРАЦОЎНІК «БЕЛАРУСКАГА
ВЫДАВЕЦКАГА ТАВАРЫСТВА», РЭДАКТАР «НАШАЙ НІВЫ» (1914-1915).

У ВЕРАСНІ 1915 Г. ВЫЕХАЎ У МАСКВУ, ДЗЕ ВУЧЫЎСЯ Ў НАРОДНЫМ
УНІВЕРСІТЭЦЕ. У СТУДЗЕНІ 1916 Г. ПРЫЗВАНЫ Ў АРМІЮ. СЛУЖЫЎ У
ДАРОЖНА-БУДАЎНІЧЫМ АТРАДЗЕ ВАРШАЎСКАЙ АКРУГІ ШЛЯХОЎ ЗНОСІН У
МЕНСКУ, ПОЛАЦКУ, А ТАКСАМА Ў СМАЛЕНСКУ, ДЗЕ СУСТРЭЎ
КАСТРЫЧНІЦКУЮ РЭВАЛЮЦЫЮ.
У 1919 Г. ПЕРАЕХАЎ У МЕНСК, ДЗЕ І ЖЫЎ ДА ПАЧАТКУ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ. УДЗЕЛЬНІЧАЎ У СТВАРЭННІ НАЦЫЯНАЛЬНАГА
ТЭАТРА , БЕЛАРУСКАГА ДЗЯРЖАЎНАГА ЎНІВЕРСІТЭТА , АКАДЭМІІ НАВУК
БССР, У РАЗГОРТВАННІ ВЫДАВЕЦКАЙ СПРАВЫ. У ГАДЫ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ ЖЫЎ У МАСКВЕ, У ПАСЁЛКУ ПЯЧЫШЧЫ КАЛЯ
КАЗАНІ. АБІРАЎСЯ КАНДЫДАТАМ У СЯБРЫ ЦВК БССР (1927-1929),
СЯБРАМ
ЦВК БССР (1929-1931, 1935-1938), ДЭПУТАТАМ
ВЯРХОЎНАГА САВЕТА БССР (З 1940 Г.). АКАДЭМІК АН БССР, АН УССР.
СЯБРА СП СССР З 1934 Г. НАРОДНЫ ПАЭТ БССР (1925).
УЗНАГАРОДЖАНЫ ОРДЭНАМ ЛЕНІНА . ТРАГІЧНА ЗАГІНУЎ 28.06.1942 Г. У
МАСКВЕ. УРНА З ПРАХАМ ПЕРАВЕЗЕНА Ў МЕНСК У 1962 Г.

«СПАДЧЫНА»
Янка Купала
Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына;
Памiж сваiх i чужакоў
Яна мне ласкай матчынай.
Аб ёй мне баюць казкi-сны
Вясеннiя праталiны,
I лесу шэлест верасны,
I ў полi дуб апалены.
Аб ёй мне будзiць успамiн
На лiпе бусел клёкатам
I той стары амшалы тын,
Што лёг ля вёсак покатам;
I тое нуднае ягнят
Бляянне-зоў на пасьбiшчы,
I крык варонiных грамад
На могiлкавым кладбiшчы.

I ў белы дзень i ў чорну ноч
Я ўсцяж раблю агледзіны,
Цi гэты скарб не збрыў дзе
проч,
Цi трутнем ён не з'едзены.

Нашу яго ў жывой душы,
Як вечны светач-полымя,
Што сярод цемры i глушы
Мне свецiць мiж вандоламi.
Жыве з iм дум маiх сям'я
I снiць з iм сны нязводныя…
Завецца ж спадчына мая
Ўсяго Старонкай Роднаю.

ЯНКА КУПАЛА
«Бацькаўшчына»
З зямлёй і небам звязывае мяне ніць —
Неразарваная веквечна павуціна:
Зямля мяне галубіць, як вернага сына,
А сонца мне душу не кідае туліць,
Яшчэ ў калысцы я наўчыўся з песень сніць
Аб гэтых блізкіх мне, а цесных так мясцінах:
Што роднай нівы я мільённая часціна,
Што зоркі роднай ў сэрцы мне іскрынка
тліць.
Так Бацькаўшчыну я здабыў сабе без злосці,
Узрос з яе й чужых з яе не скінуў косці,
Грудзьмі тулюсь к ёй, як да матчыных
грудзей.
I калі здзекуецца нада мною хтосьці —
Над Бацькаўшчынай здзекваецца ён маей,
Калі ж над ёй — мяне тым крыўдзіць
найцяжэй.

«Мая думка»
Як вецер, як птушка, дзе сонца, дзе зоры,
Так рвецца, нясецца ўдаль думка мая;
Абымецца з небам, пакоціцца ў мора,
Ў вялікае мора людскога жыцця.
I ўдарыцца ў сэрца так смутна, балесне, Як лісцем віхура, так ім скалыхне,
Так ім закалоціць, аж выклікне песню...
Ўжо з песняй ляціць зноў да зор к вышыне.
Запеўшы пахвалай нязведанай далі,
К вядомай павернецца долі людской;
Адсвеціцца ў слёзах, як свечка ў крышталі,
Ды ў свет зноў за сонцам, за новай зарой!

На небе свабода, святло і прыволле, –
А думцы замала: няма там людзей;
Людзей на зямельцы спаткае даволі,
Дык сонца і воля не свецяць тут ей...
I так без упынку, то к небу – дзе зоры,
Нясецца, як птушка, ўдаль думка мая;
То скоціцца ў мора, ў вялікае мора
Людскога, забытага шчасцем жыцця.

«Як у лесе зацвіталі...»
Янка Купала
Як у лесе зацвіталі
Ліпы ды каліна, –
Залатыя сны снавалі
Мы з табой, дзяўчына.

Мігацелі, зіхацелі
У пракосах косы,
Заміралі кветкі, зелле,
Заміралі росы.

Калыхаліся, шумелі
Вольныя бярозы,
Шапацелі, шалясцелі
Трыснягі ды лозы.

Як даспела, счырванела
Ягада-рабіна, –
Ўвокал глянулі нясмела
Мы з табой, дзяўчына.

Як у жыце наліліся
Каласкі нагінна, –
Сустрэліся, абняліся
Мы з табой, дзяўчына.

Верасы пад лісцем спалі,
Бор зялёны гнуўся,
Недзе пелі ў цёмнай далі
Журавы ды гусі...

Якуб Колас
(Канстанцін
Міхайлавіч
Міцкевіч)

1882 - 1956

Нарадзіўся Якуб Колас 3 лістапада 1882 года ў вёсцы Акінчыцы
на стаўбцоўшчыне ў сям'і лесніка. Раннія дзіцячыя гады прайшлі
ў лесніковых сядзібах ласток і альбуць, што недалёка ад вёскі
мікалаеўшчына. У 1898 паступіў у нясвіжскую настаўніцкую
семінарыю, якую паспяхова скончыў у 1902 годзе. Настаўнічаў у
вёсках люсіна ганцавіцкага раёну (1902—1904), пінкавічы
пінскага раёну (1904—1906).
За рэвалюцыйную прапаганду ў 1906 годзе быў пераведзены з
пінкавічаў у верхменскую народную вучэльню ігуменскага павету.
За ўдзел у нелегальным настаўніцкім з'ездзе 10 ліпеня 1906 года
быў звольнены. Зімой 1906—1907 гг. Жыў ва ўрочышчы смольня,
вёў прыватную школу. У траўні-чэрвені 1907 г. Працаваў у газеце
«наша ніва» ў вільні, быў загадчыкам літаратурнага аддзелу, але
на загад паліцыі мусіў пакінуць вільню. У 1908 годзе — праца ў
прыватнай школе ў вёсцы Сані талачынскага раёну.

15 верасня 1908 г. за ўдзел у настаўніцкім з'ездзе і нелегальную
работу быў асуджаны на тры гады, адбываў пакаранне ў мінскім
астрозе. У 1912—1914 гг. працаваў настаўнікам у 3-й прыходзкай
навучальні ў Пінску.
У час першае сусветнай вайны разам з сям’ёй эвакуіраваўся ў
Дзмітраўскі павет Маскоўскаё губерні, настаўнічаў у сяле
Старыкава. Быў мабілізаваны ў армію (верасень 1915). Скончыў
Аляксандраўскую ваенную навучальню (Масква, 1916). Служыў у
запасным палку ў Пярмі. Летам 1917 у чыне падпаручніка
накіраваны на Румынскі фронт, але цяжка захварэў і быў
эвакуяваны ў горад Абаянь на Куршчыне, дзе жыла ягоная
жонка з дзецьмі. Працаваў там настаўнікам, школьным
інструктарам. Паводле дэкрэту Савецкага ўраду ў пачатку 1918
звольнены з войска як настаўнік.

На выклік ураду БССР у траўні 1921 пераехаў у Менск.
папрыездзе працаваў у Навукова-тэрміналагічнай камісіі
Народнага камісарыяту асветы, выкладаў у Мінскім беларускім
пэдагагічным
тэхнікуме,
у
Беларускім
дзяржаўным
універсітэце, чытаў лекцыі на курсах настаўнікаў, займаўся
навуковай дзейнасцю ў Інстытуце беларускай культуры. З дня
ўтварэння Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1 студзеня
1929 г.) быў яе нязменным віцэ-прэзідэнтам. У 1935 г.
удзельнічаў у рабоце Кангрэсу ў абарону культуры ў Парыжы. У
Вялікую Айчынную вайну жыў у Клязьме (пад Масквой),
Ташкенце (жнівень 1941 — лістапад 1943), Маскве, займаўся
творчай і навукова-грамадзкай дзейнасцю. У снежні 1944 г.
вярнуўся ў Мінск. Быў сябрам ЦВК БССР (1929—1931, 1935—
1938), дэпутатам Вярхоўнага Савету СССР (1946—1956) і БССР
(1938—1956),
з'яўляўся
старшынёй
Беларускага
рэспубліканскага камітэту абароны міру. Акадэмік АН БССР.
Сябра Саюзу пісьменьнікаў СССР з 1934 г.

«Майму другу»
Немалую дарогу прайшлі мы
Па чужой і па роднай зямлі.
Адыходзілі вёсны і зімы,
І гады за гадамі плылі.
Шмат снавалі мы кросен
шаўковых
З нашых думак-лятунак і мар;
Сустракалі нас ветла дубровы,
І лясы нам давалі свой дар.
Па-над рэчкай у лузе квяцістым
Мы хадзілі, бывала, не раз;
Векавыя дубы жоўтым лістам
Навявалі няўцямны нам сказ.

Жураўлі праляталі над полем,
Забіраючы лета з сабой,
Ды пагуліваў вецер на волі
З неакрэсленай ціхай журбой.
Эх, ды дзе не ляжалі пуціны!
Хіба можна іх змераць, злічыць?
Пакідалі мы дзве каляіны,
Але песня адна ў іх гучыць.
Аб той песні, што сэрца мне
поўніць,
Аб табе, кім жыву я заўжды,
Я хачу, мілы друг мой, напомніць,
Прыгадаўшы былыя гады.

«Дзяўчыне»
Не кажы, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца крыўду ўсю забудзе,
Час загоіць раны.
Тыя раны, што зладзеі
Сэрцу прычынілі,
Ты думкі і надзеі,
Што ў табе пабілі.
Ды ці ж варты баламуты,
Каб твой твар дзявочы
Засцілаўся ценем смуты
І тускнелі вочы?

Пройдзе ўсё, перажывецца, Вер мне, дарагая!
Будзе час - ускалыхнецца
Сэрца і ўзыграе.
А ў душы вясна настане,
Сэрца зноў палюбіць,
Прыдзе доля, ў вочкі гляне,
Шчыра прыгалубіць.

Не кажы ж, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца смутак перабудзе,
Час загоіць раны.

«ТАЛЬКА»
Талька - слаўная рачушка,
Грунт яе пясчаны,
Бераг мяккі, як падушка,
Дзірваном засланы.
Луг квяцісты па узбярэжжы,
А трава як лава.
Па грудах дубы, як вежы, Паглядзець цікава

А буслоў тых і не злічыш Цэлыя брыгады!
І такія іх абліччы,
Бы вядуць нарады.
Тут і чаплі, гусі,качкі
І сіваваронкі.
Колькі шуму і гарачкі,
Спеву і гамонкі!
А звярніце вашы вочы
Вось у гэту Тальку:
Зачаруе, каго хочаш Лёню і Натальку.

«НАДЫХОД ЗІМЫ»
Мяккі снег лятае пухам,
І канца яму няма,
І нясе сярдзітым духам,
Дзікім сіверам зіма.
Зачыняйце шчыльна хату,
Каб не дзьмулі халады,
На акно кладзіце мату,
Каб не клаў мароз сляды.
Даставайце з вышак сані,
Гайда сцежкі праціраць
І па белым акіяне
Ўдоўж і ўпоперак гуляць!

8C(Беи)
К92
Янка Купала: энцыклапедычны даведник . –
Мн. : Белорусская советская энциклопедия,
1986. – 727 с.


Slide 4

Віктар Любецкі
Дзесці зязюля гукала:
“Таленту колькі адмерыць
Коласу з Янкай Купалай? –
Майце бязконцую меру”.
Волаты роднай старонкі –
Мовы матулінай хаты,
Ціха спявайце ці звонка,
Песні падхопяць дзяўчаты.
Мо пра Сымона – музыку,
Як ён зайграе на скрыпцы:
Ўсе, хто малы, хто вялікі
Таленту будуць дзівіцца.

Ці пра ільва магілу
Сумную песню прапойце.
Спіць закаханы асілак,
Думкі яго супакойце.
Дзіўныя, гучныя вершы
Мусіць вам зорка паслала.
Першыя ў шэрагу першых –
Колас і Янка Купала.

ЯНКА КУПАЛА
(Іван Дамінікавіч
Луцэвіч)

1882-1942

НАРАДЗІЎСЯ 7 ЛІПЕНЯ 1882 ГОДА Ў ФАЛЬВАРКУ ВЯЗЫНКА ВІЛЕЙСКАГА
ПАВЕТА
У СЯМ'І АРАНДАТАРА . У 1898 Г. СКОНЧЫЎ БЕЛАРУЦКУЮ
НАРОДНУЮ НАВУЧАЛЬНЮ. ПАСЛЯ СМЕРЦІ БАЦЬКІ (1902) ГОД ПРАЦАВАЎ
НА ГАСПАДАРЦЫ, ПОТЫМ - ХАТНІ НАСТАЎНІК, ПІСАР У СУДОВАГА СЛЕДЧАГА
Ў РАДАШКОВІЧАХ (1903), МАЛОДШЫ ПРЫКАЗЧЫК У ПАМЕШЧЫКА Ў
СЕННЕНСКІМ ПАВЕЦЕ МАГІЛЕЎСКАЙ ГУБЕРНІ (1904), ПРАКТЫКАНТ І
ПАМОЧНІК ВІНАКУРА Ў МАЁНТКУ СЁМКАВА ПАД МЕНСКАМ, НА БРОВАРЫ Ў
ЯХІМОЎШЧЫНЕ НА МАЛАДЭЧАНШЧЫНЕ, У МАЁНТКУ ДОЛЬНЫ СНОЎ
НАВАГРАДСКАГА ПАВЕТА (1905-1908), СУПРАЦОЎНІК «НАШАЙ НІВЫ» І
АДНАЧАСОВА БІБЛІЯТЭКАР БІБЛІЯТЭКІ «ВЕДЫ»
Б. Л. ДАНІЛОВІЧА (ВІЛЬНЯ, 1908-1909). У 1909-1913 ГГ. ВУЧЫЎСЯ НА
АГУЛЬНААДУКАЦЫЙНЫХ КУРСАХ А. С. ЧАРНЯЕВА Ў ПЕЦЯРБУРГУ. З
КАСТРЫЧНІКА 1913 Г. ЗНОЎ У ВІЛЬНІ, СУПРАЦОЎНІК «БЕЛАРУСКАГА
ВЫДАВЕЦКАГА ТАВАРЫСТВА», РЭДАКТАР «НАШАЙ НІВЫ» (1914-1915).

У ВЕРАСНІ 1915 Г. ВЫЕХАЎ У МАСКВУ, ДЗЕ ВУЧЫЎСЯ Ў НАРОДНЫМ
УНІВЕРСІТЭЦЕ. У СТУДЗЕНІ 1916 Г. ПРЫЗВАНЫ Ў АРМІЮ. СЛУЖЫЎ У
ДАРОЖНА-БУДАЎНІЧЫМ АТРАДЗЕ ВАРШАЎСКАЙ АКРУГІ ШЛЯХОЎ ЗНОСІН У
МЕНСКУ, ПОЛАЦКУ, А ТАКСАМА Ў СМАЛЕНСКУ, ДЗЕ СУСТРЭЎ
КАСТРЫЧНІЦКУЮ РЭВАЛЮЦЫЮ.
У 1919 Г. ПЕРАЕХАЎ У МЕНСК, ДЗЕ І ЖЫЎ ДА ПАЧАТКУ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ. УДЗЕЛЬНІЧАЎ У СТВАРЭННІ НАЦЫЯНАЛЬНАГА
ТЭАТРА , БЕЛАРУСКАГА ДЗЯРЖАЎНАГА ЎНІВЕРСІТЭТА , АКАДЭМІІ НАВУК
БССР, У РАЗГОРТВАННІ ВЫДАВЕЦКАЙ СПРАВЫ. У ГАДЫ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ ЖЫЎ У МАСКВЕ, У ПАСЁЛКУ ПЯЧЫШЧЫ КАЛЯ
КАЗАНІ. АБІРАЎСЯ КАНДЫДАТАМ У СЯБРЫ ЦВК БССР (1927-1929),
СЯБРАМ
ЦВК БССР (1929-1931, 1935-1938), ДЭПУТАТАМ
ВЯРХОЎНАГА САВЕТА БССР (З 1940 Г.). АКАДЭМІК АН БССР, АН УССР.
СЯБРА СП СССР З 1934 Г. НАРОДНЫ ПАЭТ БССР (1925).
УЗНАГАРОДЖАНЫ ОРДЭНАМ ЛЕНІНА . ТРАГІЧНА ЗАГІНУЎ 28.06.1942 Г. У
МАСКВЕ. УРНА З ПРАХАМ ПЕРАВЕЗЕНА Ў МЕНСК У 1962 Г.

«СПАДЧЫНА»
Янка Купала
Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына;
Памiж сваiх i чужакоў
Яна мне ласкай матчынай.
Аб ёй мне баюць казкi-сны
Вясеннiя праталiны,
I лесу шэлест верасны,
I ў полi дуб апалены.
Аб ёй мне будзiць успамiн
На лiпе бусел клёкатам
I той стары амшалы тын,
Што лёг ля вёсак покатам;
I тое нуднае ягнят
Бляянне-зоў на пасьбiшчы,
I крык варонiных грамад
На могiлкавым кладбiшчы.

I ў белы дзень i ў чорну ноч
Я ўсцяж раблю агледзіны,
Цi гэты скарб не збрыў дзе
проч,
Цi трутнем ён не з'едзены.

Нашу яго ў жывой душы,
Як вечны светач-полымя,
Што сярод цемры i глушы
Мне свецiць мiж вандоламi.
Жыве з iм дум маiх сям'я
I снiць з iм сны нязводныя…
Завецца ж спадчына мая
Ўсяго Старонкай Роднаю.

ЯНКА КУПАЛА
«Бацькаўшчына»
З зямлёй і небам звязывае мяне ніць —
Неразарваная веквечна павуціна:
Зямля мяне галубіць, як вернага сына,
А сонца мне душу не кідае туліць,
Яшчэ ў калысцы я наўчыўся з песень сніць
Аб гэтых блізкіх мне, а цесных так мясцінах:
Што роднай нівы я мільённая часціна,
Што зоркі роднай ў сэрцы мне іскрынка
тліць.
Так Бацькаўшчыну я здабыў сабе без злосці,
Узрос з яе й чужых з яе не скінуў косці,
Грудзьмі тулюсь к ёй, як да матчыных
грудзей.
I калі здзекуецца нада мною хтосьці —
Над Бацькаўшчынай здзекваецца ён маей,
Калі ж над ёй — мяне тым крыўдзіць
найцяжэй.

«Мая думка»
Як вецер, як птушка, дзе сонца, дзе зоры,
Так рвецца, нясецца ўдаль думка мая;
Абымецца з небам, пакоціцца ў мора,
Ў вялікае мора людскога жыцця.
I ўдарыцца ў сэрца так смутна, балесне, Як лісцем віхура, так ім скалыхне,
Так ім закалоціць, аж выклікне песню...
Ўжо з песняй ляціць зноў да зор к вышыне.
Запеўшы пахвалай нязведанай далі,
К вядомай павернецца долі людской;
Адсвеціцца ў слёзах, як свечка ў крышталі,
Ды ў свет зноў за сонцам, за новай зарой!

На небе свабода, святло і прыволле, –
А думцы замала: няма там людзей;
Людзей на зямельцы спаткае даволі,
Дык сонца і воля не свецяць тут ей...
I так без упынку, то к небу – дзе зоры,
Нясецца, як птушка, ўдаль думка мая;
То скоціцца ў мора, ў вялікае мора
Людскога, забытага шчасцем жыцця.

«Як у лесе зацвіталі...»
Янка Купала
Як у лесе зацвіталі
Ліпы ды каліна, –
Залатыя сны снавалі
Мы з табой, дзяўчына.

Мігацелі, зіхацелі
У пракосах косы,
Заміралі кветкі, зелле,
Заміралі росы.

Калыхаліся, шумелі
Вольныя бярозы,
Шапацелі, шалясцелі
Трыснягі ды лозы.

Як даспела, счырванела
Ягада-рабіна, –
Ўвокал глянулі нясмела
Мы з табой, дзяўчына.

Як у жыце наліліся
Каласкі нагінна, –
Сустрэліся, абняліся
Мы з табой, дзяўчына.

Верасы пад лісцем спалі,
Бор зялёны гнуўся,
Недзе пелі ў цёмнай далі
Журавы ды гусі...

Якуб Колас
(Канстанцін
Міхайлавіч
Міцкевіч)

1882 - 1956

Нарадзіўся Якуб Колас 3 лістапада 1882 года ў вёсцы Акінчыцы
на стаўбцоўшчыне ў сям'і лесніка. Раннія дзіцячыя гады прайшлі
ў лесніковых сядзібах ласток і альбуць, што недалёка ад вёскі
мікалаеўшчына. У 1898 паступіў у нясвіжскую настаўніцкую
семінарыю, якую паспяхова скончыў у 1902 годзе. Настаўнічаў у
вёсках люсіна ганцавіцкага раёну (1902—1904), пінкавічы
пінскага раёну (1904—1906).
За рэвалюцыйную прапаганду ў 1906 годзе быў пераведзены з
пінкавічаў у верхменскую народную вучэльню ігуменскага павету.
За ўдзел у нелегальным настаўніцкім з'ездзе 10 ліпеня 1906 года
быў звольнены. Зімой 1906—1907 гг. Жыў ва ўрочышчы смольня,
вёў прыватную школу. У траўні-чэрвені 1907 г. Працаваў у газеце
«наша ніва» ў вільні, быў загадчыкам літаратурнага аддзелу, але
на загад паліцыі мусіў пакінуць вільню. У 1908 годзе — праца ў
прыватнай школе ў вёсцы Сані талачынскага раёну.

15 верасня 1908 г. за ўдзел у настаўніцкім з'ездзе і нелегальную
работу быў асуджаны на тры гады, адбываў пакаранне ў мінскім
астрозе. У 1912—1914 гг. працаваў настаўнікам у 3-й прыходзкай
навучальні ў Пінску.
У час першае сусветнай вайны разам з сям’ёй эвакуіраваўся ў
Дзмітраўскі павет Маскоўскаё губерні, настаўнічаў у сяле
Старыкава. Быў мабілізаваны ў армію (верасень 1915). Скончыў
Аляксандраўскую ваенную навучальню (Масква, 1916). Служыў у
запасным палку ў Пярмі. Летам 1917 у чыне падпаручніка
накіраваны на Румынскі фронт, але цяжка захварэў і быў
эвакуяваны ў горад Абаянь на Куршчыне, дзе жыла ягоная
жонка з дзецьмі. Працаваў там настаўнікам, школьным
інструктарам. Паводле дэкрэту Савецкага ўраду ў пачатку 1918
звольнены з войска як настаўнік.

На выклік ураду БССР у траўні 1921 пераехаў у Менск.
папрыездзе працаваў у Навукова-тэрміналагічнай камісіі
Народнага камісарыяту асветы, выкладаў у Мінскім беларускім
пэдагагічным
тэхнікуме,
у
Беларускім
дзяржаўным
універсітэце, чытаў лекцыі на курсах настаўнікаў, займаўся
навуковай дзейнасцю ў Інстытуце беларускай культуры. З дня
ўтварэння Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1 студзеня
1929 г.) быў яе нязменным віцэ-прэзідэнтам. У 1935 г.
удзельнічаў у рабоце Кангрэсу ў абарону культуры ў Парыжы. У
Вялікую Айчынную вайну жыў у Клязьме (пад Масквой),
Ташкенце (жнівень 1941 — лістапад 1943), Маскве, займаўся
творчай і навукова-грамадзкай дзейнасцю. У снежні 1944 г.
вярнуўся ў Мінск. Быў сябрам ЦВК БССР (1929—1931, 1935—
1938), дэпутатам Вярхоўнага Савету СССР (1946—1956) і БССР
(1938—1956),
з'яўляўся
старшынёй
Беларускага
рэспубліканскага камітэту абароны міру. Акадэмік АН БССР.
Сябра Саюзу пісьменьнікаў СССР з 1934 г.

«Майму другу»
Немалую дарогу прайшлі мы
Па чужой і па роднай зямлі.
Адыходзілі вёсны і зімы,
І гады за гадамі плылі.
Шмат снавалі мы кросен
шаўковых
З нашых думак-лятунак і мар;
Сустракалі нас ветла дубровы,
І лясы нам давалі свой дар.
Па-над рэчкай у лузе квяцістым
Мы хадзілі, бывала, не раз;
Векавыя дубы жоўтым лістам
Навявалі няўцямны нам сказ.

Жураўлі праляталі над полем,
Забіраючы лета з сабой,
Ды пагуліваў вецер на волі
З неакрэсленай ціхай журбой.
Эх, ды дзе не ляжалі пуціны!
Хіба можна іх змераць, злічыць?
Пакідалі мы дзве каляіны,
Але песня адна ў іх гучыць.
Аб той песні, што сэрца мне
поўніць,
Аб табе, кім жыву я заўжды,
Я хачу, мілы друг мой, напомніць,
Прыгадаўшы былыя гады.

«Дзяўчыне»
Не кажы, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца крыўду ўсю забудзе,
Час загоіць раны.
Тыя раны, што зладзеі
Сэрцу прычынілі,
Ты думкі і надзеі,
Што ў табе пабілі.
Ды ці ж варты баламуты,
Каб твой твар дзявочы
Засцілаўся ценем смуты
І тускнелі вочы?

Пройдзе ўсё, перажывецца, Вер мне, дарагая!
Будзе час - ускалыхнецца
Сэрца і ўзыграе.
А ў душы вясна настане,
Сэрца зноў палюбіць,
Прыдзе доля, ў вочкі гляне,
Шчыра прыгалубіць.

Не кажы ж, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца смутак перабудзе,
Час загоіць раны.

«ТАЛЬКА»
Талька - слаўная рачушка,
Грунт яе пясчаны,
Бераг мяккі, як падушка,
Дзірваном засланы.
Луг квяцісты па узбярэжжы,
А трава як лава.
Па грудах дубы, як вежы, Паглядзець цікава

А буслоў тых і не злічыш Цэлыя брыгады!
І такія іх абліччы,
Бы вядуць нарады.
Тут і чаплі, гусі,качкі
І сіваваронкі.
Колькі шуму і гарачкі,
Спеву і гамонкі!
А звярніце вашы вочы
Вось у гэту Тальку:
Зачаруе, каго хочаш Лёню і Натальку.

«НАДЫХОД ЗІМЫ»
Мяккі снег лятае пухам,
І канца яму няма,
І нясе сярдзітым духам,
Дзікім сіверам зіма.
Зачыняйце шчыльна хату,
Каб не дзьмулі халады,
На акно кладзіце мату,
Каб не клаў мароз сляды.
Даставайце з вышак сані,
Гайда сцежкі праціраць
І па белым акіяне
Ўдоўж і ўпоперак гуляць!

8C(Беи)
К92
Янка Купала: энцыклапедычны даведник . –
Мн. : Белорусская советская энциклопедия,
1986. – 727 с.


Slide 5

Віктар Любецкі
Дзесці зязюля гукала:
“Таленту колькі адмерыць
Коласу з Янкай Купалай? –
Майце бязконцую меру”.
Волаты роднай старонкі –
Мовы матулінай хаты,
Ціха спявайце ці звонка,
Песні падхопяць дзяўчаты.
Мо пра Сымона – музыку,
Як ён зайграе на скрыпцы:
Ўсе, хто малы, хто вялікі
Таленту будуць дзівіцца.

Ці пра ільва магілу
Сумную песню прапойце.
Спіць закаханы асілак,
Думкі яго супакойце.
Дзіўныя, гучныя вершы
Мусіць вам зорка паслала.
Першыя ў шэрагу першых –
Колас і Янка Купала.

ЯНКА КУПАЛА
(Іван Дамінікавіч
Луцэвіч)

1882-1942

НАРАДЗІЎСЯ 7 ЛІПЕНЯ 1882 ГОДА Ў ФАЛЬВАРКУ ВЯЗЫНКА ВІЛЕЙСКАГА
ПАВЕТА
У СЯМ'І АРАНДАТАРА . У 1898 Г. СКОНЧЫЎ БЕЛАРУЦКУЮ
НАРОДНУЮ НАВУЧАЛЬНЮ. ПАСЛЯ СМЕРЦІ БАЦЬКІ (1902) ГОД ПРАЦАВАЎ
НА ГАСПАДАРЦЫ, ПОТЫМ - ХАТНІ НАСТАЎНІК, ПІСАР У СУДОВАГА СЛЕДЧАГА
Ў РАДАШКОВІЧАХ (1903), МАЛОДШЫ ПРЫКАЗЧЫК У ПАМЕШЧЫКА Ў
СЕННЕНСКІМ ПАВЕЦЕ МАГІЛЕЎСКАЙ ГУБЕРНІ (1904), ПРАКТЫКАНТ І
ПАМОЧНІК ВІНАКУРА Ў МАЁНТКУ СЁМКАВА ПАД МЕНСКАМ, НА БРОВАРЫ Ў
ЯХІМОЎШЧЫНЕ НА МАЛАДЭЧАНШЧЫНЕ, У МАЁНТКУ ДОЛЬНЫ СНОЎ
НАВАГРАДСКАГА ПАВЕТА (1905-1908), СУПРАЦОЎНІК «НАШАЙ НІВЫ» І
АДНАЧАСОВА БІБЛІЯТЭКАР БІБЛІЯТЭКІ «ВЕДЫ»
Б. Л. ДАНІЛОВІЧА (ВІЛЬНЯ, 1908-1909). У 1909-1913 ГГ. ВУЧЫЎСЯ НА
АГУЛЬНААДУКАЦЫЙНЫХ КУРСАХ А. С. ЧАРНЯЕВА Ў ПЕЦЯРБУРГУ. З
КАСТРЫЧНІКА 1913 Г. ЗНОЎ У ВІЛЬНІ, СУПРАЦОЎНІК «БЕЛАРУСКАГА
ВЫДАВЕЦКАГА ТАВАРЫСТВА», РЭДАКТАР «НАШАЙ НІВЫ» (1914-1915).

У ВЕРАСНІ 1915 Г. ВЫЕХАЎ У МАСКВУ, ДЗЕ ВУЧЫЎСЯ Ў НАРОДНЫМ
УНІВЕРСІТЭЦЕ. У СТУДЗЕНІ 1916 Г. ПРЫЗВАНЫ Ў АРМІЮ. СЛУЖЫЎ У
ДАРОЖНА-БУДАЎНІЧЫМ АТРАДЗЕ ВАРШАЎСКАЙ АКРУГІ ШЛЯХОЎ ЗНОСІН У
МЕНСКУ, ПОЛАЦКУ, А ТАКСАМА Ў СМАЛЕНСКУ, ДЗЕ СУСТРЭЎ
КАСТРЫЧНІЦКУЮ РЭВАЛЮЦЫЮ.
У 1919 Г. ПЕРАЕХАЎ У МЕНСК, ДЗЕ І ЖЫЎ ДА ПАЧАТКУ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ. УДЗЕЛЬНІЧАЎ У СТВАРЭННІ НАЦЫЯНАЛЬНАГА
ТЭАТРА , БЕЛАРУСКАГА ДЗЯРЖАЎНАГА ЎНІВЕРСІТЭТА , АКАДЭМІІ НАВУК
БССР, У РАЗГОРТВАННІ ВЫДАВЕЦКАЙ СПРАВЫ. У ГАДЫ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ ЖЫЎ У МАСКВЕ, У ПАСЁЛКУ ПЯЧЫШЧЫ КАЛЯ
КАЗАНІ. АБІРАЎСЯ КАНДЫДАТАМ У СЯБРЫ ЦВК БССР (1927-1929),
СЯБРАМ
ЦВК БССР (1929-1931, 1935-1938), ДЭПУТАТАМ
ВЯРХОЎНАГА САВЕТА БССР (З 1940 Г.). АКАДЭМІК АН БССР, АН УССР.
СЯБРА СП СССР З 1934 Г. НАРОДНЫ ПАЭТ БССР (1925).
УЗНАГАРОДЖАНЫ ОРДЭНАМ ЛЕНІНА . ТРАГІЧНА ЗАГІНУЎ 28.06.1942 Г. У
МАСКВЕ. УРНА З ПРАХАМ ПЕРАВЕЗЕНА Ў МЕНСК У 1962 Г.

«СПАДЧЫНА»
Янка Купала
Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына;
Памiж сваiх i чужакоў
Яна мне ласкай матчынай.
Аб ёй мне баюць казкi-сны
Вясеннiя праталiны,
I лесу шэлест верасны,
I ў полi дуб апалены.
Аб ёй мне будзiць успамiн
На лiпе бусел клёкатам
I той стары амшалы тын,
Што лёг ля вёсак покатам;
I тое нуднае ягнят
Бляянне-зоў на пасьбiшчы,
I крык варонiных грамад
На могiлкавым кладбiшчы.

I ў белы дзень i ў чорну ноч
Я ўсцяж раблю агледзіны,
Цi гэты скарб не збрыў дзе
проч,
Цi трутнем ён не з'едзены.

Нашу яго ў жывой душы,
Як вечны светач-полымя,
Што сярод цемры i глушы
Мне свецiць мiж вандоламi.
Жыве з iм дум маiх сям'я
I снiць з iм сны нязводныя…
Завецца ж спадчына мая
Ўсяго Старонкай Роднаю.

ЯНКА КУПАЛА
«Бацькаўшчына»
З зямлёй і небам звязывае мяне ніць —
Неразарваная веквечна павуціна:
Зямля мяне галубіць, як вернага сына,
А сонца мне душу не кідае туліць,
Яшчэ ў калысцы я наўчыўся з песень сніць
Аб гэтых блізкіх мне, а цесных так мясцінах:
Што роднай нівы я мільённая часціна,
Што зоркі роднай ў сэрцы мне іскрынка
тліць.
Так Бацькаўшчыну я здабыў сабе без злосці,
Узрос з яе й чужых з яе не скінуў косці,
Грудзьмі тулюсь к ёй, як да матчыных
грудзей.
I калі здзекуецца нада мною хтосьці —
Над Бацькаўшчынай здзекваецца ён маей,
Калі ж над ёй — мяне тым крыўдзіць
найцяжэй.

«Мая думка»
Як вецер, як птушка, дзе сонца, дзе зоры,
Так рвецца, нясецца ўдаль думка мая;
Абымецца з небам, пакоціцца ў мора,
Ў вялікае мора людскога жыцця.
I ўдарыцца ў сэрца так смутна, балесне, Як лісцем віхура, так ім скалыхне,
Так ім закалоціць, аж выклікне песню...
Ўжо з песняй ляціць зноў да зор к вышыне.
Запеўшы пахвалай нязведанай далі,
К вядомай павернецца долі людской;
Адсвеціцца ў слёзах, як свечка ў крышталі,
Ды ў свет зноў за сонцам, за новай зарой!

На небе свабода, святло і прыволле, –
А думцы замала: няма там людзей;
Людзей на зямельцы спаткае даволі,
Дык сонца і воля не свецяць тут ей...
I так без упынку, то к небу – дзе зоры,
Нясецца, як птушка, ўдаль думка мая;
То скоціцца ў мора, ў вялікае мора
Людскога, забытага шчасцем жыцця.

«Як у лесе зацвіталі...»
Янка Купала
Як у лесе зацвіталі
Ліпы ды каліна, –
Залатыя сны снавалі
Мы з табой, дзяўчына.

Мігацелі, зіхацелі
У пракосах косы,
Заміралі кветкі, зелле,
Заміралі росы.

Калыхаліся, шумелі
Вольныя бярозы,
Шапацелі, шалясцелі
Трыснягі ды лозы.

Як даспела, счырванела
Ягада-рабіна, –
Ўвокал глянулі нясмела
Мы з табой, дзяўчына.

Як у жыце наліліся
Каласкі нагінна, –
Сустрэліся, абняліся
Мы з табой, дзяўчына.

Верасы пад лісцем спалі,
Бор зялёны гнуўся,
Недзе пелі ў цёмнай далі
Журавы ды гусі...

Якуб Колас
(Канстанцін
Міхайлавіч
Міцкевіч)

1882 - 1956

Нарадзіўся Якуб Колас 3 лістапада 1882 года ў вёсцы Акінчыцы
на стаўбцоўшчыне ў сям'і лесніка. Раннія дзіцячыя гады прайшлі
ў лесніковых сядзібах ласток і альбуць, што недалёка ад вёскі
мікалаеўшчына. У 1898 паступіў у нясвіжскую настаўніцкую
семінарыю, якую паспяхова скончыў у 1902 годзе. Настаўнічаў у
вёсках люсіна ганцавіцкага раёну (1902—1904), пінкавічы
пінскага раёну (1904—1906).
За рэвалюцыйную прапаганду ў 1906 годзе быў пераведзены з
пінкавічаў у верхменскую народную вучэльню ігуменскага павету.
За ўдзел у нелегальным настаўніцкім з'ездзе 10 ліпеня 1906 года
быў звольнены. Зімой 1906—1907 гг. Жыў ва ўрочышчы смольня,
вёў прыватную школу. У траўні-чэрвені 1907 г. Працаваў у газеце
«наша ніва» ў вільні, быў загадчыкам літаратурнага аддзелу, але
на загад паліцыі мусіў пакінуць вільню. У 1908 годзе — праца ў
прыватнай школе ў вёсцы Сані талачынскага раёну.

15 верасня 1908 г. за ўдзел у настаўніцкім з'ездзе і нелегальную
работу быў асуджаны на тры гады, адбываў пакаранне ў мінскім
астрозе. У 1912—1914 гг. працаваў настаўнікам у 3-й прыходзкай
навучальні ў Пінску.
У час першае сусветнай вайны разам з сям’ёй эвакуіраваўся ў
Дзмітраўскі павет Маскоўскаё губерні, настаўнічаў у сяле
Старыкава. Быў мабілізаваны ў армію (верасень 1915). Скончыў
Аляксандраўскую ваенную навучальню (Масква, 1916). Служыў у
запасным палку ў Пярмі. Летам 1917 у чыне падпаручніка
накіраваны на Румынскі фронт, але цяжка захварэў і быў
эвакуяваны ў горад Абаянь на Куршчыне, дзе жыла ягоная
жонка з дзецьмі. Працаваў там настаўнікам, школьным
інструктарам. Паводле дэкрэту Савецкага ўраду ў пачатку 1918
звольнены з войска як настаўнік.

На выклік ураду БССР у траўні 1921 пераехаў у Менск.
папрыездзе працаваў у Навукова-тэрміналагічнай камісіі
Народнага камісарыяту асветы, выкладаў у Мінскім беларускім
пэдагагічным
тэхнікуме,
у
Беларускім
дзяржаўным
універсітэце, чытаў лекцыі на курсах настаўнікаў, займаўся
навуковай дзейнасцю ў Інстытуце беларускай культуры. З дня
ўтварэння Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1 студзеня
1929 г.) быў яе нязменным віцэ-прэзідэнтам. У 1935 г.
удзельнічаў у рабоце Кангрэсу ў абарону культуры ў Парыжы. У
Вялікую Айчынную вайну жыў у Клязьме (пад Масквой),
Ташкенце (жнівень 1941 — лістапад 1943), Маскве, займаўся
творчай і навукова-грамадзкай дзейнасцю. У снежні 1944 г.
вярнуўся ў Мінск. Быў сябрам ЦВК БССР (1929—1931, 1935—
1938), дэпутатам Вярхоўнага Савету СССР (1946—1956) і БССР
(1938—1956),
з'яўляўся
старшынёй
Беларускага
рэспубліканскага камітэту абароны міру. Акадэмік АН БССР.
Сябра Саюзу пісьменьнікаў СССР з 1934 г.

«Майму другу»
Немалую дарогу прайшлі мы
Па чужой і па роднай зямлі.
Адыходзілі вёсны і зімы,
І гады за гадамі плылі.
Шмат снавалі мы кросен
шаўковых
З нашых думак-лятунак і мар;
Сустракалі нас ветла дубровы,
І лясы нам давалі свой дар.
Па-над рэчкай у лузе квяцістым
Мы хадзілі, бывала, не раз;
Векавыя дубы жоўтым лістам
Навявалі няўцямны нам сказ.

Жураўлі праляталі над полем,
Забіраючы лета з сабой,
Ды пагуліваў вецер на волі
З неакрэсленай ціхай журбой.
Эх, ды дзе не ляжалі пуціны!
Хіба можна іх змераць, злічыць?
Пакідалі мы дзве каляіны,
Але песня адна ў іх гучыць.
Аб той песні, што сэрца мне
поўніць,
Аб табе, кім жыву я заўжды,
Я хачу, мілы друг мой, напомніць,
Прыгадаўшы былыя гады.

«Дзяўчыне»
Не кажы, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца крыўду ўсю забудзе,
Час загоіць раны.
Тыя раны, што зладзеі
Сэрцу прычынілі,
Ты думкі і надзеі,
Што ў табе пабілі.
Ды ці ж варты баламуты,
Каб твой твар дзявочы
Засцілаўся ценем смуты
І тускнелі вочы?

Пройдзе ўсё, перажывецца, Вер мне, дарагая!
Будзе час - ускалыхнецца
Сэрца і ўзыграе.
А ў душы вясна настане,
Сэрца зноў палюбіць,
Прыдзе доля, ў вочкі гляне,
Шчыра прыгалубіць.

Не кажы ж, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца смутак перабудзе,
Час загоіць раны.

«ТАЛЬКА»
Талька - слаўная рачушка,
Грунт яе пясчаны,
Бераг мяккі, як падушка,
Дзірваном засланы.
Луг квяцісты па узбярэжжы,
А трава як лава.
Па грудах дубы, як вежы, Паглядзець цікава

А буслоў тых і не злічыш Цэлыя брыгады!
І такія іх абліччы,
Бы вядуць нарады.
Тут і чаплі, гусі,качкі
І сіваваронкі.
Колькі шуму і гарачкі,
Спеву і гамонкі!
А звярніце вашы вочы
Вось у гэту Тальку:
Зачаруе, каго хочаш Лёню і Натальку.

«НАДЫХОД ЗІМЫ»
Мяккі снег лятае пухам,
І канца яму няма,
І нясе сярдзітым духам,
Дзікім сіверам зіма.
Зачыняйце шчыльна хату,
Каб не дзьмулі халады,
На акно кладзіце мату,
Каб не клаў мароз сляды.
Даставайце з вышак сані,
Гайда сцежкі праціраць
І па белым акіяне
Ўдоўж і ўпоперак гуляць!

8C(Беи)
К92
Янка Купала: энцыклапедычны даведник . –
Мн. : Белорусская советская энциклопедия,
1986. – 727 с.


Slide 6

Віктар Любецкі
Дзесці зязюля гукала:
“Таленту колькі адмерыць
Коласу з Янкай Купалай? –
Майце бязконцую меру”.
Волаты роднай старонкі –
Мовы матулінай хаты,
Ціха спявайце ці звонка,
Песні падхопяць дзяўчаты.
Мо пра Сымона – музыку,
Як ён зайграе на скрыпцы:
Ўсе, хто малы, хто вялікі
Таленту будуць дзівіцца.

Ці пра ільва магілу
Сумную песню прапойце.
Спіць закаханы асілак,
Думкі яго супакойце.
Дзіўныя, гучныя вершы
Мусіць вам зорка паслала.
Першыя ў шэрагу першых –
Колас і Янка Купала.

ЯНКА КУПАЛА
(Іван Дамінікавіч
Луцэвіч)

1882-1942

НАРАДЗІЎСЯ 7 ЛІПЕНЯ 1882 ГОДА Ў ФАЛЬВАРКУ ВЯЗЫНКА ВІЛЕЙСКАГА
ПАВЕТА
У СЯМ'І АРАНДАТАРА . У 1898 Г. СКОНЧЫЎ БЕЛАРУЦКУЮ
НАРОДНУЮ НАВУЧАЛЬНЮ. ПАСЛЯ СМЕРЦІ БАЦЬКІ (1902) ГОД ПРАЦАВАЎ
НА ГАСПАДАРЦЫ, ПОТЫМ - ХАТНІ НАСТАЎНІК, ПІСАР У СУДОВАГА СЛЕДЧАГА
Ў РАДАШКОВІЧАХ (1903), МАЛОДШЫ ПРЫКАЗЧЫК У ПАМЕШЧЫКА Ў
СЕННЕНСКІМ ПАВЕЦЕ МАГІЛЕЎСКАЙ ГУБЕРНІ (1904), ПРАКТЫКАНТ І
ПАМОЧНІК ВІНАКУРА Ў МАЁНТКУ СЁМКАВА ПАД МЕНСКАМ, НА БРОВАРЫ Ў
ЯХІМОЎШЧЫНЕ НА МАЛАДЭЧАНШЧЫНЕ, У МАЁНТКУ ДОЛЬНЫ СНОЎ
НАВАГРАДСКАГА ПАВЕТА (1905-1908), СУПРАЦОЎНІК «НАШАЙ НІВЫ» І
АДНАЧАСОВА БІБЛІЯТЭКАР БІБЛІЯТЭКІ «ВЕДЫ»
Б. Л. ДАНІЛОВІЧА (ВІЛЬНЯ, 1908-1909). У 1909-1913 ГГ. ВУЧЫЎСЯ НА
АГУЛЬНААДУКАЦЫЙНЫХ КУРСАХ А. С. ЧАРНЯЕВА Ў ПЕЦЯРБУРГУ. З
КАСТРЫЧНІКА 1913 Г. ЗНОЎ У ВІЛЬНІ, СУПРАЦОЎНІК «БЕЛАРУСКАГА
ВЫДАВЕЦКАГА ТАВАРЫСТВА», РЭДАКТАР «НАШАЙ НІВЫ» (1914-1915).

У ВЕРАСНІ 1915 Г. ВЫЕХАЎ У МАСКВУ, ДЗЕ ВУЧЫЎСЯ Ў НАРОДНЫМ
УНІВЕРСІТЭЦЕ. У СТУДЗЕНІ 1916 Г. ПРЫЗВАНЫ Ў АРМІЮ. СЛУЖЫЎ У
ДАРОЖНА-БУДАЎНІЧЫМ АТРАДЗЕ ВАРШАЎСКАЙ АКРУГІ ШЛЯХОЎ ЗНОСІН У
МЕНСКУ, ПОЛАЦКУ, А ТАКСАМА Ў СМАЛЕНСКУ, ДЗЕ СУСТРЭЎ
КАСТРЫЧНІЦКУЮ РЭВАЛЮЦЫЮ.
У 1919 Г. ПЕРАЕХАЎ У МЕНСК, ДЗЕ І ЖЫЎ ДА ПАЧАТКУ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ. УДЗЕЛЬНІЧАЎ У СТВАРЭННІ НАЦЫЯНАЛЬНАГА
ТЭАТРА , БЕЛАРУСКАГА ДЗЯРЖАЎНАГА ЎНІВЕРСІТЭТА , АКАДЭМІІ НАВУК
БССР, У РАЗГОРТВАННІ ВЫДАВЕЦКАЙ СПРАВЫ. У ГАДЫ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ ЖЫЎ У МАСКВЕ, У ПАСЁЛКУ ПЯЧЫШЧЫ КАЛЯ
КАЗАНІ. АБІРАЎСЯ КАНДЫДАТАМ У СЯБРЫ ЦВК БССР (1927-1929),
СЯБРАМ
ЦВК БССР (1929-1931, 1935-1938), ДЭПУТАТАМ
ВЯРХОЎНАГА САВЕТА БССР (З 1940 Г.). АКАДЭМІК АН БССР, АН УССР.
СЯБРА СП СССР З 1934 Г. НАРОДНЫ ПАЭТ БССР (1925).
УЗНАГАРОДЖАНЫ ОРДЭНАМ ЛЕНІНА . ТРАГІЧНА ЗАГІНУЎ 28.06.1942 Г. У
МАСКВЕ. УРНА З ПРАХАМ ПЕРАВЕЗЕНА Ў МЕНСК У 1962 Г.

«СПАДЧЫНА»
Янка Купала
Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына;
Памiж сваiх i чужакоў
Яна мне ласкай матчынай.
Аб ёй мне баюць казкi-сны
Вясеннiя праталiны,
I лесу шэлест верасны,
I ў полi дуб апалены.
Аб ёй мне будзiць успамiн
На лiпе бусел клёкатам
I той стары амшалы тын,
Што лёг ля вёсак покатам;
I тое нуднае ягнят
Бляянне-зоў на пасьбiшчы,
I крык варонiных грамад
На могiлкавым кладбiшчы.

I ў белы дзень i ў чорну ноч
Я ўсцяж раблю агледзіны,
Цi гэты скарб не збрыў дзе
проч,
Цi трутнем ён не з'едзены.

Нашу яго ў жывой душы,
Як вечны светач-полымя,
Што сярод цемры i глушы
Мне свецiць мiж вандоламi.
Жыве з iм дум маiх сям'я
I снiць з iм сны нязводныя…
Завецца ж спадчына мая
Ўсяго Старонкай Роднаю.

ЯНКА КУПАЛА
«Бацькаўшчына»
З зямлёй і небам звязывае мяне ніць —
Неразарваная веквечна павуціна:
Зямля мяне галубіць, як вернага сына,
А сонца мне душу не кідае туліць,
Яшчэ ў калысцы я наўчыўся з песень сніць
Аб гэтых блізкіх мне, а цесных так мясцінах:
Што роднай нівы я мільённая часціна,
Што зоркі роднай ў сэрцы мне іскрынка
тліць.
Так Бацькаўшчыну я здабыў сабе без злосці,
Узрос з яе й чужых з яе не скінуў косці,
Грудзьмі тулюсь к ёй, як да матчыных
грудзей.
I калі здзекуецца нада мною хтосьці —
Над Бацькаўшчынай здзекваецца ён маей,
Калі ж над ёй — мяне тым крыўдзіць
найцяжэй.

«Мая думка»
Як вецер, як птушка, дзе сонца, дзе зоры,
Так рвецца, нясецца ўдаль думка мая;
Абымецца з небам, пакоціцца ў мора,
Ў вялікае мора людскога жыцця.
I ўдарыцца ў сэрца так смутна, балесне, Як лісцем віхура, так ім скалыхне,
Так ім закалоціць, аж выклікне песню...
Ўжо з песняй ляціць зноў да зор к вышыне.
Запеўшы пахвалай нязведанай далі,
К вядомай павернецца долі людской;
Адсвеціцца ў слёзах, як свечка ў крышталі,
Ды ў свет зноў за сонцам, за новай зарой!

На небе свабода, святло і прыволле, –
А думцы замала: няма там людзей;
Людзей на зямельцы спаткае даволі,
Дык сонца і воля не свецяць тут ей...
I так без упынку, то к небу – дзе зоры,
Нясецца, як птушка, ўдаль думка мая;
То скоціцца ў мора, ў вялікае мора
Людскога, забытага шчасцем жыцця.

«Як у лесе зацвіталі...»
Янка Купала
Як у лесе зацвіталі
Ліпы ды каліна, –
Залатыя сны снавалі
Мы з табой, дзяўчына.

Мігацелі, зіхацелі
У пракосах косы,
Заміралі кветкі, зелле,
Заміралі росы.

Калыхаліся, шумелі
Вольныя бярозы,
Шапацелі, шалясцелі
Трыснягі ды лозы.

Як даспела, счырванела
Ягада-рабіна, –
Ўвокал глянулі нясмела
Мы з табой, дзяўчына.

Як у жыце наліліся
Каласкі нагінна, –
Сустрэліся, абняліся
Мы з табой, дзяўчына.

Верасы пад лісцем спалі,
Бор зялёны гнуўся,
Недзе пелі ў цёмнай далі
Журавы ды гусі...

Якуб Колас
(Канстанцін
Міхайлавіч
Міцкевіч)

1882 - 1956

Нарадзіўся Якуб Колас 3 лістапада 1882 года ў вёсцы Акінчыцы
на стаўбцоўшчыне ў сям'і лесніка. Раннія дзіцячыя гады прайшлі
ў лесніковых сядзібах ласток і альбуць, што недалёка ад вёскі
мікалаеўшчына. У 1898 паступіў у нясвіжскую настаўніцкую
семінарыю, якую паспяхова скончыў у 1902 годзе. Настаўнічаў у
вёсках люсіна ганцавіцкага раёну (1902—1904), пінкавічы
пінскага раёну (1904—1906).
За рэвалюцыйную прапаганду ў 1906 годзе быў пераведзены з
пінкавічаў у верхменскую народную вучэльню ігуменскага павету.
За ўдзел у нелегальным настаўніцкім з'ездзе 10 ліпеня 1906 года
быў звольнены. Зімой 1906—1907 гг. Жыў ва ўрочышчы смольня,
вёў прыватную школу. У траўні-чэрвені 1907 г. Працаваў у газеце
«наша ніва» ў вільні, быў загадчыкам літаратурнага аддзелу, але
на загад паліцыі мусіў пакінуць вільню. У 1908 годзе — праца ў
прыватнай школе ў вёсцы Сані талачынскага раёну.

15 верасня 1908 г. за ўдзел у настаўніцкім з'ездзе і нелегальную
работу быў асуджаны на тры гады, адбываў пакаранне ў мінскім
астрозе. У 1912—1914 гг. працаваў настаўнікам у 3-й прыходзкай
навучальні ў Пінску.
У час першае сусветнай вайны разам з сям’ёй эвакуіраваўся ў
Дзмітраўскі павет Маскоўскаё губерні, настаўнічаў у сяле
Старыкава. Быў мабілізаваны ў армію (верасень 1915). Скончыў
Аляксандраўскую ваенную навучальню (Масква, 1916). Служыў у
запасным палку ў Пярмі. Летам 1917 у чыне падпаручніка
накіраваны на Румынскі фронт, але цяжка захварэў і быў
эвакуяваны ў горад Абаянь на Куршчыне, дзе жыла ягоная
жонка з дзецьмі. Працаваў там настаўнікам, школьным
інструктарам. Паводле дэкрэту Савецкага ўраду ў пачатку 1918
звольнены з войска як настаўнік.

На выклік ураду БССР у траўні 1921 пераехаў у Менск.
папрыездзе працаваў у Навукова-тэрміналагічнай камісіі
Народнага камісарыяту асветы, выкладаў у Мінскім беларускім
пэдагагічным
тэхнікуме,
у
Беларускім
дзяржаўным
універсітэце, чытаў лекцыі на курсах настаўнікаў, займаўся
навуковай дзейнасцю ў Інстытуце беларускай культуры. З дня
ўтварэння Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1 студзеня
1929 г.) быў яе нязменным віцэ-прэзідэнтам. У 1935 г.
удзельнічаў у рабоце Кангрэсу ў абарону культуры ў Парыжы. У
Вялікую Айчынную вайну жыў у Клязьме (пад Масквой),
Ташкенце (жнівень 1941 — лістапад 1943), Маскве, займаўся
творчай і навукова-грамадзкай дзейнасцю. У снежні 1944 г.
вярнуўся ў Мінск. Быў сябрам ЦВК БССР (1929—1931, 1935—
1938), дэпутатам Вярхоўнага Савету СССР (1946—1956) і БССР
(1938—1956),
з'яўляўся
старшынёй
Беларускага
рэспубліканскага камітэту абароны міру. Акадэмік АН БССР.
Сябра Саюзу пісьменьнікаў СССР з 1934 г.

«Майму другу»
Немалую дарогу прайшлі мы
Па чужой і па роднай зямлі.
Адыходзілі вёсны і зімы,
І гады за гадамі плылі.
Шмат снавалі мы кросен
шаўковых
З нашых думак-лятунак і мар;
Сустракалі нас ветла дубровы,
І лясы нам давалі свой дар.
Па-над рэчкай у лузе квяцістым
Мы хадзілі, бывала, не раз;
Векавыя дубы жоўтым лістам
Навявалі няўцямны нам сказ.

Жураўлі праляталі над полем,
Забіраючы лета з сабой,
Ды пагуліваў вецер на волі
З неакрэсленай ціхай журбой.
Эх, ды дзе не ляжалі пуціны!
Хіба можна іх змераць, злічыць?
Пакідалі мы дзве каляіны,
Але песня адна ў іх гучыць.
Аб той песні, што сэрца мне
поўніць,
Аб табе, кім жыву я заўжды,
Я хачу, мілы друг мой, напомніць,
Прыгадаўшы былыя гады.

«Дзяўчыне»
Не кажы, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца крыўду ўсю забудзе,
Час загоіць раны.
Тыя раны, што зладзеі
Сэрцу прычынілі,
Ты думкі і надзеі,
Што ў табе пабілі.
Ды ці ж варты баламуты,
Каб твой твар дзявочы
Засцілаўся ценем смуты
І тускнелі вочы?

Пройдзе ўсё, перажывецца, Вер мне, дарагая!
Будзе час - ускалыхнецца
Сэрца і ўзыграе.
А ў душы вясна настане,
Сэрца зноў палюбіць,
Прыдзе доля, ў вочкі гляне,
Шчыра прыгалубіць.

Не кажы ж, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца смутак перабудзе,
Час загоіць раны.

«ТАЛЬКА»
Талька - слаўная рачушка,
Грунт яе пясчаны,
Бераг мяккі, як падушка,
Дзірваном засланы.
Луг квяцісты па узбярэжжы,
А трава як лава.
Па грудах дубы, як вежы, Паглядзець цікава

А буслоў тых і не злічыш Цэлыя брыгады!
І такія іх абліччы,
Бы вядуць нарады.
Тут і чаплі, гусі,качкі
І сіваваронкі.
Колькі шуму і гарачкі,
Спеву і гамонкі!
А звярніце вашы вочы
Вось у гэту Тальку:
Зачаруе, каго хочаш Лёню і Натальку.

«НАДЫХОД ЗІМЫ»
Мяккі снег лятае пухам,
І канца яму няма,
І нясе сярдзітым духам,
Дзікім сіверам зіма.
Зачыняйце шчыльна хату,
Каб не дзьмулі халады,
На акно кладзіце мату,
Каб не клаў мароз сляды.
Даставайце з вышак сані,
Гайда сцежкі праціраць
І па белым акіяне
Ўдоўж і ўпоперак гуляць!

8C(Беи)
К92
Янка Купала: энцыклапедычны даведник . –
Мн. : Белорусская советская энциклопедия,
1986. – 727 с.


Slide 7

Віктар Любецкі
Дзесці зязюля гукала:
“Таленту колькі адмерыць
Коласу з Янкай Купалай? –
Майце бязконцую меру”.
Волаты роднай старонкі –
Мовы матулінай хаты,
Ціха спявайце ці звонка,
Песні падхопяць дзяўчаты.
Мо пра Сымона – музыку,
Як ён зайграе на скрыпцы:
Ўсе, хто малы, хто вялікі
Таленту будуць дзівіцца.

Ці пра ільва магілу
Сумную песню прапойце.
Спіць закаханы асілак,
Думкі яго супакойце.
Дзіўныя, гучныя вершы
Мусіць вам зорка паслала.
Першыя ў шэрагу першых –
Колас і Янка Купала.

ЯНКА КУПАЛА
(Іван Дамінікавіч
Луцэвіч)

1882-1942

НАРАДЗІЎСЯ 7 ЛІПЕНЯ 1882 ГОДА Ў ФАЛЬВАРКУ ВЯЗЫНКА ВІЛЕЙСКАГА
ПАВЕТА
У СЯМ'І АРАНДАТАРА . У 1898 Г. СКОНЧЫЎ БЕЛАРУЦКУЮ
НАРОДНУЮ НАВУЧАЛЬНЮ. ПАСЛЯ СМЕРЦІ БАЦЬКІ (1902) ГОД ПРАЦАВАЎ
НА ГАСПАДАРЦЫ, ПОТЫМ - ХАТНІ НАСТАЎНІК, ПІСАР У СУДОВАГА СЛЕДЧАГА
Ў РАДАШКОВІЧАХ (1903), МАЛОДШЫ ПРЫКАЗЧЫК У ПАМЕШЧЫКА Ў
СЕННЕНСКІМ ПАВЕЦЕ МАГІЛЕЎСКАЙ ГУБЕРНІ (1904), ПРАКТЫКАНТ І
ПАМОЧНІК ВІНАКУРА Ў МАЁНТКУ СЁМКАВА ПАД МЕНСКАМ, НА БРОВАРЫ Ў
ЯХІМОЎШЧЫНЕ НА МАЛАДЭЧАНШЧЫНЕ, У МАЁНТКУ ДОЛЬНЫ СНОЎ
НАВАГРАДСКАГА ПАВЕТА (1905-1908), СУПРАЦОЎНІК «НАШАЙ НІВЫ» І
АДНАЧАСОВА БІБЛІЯТЭКАР БІБЛІЯТЭКІ «ВЕДЫ»
Б. Л. ДАНІЛОВІЧА (ВІЛЬНЯ, 1908-1909). У 1909-1913 ГГ. ВУЧЫЎСЯ НА
АГУЛЬНААДУКАЦЫЙНЫХ КУРСАХ А. С. ЧАРНЯЕВА Ў ПЕЦЯРБУРГУ. З
КАСТРЫЧНІКА 1913 Г. ЗНОЎ У ВІЛЬНІ, СУПРАЦОЎНІК «БЕЛАРУСКАГА
ВЫДАВЕЦКАГА ТАВАРЫСТВА», РЭДАКТАР «НАШАЙ НІВЫ» (1914-1915).

У ВЕРАСНІ 1915 Г. ВЫЕХАЎ У МАСКВУ, ДЗЕ ВУЧЫЎСЯ Ў НАРОДНЫМ
УНІВЕРСІТЭЦЕ. У СТУДЗЕНІ 1916 Г. ПРЫЗВАНЫ Ў АРМІЮ. СЛУЖЫЎ У
ДАРОЖНА-БУДАЎНІЧЫМ АТРАДЗЕ ВАРШАЎСКАЙ АКРУГІ ШЛЯХОЎ ЗНОСІН У
МЕНСКУ, ПОЛАЦКУ, А ТАКСАМА Ў СМАЛЕНСКУ, ДЗЕ СУСТРЭЎ
КАСТРЫЧНІЦКУЮ РЭВАЛЮЦЫЮ.
У 1919 Г. ПЕРАЕХАЎ У МЕНСК, ДЗЕ І ЖЫЎ ДА ПАЧАТКУ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ. УДЗЕЛЬНІЧАЎ У СТВАРЭННІ НАЦЫЯНАЛЬНАГА
ТЭАТРА , БЕЛАРУСКАГА ДЗЯРЖАЎНАГА ЎНІВЕРСІТЭТА , АКАДЭМІІ НАВУК
БССР, У РАЗГОРТВАННІ ВЫДАВЕЦКАЙ СПРАВЫ. У ГАДЫ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ ЖЫЎ У МАСКВЕ, У ПАСЁЛКУ ПЯЧЫШЧЫ КАЛЯ
КАЗАНІ. АБІРАЎСЯ КАНДЫДАТАМ У СЯБРЫ ЦВК БССР (1927-1929),
СЯБРАМ
ЦВК БССР (1929-1931, 1935-1938), ДЭПУТАТАМ
ВЯРХОЎНАГА САВЕТА БССР (З 1940 Г.). АКАДЭМІК АН БССР, АН УССР.
СЯБРА СП СССР З 1934 Г. НАРОДНЫ ПАЭТ БССР (1925).
УЗНАГАРОДЖАНЫ ОРДЭНАМ ЛЕНІНА . ТРАГІЧНА ЗАГІНУЎ 28.06.1942 Г. У
МАСКВЕ. УРНА З ПРАХАМ ПЕРАВЕЗЕНА Ў МЕНСК У 1962 Г.

«СПАДЧЫНА»
Янка Купала
Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына;
Памiж сваiх i чужакоў
Яна мне ласкай матчынай.
Аб ёй мне баюць казкi-сны
Вясеннiя праталiны,
I лесу шэлест верасны,
I ў полi дуб апалены.
Аб ёй мне будзiць успамiн
На лiпе бусел клёкатам
I той стары амшалы тын,
Што лёг ля вёсак покатам;
I тое нуднае ягнят
Бляянне-зоў на пасьбiшчы,
I крык варонiных грамад
На могiлкавым кладбiшчы.

I ў белы дзень i ў чорну ноч
Я ўсцяж раблю агледзіны,
Цi гэты скарб не збрыў дзе
проч,
Цi трутнем ён не з'едзены.

Нашу яго ў жывой душы,
Як вечны светач-полымя,
Што сярод цемры i глушы
Мне свецiць мiж вандоламi.
Жыве з iм дум маiх сям'я
I снiць з iм сны нязводныя…
Завецца ж спадчына мая
Ўсяго Старонкай Роднаю.

ЯНКА КУПАЛА
«Бацькаўшчына»
З зямлёй і небам звязывае мяне ніць —
Неразарваная веквечна павуціна:
Зямля мяне галубіць, як вернага сына,
А сонца мне душу не кідае туліць,
Яшчэ ў калысцы я наўчыўся з песень сніць
Аб гэтых блізкіх мне, а цесных так мясцінах:
Што роднай нівы я мільённая часціна,
Што зоркі роднай ў сэрцы мне іскрынка
тліць.
Так Бацькаўшчыну я здабыў сабе без злосці,
Узрос з яе й чужых з яе не скінуў косці,
Грудзьмі тулюсь к ёй, як да матчыных
грудзей.
I калі здзекуецца нада мною хтосьці —
Над Бацькаўшчынай здзекваецца ён маей,
Калі ж над ёй — мяне тым крыўдзіць
найцяжэй.

«Мая думка»
Як вецер, як птушка, дзе сонца, дзе зоры,
Так рвецца, нясецца ўдаль думка мая;
Абымецца з небам, пакоціцца ў мора,
Ў вялікае мора людскога жыцця.
I ўдарыцца ў сэрца так смутна, балесне, Як лісцем віхура, так ім скалыхне,
Так ім закалоціць, аж выклікне песню...
Ўжо з песняй ляціць зноў да зор к вышыне.
Запеўшы пахвалай нязведанай далі,
К вядомай павернецца долі людской;
Адсвеціцца ў слёзах, як свечка ў крышталі,
Ды ў свет зноў за сонцам, за новай зарой!

На небе свабода, святло і прыволле, –
А думцы замала: няма там людзей;
Людзей на зямельцы спаткае даволі,
Дык сонца і воля не свецяць тут ей...
I так без упынку, то к небу – дзе зоры,
Нясецца, як птушка, ўдаль думка мая;
То скоціцца ў мора, ў вялікае мора
Людскога, забытага шчасцем жыцця.

«Як у лесе зацвіталі...»
Янка Купала
Як у лесе зацвіталі
Ліпы ды каліна, –
Залатыя сны снавалі
Мы з табой, дзяўчына.

Мігацелі, зіхацелі
У пракосах косы,
Заміралі кветкі, зелле,
Заміралі росы.

Калыхаліся, шумелі
Вольныя бярозы,
Шапацелі, шалясцелі
Трыснягі ды лозы.

Як даспела, счырванела
Ягада-рабіна, –
Ўвокал глянулі нясмела
Мы з табой, дзяўчына.

Як у жыце наліліся
Каласкі нагінна, –
Сустрэліся, абняліся
Мы з табой, дзяўчына.

Верасы пад лісцем спалі,
Бор зялёны гнуўся,
Недзе пелі ў цёмнай далі
Журавы ды гусі...

Якуб Колас
(Канстанцін
Міхайлавіч
Міцкевіч)

1882 - 1956

Нарадзіўся Якуб Колас 3 лістапада 1882 года ў вёсцы Акінчыцы
на стаўбцоўшчыне ў сям'і лесніка. Раннія дзіцячыя гады прайшлі
ў лесніковых сядзібах ласток і альбуць, што недалёка ад вёскі
мікалаеўшчына. У 1898 паступіў у нясвіжскую настаўніцкую
семінарыю, якую паспяхова скончыў у 1902 годзе. Настаўнічаў у
вёсках люсіна ганцавіцкага раёну (1902—1904), пінкавічы
пінскага раёну (1904—1906).
За рэвалюцыйную прапаганду ў 1906 годзе быў пераведзены з
пінкавічаў у верхменскую народную вучэльню ігуменскага павету.
За ўдзел у нелегальным настаўніцкім з'ездзе 10 ліпеня 1906 года
быў звольнены. Зімой 1906—1907 гг. Жыў ва ўрочышчы смольня,
вёў прыватную школу. У траўні-чэрвені 1907 г. Працаваў у газеце
«наша ніва» ў вільні, быў загадчыкам літаратурнага аддзелу, але
на загад паліцыі мусіў пакінуць вільню. У 1908 годзе — праца ў
прыватнай школе ў вёсцы Сані талачынскага раёну.

15 верасня 1908 г. за ўдзел у настаўніцкім з'ездзе і нелегальную
работу быў асуджаны на тры гады, адбываў пакаранне ў мінскім
астрозе. У 1912—1914 гг. працаваў настаўнікам у 3-й прыходзкай
навучальні ў Пінску.
У час першае сусветнай вайны разам з сям’ёй эвакуіраваўся ў
Дзмітраўскі павет Маскоўскаё губерні, настаўнічаў у сяле
Старыкава. Быў мабілізаваны ў армію (верасень 1915). Скончыў
Аляксандраўскую ваенную навучальню (Масква, 1916). Служыў у
запасным палку ў Пярмі. Летам 1917 у чыне падпаручніка
накіраваны на Румынскі фронт, але цяжка захварэў і быў
эвакуяваны ў горад Абаянь на Куршчыне, дзе жыла ягоная
жонка з дзецьмі. Працаваў там настаўнікам, школьным
інструктарам. Паводле дэкрэту Савецкага ўраду ў пачатку 1918
звольнены з войска як настаўнік.

На выклік ураду БССР у траўні 1921 пераехаў у Менск.
папрыездзе працаваў у Навукова-тэрміналагічнай камісіі
Народнага камісарыяту асветы, выкладаў у Мінскім беларускім
пэдагагічным
тэхнікуме,
у
Беларускім
дзяржаўным
універсітэце, чытаў лекцыі на курсах настаўнікаў, займаўся
навуковай дзейнасцю ў Інстытуце беларускай культуры. З дня
ўтварэння Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1 студзеня
1929 г.) быў яе нязменным віцэ-прэзідэнтам. У 1935 г.
удзельнічаў у рабоце Кангрэсу ў абарону культуры ў Парыжы. У
Вялікую Айчынную вайну жыў у Клязьме (пад Масквой),
Ташкенце (жнівень 1941 — лістапад 1943), Маскве, займаўся
творчай і навукова-грамадзкай дзейнасцю. У снежні 1944 г.
вярнуўся ў Мінск. Быў сябрам ЦВК БССР (1929—1931, 1935—
1938), дэпутатам Вярхоўнага Савету СССР (1946—1956) і БССР
(1938—1956),
з'яўляўся
старшынёй
Беларускага
рэспубліканскага камітэту абароны міру. Акадэмік АН БССР.
Сябра Саюзу пісьменьнікаў СССР з 1934 г.

«Майму другу»
Немалую дарогу прайшлі мы
Па чужой і па роднай зямлі.
Адыходзілі вёсны і зімы,
І гады за гадамі плылі.
Шмат снавалі мы кросен
шаўковых
З нашых думак-лятунак і мар;
Сустракалі нас ветла дубровы,
І лясы нам давалі свой дар.
Па-над рэчкай у лузе квяцістым
Мы хадзілі, бывала, не раз;
Векавыя дубы жоўтым лістам
Навявалі няўцямны нам сказ.

Жураўлі праляталі над полем,
Забіраючы лета з сабой,
Ды пагуліваў вецер на волі
З неакрэсленай ціхай журбой.
Эх, ды дзе не ляжалі пуціны!
Хіба можна іх змераць, злічыць?
Пакідалі мы дзве каляіны,
Але песня адна ў іх гучыць.
Аб той песні, што сэрца мне
поўніць,
Аб табе, кім жыву я заўжды,
Я хачу, мілы друг мой, напомніць,
Прыгадаўшы былыя гады.

«Дзяўчыне»
Не кажы, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца крыўду ўсю забудзе,
Час загоіць раны.
Тыя раны, што зладзеі
Сэрцу прычынілі,
Ты думкі і надзеі,
Што ў табе пабілі.
Ды ці ж варты баламуты,
Каб твой твар дзявочы
Засцілаўся ценем смуты
І тускнелі вочы?

Пройдзе ўсё, перажывецца, Вер мне, дарагая!
Будзе час - ускалыхнецца
Сэрца і ўзыграе.
А ў душы вясна настане,
Сэрца зноў палюбіць,
Прыдзе доля, ў вочкі гляне,
Шчыра прыгалубіць.

Не кажы ж, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца смутак перабудзе,
Час загоіць раны.

«ТАЛЬКА»
Талька - слаўная рачушка,
Грунт яе пясчаны,
Бераг мяккі, як падушка,
Дзірваном засланы.
Луг квяцісты па узбярэжжы,
А трава як лава.
Па грудах дубы, як вежы, Паглядзець цікава

А буслоў тых і не злічыш Цэлыя брыгады!
І такія іх абліччы,
Бы вядуць нарады.
Тут і чаплі, гусі,качкі
І сіваваронкі.
Колькі шуму і гарачкі,
Спеву і гамонкі!
А звярніце вашы вочы
Вось у гэту Тальку:
Зачаруе, каго хочаш Лёню і Натальку.

«НАДЫХОД ЗІМЫ»
Мяккі снег лятае пухам,
І канца яму няма,
І нясе сярдзітым духам,
Дзікім сіверам зіма.
Зачыняйце шчыльна хату,
Каб не дзьмулі халады,
На акно кладзіце мату,
Каб не клаў мароз сляды.
Даставайце з вышак сані,
Гайда сцежкі праціраць
І па белым акіяне
Ўдоўж і ўпоперак гуляць!

8C(Беи)
К92
Янка Купала: энцыклапедычны даведник . –
Мн. : Белорусская советская энциклопедия,
1986. – 727 с.


Slide 8

Віктар Любецкі
Дзесці зязюля гукала:
“Таленту колькі адмерыць
Коласу з Янкай Купалай? –
Майце бязконцую меру”.
Волаты роднай старонкі –
Мовы матулінай хаты,
Ціха спявайце ці звонка,
Песні падхопяць дзяўчаты.
Мо пра Сымона – музыку,
Як ён зайграе на скрыпцы:
Ўсе, хто малы, хто вялікі
Таленту будуць дзівіцца.

Ці пра ільва магілу
Сумную песню прапойце.
Спіць закаханы асілак,
Думкі яго супакойце.
Дзіўныя, гучныя вершы
Мусіць вам зорка паслала.
Першыя ў шэрагу першых –
Колас і Янка Купала.

ЯНКА КУПАЛА
(Іван Дамінікавіч
Луцэвіч)

1882-1942

НАРАДЗІЎСЯ 7 ЛІПЕНЯ 1882 ГОДА Ў ФАЛЬВАРКУ ВЯЗЫНКА ВІЛЕЙСКАГА
ПАВЕТА
У СЯМ'І АРАНДАТАРА . У 1898 Г. СКОНЧЫЎ БЕЛАРУЦКУЮ
НАРОДНУЮ НАВУЧАЛЬНЮ. ПАСЛЯ СМЕРЦІ БАЦЬКІ (1902) ГОД ПРАЦАВАЎ
НА ГАСПАДАРЦЫ, ПОТЫМ - ХАТНІ НАСТАЎНІК, ПІСАР У СУДОВАГА СЛЕДЧАГА
Ў РАДАШКОВІЧАХ (1903), МАЛОДШЫ ПРЫКАЗЧЫК У ПАМЕШЧЫКА Ў
СЕННЕНСКІМ ПАВЕЦЕ МАГІЛЕЎСКАЙ ГУБЕРНІ (1904), ПРАКТЫКАНТ І
ПАМОЧНІК ВІНАКУРА Ў МАЁНТКУ СЁМКАВА ПАД МЕНСКАМ, НА БРОВАРЫ Ў
ЯХІМОЎШЧЫНЕ НА МАЛАДЭЧАНШЧЫНЕ, У МАЁНТКУ ДОЛЬНЫ СНОЎ
НАВАГРАДСКАГА ПАВЕТА (1905-1908), СУПРАЦОЎНІК «НАШАЙ НІВЫ» І
АДНАЧАСОВА БІБЛІЯТЭКАР БІБЛІЯТЭКІ «ВЕДЫ»
Б. Л. ДАНІЛОВІЧА (ВІЛЬНЯ, 1908-1909). У 1909-1913 ГГ. ВУЧЫЎСЯ НА
АГУЛЬНААДУКАЦЫЙНЫХ КУРСАХ А. С. ЧАРНЯЕВА Ў ПЕЦЯРБУРГУ. З
КАСТРЫЧНІКА 1913 Г. ЗНОЎ У ВІЛЬНІ, СУПРАЦОЎНІК «БЕЛАРУСКАГА
ВЫДАВЕЦКАГА ТАВАРЫСТВА», РЭДАКТАР «НАШАЙ НІВЫ» (1914-1915).

У ВЕРАСНІ 1915 Г. ВЫЕХАЎ У МАСКВУ, ДЗЕ ВУЧЫЎСЯ Ў НАРОДНЫМ
УНІВЕРСІТЭЦЕ. У СТУДЗЕНІ 1916 Г. ПРЫЗВАНЫ Ў АРМІЮ. СЛУЖЫЎ У
ДАРОЖНА-БУДАЎНІЧЫМ АТРАДЗЕ ВАРШАЎСКАЙ АКРУГІ ШЛЯХОЎ ЗНОСІН У
МЕНСКУ, ПОЛАЦКУ, А ТАКСАМА Ў СМАЛЕНСКУ, ДЗЕ СУСТРЭЎ
КАСТРЫЧНІЦКУЮ РЭВАЛЮЦЫЮ.
У 1919 Г. ПЕРАЕХАЎ У МЕНСК, ДЗЕ І ЖЫЎ ДА ПАЧАТКУ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ. УДЗЕЛЬНІЧАЎ У СТВАРЭННІ НАЦЫЯНАЛЬНАГА
ТЭАТРА , БЕЛАРУСКАГА ДЗЯРЖАЎНАГА ЎНІВЕРСІТЭТА , АКАДЭМІІ НАВУК
БССР, У РАЗГОРТВАННІ ВЫДАВЕЦКАЙ СПРАВЫ. У ГАДЫ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ ЖЫЎ У МАСКВЕ, У ПАСЁЛКУ ПЯЧЫШЧЫ КАЛЯ
КАЗАНІ. АБІРАЎСЯ КАНДЫДАТАМ У СЯБРЫ ЦВК БССР (1927-1929),
СЯБРАМ
ЦВК БССР (1929-1931, 1935-1938), ДЭПУТАТАМ
ВЯРХОЎНАГА САВЕТА БССР (З 1940 Г.). АКАДЭМІК АН БССР, АН УССР.
СЯБРА СП СССР З 1934 Г. НАРОДНЫ ПАЭТ БССР (1925).
УЗНАГАРОДЖАНЫ ОРДЭНАМ ЛЕНІНА . ТРАГІЧНА ЗАГІНУЎ 28.06.1942 Г. У
МАСКВЕ. УРНА З ПРАХАМ ПЕРАВЕЗЕНА Ў МЕНСК У 1962 Г.

«СПАДЧЫНА»
Янка Купала
Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына;
Памiж сваiх i чужакоў
Яна мне ласкай матчынай.
Аб ёй мне баюць казкi-сны
Вясеннiя праталiны,
I лесу шэлест верасны,
I ў полi дуб апалены.
Аб ёй мне будзiць успамiн
На лiпе бусел клёкатам
I той стары амшалы тын,
Што лёг ля вёсак покатам;
I тое нуднае ягнят
Бляянне-зоў на пасьбiшчы,
I крык варонiных грамад
На могiлкавым кладбiшчы.

I ў белы дзень i ў чорну ноч
Я ўсцяж раблю агледзіны,
Цi гэты скарб не збрыў дзе
проч,
Цi трутнем ён не з'едзены.

Нашу яго ў жывой душы,
Як вечны светач-полымя,
Што сярод цемры i глушы
Мне свецiць мiж вандоламi.
Жыве з iм дум маiх сям'я
I снiць з iм сны нязводныя…
Завецца ж спадчына мая
Ўсяго Старонкай Роднаю.

ЯНКА КУПАЛА
«Бацькаўшчына»
З зямлёй і небам звязывае мяне ніць —
Неразарваная веквечна павуціна:
Зямля мяне галубіць, як вернага сына,
А сонца мне душу не кідае туліць,
Яшчэ ў калысцы я наўчыўся з песень сніць
Аб гэтых блізкіх мне, а цесных так мясцінах:
Што роднай нівы я мільённая часціна,
Што зоркі роднай ў сэрцы мне іскрынка
тліць.
Так Бацькаўшчыну я здабыў сабе без злосці,
Узрос з яе й чужых з яе не скінуў косці,
Грудзьмі тулюсь к ёй, як да матчыных
грудзей.
I калі здзекуецца нада мною хтосьці —
Над Бацькаўшчынай здзекваецца ён маей,
Калі ж над ёй — мяне тым крыўдзіць
найцяжэй.

«Мая думка»
Як вецер, як птушка, дзе сонца, дзе зоры,
Так рвецца, нясецца ўдаль думка мая;
Абымецца з небам, пакоціцца ў мора,
Ў вялікае мора людскога жыцця.
I ўдарыцца ў сэрца так смутна, балесне, Як лісцем віхура, так ім скалыхне,
Так ім закалоціць, аж выклікне песню...
Ўжо з песняй ляціць зноў да зор к вышыне.
Запеўшы пахвалай нязведанай далі,
К вядомай павернецца долі людской;
Адсвеціцца ў слёзах, як свечка ў крышталі,
Ды ў свет зноў за сонцам, за новай зарой!

На небе свабода, святло і прыволле, –
А думцы замала: няма там людзей;
Людзей на зямельцы спаткае даволі,
Дык сонца і воля не свецяць тут ей...
I так без упынку, то к небу – дзе зоры,
Нясецца, як птушка, ўдаль думка мая;
То скоціцца ў мора, ў вялікае мора
Людскога, забытага шчасцем жыцця.

«Як у лесе зацвіталі...»
Янка Купала
Як у лесе зацвіталі
Ліпы ды каліна, –
Залатыя сны снавалі
Мы з табой, дзяўчына.

Мігацелі, зіхацелі
У пракосах косы,
Заміралі кветкі, зелле,
Заміралі росы.

Калыхаліся, шумелі
Вольныя бярозы,
Шапацелі, шалясцелі
Трыснягі ды лозы.

Як даспела, счырванела
Ягада-рабіна, –
Ўвокал глянулі нясмела
Мы з табой, дзяўчына.

Як у жыце наліліся
Каласкі нагінна, –
Сустрэліся, абняліся
Мы з табой, дзяўчына.

Верасы пад лісцем спалі,
Бор зялёны гнуўся,
Недзе пелі ў цёмнай далі
Журавы ды гусі...

Якуб Колас
(Канстанцін
Міхайлавіч
Міцкевіч)

1882 - 1956

Нарадзіўся Якуб Колас 3 лістапада 1882 года ў вёсцы Акінчыцы
на стаўбцоўшчыне ў сям'і лесніка. Раннія дзіцячыя гады прайшлі
ў лесніковых сядзібах ласток і альбуць, што недалёка ад вёскі
мікалаеўшчына. У 1898 паступіў у нясвіжскую настаўніцкую
семінарыю, якую паспяхова скончыў у 1902 годзе. Настаўнічаў у
вёсках люсіна ганцавіцкага раёну (1902—1904), пінкавічы
пінскага раёну (1904—1906).
За рэвалюцыйную прапаганду ў 1906 годзе быў пераведзены з
пінкавічаў у верхменскую народную вучэльню ігуменскага павету.
За ўдзел у нелегальным настаўніцкім з'ездзе 10 ліпеня 1906 года
быў звольнены. Зімой 1906—1907 гг. Жыў ва ўрочышчы смольня,
вёў прыватную школу. У траўні-чэрвені 1907 г. Працаваў у газеце
«наша ніва» ў вільні, быў загадчыкам літаратурнага аддзелу, але
на загад паліцыі мусіў пакінуць вільню. У 1908 годзе — праца ў
прыватнай школе ў вёсцы Сані талачынскага раёну.

15 верасня 1908 г. за ўдзел у настаўніцкім з'ездзе і нелегальную
работу быў асуджаны на тры гады, адбываў пакаранне ў мінскім
астрозе. У 1912—1914 гг. працаваў настаўнікам у 3-й прыходзкай
навучальні ў Пінску.
У час першае сусветнай вайны разам з сям’ёй эвакуіраваўся ў
Дзмітраўскі павет Маскоўскаё губерні, настаўнічаў у сяле
Старыкава. Быў мабілізаваны ў армію (верасень 1915). Скончыў
Аляксандраўскую ваенную навучальню (Масква, 1916). Служыў у
запасным палку ў Пярмі. Летам 1917 у чыне падпаручніка
накіраваны на Румынскі фронт, але цяжка захварэў і быў
эвакуяваны ў горад Абаянь на Куршчыне, дзе жыла ягоная
жонка з дзецьмі. Працаваў там настаўнікам, школьным
інструктарам. Паводле дэкрэту Савецкага ўраду ў пачатку 1918
звольнены з войска як настаўнік.

На выклік ураду БССР у траўні 1921 пераехаў у Менск.
папрыездзе працаваў у Навукова-тэрміналагічнай камісіі
Народнага камісарыяту асветы, выкладаў у Мінскім беларускім
пэдагагічным
тэхнікуме,
у
Беларускім
дзяржаўным
універсітэце, чытаў лекцыі на курсах настаўнікаў, займаўся
навуковай дзейнасцю ў Інстытуце беларускай культуры. З дня
ўтварэння Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1 студзеня
1929 г.) быў яе нязменным віцэ-прэзідэнтам. У 1935 г.
удзельнічаў у рабоце Кангрэсу ў абарону культуры ў Парыжы. У
Вялікую Айчынную вайну жыў у Клязьме (пад Масквой),
Ташкенце (жнівень 1941 — лістапад 1943), Маскве, займаўся
творчай і навукова-грамадзкай дзейнасцю. У снежні 1944 г.
вярнуўся ў Мінск. Быў сябрам ЦВК БССР (1929—1931, 1935—
1938), дэпутатам Вярхоўнага Савету СССР (1946—1956) і БССР
(1938—1956),
з'яўляўся
старшынёй
Беларускага
рэспубліканскага камітэту абароны міру. Акадэмік АН БССР.
Сябра Саюзу пісьменьнікаў СССР з 1934 г.

«Майму другу»
Немалую дарогу прайшлі мы
Па чужой і па роднай зямлі.
Адыходзілі вёсны і зімы,
І гады за гадамі плылі.
Шмат снавалі мы кросен
шаўковых
З нашых думак-лятунак і мар;
Сустракалі нас ветла дубровы,
І лясы нам давалі свой дар.
Па-над рэчкай у лузе квяцістым
Мы хадзілі, бывала, не раз;
Векавыя дубы жоўтым лістам
Навявалі няўцямны нам сказ.

Жураўлі праляталі над полем,
Забіраючы лета з сабой,
Ды пагуліваў вецер на волі
З неакрэсленай ціхай журбой.
Эх, ды дзе не ляжалі пуціны!
Хіба можна іх змераць, злічыць?
Пакідалі мы дзве каляіны,
Але песня адна ў іх гучыць.
Аб той песні, што сэрца мне
поўніць,
Аб табе, кім жыву я заўжды,
Я хачу, мілы друг мой, напомніць,
Прыгадаўшы былыя гады.

«Дзяўчыне»
Не кажы, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца крыўду ўсю забудзе,
Час загоіць раны.
Тыя раны, што зладзеі
Сэрцу прычынілі,
Ты думкі і надзеі,
Што ў табе пабілі.
Ды ці ж варты баламуты,
Каб твой твар дзявочы
Засцілаўся ценем смуты
І тускнелі вочы?

Пройдзе ўсё, перажывецца, Вер мне, дарагая!
Будзе час - ускалыхнецца
Сэрца і ўзыграе.
А ў душы вясна настане,
Сэрца зноў палюбіць,
Прыдзе доля, ў вочкі гляне,
Шчыра прыгалубіць.

Не кажы ж, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца смутак перабудзе,
Час загоіць раны.

«ТАЛЬКА»
Талька - слаўная рачушка,
Грунт яе пясчаны,
Бераг мяккі, як падушка,
Дзірваном засланы.
Луг квяцісты па узбярэжжы,
А трава як лава.
Па грудах дубы, як вежы, Паглядзець цікава

А буслоў тых і не злічыш Цэлыя брыгады!
І такія іх абліччы,
Бы вядуць нарады.
Тут і чаплі, гусі,качкі
І сіваваронкі.
Колькі шуму і гарачкі,
Спеву і гамонкі!
А звярніце вашы вочы
Вось у гэту Тальку:
Зачаруе, каго хочаш Лёню і Натальку.

«НАДЫХОД ЗІМЫ»
Мяккі снег лятае пухам,
І канца яму няма,
І нясе сярдзітым духам,
Дзікім сіверам зіма.
Зачыняйце шчыльна хату,
Каб не дзьмулі халады,
На акно кладзіце мату,
Каб не клаў мароз сляды.
Даставайце з вышак сані,
Гайда сцежкі праціраць
І па белым акіяне
Ўдоўж і ўпоперак гуляць!

8C(Беи)
К92
Янка Купала: энцыклапедычны даведник . –
Мн. : Белорусская советская энциклопедия,
1986. – 727 с.


Slide 9

Віктар Любецкі
Дзесці зязюля гукала:
“Таленту колькі адмерыць
Коласу з Янкай Купалай? –
Майце бязконцую меру”.
Волаты роднай старонкі –
Мовы матулінай хаты,
Ціха спявайце ці звонка,
Песні падхопяць дзяўчаты.
Мо пра Сымона – музыку,
Як ён зайграе на скрыпцы:
Ўсе, хто малы, хто вялікі
Таленту будуць дзівіцца.

Ці пра ільва магілу
Сумную песню прапойце.
Спіць закаханы асілак,
Думкі яго супакойце.
Дзіўныя, гучныя вершы
Мусіць вам зорка паслала.
Першыя ў шэрагу першых –
Колас і Янка Купала.

ЯНКА КУПАЛА
(Іван Дамінікавіч
Луцэвіч)

1882-1942

НАРАДЗІЎСЯ 7 ЛІПЕНЯ 1882 ГОДА Ў ФАЛЬВАРКУ ВЯЗЫНКА ВІЛЕЙСКАГА
ПАВЕТА
У СЯМ'І АРАНДАТАРА . У 1898 Г. СКОНЧЫЎ БЕЛАРУЦКУЮ
НАРОДНУЮ НАВУЧАЛЬНЮ. ПАСЛЯ СМЕРЦІ БАЦЬКІ (1902) ГОД ПРАЦАВАЎ
НА ГАСПАДАРЦЫ, ПОТЫМ - ХАТНІ НАСТАЎНІК, ПІСАР У СУДОВАГА СЛЕДЧАГА
Ў РАДАШКОВІЧАХ (1903), МАЛОДШЫ ПРЫКАЗЧЫК У ПАМЕШЧЫКА Ў
СЕННЕНСКІМ ПАВЕЦЕ МАГІЛЕЎСКАЙ ГУБЕРНІ (1904), ПРАКТЫКАНТ І
ПАМОЧНІК ВІНАКУРА Ў МАЁНТКУ СЁМКАВА ПАД МЕНСКАМ, НА БРОВАРЫ Ў
ЯХІМОЎШЧЫНЕ НА МАЛАДЭЧАНШЧЫНЕ, У МАЁНТКУ ДОЛЬНЫ СНОЎ
НАВАГРАДСКАГА ПАВЕТА (1905-1908), СУПРАЦОЎНІК «НАШАЙ НІВЫ» І
АДНАЧАСОВА БІБЛІЯТЭКАР БІБЛІЯТЭКІ «ВЕДЫ»
Б. Л. ДАНІЛОВІЧА (ВІЛЬНЯ, 1908-1909). У 1909-1913 ГГ. ВУЧЫЎСЯ НА
АГУЛЬНААДУКАЦЫЙНЫХ КУРСАХ А. С. ЧАРНЯЕВА Ў ПЕЦЯРБУРГУ. З
КАСТРЫЧНІКА 1913 Г. ЗНОЎ У ВІЛЬНІ, СУПРАЦОЎНІК «БЕЛАРУСКАГА
ВЫДАВЕЦКАГА ТАВАРЫСТВА», РЭДАКТАР «НАШАЙ НІВЫ» (1914-1915).

У ВЕРАСНІ 1915 Г. ВЫЕХАЎ У МАСКВУ, ДЗЕ ВУЧЫЎСЯ Ў НАРОДНЫМ
УНІВЕРСІТЭЦЕ. У СТУДЗЕНІ 1916 Г. ПРЫЗВАНЫ Ў АРМІЮ. СЛУЖЫЎ У
ДАРОЖНА-БУДАЎНІЧЫМ АТРАДЗЕ ВАРШАЎСКАЙ АКРУГІ ШЛЯХОЎ ЗНОСІН У
МЕНСКУ, ПОЛАЦКУ, А ТАКСАМА Ў СМАЛЕНСКУ, ДЗЕ СУСТРЭЎ
КАСТРЫЧНІЦКУЮ РЭВАЛЮЦЫЮ.
У 1919 Г. ПЕРАЕХАЎ У МЕНСК, ДЗЕ І ЖЫЎ ДА ПАЧАТКУ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ. УДЗЕЛЬНІЧАЎ У СТВАРЭННІ НАЦЫЯНАЛЬНАГА
ТЭАТРА , БЕЛАРУСКАГА ДЗЯРЖАЎНАГА ЎНІВЕРСІТЭТА , АКАДЭМІІ НАВУК
БССР, У РАЗГОРТВАННІ ВЫДАВЕЦКАЙ СПРАВЫ. У ГАДЫ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ ЖЫЎ У МАСКВЕ, У ПАСЁЛКУ ПЯЧЫШЧЫ КАЛЯ
КАЗАНІ. АБІРАЎСЯ КАНДЫДАТАМ У СЯБРЫ ЦВК БССР (1927-1929),
СЯБРАМ
ЦВК БССР (1929-1931, 1935-1938), ДЭПУТАТАМ
ВЯРХОЎНАГА САВЕТА БССР (З 1940 Г.). АКАДЭМІК АН БССР, АН УССР.
СЯБРА СП СССР З 1934 Г. НАРОДНЫ ПАЭТ БССР (1925).
УЗНАГАРОДЖАНЫ ОРДЭНАМ ЛЕНІНА . ТРАГІЧНА ЗАГІНУЎ 28.06.1942 Г. У
МАСКВЕ. УРНА З ПРАХАМ ПЕРАВЕЗЕНА Ў МЕНСК У 1962 Г.

«СПАДЧЫНА»
Янка Купала
Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына;
Памiж сваiх i чужакоў
Яна мне ласкай матчынай.
Аб ёй мне баюць казкi-сны
Вясеннiя праталiны,
I лесу шэлест верасны,
I ў полi дуб апалены.
Аб ёй мне будзiць успамiн
На лiпе бусел клёкатам
I той стары амшалы тын,
Што лёг ля вёсак покатам;
I тое нуднае ягнят
Бляянне-зоў на пасьбiшчы,
I крык варонiных грамад
На могiлкавым кладбiшчы.

I ў белы дзень i ў чорну ноч
Я ўсцяж раблю агледзіны,
Цi гэты скарб не збрыў дзе
проч,
Цi трутнем ён не з'едзены.

Нашу яго ў жывой душы,
Як вечны светач-полымя,
Што сярод цемры i глушы
Мне свецiць мiж вандоламi.
Жыве з iм дум маiх сям'я
I снiць з iм сны нязводныя…
Завецца ж спадчына мая
Ўсяго Старонкай Роднаю.

ЯНКА КУПАЛА
«Бацькаўшчына»
З зямлёй і небам звязывае мяне ніць —
Неразарваная веквечна павуціна:
Зямля мяне галубіць, як вернага сына,
А сонца мне душу не кідае туліць,
Яшчэ ў калысцы я наўчыўся з песень сніць
Аб гэтых блізкіх мне, а цесных так мясцінах:
Што роднай нівы я мільённая часціна,
Што зоркі роднай ў сэрцы мне іскрынка
тліць.
Так Бацькаўшчыну я здабыў сабе без злосці,
Узрос з яе й чужых з яе не скінуў косці,
Грудзьмі тулюсь к ёй, як да матчыных
грудзей.
I калі здзекуецца нада мною хтосьці —
Над Бацькаўшчынай здзекваецца ён маей,
Калі ж над ёй — мяне тым крыўдзіць
найцяжэй.

«Мая думка»
Як вецер, як птушка, дзе сонца, дзе зоры,
Так рвецца, нясецца ўдаль думка мая;
Абымецца з небам, пакоціцца ў мора,
Ў вялікае мора людскога жыцця.
I ўдарыцца ў сэрца так смутна, балесне, Як лісцем віхура, так ім скалыхне,
Так ім закалоціць, аж выклікне песню...
Ўжо з песняй ляціць зноў да зор к вышыне.
Запеўшы пахвалай нязведанай далі,
К вядомай павернецца долі людской;
Адсвеціцца ў слёзах, як свечка ў крышталі,
Ды ў свет зноў за сонцам, за новай зарой!

На небе свабода, святло і прыволле, –
А думцы замала: няма там людзей;
Людзей на зямельцы спаткае даволі,
Дык сонца і воля не свецяць тут ей...
I так без упынку, то к небу – дзе зоры,
Нясецца, як птушка, ўдаль думка мая;
То скоціцца ў мора, ў вялікае мора
Людскога, забытага шчасцем жыцця.

«Як у лесе зацвіталі...»
Янка Купала
Як у лесе зацвіталі
Ліпы ды каліна, –
Залатыя сны снавалі
Мы з табой, дзяўчына.

Мігацелі, зіхацелі
У пракосах косы,
Заміралі кветкі, зелле,
Заміралі росы.

Калыхаліся, шумелі
Вольныя бярозы,
Шапацелі, шалясцелі
Трыснягі ды лозы.

Як даспела, счырванела
Ягада-рабіна, –
Ўвокал глянулі нясмела
Мы з табой, дзяўчына.

Як у жыце наліліся
Каласкі нагінна, –
Сустрэліся, абняліся
Мы з табой, дзяўчына.

Верасы пад лісцем спалі,
Бор зялёны гнуўся,
Недзе пелі ў цёмнай далі
Журавы ды гусі...

Якуб Колас
(Канстанцін
Міхайлавіч
Міцкевіч)

1882 - 1956

Нарадзіўся Якуб Колас 3 лістапада 1882 года ў вёсцы Акінчыцы
на стаўбцоўшчыне ў сям'і лесніка. Раннія дзіцячыя гады прайшлі
ў лесніковых сядзібах ласток і альбуць, што недалёка ад вёскі
мікалаеўшчына. У 1898 паступіў у нясвіжскую настаўніцкую
семінарыю, якую паспяхова скончыў у 1902 годзе. Настаўнічаў у
вёсках люсіна ганцавіцкага раёну (1902—1904), пінкавічы
пінскага раёну (1904—1906).
За рэвалюцыйную прапаганду ў 1906 годзе быў пераведзены з
пінкавічаў у верхменскую народную вучэльню ігуменскага павету.
За ўдзел у нелегальным настаўніцкім з'ездзе 10 ліпеня 1906 года
быў звольнены. Зімой 1906—1907 гг. Жыў ва ўрочышчы смольня,
вёў прыватную школу. У траўні-чэрвені 1907 г. Працаваў у газеце
«наша ніва» ў вільні, быў загадчыкам літаратурнага аддзелу, але
на загад паліцыі мусіў пакінуць вільню. У 1908 годзе — праца ў
прыватнай школе ў вёсцы Сані талачынскага раёну.

15 верасня 1908 г. за ўдзел у настаўніцкім з'ездзе і нелегальную
работу быў асуджаны на тры гады, адбываў пакаранне ў мінскім
астрозе. У 1912—1914 гг. працаваў настаўнікам у 3-й прыходзкай
навучальні ў Пінску.
У час першае сусветнай вайны разам з сям’ёй эвакуіраваўся ў
Дзмітраўскі павет Маскоўскаё губерні, настаўнічаў у сяле
Старыкава. Быў мабілізаваны ў армію (верасень 1915). Скончыў
Аляксандраўскую ваенную навучальню (Масква, 1916). Служыў у
запасным палку ў Пярмі. Летам 1917 у чыне падпаручніка
накіраваны на Румынскі фронт, але цяжка захварэў і быў
эвакуяваны ў горад Абаянь на Куршчыне, дзе жыла ягоная
жонка з дзецьмі. Працаваў там настаўнікам, школьным
інструктарам. Паводле дэкрэту Савецкага ўраду ў пачатку 1918
звольнены з войска як настаўнік.

На выклік ураду БССР у траўні 1921 пераехаў у Менск.
папрыездзе працаваў у Навукова-тэрміналагічнай камісіі
Народнага камісарыяту асветы, выкладаў у Мінскім беларускім
пэдагагічным
тэхнікуме,
у
Беларускім
дзяржаўным
універсітэце, чытаў лекцыі на курсах настаўнікаў, займаўся
навуковай дзейнасцю ў Інстытуце беларускай культуры. З дня
ўтварэння Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1 студзеня
1929 г.) быў яе нязменным віцэ-прэзідэнтам. У 1935 г.
удзельнічаў у рабоце Кангрэсу ў абарону культуры ў Парыжы. У
Вялікую Айчынную вайну жыў у Клязьме (пад Масквой),
Ташкенце (жнівень 1941 — лістапад 1943), Маскве, займаўся
творчай і навукова-грамадзкай дзейнасцю. У снежні 1944 г.
вярнуўся ў Мінск. Быў сябрам ЦВК БССР (1929—1931, 1935—
1938), дэпутатам Вярхоўнага Савету СССР (1946—1956) і БССР
(1938—1956),
з'яўляўся
старшынёй
Беларускага
рэспубліканскага камітэту абароны міру. Акадэмік АН БССР.
Сябра Саюзу пісьменьнікаў СССР з 1934 г.

«Майму другу»
Немалую дарогу прайшлі мы
Па чужой і па роднай зямлі.
Адыходзілі вёсны і зімы,
І гады за гадамі плылі.
Шмат снавалі мы кросен
шаўковых
З нашых думак-лятунак і мар;
Сустракалі нас ветла дубровы,
І лясы нам давалі свой дар.
Па-над рэчкай у лузе квяцістым
Мы хадзілі, бывала, не раз;
Векавыя дубы жоўтым лістам
Навявалі няўцямны нам сказ.

Жураўлі праляталі над полем,
Забіраючы лета з сабой,
Ды пагуліваў вецер на волі
З неакрэсленай ціхай журбой.
Эх, ды дзе не ляжалі пуціны!
Хіба можна іх змераць, злічыць?
Пакідалі мы дзве каляіны,
Але песня адна ў іх гучыць.
Аб той песні, што сэрца мне
поўніць,
Аб табе, кім жыву я заўжды,
Я хачу, мілы друг мой, напомніць,
Прыгадаўшы былыя гады.

«Дзяўчыне»
Не кажы, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца крыўду ўсю забудзе,
Час загоіць раны.
Тыя раны, што зладзеі
Сэрцу прычынілі,
Ты думкі і надзеі,
Што ў табе пабілі.
Ды ці ж варты баламуты,
Каб твой твар дзявочы
Засцілаўся ценем смуты
І тускнелі вочы?

Пройдзе ўсё, перажывецца, Вер мне, дарагая!
Будзе час - ускалыхнецца
Сэрца і ўзыграе.
А ў душы вясна настане,
Сэрца зноў палюбіць,
Прыдзе доля, ў вочкі гляне,
Шчыра прыгалубіць.

Не кажы ж, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца смутак перабудзе,
Час загоіць раны.

«ТАЛЬКА»
Талька - слаўная рачушка,
Грунт яе пясчаны,
Бераг мяккі, як падушка,
Дзірваном засланы.
Луг квяцісты па узбярэжжы,
А трава як лава.
Па грудах дубы, як вежы, Паглядзець цікава

А буслоў тых і не злічыш Цэлыя брыгады!
І такія іх абліччы,
Бы вядуць нарады.
Тут і чаплі, гусі,качкі
І сіваваронкі.
Колькі шуму і гарачкі,
Спеву і гамонкі!
А звярніце вашы вочы
Вось у гэту Тальку:
Зачаруе, каго хочаш Лёню і Натальку.

«НАДЫХОД ЗІМЫ»
Мяккі снег лятае пухам,
І канца яму няма,
І нясе сярдзітым духам,
Дзікім сіверам зіма.
Зачыняйце шчыльна хату,
Каб не дзьмулі халады,
На акно кладзіце мату,
Каб не клаў мароз сляды.
Даставайце з вышак сані,
Гайда сцежкі праціраць
І па белым акіяне
Ўдоўж і ўпоперак гуляць!

8C(Беи)
К92
Янка Купала: энцыклапедычны даведник . –
Мн. : Белорусская советская энциклопедия,
1986. – 727 с.


Slide 10

Віктар Любецкі
Дзесці зязюля гукала:
“Таленту колькі адмерыць
Коласу з Янкай Купалай? –
Майце бязконцую меру”.
Волаты роднай старонкі –
Мовы матулінай хаты,
Ціха спявайце ці звонка,
Песні падхопяць дзяўчаты.
Мо пра Сымона – музыку,
Як ён зайграе на скрыпцы:
Ўсе, хто малы, хто вялікі
Таленту будуць дзівіцца.

Ці пра ільва магілу
Сумную песню прапойце.
Спіць закаханы асілак,
Думкі яго супакойце.
Дзіўныя, гучныя вершы
Мусіць вам зорка паслала.
Першыя ў шэрагу першых –
Колас і Янка Купала.

ЯНКА КУПАЛА
(Іван Дамінікавіч
Луцэвіч)

1882-1942

НАРАДЗІЎСЯ 7 ЛІПЕНЯ 1882 ГОДА Ў ФАЛЬВАРКУ ВЯЗЫНКА ВІЛЕЙСКАГА
ПАВЕТА
У СЯМ'І АРАНДАТАРА . У 1898 Г. СКОНЧЫЎ БЕЛАРУЦКУЮ
НАРОДНУЮ НАВУЧАЛЬНЮ. ПАСЛЯ СМЕРЦІ БАЦЬКІ (1902) ГОД ПРАЦАВАЎ
НА ГАСПАДАРЦЫ, ПОТЫМ - ХАТНІ НАСТАЎНІК, ПІСАР У СУДОВАГА СЛЕДЧАГА
Ў РАДАШКОВІЧАХ (1903), МАЛОДШЫ ПРЫКАЗЧЫК У ПАМЕШЧЫКА Ў
СЕННЕНСКІМ ПАВЕЦЕ МАГІЛЕЎСКАЙ ГУБЕРНІ (1904), ПРАКТЫКАНТ І
ПАМОЧНІК ВІНАКУРА Ў МАЁНТКУ СЁМКАВА ПАД МЕНСКАМ, НА БРОВАРЫ Ў
ЯХІМОЎШЧЫНЕ НА МАЛАДЭЧАНШЧЫНЕ, У МАЁНТКУ ДОЛЬНЫ СНОЎ
НАВАГРАДСКАГА ПАВЕТА (1905-1908), СУПРАЦОЎНІК «НАШАЙ НІВЫ» І
АДНАЧАСОВА БІБЛІЯТЭКАР БІБЛІЯТЭКІ «ВЕДЫ»
Б. Л. ДАНІЛОВІЧА (ВІЛЬНЯ, 1908-1909). У 1909-1913 ГГ. ВУЧЫЎСЯ НА
АГУЛЬНААДУКАЦЫЙНЫХ КУРСАХ А. С. ЧАРНЯЕВА Ў ПЕЦЯРБУРГУ. З
КАСТРЫЧНІКА 1913 Г. ЗНОЎ У ВІЛЬНІ, СУПРАЦОЎНІК «БЕЛАРУСКАГА
ВЫДАВЕЦКАГА ТАВАРЫСТВА», РЭДАКТАР «НАШАЙ НІВЫ» (1914-1915).

У ВЕРАСНІ 1915 Г. ВЫЕХАЎ У МАСКВУ, ДЗЕ ВУЧЫЎСЯ Ў НАРОДНЫМ
УНІВЕРСІТЭЦЕ. У СТУДЗЕНІ 1916 Г. ПРЫЗВАНЫ Ў АРМІЮ. СЛУЖЫЎ У
ДАРОЖНА-БУДАЎНІЧЫМ АТРАДЗЕ ВАРШАЎСКАЙ АКРУГІ ШЛЯХОЎ ЗНОСІН У
МЕНСКУ, ПОЛАЦКУ, А ТАКСАМА Ў СМАЛЕНСКУ, ДЗЕ СУСТРЭЎ
КАСТРЫЧНІЦКУЮ РЭВАЛЮЦЫЮ.
У 1919 Г. ПЕРАЕХАЎ У МЕНСК, ДЗЕ І ЖЫЎ ДА ПАЧАТКУ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ. УДЗЕЛЬНІЧАЎ У СТВАРЭННІ НАЦЫЯНАЛЬНАГА
ТЭАТРА , БЕЛАРУСКАГА ДЗЯРЖАЎНАГА ЎНІВЕРСІТЭТА , АКАДЭМІІ НАВУК
БССР, У РАЗГОРТВАННІ ВЫДАВЕЦКАЙ СПРАВЫ. У ГАДЫ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ ЖЫЎ У МАСКВЕ, У ПАСЁЛКУ ПЯЧЫШЧЫ КАЛЯ
КАЗАНІ. АБІРАЎСЯ КАНДЫДАТАМ У СЯБРЫ ЦВК БССР (1927-1929),
СЯБРАМ
ЦВК БССР (1929-1931, 1935-1938), ДЭПУТАТАМ
ВЯРХОЎНАГА САВЕТА БССР (З 1940 Г.). АКАДЭМІК АН БССР, АН УССР.
СЯБРА СП СССР З 1934 Г. НАРОДНЫ ПАЭТ БССР (1925).
УЗНАГАРОДЖАНЫ ОРДЭНАМ ЛЕНІНА . ТРАГІЧНА ЗАГІНУЎ 28.06.1942 Г. У
МАСКВЕ. УРНА З ПРАХАМ ПЕРАВЕЗЕНА Ў МЕНСК У 1962 Г.

«СПАДЧЫНА»
Янка Купала
Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына;
Памiж сваiх i чужакоў
Яна мне ласкай матчынай.
Аб ёй мне баюць казкi-сны
Вясеннiя праталiны,
I лесу шэлест верасны,
I ў полi дуб апалены.
Аб ёй мне будзiць успамiн
На лiпе бусел клёкатам
I той стары амшалы тын,
Што лёг ля вёсак покатам;
I тое нуднае ягнят
Бляянне-зоў на пасьбiшчы,
I крык варонiных грамад
На могiлкавым кладбiшчы.

I ў белы дзень i ў чорну ноч
Я ўсцяж раблю агледзіны,
Цi гэты скарб не збрыў дзе
проч,
Цi трутнем ён не з'едзены.

Нашу яго ў жывой душы,
Як вечны светач-полымя,
Што сярод цемры i глушы
Мне свецiць мiж вандоламi.
Жыве з iм дум маiх сям'я
I снiць з iм сны нязводныя…
Завецца ж спадчына мая
Ўсяго Старонкай Роднаю.

ЯНКА КУПАЛА
«Бацькаўшчына»
З зямлёй і небам звязывае мяне ніць —
Неразарваная веквечна павуціна:
Зямля мяне галубіць, як вернага сына,
А сонца мне душу не кідае туліць,
Яшчэ ў калысцы я наўчыўся з песень сніць
Аб гэтых блізкіх мне, а цесных так мясцінах:
Што роднай нівы я мільённая часціна,
Што зоркі роднай ў сэрцы мне іскрынка
тліць.
Так Бацькаўшчыну я здабыў сабе без злосці,
Узрос з яе й чужых з яе не скінуў косці,
Грудзьмі тулюсь к ёй, як да матчыных
грудзей.
I калі здзекуецца нада мною хтосьці —
Над Бацькаўшчынай здзекваецца ён маей,
Калі ж над ёй — мяне тым крыўдзіць
найцяжэй.

«Мая думка»
Як вецер, як птушка, дзе сонца, дзе зоры,
Так рвецца, нясецца ўдаль думка мая;
Абымецца з небам, пакоціцца ў мора,
Ў вялікае мора людскога жыцця.
I ўдарыцца ў сэрца так смутна, балесне, Як лісцем віхура, так ім скалыхне,
Так ім закалоціць, аж выклікне песню...
Ўжо з песняй ляціць зноў да зор к вышыне.
Запеўшы пахвалай нязведанай далі,
К вядомай павернецца долі людской;
Адсвеціцца ў слёзах, як свечка ў крышталі,
Ды ў свет зноў за сонцам, за новай зарой!

На небе свабода, святло і прыволле, –
А думцы замала: няма там людзей;
Людзей на зямельцы спаткае даволі,
Дык сонца і воля не свецяць тут ей...
I так без упынку, то к небу – дзе зоры,
Нясецца, як птушка, ўдаль думка мая;
То скоціцца ў мора, ў вялікае мора
Людскога, забытага шчасцем жыцця.

«Як у лесе зацвіталі...»
Янка Купала
Як у лесе зацвіталі
Ліпы ды каліна, –
Залатыя сны снавалі
Мы з табой, дзяўчына.

Мігацелі, зіхацелі
У пракосах косы,
Заміралі кветкі, зелле,
Заміралі росы.

Калыхаліся, шумелі
Вольныя бярозы,
Шапацелі, шалясцелі
Трыснягі ды лозы.

Як даспела, счырванела
Ягада-рабіна, –
Ўвокал глянулі нясмела
Мы з табой, дзяўчына.

Як у жыце наліліся
Каласкі нагінна, –
Сустрэліся, абняліся
Мы з табой, дзяўчына.

Верасы пад лісцем спалі,
Бор зялёны гнуўся,
Недзе пелі ў цёмнай далі
Журавы ды гусі...

Якуб Колас
(Канстанцін
Міхайлавіч
Міцкевіч)

1882 - 1956

Нарадзіўся Якуб Колас 3 лістапада 1882 года ў вёсцы Акінчыцы
на стаўбцоўшчыне ў сям'і лесніка. Раннія дзіцячыя гады прайшлі
ў лесніковых сядзібах ласток і альбуць, што недалёка ад вёскі
мікалаеўшчына. У 1898 паступіў у нясвіжскую настаўніцкую
семінарыю, якую паспяхова скончыў у 1902 годзе. Настаўнічаў у
вёсках люсіна ганцавіцкага раёну (1902—1904), пінкавічы
пінскага раёну (1904—1906).
За рэвалюцыйную прапаганду ў 1906 годзе быў пераведзены з
пінкавічаў у верхменскую народную вучэльню ігуменскага павету.
За ўдзел у нелегальным настаўніцкім з'ездзе 10 ліпеня 1906 года
быў звольнены. Зімой 1906—1907 гг. Жыў ва ўрочышчы смольня,
вёў прыватную школу. У траўні-чэрвені 1907 г. Працаваў у газеце
«наша ніва» ў вільні, быў загадчыкам літаратурнага аддзелу, але
на загад паліцыі мусіў пакінуць вільню. У 1908 годзе — праца ў
прыватнай школе ў вёсцы Сані талачынскага раёну.

15 верасня 1908 г. за ўдзел у настаўніцкім з'ездзе і нелегальную
работу быў асуджаны на тры гады, адбываў пакаранне ў мінскім
астрозе. У 1912—1914 гг. працаваў настаўнікам у 3-й прыходзкай
навучальні ў Пінску.
У час першае сусветнай вайны разам з сям’ёй эвакуіраваўся ў
Дзмітраўскі павет Маскоўскаё губерні, настаўнічаў у сяле
Старыкава. Быў мабілізаваны ў армію (верасень 1915). Скончыў
Аляксандраўскую ваенную навучальню (Масква, 1916). Служыў у
запасным палку ў Пярмі. Летам 1917 у чыне падпаручніка
накіраваны на Румынскі фронт, але цяжка захварэў і быў
эвакуяваны ў горад Абаянь на Куршчыне, дзе жыла ягоная
жонка з дзецьмі. Працаваў там настаўнікам, школьным
інструктарам. Паводле дэкрэту Савецкага ўраду ў пачатку 1918
звольнены з войска як настаўнік.

На выклік ураду БССР у траўні 1921 пераехаў у Менск.
папрыездзе працаваў у Навукова-тэрміналагічнай камісіі
Народнага камісарыяту асветы, выкладаў у Мінскім беларускім
пэдагагічным
тэхнікуме,
у
Беларускім
дзяржаўным
універсітэце, чытаў лекцыі на курсах настаўнікаў, займаўся
навуковай дзейнасцю ў Інстытуце беларускай культуры. З дня
ўтварэння Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1 студзеня
1929 г.) быў яе нязменным віцэ-прэзідэнтам. У 1935 г.
удзельнічаў у рабоце Кангрэсу ў абарону культуры ў Парыжы. У
Вялікую Айчынную вайну жыў у Клязьме (пад Масквой),
Ташкенце (жнівень 1941 — лістапад 1943), Маскве, займаўся
творчай і навукова-грамадзкай дзейнасцю. У снежні 1944 г.
вярнуўся ў Мінск. Быў сябрам ЦВК БССР (1929—1931, 1935—
1938), дэпутатам Вярхоўнага Савету СССР (1946—1956) і БССР
(1938—1956),
з'яўляўся
старшынёй
Беларускага
рэспубліканскага камітэту абароны міру. Акадэмік АН БССР.
Сябра Саюзу пісьменьнікаў СССР з 1934 г.

«Майму другу»
Немалую дарогу прайшлі мы
Па чужой і па роднай зямлі.
Адыходзілі вёсны і зімы,
І гады за гадамі плылі.
Шмат снавалі мы кросен
шаўковых
З нашых думак-лятунак і мар;
Сустракалі нас ветла дубровы,
І лясы нам давалі свой дар.
Па-над рэчкай у лузе квяцістым
Мы хадзілі, бывала, не раз;
Векавыя дубы жоўтым лістам
Навявалі няўцямны нам сказ.

Жураўлі праляталі над полем,
Забіраючы лета з сабой,
Ды пагуліваў вецер на волі
З неакрэсленай ціхай журбой.
Эх, ды дзе не ляжалі пуціны!
Хіба можна іх змераць, злічыць?
Пакідалі мы дзве каляіны,
Але песня адна ў іх гучыць.
Аб той песні, што сэрца мне
поўніць,
Аб табе, кім жыву я заўжды,
Я хачу, мілы друг мой, напомніць,
Прыгадаўшы былыя гады.

«Дзяўчыне»
Не кажы, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца крыўду ўсю забудзе,
Час загоіць раны.
Тыя раны, што зладзеі
Сэрцу прычынілі,
Ты думкі і надзеі,
Што ў табе пабілі.
Ды ці ж варты баламуты,
Каб твой твар дзявочы
Засцілаўся ценем смуты
І тускнелі вочы?

Пройдзе ўсё, перажывецца, Вер мне, дарагая!
Будзе час - ускалыхнецца
Сэрца і ўзыграе.
А ў душы вясна настане,
Сэрца зноў палюбіць,
Прыдзе доля, ў вочкі гляне,
Шчыра прыгалубіць.

Не кажы ж, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца смутак перабудзе,
Час загоіць раны.

«ТАЛЬКА»
Талька - слаўная рачушка,
Грунт яе пясчаны,
Бераг мяккі, як падушка,
Дзірваном засланы.
Луг квяцісты па узбярэжжы,
А трава як лава.
Па грудах дубы, як вежы, Паглядзець цікава

А буслоў тых і не злічыш Цэлыя брыгады!
І такія іх абліччы,
Бы вядуць нарады.
Тут і чаплі, гусі,качкі
І сіваваронкі.
Колькі шуму і гарачкі,
Спеву і гамонкі!
А звярніце вашы вочы
Вось у гэту Тальку:
Зачаруе, каго хочаш Лёню і Натальку.

«НАДЫХОД ЗІМЫ»
Мяккі снег лятае пухам,
І канца яму няма,
І нясе сярдзітым духам,
Дзікім сіверам зіма.
Зачыняйце шчыльна хату,
Каб не дзьмулі халады,
На акно кладзіце мату,
Каб не клаў мароз сляды.
Даставайце з вышак сані,
Гайда сцежкі праціраць
І па белым акіяне
Ўдоўж і ўпоперак гуляць!

8C(Беи)
К92
Янка Купала: энцыклапедычны даведник . –
Мн. : Белорусская советская энциклопедия,
1986. – 727 с.


Slide 11

Віктар Любецкі
Дзесці зязюля гукала:
“Таленту колькі адмерыць
Коласу з Янкай Купалай? –
Майце бязконцую меру”.
Волаты роднай старонкі –
Мовы матулінай хаты,
Ціха спявайце ці звонка,
Песні падхопяць дзяўчаты.
Мо пра Сымона – музыку,
Як ён зайграе на скрыпцы:
Ўсе, хто малы, хто вялікі
Таленту будуць дзівіцца.

Ці пра ільва магілу
Сумную песню прапойце.
Спіць закаханы асілак,
Думкі яго супакойце.
Дзіўныя, гучныя вершы
Мусіць вам зорка паслала.
Першыя ў шэрагу першых –
Колас і Янка Купала.

ЯНКА КУПАЛА
(Іван Дамінікавіч
Луцэвіч)

1882-1942

НАРАДЗІЎСЯ 7 ЛІПЕНЯ 1882 ГОДА Ў ФАЛЬВАРКУ ВЯЗЫНКА ВІЛЕЙСКАГА
ПАВЕТА
У СЯМ'І АРАНДАТАРА . У 1898 Г. СКОНЧЫЎ БЕЛАРУЦКУЮ
НАРОДНУЮ НАВУЧАЛЬНЮ. ПАСЛЯ СМЕРЦІ БАЦЬКІ (1902) ГОД ПРАЦАВАЎ
НА ГАСПАДАРЦЫ, ПОТЫМ - ХАТНІ НАСТАЎНІК, ПІСАР У СУДОВАГА СЛЕДЧАГА
Ў РАДАШКОВІЧАХ (1903), МАЛОДШЫ ПРЫКАЗЧЫК У ПАМЕШЧЫКА Ў
СЕННЕНСКІМ ПАВЕЦЕ МАГІЛЕЎСКАЙ ГУБЕРНІ (1904), ПРАКТЫКАНТ І
ПАМОЧНІК ВІНАКУРА Ў МАЁНТКУ СЁМКАВА ПАД МЕНСКАМ, НА БРОВАРЫ Ў
ЯХІМОЎШЧЫНЕ НА МАЛАДЭЧАНШЧЫНЕ, У МАЁНТКУ ДОЛЬНЫ СНОЎ
НАВАГРАДСКАГА ПАВЕТА (1905-1908), СУПРАЦОЎНІК «НАШАЙ НІВЫ» І
АДНАЧАСОВА БІБЛІЯТЭКАР БІБЛІЯТЭКІ «ВЕДЫ»
Б. Л. ДАНІЛОВІЧА (ВІЛЬНЯ, 1908-1909). У 1909-1913 ГГ. ВУЧЫЎСЯ НА
АГУЛЬНААДУКАЦЫЙНЫХ КУРСАХ А. С. ЧАРНЯЕВА Ў ПЕЦЯРБУРГУ. З
КАСТРЫЧНІКА 1913 Г. ЗНОЎ У ВІЛЬНІ, СУПРАЦОЎНІК «БЕЛАРУСКАГА
ВЫДАВЕЦКАГА ТАВАРЫСТВА», РЭДАКТАР «НАШАЙ НІВЫ» (1914-1915).

У ВЕРАСНІ 1915 Г. ВЫЕХАЎ У МАСКВУ, ДЗЕ ВУЧЫЎСЯ Ў НАРОДНЫМ
УНІВЕРСІТЭЦЕ. У СТУДЗЕНІ 1916 Г. ПРЫЗВАНЫ Ў АРМІЮ. СЛУЖЫЎ У
ДАРОЖНА-БУДАЎНІЧЫМ АТРАДЗЕ ВАРШАЎСКАЙ АКРУГІ ШЛЯХОЎ ЗНОСІН У
МЕНСКУ, ПОЛАЦКУ, А ТАКСАМА Ў СМАЛЕНСКУ, ДЗЕ СУСТРЭЎ
КАСТРЫЧНІЦКУЮ РЭВАЛЮЦЫЮ.
У 1919 Г. ПЕРАЕХАЎ У МЕНСК, ДЗЕ І ЖЫЎ ДА ПАЧАТКУ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ. УДЗЕЛЬНІЧАЎ У СТВАРЭННІ НАЦЫЯНАЛЬНАГА
ТЭАТРА , БЕЛАРУСКАГА ДЗЯРЖАЎНАГА ЎНІВЕРСІТЭТА , АКАДЭМІІ НАВУК
БССР, У РАЗГОРТВАННІ ВЫДАВЕЦКАЙ СПРАВЫ. У ГАДЫ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ ЖЫЎ У МАСКВЕ, У ПАСЁЛКУ ПЯЧЫШЧЫ КАЛЯ
КАЗАНІ. АБІРАЎСЯ КАНДЫДАТАМ У СЯБРЫ ЦВК БССР (1927-1929),
СЯБРАМ
ЦВК БССР (1929-1931, 1935-1938), ДЭПУТАТАМ
ВЯРХОЎНАГА САВЕТА БССР (З 1940 Г.). АКАДЭМІК АН БССР, АН УССР.
СЯБРА СП СССР З 1934 Г. НАРОДНЫ ПАЭТ БССР (1925).
УЗНАГАРОДЖАНЫ ОРДЭНАМ ЛЕНІНА . ТРАГІЧНА ЗАГІНУЎ 28.06.1942 Г. У
МАСКВЕ. УРНА З ПРАХАМ ПЕРАВЕЗЕНА Ў МЕНСК У 1962 Г.

«СПАДЧЫНА»
Янка Купала
Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына;
Памiж сваiх i чужакоў
Яна мне ласкай матчынай.
Аб ёй мне баюць казкi-сны
Вясеннiя праталiны,
I лесу шэлест верасны,
I ў полi дуб апалены.
Аб ёй мне будзiць успамiн
На лiпе бусел клёкатам
I той стары амшалы тын,
Што лёг ля вёсак покатам;
I тое нуднае ягнят
Бляянне-зоў на пасьбiшчы,
I крык варонiных грамад
На могiлкавым кладбiшчы.

I ў белы дзень i ў чорну ноч
Я ўсцяж раблю агледзіны,
Цi гэты скарб не збрыў дзе
проч,
Цi трутнем ён не з'едзены.

Нашу яго ў жывой душы,
Як вечны светач-полымя,
Што сярод цемры i глушы
Мне свецiць мiж вандоламi.
Жыве з iм дум маiх сям'я
I снiць з iм сны нязводныя…
Завецца ж спадчына мая
Ўсяго Старонкай Роднаю.

ЯНКА КУПАЛА
«Бацькаўшчына»
З зямлёй і небам звязывае мяне ніць —
Неразарваная веквечна павуціна:
Зямля мяне галубіць, як вернага сына,
А сонца мне душу не кідае туліць,
Яшчэ ў калысцы я наўчыўся з песень сніць
Аб гэтых блізкіх мне, а цесных так мясцінах:
Што роднай нівы я мільённая часціна,
Што зоркі роднай ў сэрцы мне іскрынка
тліць.
Так Бацькаўшчыну я здабыў сабе без злосці,
Узрос з яе й чужых з яе не скінуў косці,
Грудзьмі тулюсь к ёй, як да матчыных
грудзей.
I калі здзекуецца нада мною хтосьці —
Над Бацькаўшчынай здзекваецца ён маей,
Калі ж над ёй — мяне тым крыўдзіць
найцяжэй.

«Мая думка»
Як вецер, як птушка, дзе сонца, дзе зоры,
Так рвецца, нясецца ўдаль думка мая;
Абымецца з небам, пакоціцца ў мора,
Ў вялікае мора людскога жыцця.
I ўдарыцца ў сэрца так смутна, балесне, Як лісцем віхура, так ім скалыхне,
Так ім закалоціць, аж выклікне песню...
Ўжо з песняй ляціць зноў да зор к вышыне.
Запеўшы пахвалай нязведанай далі,
К вядомай павернецца долі людской;
Адсвеціцца ў слёзах, як свечка ў крышталі,
Ды ў свет зноў за сонцам, за новай зарой!

На небе свабода, святло і прыволле, –
А думцы замала: няма там людзей;
Людзей на зямельцы спаткае даволі,
Дык сонца і воля не свецяць тут ей...
I так без упынку, то к небу – дзе зоры,
Нясецца, як птушка, ўдаль думка мая;
То скоціцца ў мора, ў вялікае мора
Людскога, забытага шчасцем жыцця.

«Як у лесе зацвіталі...»
Янка Купала
Як у лесе зацвіталі
Ліпы ды каліна, –
Залатыя сны снавалі
Мы з табой, дзяўчына.

Мігацелі, зіхацелі
У пракосах косы,
Заміралі кветкі, зелле,
Заміралі росы.

Калыхаліся, шумелі
Вольныя бярозы,
Шапацелі, шалясцелі
Трыснягі ды лозы.

Як даспела, счырванела
Ягада-рабіна, –
Ўвокал глянулі нясмела
Мы з табой, дзяўчына.

Як у жыце наліліся
Каласкі нагінна, –
Сустрэліся, абняліся
Мы з табой, дзяўчына.

Верасы пад лісцем спалі,
Бор зялёны гнуўся,
Недзе пелі ў цёмнай далі
Журавы ды гусі...

Якуб Колас
(Канстанцін
Міхайлавіч
Міцкевіч)

1882 - 1956

Нарадзіўся Якуб Колас 3 лістапада 1882 года ў вёсцы Акінчыцы
на стаўбцоўшчыне ў сям'і лесніка. Раннія дзіцячыя гады прайшлі
ў лесніковых сядзібах ласток і альбуць, што недалёка ад вёскі
мікалаеўшчына. У 1898 паступіў у нясвіжскую настаўніцкую
семінарыю, якую паспяхова скончыў у 1902 годзе. Настаўнічаў у
вёсках люсіна ганцавіцкага раёну (1902—1904), пінкавічы
пінскага раёну (1904—1906).
За рэвалюцыйную прапаганду ў 1906 годзе быў пераведзены з
пінкавічаў у верхменскую народную вучэльню ігуменскага павету.
За ўдзел у нелегальным настаўніцкім з'ездзе 10 ліпеня 1906 года
быў звольнены. Зімой 1906—1907 гг. Жыў ва ўрочышчы смольня,
вёў прыватную школу. У траўні-чэрвені 1907 г. Працаваў у газеце
«наша ніва» ў вільні, быў загадчыкам літаратурнага аддзелу, але
на загад паліцыі мусіў пакінуць вільню. У 1908 годзе — праца ў
прыватнай школе ў вёсцы Сані талачынскага раёну.

15 верасня 1908 г. за ўдзел у настаўніцкім з'ездзе і нелегальную
работу быў асуджаны на тры гады, адбываў пакаранне ў мінскім
астрозе. У 1912—1914 гг. працаваў настаўнікам у 3-й прыходзкай
навучальні ў Пінску.
У час першае сусветнай вайны разам з сям’ёй эвакуіраваўся ў
Дзмітраўскі павет Маскоўскаё губерні, настаўнічаў у сяле
Старыкава. Быў мабілізаваны ў армію (верасень 1915). Скончыў
Аляксандраўскую ваенную навучальню (Масква, 1916). Служыў у
запасным палку ў Пярмі. Летам 1917 у чыне падпаручніка
накіраваны на Румынскі фронт, але цяжка захварэў і быў
эвакуяваны ў горад Абаянь на Куршчыне, дзе жыла ягоная
жонка з дзецьмі. Працаваў там настаўнікам, школьным
інструктарам. Паводле дэкрэту Савецкага ўраду ў пачатку 1918
звольнены з войска як настаўнік.

На выклік ураду БССР у траўні 1921 пераехаў у Менск.
папрыездзе працаваў у Навукова-тэрміналагічнай камісіі
Народнага камісарыяту асветы, выкладаў у Мінскім беларускім
пэдагагічным
тэхнікуме,
у
Беларускім
дзяржаўным
універсітэце, чытаў лекцыі на курсах настаўнікаў, займаўся
навуковай дзейнасцю ў Інстытуце беларускай культуры. З дня
ўтварэння Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1 студзеня
1929 г.) быў яе нязменным віцэ-прэзідэнтам. У 1935 г.
удзельнічаў у рабоце Кангрэсу ў абарону культуры ў Парыжы. У
Вялікую Айчынную вайну жыў у Клязьме (пад Масквой),
Ташкенце (жнівень 1941 — лістапад 1943), Маскве, займаўся
творчай і навукова-грамадзкай дзейнасцю. У снежні 1944 г.
вярнуўся ў Мінск. Быў сябрам ЦВК БССР (1929—1931, 1935—
1938), дэпутатам Вярхоўнага Савету СССР (1946—1956) і БССР
(1938—1956),
з'яўляўся
старшынёй
Беларускага
рэспубліканскага камітэту абароны міру. Акадэмік АН БССР.
Сябра Саюзу пісьменьнікаў СССР з 1934 г.

«Майму другу»
Немалую дарогу прайшлі мы
Па чужой і па роднай зямлі.
Адыходзілі вёсны і зімы,
І гады за гадамі плылі.
Шмат снавалі мы кросен
шаўковых
З нашых думак-лятунак і мар;
Сустракалі нас ветла дубровы,
І лясы нам давалі свой дар.
Па-над рэчкай у лузе квяцістым
Мы хадзілі, бывала, не раз;
Векавыя дубы жоўтым лістам
Навявалі няўцямны нам сказ.

Жураўлі праляталі над полем,
Забіраючы лета з сабой,
Ды пагуліваў вецер на волі
З неакрэсленай ціхай журбой.
Эх, ды дзе не ляжалі пуціны!
Хіба можна іх змераць, злічыць?
Пакідалі мы дзве каляіны,
Але песня адна ў іх гучыць.
Аб той песні, што сэрца мне
поўніць,
Аб табе, кім жыву я заўжды,
Я хачу, мілы друг мой, напомніць,
Прыгадаўшы былыя гады.

«Дзяўчыне»
Не кажы, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца крыўду ўсю забудзе,
Час загоіць раны.
Тыя раны, што зладзеі
Сэрцу прычынілі,
Ты думкі і надзеі,
Што ў табе пабілі.
Ды ці ж варты баламуты,
Каб твой твар дзявочы
Засцілаўся ценем смуты
І тускнелі вочы?

Пройдзе ўсё, перажывецца, Вер мне, дарагая!
Будзе час - ускалыхнецца
Сэрца і ўзыграе.
А ў душы вясна настане,
Сэрца зноў палюбіць,
Прыдзе доля, ў вочкі гляне,
Шчыра прыгалубіць.

Не кажы ж, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца смутак перабудзе,
Час загоіць раны.

«ТАЛЬКА»
Талька - слаўная рачушка,
Грунт яе пясчаны,
Бераг мяккі, як падушка,
Дзірваном засланы.
Луг квяцісты па узбярэжжы,
А трава як лава.
Па грудах дубы, як вежы, Паглядзець цікава

А буслоў тых і не злічыш Цэлыя брыгады!
І такія іх абліччы,
Бы вядуць нарады.
Тут і чаплі, гусі,качкі
І сіваваронкі.
Колькі шуму і гарачкі,
Спеву і гамонкі!
А звярніце вашы вочы
Вось у гэту Тальку:
Зачаруе, каго хочаш Лёню і Натальку.

«НАДЫХОД ЗІМЫ»
Мяккі снег лятае пухам,
І канца яму няма,
І нясе сярдзітым духам,
Дзікім сіверам зіма.
Зачыняйце шчыльна хату,
Каб не дзьмулі халады,
На акно кладзіце мату,
Каб не клаў мароз сляды.
Даставайце з вышак сані,
Гайда сцежкі праціраць
І па белым акіяне
Ўдоўж і ўпоперак гуляць!

8C(Беи)
К92
Янка Купала: энцыклапедычны даведник . –
Мн. : Белорусская советская энциклопедия,
1986. – 727 с.


Slide 12

Віктар Любецкі
Дзесці зязюля гукала:
“Таленту колькі адмерыць
Коласу з Янкай Купалай? –
Майце бязконцую меру”.
Волаты роднай старонкі –
Мовы матулінай хаты,
Ціха спявайце ці звонка,
Песні падхопяць дзяўчаты.
Мо пра Сымона – музыку,
Як ён зайграе на скрыпцы:
Ўсе, хто малы, хто вялікі
Таленту будуць дзівіцца.

Ці пра ільва магілу
Сумную песню прапойце.
Спіць закаханы асілак,
Думкі яго супакойце.
Дзіўныя, гучныя вершы
Мусіць вам зорка паслала.
Першыя ў шэрагу першых –
Колас і Янка Купала.

ЯНКА КУПАЛА
(Іван Дамінікавіч
Луцэвіч)

1882-1942

НАРАДЗІЎСЯ 7 ЛІПЕНЯ 1882 ГОДА Ў ФАЛЬВАРКУ ВЯЗЫНКА ВІЛЕЙСКАГА
ПАВЕТА
У СЯМ'І АРАНДАТАРА . У 1898 Г. СКОНЧЫЎ БЕЛАРУЦКУЮ
НАРОДНУЮ НАВУЧАЛЬНЮ. ПАСЛЯ СМЕРЦІ БАЦЬКІ (1902) ГОД ПРАЦАВАЎ
НА ГАСПАДАРЦЫ, ПОТЫМ - ХАТНІ НАСТАЎНІК, ПІСАР У СУДОВАГА СЛЕДЧАГА
Ў РАДАШКОВІЧАХ (1903), МАЛОДШЫ ПРЫКАЗЧЫК У ПАМЕШЧЫКА Ў
СЕННЕНСКІМ ПАВЕЦЕ МАГІЛЕЎСКАЙ ГУБЕРНІ (1904), ПРАКТЫКАНТ І
ПАМОЧНІК ВІНАКУРА Ў МАЁНТКУ СЁМКАВА ПАД МЕНСКАМ, НА БРОВАРЫ Ў
ЯХІМОЎШЧЫНЕ НА МАЛАДЭЧАНШЧЫНЕ, У МАЁНТКУ ДОЛЬНЫ СНОЎ
НАВАГРАДСКАГА ПАВЕТА (1905-1908), СУПРАЦОЎНІК «НАШАЙ НІВЫ» І
АДНАЧАСОВА БІБЛІЯТЭКАР БІБЛІЯТЭКІ «ВЕДЫ»
Б. Л. ДАНІЛОВІЧА (ВІЛЬНЯ, 1908-1909). У 1909-1913 ГГ. ВУЧЫЎСЯ НА
АГУЛЬНААДУКАЦЫЙНЫХ КУРСАХ А. С. ЧАРНЯЕВА Ў ПЕЦЯРБУРГУ. З
КАСТРЫЧНІКА 1913 Г. ЗНОЎ У ВІЛЬНІ, СУПРАЦОЎНІК «БЕЛАРУСКАГА
ВЫДАВЕЦКАГА ТАВАРЫСТВА», РЭДАКТАР «НАШАЙ НІВЫ» (1914-1915).

У ВЕРАСНІ 1915 Г. ВЫЕХАЎ У МАСКВУ, ДЗЕ ВУЧЫЎСЯ Ў НАРОДНЫМ
УНІВЕРСІТЭЦЕ. У СТУДЗЕНІ 1916 Г. ПРЫЗВАНЫ Ў АРМІЮ. СЛУЖЫЎ У
ДАРОЖНА-БУДАЎНІЧЫМ АТРАДЗЕ ВАРШАЎСКАЙ АКРУГІ ШЛЯХОЎ ЗНОСІН У
МЕНСКУ, ПОЛАЦКУ, А ТАКСАМА Ў СМАЛЕНСКУ, ДЗЕ СУСТРЭЎ
КАСТРЫЧНІЦКУЮ РЭВАЛЮЦЫЮ.
У 1919 Г. ПЕРАЕХАЎ У МЕНСК, ДЗЕ І ЖЫЎ ДА ПАЧАТКУ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ. УДЗЕЛЬНІЧАЎ У СТВАРЭННІ НАЦЫЯНАЛЬНАГА
ТЭАТРА , БЕЛАРУСКАГА ДЗЯРЖАЎНАГА ЎНІВЕРСІТЭТА , АКАДЭМІІ НАВУК
БССР, У РАЗГОРТВАННІ ВЫДАВЕЦКАЙ СПРАВЫ. У ГАДЫ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ ЖЫЎ У МАСКВЕ, У ПАСЁЛКУ ПЯЧЫШЧЫ КАЛЯ
КАЗАНІ. АБІРАЎСЯ КАНДЫДАТАМ У СЯБРЫ ЦВК БССР (1927-1929),
СЯБРАМ
ЦВК БССР (1929-1931, 1935-1938), ДЭПУТАТАМ
ВЯРХОЎНАГА САВЕТА БССР (З 1940 Г.). АКАДЭМІК АН БССР, АН УССР.
СЯБРА СП СССР З 1934 Г. НАРОДНЫ ПАЭТ БССР (1925).
УЗНАГАРОДЖАНЫ ОРДЭНАМ ЛЕНІНА . ТРАГІЧНА ЗАГІНУЎ 28.06.1942 Г. У
МАСКВЕ. УРНА З ПРАХАМ ПЕРАВЕЗЕНА Ў МЕНСК У 1962 Г.

«СПАДЧЫНА»
Янка Купала
Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына;
Памiж сваiх i чужакоў
Яна мне ласкай матчынай.
Аб ёй мне баюць казкi-сны
Вясеннiя праталiны,
I лесу шэлест верасны,
I ў полi дуб апалены.
Аб ёй мне будзiць успамiн
На лiпе бусел клёкатам
I той стары амшалы тын,
Што лёг ля вёсак покатам;
I тое нуднае ягнят
Бляянне-зоў на пасьбiшчы,
I крык варонiных грамад
На могiлкавым кладбiшчы.

I ў белы дзень i ў чорну ноч
Я ўсцяж раблю агледзіны,
Цi гэты скарб не збрыў дзе
проч,
Цi трутнем ён не з'едзены.

Нашу яго ў жывой душы,
Як вечны светач-полымя,
Што сярод цемры i глушы
Мне свецiць мiж вандоламi.
Жыве з iм дум маiх сям'я
I снiць з iм сны нязводныя…
Завецца ж спадчына мая
Ўсяго Старонкай Роднаю.

ЯНКА КУПАЛА
«Бацькаўшчына»
З зямлёй і небам звязывае мяне ніць —
Неразарваная веквечна павуціна:
Зямля мяне галубіць, як вернага сына,
А сонца мне душу не кідае туліць,
Яшчэ ў калысцы я наўчыўся з песень сніць
Аб гэтых блізкіх мне, а цесных так мясцінах:
Што роднай нівы я мільённая часціна,
Што зоркі роднай ў сэрцы мне іскрынка
тліць.
Так Бацькаўшчыну я здабыў сабе без злосці,
Узрос з яе й чужых з яе не скінуў косці,
Грудзьмі тулюсь к ёй, як да матчыных
грудзей.
I калі здзекуецца нада мною хтосьці —
Над Бацькаўшчынай здзекваецца ён маей,
Калі ж над ёй — мяне тым крыўдзіць
найцяжэй.

«Мая думка»
Як вецер, як птушка, дзе сонца, дзе зоры,
Так рвецца, нясецца ўдаль думка мая;
Абымецца з небам, пакоціцца ў мора,
Ў вялікае мора людскога жыцця.
I ўдарыцца ў сэрца так смутна, балесне, Як лісцем віхура, так ім скалыхне,
Так ім закалоціць, аж выклікне песню...
Ўжо з песняй ляціць зноў да зор к вышыне.
Запеўшы пахвалай нязведанай далі,
К вядомай павернецца долі людской;
Адсвеціцца ў слёзах, як свечка ў крышталі,
Ды ў свет зноў за сонцам, за новай зарой!

На небе свабода, святло і прыволле, –
А думцы замала: няма там людзей;
Людзей на зямельцы спаткае даволі,
Дык сонца і воля не свецяць тут ей...
I так без упынку, то к небу – дзе зоры,
Нясецца, як птушка, ўдаль думка мая;
То скоціцца ў мора, ў вялікае мора
Людскога, забытага шчасцем жыцця.

«Як у лесе зацвіталі...»
Янка Купала
Як у лесе зацвіталі
Ліпы ды каліна, –
Залатыя сны снавалі
Мы з табой, дзяўчына.

Мігацелі, зіхацелі
У пракосах косы,
Заміралі кветкі, зелле,
Заміралі росы.

Калыхаліся, шумелі
Вольныя бярозы,
Шапацелі, шалясцелі
Трыснягі ды лозы.

Як даспела, счырванела
Ягада-рабіна, –
Ўвокал глянулі нясмела
Мы з табой, дзяўчына.

Як у жыце наліліся
Каласкі нагінна, –
Сустрэліся, абняліся
Мы з табой, дзяўчына.

Верасы пад лісцем спалі,
Бор зялёны гнуўся,
Недзе пелі ў цёмнай далі
Журавы ды гусі...

Якуб Колас
(Канстанцін
Міхайлавіч
Міцкевіч)

1882 - 1956

Нарадзіўся Якуб Колас 3 лістапада 1882 года ў вёсцы Акінчыцы
на стаўбцоўшчыне ў сям'і лесніка. Раннія дзіцячыя гады прайшлі
ў лесніковых сядзібах ласток і альбуць, што недалёка ад вёскі
мікалаеўшчына. У 1898 паступіў у нясвіжскую настаўніцкую
семінарыю, якую паспяхова скончыў у 1902 годзе. Настаўнічаў у
вёсках люсіна ганцавіцкага раёну (1902—1904), пінкавічы
пінскага раёну (1904—1906).
За рэвалюцыйную прапаганду ў 1906 годзе быў пераведзены з
пінкавічаў у верхменскую народную вучэльню ігуменскага павету.
За ўдзел у нелегальным настаўніцкім з'ездзе 10 ліпеня 1906 года
быў звольнены. Зімой 1906—1907 гг. Жыў ва ўрочышчы смольня,
вёў прыватную школу. У траўні-чэрвені 1907 г. Працаваў у газеце
«наша ніва» ў вільні, быў загадчыкам літаратурнага аддзелу, але
на загад паліцыі мусіў пакінуць вільню. У 1908 годзе — праца ў
прыватнай школе ў вёсцы Сані талачынскага раёну.

15 верасня 1908 г. за ўдзел у настаўніцкім з'ездзе і нелегальную
работу быў асуджаны на тры гады, адбываў пакаранне ў мінскім
астрозе. У 1912—1914 гг. працаваў настаўнікам у 3-й прыходзкай
навучальні ў Пінску.
У час першае сусветнай вайны разам з сям’ёй эвакуіраваўся ў
Дзмітраўскі павет Маскоўскаё губерні, настаўнічаў у сяле
Старыкава. Быў мабілізаваны ў армію (верасень 1915). Скончыў
Аляксандраўскую ваенную навучальню (Масква, 1916). Служыў у
запасным палку ў Пярмі. Летам 1917 у чыне падпаручніка
накіраваны на Румынскі фронт, але цяжка захварэў і быў
эвакуяваны ў горад Абаянь на Куршчыне, дзе жыла ягоная
жонка з дзецьмі. Працаваў там настаўнікам, школьным
інструктарам. Паводле дэкрэту Савецкага ўраду ў пачатку 1918
звольнены з войска як настаўнік.

На выклік ураду БССР у траўні 1921 пераехаў у Менск.
папрыездзе працаваў у Навукова-тэрміналагічнай камісіі
Народнага камісарыяту асветы, выкладаў у Мінскім беларускім
пэдагагічным
тэхнікуме,
у
Беларускім
дзяржаўным
універсітэце, чытаў лекцыі на курсах настаўнікаў, займаўся
навуковай дзейнасцю ў Інстытуце беларускай культуры. З дня
ўтварэння Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1 студзеня
1929 г.) быў яе нязменным віцэ-прэзідэнтам. У 1935 г.
удзельнічаў у рабоце Кангрэсу ў абарону культуры ў Парыжы. У
Вялікую Айчынную вайну жыў у Клязьме (пад Масквой),
Ташкенце (жнівень 1941 — лістапад 1943), Маскве, займаўся
творчай і навукова-грамадзкай дзейнасцю. У снежні 1944 г.
вярнуўся ў Мінск. Быў сябрам ЦВК БССР (1929—1931, 1935—
1938), дэпутатам Вярхоўнага Савету СССР (1946—1956) і БССР
(1938—1956),
з'яўляўся
старшынёй
Беларускага
рэспубліканскага камітэту абароны міру. Акадэмік АН БССР.
Сябра Саюзу пісьменьнікаў СССР з 1934 г.

«Майму другу»
Немалую дарогу прайшлі мы
Па чужой і па роднай зямлі.
Адыходзілі вёсны і зімы,
І гады за гадамі плылі.
Шмат снавалі мы кросен
шаўковых
З нашых думак-лятунак і мар;
Сустракалі нас ветла дубровы,
І лясы нам давалі свой дар.
Па-над рэчкай у лузе квяцістым
Мы хадзілі, бывала, не раз;
Векавыя дубы жоўтым лістам
Навявалі няўцямны нам сказ.

Жураўлі праляталі над полем,
Забіраючы лета з сабой,
Ды пагуліваў вецер на волі
З неакрэсленай ціхай журбой.
Эх, ды дзе не ляжалі пуціны!
Хіба можна іх змераць, злічыць?
Пакідалі мы дзве каляіны,
Але песня адна ў іх гучыць.
Аб той песні, што сэрца мне
поўніць,
Аб табе, кім жыву я заўжды,
Я хачу, мілы друг мой, напомніць,
Прыгадаўшы былыя гады.

«Дзяўчыне»
Не кажы, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца крыўду ўсю забудзе,
Час загоіць раны.
Тыя раны, што зладзеі
Сэрцу прычынілі,
Ты думкі і надзеі,
Што ў табе пабілі.
Ды ці ж варты баламуты,
Каб твой твар дзявочы
Засцілаўся ценем смуты
І тускнелі вочы?

Пройдзе ўсё, перажывецца, Вер мне, дарагая!
Будзе час - ускалыхнецца
Сэрца і ўзыграе.
А ў душы вясна настане,
Сэрца зноў палюбіць,
Прыдзе доля, ў вочкі гляне,
Шчыра прыгалубіць.

Не кажы ж, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца смутак перабудзе,
Час загоіць раны.

«ТАЛЬКА»
Талька - слаўная рачушка,
Грунт яе пясчаны,
Бераг мяккі, як падушка,
Дзірваном засланы.
Луг квяцісты па узбярэжжы,
А трава як лава.
Па грудах дубы, як вежы, Паглядзець цікава

А буслоў тых і не злічыш Цэлыя брыгады!
І такія іх абліччы,
Бы вядуць нарады.
Тут і чаплі, гусі,качкі
І сіваваронкі.
Колькі шуму і гарачкі,
Спеву і гамонкі!
А звярніце вашы вочы
Вось у гэту Тальку:
Зачаруе, каго хочаш Лёню і Натальку.

«НАДЫХОД ЗІМЫ»
Мяккі снег лятае пухам,
І канца яму няма,
І нясе сярдзітым духам,
Дзікім сіверам зіма.
Зачыняйце шчыльна хату,
Каб не дзьмулі халады,
На акно кладзіце мату,
Каб не клаў мароз сляды.
Даставайце з вышак сані,
Гайда сцежкі праціраць
І па белым акіяне
Ўдоўж і ўпоперак гуляць!

8C(Беи)
К92
Янка Купала: энцыклапедычны даведник . –
Мн. : Белорусская советская энциклопедия,
1986. – 727 с.


Slide 13

Віктар Любецкі
Дзесці зязюля гукала:
“Таленту колькі адмерыць
Коласу з Янкай Купалай? –
Майце бязконцую меру”.
Волаты роднай старонкі –
Мовы матулінай хаты,
Ціха спявайце ці звонка,
Песні падхопяць дзяўчаты.
Мо пра Сымона – музыку,
Як ён зайграе на скрыпцы:
Ўсе, хто малы, хто вялікі
Таленту будуць дзівіцца.

Ці пра ільва магілу
Сумную песню прапойце.
Спіць закаханы асілак,
Думкі яго супакойце.
Дзіўныя, гучныя вершы
Мусіць вам зорка паслала.
Першыя ў шэрагу першых –
Колас і Янка Купала.

ЯНКА КУПАЛА
(Іван Дамінікавіч
Луцэвіч)

1882-1942

НАРАДЗІЎСЯ 7 ЛІПЕНЯ 1882 ГОДА Ў ФАЛЬВАРКУ ВЯЗЫНКА ВІЛЕЙСКАГА
ПАВЕТА
У СЯМ'І АРАНДАТАРА . У 1898 Г. СКОНЧЫЎ БЕЛАРУЦКУЮ
НАРОДНУЮ НАВУЧАЛЬНЮ. ПАСЛЯ СМЕРЦІ БАЦЬКІ (1902) ГОД ПРАЦАВАЎ
НА ГАСПАДАРЦЫ, ПОТЫМ - ХАТНІ НАСТАЎНІК, ПІСАР У СУДОВАГА СЛЕДЧАГА
Ў РАДАШКОВІЧАХ (1903), МАЛОДШЫ ПРЫКАЗЧЫК У ПАМЕШЧЫКА Ў
СЕННЕНСКІМ ПАВЕЦЕ МАГІЛЕЎСКАЙ ГУБЕРНІ (1904), ПРАКТЫКАНТ І
ПАМОЧНІК ВІНАКУРА Ў МАЁНТКУ СЁМКАВА ПАД МЕНСКАМ, НА БРОВАРЫ Ў
ЯХІМОЎШЧЫНЕ НА МАЛАДЭЧАНШЧЫНЕ, У МАЁНТКУ ДОЛЬНЫ СНОЎ
НАВАГРАДСКАГА ПАВЕТА (1905-1908), СУПРАЦОЎНІК «НАШАЙ НІВЫ» І
АДНАЧАСОВА БІБЛІЯТЭКАР БІБЛІЯТЭКІ «ВЕДЫ»
Б. Л. ДАНІЛОВІЧА (ВІЛЬНЯ, 1908-1909). У 1909-1913 ГГ. ВУЧЫЎСЯ НА
АГУЛЬНААДУКАЦЫЙНЫХ КУРСАХ А. С. ЧАРНЯЕВА Ў ПЕЦЯРБУРГУ. З
КАСТРЫЧНІКА 1913 Г. ЗНОЎ У ВІЛЬНІ, СУПРАЦОЎНІК «БЕЛАРУСКАГА
ВЫДАВЕЦКАГА ТАВАРЫСТВА», РЭДАКТАР «НАШАЙ НІВЫ» (1914-1915).

У ВЕРАСНІ 1915 Г. ВЫЕХАЎ У МАСКВУ, ДЗЕ ВУЧЫЎСЯ Ў НАРОДНЫМ
УНІВЕРСІТЭЦЕ. У СТУДЗЕНІ 1916 Г. ПРЫЗВАНЫ Ў АРМІЮ. СЛУЖЫЎ У
ДАРОЖНА-БУДАЎНІЧЫМ АТРАДЗЕ ВАРШАЎСКАЙ АКРУГІ ШЛЯХОЎ ЗНОСІН У
МЕНСКУ, ПОЛАЦКУ, А ТАКСАМА Ў СМАЛЕНСКУ, ДЗЕ СУСТРЭЎ
КАСТРЫЧНІЦКУЮ РЭВАЛЮЦЫЮ.
У 1919 Г. ПЕРАЕХАЎ У МЕНСК, ДЗЕ І ЖЫЎ ДА ПАЧАТКУ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ. УДЗЕЛЬНІЧАЎ У СТВАРЭННІ НАЦЫЯНАЛЬНАГА
ТЭАТРА , БЕЛАРУСКАГА ДЗЯРЖАЎНАГА ЎНІВЕРСІТЭТА , АКАДЭМІІ НАВУК
БССР, У РАЗГОРТВАННІ ВЫДАВЕЦКАЙ СПРАВЫ. У ГАДЫ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ ЖЫЎ У МАСКВЕ, У ПАСЁЛКУ ПЯЧЫШЧЫ КАЛЯ
КАЗАНІ. АБІРАЎСЯ КАНДЫДАТАМ У СЯБРЫ ЦВК БССР (1927-1929),
СЯБРАМ
ЦВК БССР (1929-1931, 1935-1938), ДЭПУТАТАМ
ВЯРХОЎНАГА САВЕТА БССР (З 1940 Г.). АКАДЭМІК АН БССР, АН УССР.
СЯБРА СП СССР З 1934 Г. НАРОДНЫ ПАЭТ БССР (1925).
УЗНАГАРОДЖАНЫ ОРДЭНАМ ЛЕНІНА . ТРАГІЧНА ЗАГІНУЎ 28.06.1942 Г. У
МАСКВЕ. УРНА З ПРАХАМ ПЕРАВЕЗЕНА Ў МЕНСК У 1962 Г.

«СПАДЧЫНА»
Янка Купала
Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына;
Памiж сваiх i чужакоў
Яна мне ласкай матчынай.
Аб ёй мне баюць казкi-сны
Вясеннiя праталiны,
I лесу шэлест верасны,
I ў полi дуб апалены.
Аб ёй мне будзiць успамiн
На лiпе бусел клёкатам
I той стары амшалы тын,
Што лёг ля вёсак покатам;
I тое нуднае ягнят
Бляянне-зоў на пасьбiшчы,
I крык варонiных грамад
На могiлкавым кладбiшчы.

I ў белы дзень i ў чорну ноч
Я ўсцяж раблю агледзіны,
Цi гэты скарб не збрыў дзе
проч,
Цi трутнем ён не з'едзены.

Нашу яго ў жывой душы,
Як вечны светач-полымя,
Што сярод цемры i глушы
Мне свецiць мiж вандоламi.
Жыве з iм дум маiх сям'я
I снiць з iм сны нязводныя…
Завецца ж спадчына мая
Ўсяго Старонкай Роднаю.

ЯНКА КУПАЛА
«Бацькаўшчына»
З зямлёй і небам звязывае мяне ніць —
Неразарваная веквечна павуціна:
Зямля мяне галубіць, як вернага сына,
А сонца мне душу не кідае туліць,
Яшчэ ў калысцы я наўчыўся з песень сніць
Аб гэтых блізкіх мне, а цесных так мясцінах:
Што роднай нівы я мільённая часціна,
Што зоркі роднай ў сэрцы мне іскрынка
тліць.
Так Бацькаўшчыну я здабыў сабе без злосці,
Узрос з яе й чужых з яе не скінуў косці,
Грудзьмі тулюсь к ёй, як да матчыных
грудзей.
I калі здзекуецца нада мною хтосьці —
Над Бацькаўшчынай здзекваецца ён маей,
Калі ж над ёй — мяне тым крыўдзіць
найцяжэй.

«Мая думка»
Як вецер, як птушка, дзе сонца, дзе зоры,
Так рвецца, нясецца ўдаль думка мая;
Абымецца з небам, пакоціцца ў мора,
Ў вялікае мора людскога жыцця.
I ўдарыцца ў сэрца так смутна, балесне, Як лісцем віхура, так ім скалыхне,
Так ім закалоціць, аж выклікне песню...
Ўжо з песняй ляціць зноў да зор к вышыне.
Запеўшы пахвалай нязведанай далі,
К вядомай павернецца долі людской;
Адсвеціцца ў слёзах, як свечка ў крышталі,
Ды ў свет зноў за сонцам, за новай зарой!

На небе свабода, святло і прыволле, –
А думцы замала: няма там людзей;
Людзей на зямельцы спаткае даволі,
Дык сонца і воля не свецяць тут ей...
I так без упынку, то к небу – дзе зоры,
Нясецца, як птушка, ўдаль думка мая;
То скоціцца ў мора, ў вялікае мора
Людскога, забытага шчасцем жыцця.

«Як у лесе зацвіталі...»
Янка Купала
Як у лесе зацвіталі
Ліпы ды каліна, –
Залатыя сны снавалі
Мы з табой, дзяўчына.

Мігацелі, зіхацелі
У пракосах косы,
Заміралі кветкі, зелле,
Заміралі росы.

Калыхаліся, шумелі
Вольныя бярозы,
Шапацелі, шалясцелі
Трыснягі ды лозы.

Як даспела, счырванела
Ягада-рабіна, –
Ўвокал глянулі нясмела
Мы з табой, дзяўчына.

Як у жыце наліліся
Каласкі нагінна, –
Сустрэліся, абняліся
Мы з табой, дзяўчына.

Верасы пад лісцем спалі,
Бор зялёны гнуўся,
Недзе пелі ў цёмнай далі
Журавы ды гусі...

Якуб Колас
(Канстанцін
Міхайлавіч
Міцкевіч)

1882 - 1956

Нарадзіўся Якуб Колас 3 лістапада 1882 года ў вёсцы Акінчыцы
на стаўбцоўшчыне ў сям'і лесніка. Раннія дзіцячыя гады прайшлі
ў лесніковых сядзібах ласток і альбуць, што недалёка ад вёскі
мікалаеўшчына. У 1898 паступіў у нясвіжскую настаўніцкую
семінарыю, якую паспяхова скончыў у 1902 годзе. Настаўнічаў у
вёсках люсіна ганцавіцкага раёну (1902—1904), пінкавічы
пінскага раёну (1904—1906).
За рэвалюцыйную прапаганду ў 1906 годзе быў пераведзены з
пінкавічаў у верхменскую народную вучэльню ігуменскага павету.
За ўдзел у нелегальным настаўніцкім з'ездзе 10 ліпеня 1906 года
быў звольнены. Зімой 1906—1907 гг. Жыў ва ўрочышчы смольня,
вёў прыватную школу. У траўні-чэрвені 1907 г. Працаваў у газеце
«наша ніва» ў вільні, быў загадчыкам літаратурнага аддзелу, але
на загад паліцыі мусіў пакінуць вільню. У 1908 годзе — праца ў
прыватнай школе ў вёсцы Сані талачынскага раёну.

15 верасня 1908 г. за ўдзел у настаўніцкім з'ездзе і нелегальную
работу быў асуджаны на тры гады, адбываў пакаранне ў мінскім
астрозе. У 1912—1914 гг. працаваў настаўнікам у 3-й прыходзкай
навучальні ў Пінску.
У час першае сусветнай вайны разам з сям’ёй эвакуіраваўся ў
Дзмітраўскі павет Маскоўскаё губерні, настаўнічаў у сяле
Старыкава. Быў мабілізаваны ў армію (верасень 1915). Скончыў
Аляксандраўскую ваенную навучальню (Масква, 1916). Служыў у
запасным палку ў Пярмі. Летам 1917 у чыне падпаручніка
накіраваны на Румынскі фронт, але цяжка захварэў і быў
эвакуяваны ў горад Абаянь на Куршчыне, дзе жыла ягоная
жонка з дзецьмі. Працаваў там настаўнікам, школьным
інструктарам. Паводле дэкрэту Савецкага ўраду ў пачатку 1918
звольнены з войска як настаўнік.

На выклік ураду БССР у траўні 1921 пераехаў у Менск.
папрыездзе працаваў у Навукова-тэрміналагічнай камісіі
Народнага камісарыяту асветы, выкладаў у Мінскім беларускім
пэдагагічным
тэхнікуме,
у
Беларускім
дзяржаўным
універсітэце, чытаў лекцыі на курсах настаўнікаў, займаўся
навуковай дзейнасцю ў Інстытуце беларускай культуры. З дня
ўтварэння Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1 студзеня
1929 г.) быў яе нязменным віцэ-прэзідэнтам. У 1935 г.
удзельнічаў у рабоце Кангрэсу ў абарону культуры ў Парыжы. У
Вялікую Айчынную вайну жыў у Клязьме (пад Масквой),
Ташкенце (жнівень 1941 — лістапад 1943), Маскве, займаўся
творчай і навукова-грамадзкай дзейнасцю. У снежні 1944 г.
вярнуўся ў Мінск. Быў сябрам ЦВК БССР (1929—1931, 1935—
1938), дэпутатам Вярхоўнага Савету СССР (1946—1956) і БССР
(1938—1956),
з'яўляўся
старшынёй
Беларускага
рэспубліканскага камітэту абароны міру. Акадэмік АН БССР.
Сябра Саюзу пісьменьнікаў СССР з 1934 г.

«Майму другу»
Немалую дарогу прайшлі мы
Па чужой і па роднай зямлі.
Адыходзілі вёсны і зімы,
І гады за гадамі плылі.
Шмат снавалі мы кросен
шаўковых
З нашых думак-лятунак і мар;
Сустракалі нас ветла дубровы,
І лясы нам давалі свой дар.
Па-над рэчкай у лузе квяцістым
Мы хадзілі, бывала, не раз;
Векавыя дубы жоўтым лістам
Навявалі няўцямны нам сказ.

Жураўлі праляталі над полем,
Забіраючы лета з сабой,
Ды пагуліваў вецер на волі
З неакрэсленай ціхай журбой.
Эх, ды дзе не ляжалі пуціны!
Хіба можна іх змераць, злічыць?
Пакідалі мы дзве каляіны,
Але песня адна ў іх гучыць.
Аб той песні, што сэрца мне
поўніць,
Аб табе, кім жыву я заўжды,
Я хачу, мілы друг мой, напомніць,
Прыгадаўшы былыя гады.

«Дзяўчыне»
Не кажы, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца крыўду ўсю забудзе,
Час загоіць раны.
Тыя раны, што зладзеі
Сэрцу прычынілі,
Ты думкі і надзеі,
Што ў табе пабілі.
Ды ці ж варты баламуты,
Каб твой твар дзявочы
Засцілаўся ценем смуты
І тускнелі вочы?

Пройдзе ўсё, перажывецца, Вер мне, дарагая!
Будзе час - ускалыхнецца
Сэрца і ўзыграе.
А ў душы вясна настане,
Сэрца зноў палюбіць,
Прыдзе доля, ў вочкі гляне,
Шчыра прыгалубіць.

Не кажы ж, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца смутак перабудзе,
Час загоіць раны.

«ТАЛЬКА»
Талька - слаўная рачушка,
Грунт яе пясчаны,
Бераг мяккі, як падушка,
Дзірваном засланы.
Луг квяцісты па узбярэжжы,
А трава як лава.
Па грудах дубы, як вежы, Паглядзець цікава

А буслоў тых і не злічыш Цэлыя брыгады!
І такія іх абліччы,
Бы вядуць нарады.
Тут і чаплі, гусі,качкі
І сіваваронкі.
Колькі шуму і гарачкі,
Спеву і гамонкі!
А звярніце вашы вочы
Вось у гэту Тальку:
Зачаруе, каго хочаш Лёню і Натальку.

«НАДЫХОД ЗІМЫ»
Мяккі снег лятае пухам,
І канца яму няма,
І нясе сярдзітым духам,
Дзікім сіверам зіма.
Зачыняйце шчыльна хату,
Каб не дзьмулі халады,
На акно кладзіце мату,
Каб не клаў мароз сляды.
Даставайце з вышак сані,
Гайда сцежкі праціраць
І па белым акіяне
Ўдоўж і ўпоперак гуляць!

8C(Беи)
К92
Янка Купала: энцыклапедычны даведник . –
Мн. : Белорусская советская энциклопедия,
1986. – 727 с.


Slide 14

Віктар Любецкі
Дзесці зязюля гукала:
“Таленту колькі адмерыць
Коласу з Янкай Купалай? –
Майце бязконцую меру”.
Волаты роднай старонкі –
Мовы матулінай хаты,
Ціха спявайце ці звонка,
Песні падхопяць дзяўчаты.
Мо пра Сымона – музыку,
Як ён зайграе на скрыпцы:
Ўсе, хто малы, хто вялікі
Таленту будуць дзівіцца.

Ці пра ільва магілу
Сумную песню прапойце.
Спіць закаханы асілак,
Думкі яго супакойце.
Дзіўныя, гучныя вершы
Мусіць вам зорка паслала.
Першыя ў шэрагу першых –
Колас і Янка Купала.

ЯНКА КУПАЛА
(Іван Дамінікавіч
Луцэвіч)

1882-1942

НАРАДЗІЎСЯ 7 ЛІПЕНЯ 1882 ГОДА Ў ФАЛЬВАРКУ ВЯЗЫНКА ВІЛЕЙСКАГА
ПАВЕТА
У СЯМ'І АРАНДАТАРА . У 1898 Г. СКОНЧЫЎ БЕЛАРУЦКУЮ
НАРОДНУЮ НАВУЧАЛЬНЮ. ПАСЛЯ СМЕРЦІ БАЦЬКІ (1902) ГОД ПРАЦАВАЎ
НА ГАСПАДАРЦЫ, ПОТЫМ - ХАТНІ НАСТАЎНІК, ПІСАР У СУДОВАГА СЛЕДЧАГА
Ў РАДАШКОВІЧАХ (1903), МАЛОДШЫ ПРЫКАЗЧЫК У ПАМЕШЧЫКА Ў
СЕННЕНСКІМ ПАВЕЦЕ МАГІЛЕЎСКАЙ ГУБЕРНІ (1904), ПРАКТЫКАНТ І
ПАМОЧНІК ВІНАКУРА Ў МАЁНТКУ СЁМКАВА ПАД МЕНСКАМ, НА БРОВАРЫ Ў
ЯХІМОЎШЧЫНЕ НА МАЛАДЭЧАНШЧЫНЕ, У МАЁНТКУ ДОЛЬНЫ СНОЎ
НАВАГРАДСКАГА ПАВЕТА (1905-1908), СУПРАЦОЎНІК «НАШАЙ НІВЫ» І
АДНАЧАСОВА БІБЛІЯТЭКАР БІБЛІЯТЭКІ «ВЕДЫ»
Б. Л. ДАНІЛОВІЧА (ВІЛЬНЯ, 1908-1909). У 1909-1913 ГГ. ВУЧЫЎСЯ НА
АГУЛЬНААДУКАЦЫЙНЫХ КУРСАХ А. С. ЧАРНЯЕВА Ў ПЕЦЯРБУРГУ. З
КАСТРЫЧНІКА 1913 Г. ЗНОЎ У ВІЛЬНІ, СУПРАЦОЎНІК «БЕЛАРУСКАГА
ВЫДАВЕЦКАГА ТАВАРЫСТВА», РЭДАКТАР «НАШАЙ НІВЫ» (1914-1915).

У ВЕРАСНІ 1915 Г. ВЫЕХАЎ У МАСКВУ, ДЗЕ ВУЧЫЎСЯ Ў НАРОДНЫМ
УНІВЕРСІТЭЦЕ. У СТУДЗЕНІ 1916 Г. ПРЫЗВАНЫ Ў АРМІЮ. СЛУЖЫЎ У
ДАРОЖНА-БУДАЎНІЧЫМ АТРАДЗЕ ВАРШАЎСКАЙ АКРУГІ ШЛЯХОЎ ЗНОСІН У
МЕНСКУ, ПОЛАЦКУ, А ТАКСАМА Ў СМАЛЕНСКУ, ДЗЕ СУСТРЭЎ
КАСТРЫЧНІЦКУЮ РЭВАЛЮЦЫЮ.
У 1919 Г. ПЕРАЕХАЎ У МЕНСК, ДЗЕ І ЖЫЎ ДА ПАЧАТКУ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ. УДЗЕЛЬНІЧАЎ У СТВАРЭННІ НАЦЫЯНАЛЬНАГА
ТЭАТРА , БЕЛАРУСКАГА ДЗЯРЖАЎНАГА ЎНІВЕРСІТЭТА , АКАДЭМІІ НАВУК
БССР, У РАЗГОРТВАННІ ВЫДАВЕЦКАЙ СПРАВЫ. У ГАДЫ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ ЖЫЎ У МАСКВЕ, У ПАСЁЛКУ ПЯЧЫШЧЫ КАЛЯ
КАЗАНІ. АБІРАЎСЯ КАНДЫДАТАМ У СЯБРЫ ЦВК БССР (1927-1929),
СЯБРАМ
ЦВК БССР (1929-1931, 1935-1938), ДЭПУТАТАМ
ВЯРХОЎНАГА САВЕТА БССР (З 1940 Г.). АКАДЭМІК АН БССР, АН УССР.
СЯБРА СП СССР З 1934 Г. НАРОДНЫ ПАЭТ БССР (1925).
УЗНАГАРОДЖАНЫ ОРДЭНАМ ЛЕНІНА . ТРАГІЧНА ЗАГІНУЎ 28.06.1942 Г. У
МАСКВЕ. УРНА З ПРАХАМ ПЕРАВЕЗЕНА Ў МЕНСК У 1962 Г.

«СПАДЧЫНА»
Янка Купала
Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына;
Памiж сваiх i чужакоў
Яна мне ласкай матчынай.
Аб ёй мне баюць казкi-сны
Вясеннiя праталiны,
I лесу шэлест верасны,
I ў полi дуб апалены.
Аб ёй мне будзiць успамiн
На лiпе бусел клёкатам
I той стары амшалы тын,
Што лёг ля вёсак покатам;
I тое нуднае ягнят
Бляянне-зоў на пасьбiшчы,
I крык варонiных грамад
На могiлкавым кладбiшчы.

I ў белы дзень i ў чорну ноч
Я ўсцяж раблю агледзіны,
Цi гэты скарб не збрыў дзе
проч,
Цi трутнем ён не з'едзены.

Нашу яго ў жывой душы,
Як вечны светач-полымя,
Што сярод цемры i глушы
Мне свецiць мiж вандоламi.
Жыве з iм дум маiх сям'я
I снiць з iм сны нязводныя…
Завецца ж спадчына мая
Ўсяго Старонкай Роднаю.

ЯНКА КУПАЛА
«Бацькаўшчына»
З зямлёй і небам звязывае мяне ніць —
Неразарваная веквечна павуціна:
Зямля мяне галубіць, як вернага сына,
А сонца мне душу не кідае туліць,
Яшчэ ў калысцы я наўчыўся з песень сніць
Аб гэтых блізкіх мне, а цесных так мясцінах:
Што роднай нівы я мільённая часціна,
Што зоркі роднай ў сэрцы мне іскрынка
тліць.
Так Бацькаўшчыну я здабыў сабе без злосці,
Узрос з яе й чужых з яе не скінуў косці,
Грудзьмі тулюсь к ёй, як да матчыных
грудзей.
I калі здзекуецца нада мною хтосьці —
Над Бацькаўшчынай здзекваецца ён маей,
Калі ж над ёй — мяне тым крыўдзіць
найцяжэй.

«Мая думка»
Як вецер, як птушка, дзе сонца, дзе зоры,
Так рвецца, нясецца ўдаль думка мая;
Абымецца з небам, пакоціцца ў мора,
Ў вялікае мора людскога жыцця.
I ўдарыцца ў сэрца так смутна, балесне, Як лісцем віхура, так ім скалыхне,
Так ім закалоціць, аж выклікне песню...
Ўжо з песняй ляціць зноў да зор к вышыне.
Запеўшы пахвалай нязведанай далі,
К вядомай павернецца долі людской;
Адсвеціцца ў слёзах, як свечка ў крышталі,
Ды ў свет зноў за сонцам, за новай зарой!

На небе свабода, святло і прыволле, –
А думцы замала: няма там людзей;
Людзей на зямельцы спаткае даволі,
Дык сонца і воля не свецяць тут ей...
I так без упынку, то к небу – дзе зоры,
Нясецца, як птушка, ўдаль думка мая;
То скоціцца ў мора, ў вялікае мора
Людскога, забытага шчасцем жыцця.

«Як у лесе зацвіталі...»
Янка Купала
Як у лесе зацвіталі
Ліпы ды каліна, –
Залатыя сны снавалі
Мы з табой, дзяўчына.

Мігацелі, зіхацелі
У пракосах косы,
Заміралі кветкі, зелле,
Заміралі росы.

Калыхаліся, шумелі
Вольныя бярозы,
Шапацелі, шалясцелі
Трыснягі ды лозы.

Як даспела, счырванела
Ягада-рабіна, –
Ўвокал глянулі нясмела
Мы з табой, дзяўчына.

Як у жыце наліліся
Каласкі нагінна, –
Сустрэліся, абняліся
Мы з табой, дзяўчына.

Верасы пад лісцем спалі,
Бор зялёны гнуўся,
Недзе пелі ў цёмнай далі
Журавы ды гусі...

Якуб Колас
(Канстанцін
Міхайлавіч
Міцкевіч)

1882 - 1956

Нарадзіўся Якуб Колас 3 лістапада 1882 года ў вёсцы Акінчыцы
на стаўбцоўшчыне ў сям'і лесніка. Раннія дзіцячыя гады прайшлі
ў лесніковых сядзібах ласток і альбуць, што недалёка ад вёскі
мікалаеўшчына. У 1898 паступіў у нясвіжскую настаўніцкую
семінарыю, якую паспяхова скончыў у 1902 годзе. Настаўнічаў у
вёсках люсіна ганцавіцкага раёну (1902—1904), пінкавічы
пінскага раёну (1904—1906).
За рэвалюцыйную прапаганду ў 1906 годзе быў пераведзены з
пінкавічаў у верхменскую народную вучэльню ігуменскага павету.
За ўдзел у нелегальным настаўніцкім з'ездзе 10 ліпеня 1906 года
быў звольнены. Зімой 1906—1907 гг. Жыў ва ўрочышчы смольня,
вёў прыватную школу. У траўні-чэрвені 1907 г. Працаваў у газеце
«наша ніва» ў вільні, быў загадчыкам літаратурнага аддзелу, але
на загад паліцыі мусіў пакінуць вільню. У 1908 годзе — праца ў
прыватнай школе ў вёсцы Сані талачынскага раёну.

15 верасня 1908 г. за ўдзел у настаўніцкім з'ездзе і нелегальную
работу быў асуджаны на тры гады, адбываў пакаранне ў мінскім
астрозе. У 1912—1914 гг. працаваў настаўнікам у 3-й прыходзкай
навучальні ў Пінску.
У час першае сусветнай вайны разам з сям’ёй эвакуіраваўся ў
Дзмітраўскі павет Маскоўскаё губерні, настаўнічаў у сяле
Старыкава. Быў мабілізаваны ў армію (верасень 1915). Скончыў
Аляксандраўскую ваенную навучальню (Масква, 1916). Служыў у
запасным палку ў Пярмі. Летам 1917 у чыне падпаручніка
накіраваны на Румынскі фронт, але цяжка захварэў і быў
эвакуяваны ў горад Абаянь на Куршчыне, дзе жыла ягоная
жонка з дзецьмі. Працаваў там настаўнікам, школьным
інструктарам. Паводле дэкрэту Савецкага ўраду ў пачатку 1918
звольнены з войска як настаўнік.

На выклік ураду БССР у траўні 1921 пераехаў у Менск.
папрыездзе працаваў у Навукова-тэрміналагічнай камісіі
Народнага камісарыяту асветы, выкладаў у Мінскім беларускім
пэдагагічным
тэхнікуме,
у
Беларускім
дзяржаўным
універсітэце, чытаў лекцыі на курсах настаўнікаў, займаўся
навуковай дзейнасцю ў Інстытуце беларускай культуры. З дня
ўтварэння Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1 студзеня
1929 г.) быў яе нязменным віцэ-прэзідэнтам. У 1935 г.
удзельнічаў у рабоце Кангрэсу ў абарону культуры ў Парыжы. У
Вялікую Айчынную вайну жыў у Клязьме (пад Масквой),
Ташкенце (жнівень 1941 — лістапад 1943), Маскве, займаўся
творчай і навукова-грамадзкай дзейнасцю. У снежні 1944 г.
вярнуўся ў Мінск. Быў сябрам ЦВК БССР (1929—1931, 1935—
1938), дэпутатам Вярхоўнага Савету СССР (1946—1956) і БССР
(1938—1956),
з'яўляўся
старшынёй
Беларускага
рэспубліканскага камітэту абароны міру. Акадэмік АН БССР.
Сябра Саюзу пісьменьнікаў СССР з 1934 г.

«Майму другу»
Немалую дарогу прайшлі мы
Па чужой і па роднай зямлі.
Адыходзілі вёсны і зімы,
І гады за гадамі плылі.
Шмат снавалі мы кросен
шаўковых
З нашых думак-лятунак і мар;
Сустракалі нас ветла дубровы,
І лясы нам давалі свой дар.
Па-над рэчкай у лузе квяцістым
Мы хадзілі, бывала, не раз;
Векавыя дубы жоўтым лістам
Навявалі няўцямны нам сказ.

Жураўлі праляталі над полем,
Забіраючы лета з сабой,
Ды пагуліваў вецер на волі
З неакрэсленай ціхай журбой.
Эх, ды дзе не ляжалі пуціны!
Хіба можна іх змераць, злічыць?
Пакідалі мы дзве каляіны,
Але песня адна ў іх гучыць.
Аб той песні, што сэрца мне
поўніць,
Аб табе, кім жыву я заўжды,
Я хачу, мілы друг мой, напомніць,
Прыгадаўшы былыя гады.

«Дзяўчыне»
Не кажы, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца крыўду ўсю забудзе,
Час загоіць раны.
Тыя раны, што зладзеі
Сэрцу прычынілі,
Ты думкі і надзеі,
Што ў табе пабілі.
Ды ці ж варты баламуты,
Каб твой твар дзявочы
Засцілаўся ценем смуты
І тускнелі вочы?

Пройдзе ўсё, перажывецца, Вер мне, дарагая!
Будзе час - ускалыхнецца
Сэрца і ўзыграе.
А ў душы вясна настане,
Сэрца зноў палюбіць,
Прыдзе доля, ў вочкі гляне,
Шчыра прыгалубіць.

Не кажы ж, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца смутак перабудзе,
Час загоіць раны.

«ТАЛЬКА»
Талька - слаўная рачушка,
Грунт яе пясчаны,
Бераг мяккі, як падушка,
Дзірваном засланы.
Луг квяцісты па узбярэжжы,
А трава як лава.
Па грудах дубы, як вежы, Паглядзець цікава

А буслоў тых і не злічыш Цэлыя брыгады!
І такія іх абліччы,
Бы вядуць нарады.
Тут і чаплі, гусі,качкі
І сіваваронкі.
Колькі шуму і гарачкі,
Спеву і гамонкі!
А звярніце вашы вочы
Вось у гэту Тальку:
Зачаруе, каго хочаш Лёню і Натальку.

«НАДЫХОД ЗІМЫ»
Мяккі снег лятае пухам,
І канца яму няма,
І нясе сярдзітым духам,
Дзікім сіверам зіма.
Зачыняйце шчыльна хату,
Каб не дзьмулі халады,
На акно кладзіце мату,
Каб не клаў мароз сляды.
Даставайце з вышак сані,
Гайда сцежкі праціраць
І па белым акіяне
Ўдоўж і ўпоперак гуляць!

8C(Беи)
К92
Янка Купала: энцыклапедычны даведник . –
Мн. : Белорусская советская энциклопедия,
1986. – 727 с.


Slide 15

Віктар Любецкі
Дзесці зязюля гукала:
“Таленту колькі адмерыць
Коласу з Янкай Купалай? –
Майце бязконцую меру”.
Волаты роднай старонкі –
Мовы матулінай хаты,
Ціха спявайце ці звонка,
Песні падхопяць дзяўчаты.
Мо пра Сымона – музыку,
Як ён зайграе на скрыпцы:
Ўсе, хто малы, хто вялікі
Таленту будуць дзівіцца.

Ці пра ільва магілу
Сумную песню прапойце.
Спіць закаханы асілак,
Думкі яго супакойце.
Дзіўныя, гучныя вершы
Мусіць вам зорка паслала.
Першыя ў шэрагу першых –
Колас і Янка Купала.

ЯНКА КУПАЛА
(Іван Дамінікавіч
Луцэвіч)

1882-1942

НАРАДЗІЎСЯ 7 ЛІПЕНЯ 1882 ГОДА Ў ФАЛЬВАРКУ ВЯЗЫНКА ВІЛЕЙСКАГА
ПАВЕТА
У СЯМ'І АРАНДАТАРА . У 1898 Г. СКОНЧЫЎ БЕЛАРУЦКУЮ
НАРОДНУЮ НАВУЧАЛЬНЮ. ПАСЛЯ СМЕРЦІ БАЦЬКІ (1902) ГОД ПРАЦАВАЎ
НА ГАСПАДАРЦЫ, ПОТЫМ - ХАТНІ НАСТАЎНІК, ПІСАР У СУДОВАГА СЛЕДЧАГА
Ў РАДАШКОВІЧАХ (1903), МАЛОДШЫ ПРЫКАЗЧЫК У ПАМЕШЧЫКА Ў
СЕННЕНСКІМ ПАВЕЦЕ МАГІЛЕЎСКАЙ ГУБЕРНІ (1904), ПРАКТЫКАНТ І
ПАМОЧНІК ВІНАКУРА Ў МАЁНТКУ СЁМКАВА ПАД МЕНСКАМ, НА БРОВАРЫ Ў
ЯХІМОЎШЧЫНЕ НА МАЛАДЭЧАНШЧЫНЕ, У МАЁНТКУ ДОЛЬНЫ СНОЎ
НАВАГРАДСКАГА ПАВЕТА (1905-1908), СУПРАЦОЎНІК «НАШАЙ НІВЫ» І
АДНАЧАСОВА БІБЛІЯТЭКАР БІБЛІЯТЭКІ «ВЕДЫ»
Б. Л. ДАНІЛОВІЧА (ВІЛЬНЯ, 1908-1909). У 1909-1913 ГГ. ВУЧЫЎСЯ НА
АГУЛЬНААДУКАЦЫЙНЫХ КУРСАХ А. С. ЧАРНЯЕВА Ў ПЕЦЯРБУРГУ. З
КАСТРЫЧНІКА 1913 Г. ЗНОЎ У ВІЛЬНІ, СУПРАЦОЎНІК «БЕЛАРУСКАГА
ВЫДАВЕЦКАГА ТАВАРЫСТВА», РЭДАКТАР «НАШАЙ НІВЫ» (1914-1915).

У ВЕРАСНІ 1915 Г. ВЫЕХАЎ У МАСКВУ, ДЗЕ ВУЧЫЎСЯ Ў НАРОДНЫМ
УНІВЕРСІТЭЦЕ. У СТУДЗЕНІ 1916 Г. ПРЫЗВАНЫ Ў АРМІЮ. СЛУЖЫЎ У
ДАРОЖНА-БУДАЎНІЧЫМ АТРАДЗЕ ВАРШАЎСКАЙ АКРУГІ ШЛЯХОЎ ЗНОСІН У
МЕНСКУ, ПОЛАЦКУ, А ТАКСАМА Ў СМАЛЕНСКУ, ДЗЕ СУСТРЭЎ
КАСТРЫЧНІЦКУЮ РЭВАЛЮЦЫЮ.
У 1919 Г. ПЕРАЕХАЎ У МЕНСК, ДЗЕ І ЖЫЎ ДА ПАЧАТКУ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ. УДЗЕЛЬНІЧАЎ У СТВАРЭННІ НАЦЫЯНАЛЬНАГА
ТЭАТРА , БЕЛАРУСКАГА ДЗЯРЖАЎНАГА ЎНІВЕРСІТЭТА , АКАДЭМІІ НАВУК
БССР, У РАЗГОРТВАННІ ВЫДАВЕЦКАЙ СПРАВЫ. У ГАДЫ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ ЖЫЎ У МАСКВЕ, У ПАСЁЛКУ ПЯЧЫШЧЫ КАЛЯ
КАЗАНІ. АБІРАЎСЯ КАНДЫДАТАМ У СЯБРЫ ЦВК БССР (1927-1929),
СЯБРАМ
ЦВК БССР (1929-1931, 1935-1938), ДЭПУТАТАМ
ВЯРХОЎНАГА САВЕТА БССР (З 1940 Г.). АКАДЭМІК АН БССР, АН УССР.
СЯБРА СП СССР З 1934 Г. НАРОДНЫ ПАЭТ БССР (1925).
УЗНАГАРОДЖАНЫ ОРДЭНАМ ЛЕНІНА . ТРАГІЧНА ЗАГІНУЎ 28.06.1942 Г. У
МАСКВЕ. УРНА З ПРАХАМ ПЕРАВЕЗЕНА Ў МЕНСК У 1962 Г.

«СПАДЧЫНА»
Янка Купала
Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына;
Памiж сваiх i чужакоў
Яна мне ласкай матчынай.
Аб ёй мне баюць казкi-сны
Вясеннiя праталiны,
I лесу шэлест верасны,
I ў полi дуб апалены.
Аб ёй мне будзiць успамiн
На лiпе бусел клёкатам
I той стары амшалы тын,
Што лёг ля вёсак покатам;
I тое нуднае ягнят
Бляянне-зоў на пасьбiшчы,
I крык варонiных грамад
На могiлкавым кладбiшчы.

I ў белы дзень i ў чорну ноч
Я ўсцяж раблю агледзіны,
Цi гэты скарб не збрыў дзе
проч,
Цi трутнем ён не з'едзены.

Нашу яго ў жывой душы,
Як вечны светач-полымя,
Што сярод цемры i глушы
Мне свецiць мiж вандоламi.
Жыве з iм дум маiх сям'я
I снiць з iм сны нязводныя…
Завецца ж спадчына мая
Ўсяго Старонкай Роднаю.

ЯНКА КУПАЛА
«Бацькаўшчына»
З зямлёй і небам звязывае мяне ніць —
Неразарваная веквечна павуціна:
Зямля мяне галубіць, як вернага сына,
А сонца мне душу не кідае туліць,
Яшчэ ў калысцы я наўчыўся з песень сніць
Аб гэтых блізкіх мне, а цесных так мясцінах:
Што роднай нівы я мільённая часціна,
Што зоркі роднай ў сэрцы мне іскрынка
тліць.
Так Бацькаўшчыну я здабыў сабе без злосці,
Узрос з яе й чужых з яе не скінуў косці,
Грудзьмі тулюсь к ёй, як да матчыных
грудзей.
I калі здзекуецца нада мною хтосьці —
Над Бацькаўшчынай здзекваецца ён маей,
Калі ж над ёй — мяне тым крыўдзіць
найцяжэй.

«Мая думка»
Як вецер, як птушка, дзе сонца, дзе зоры,
Так рвецца, нясецца ўдаль думка мая;
Абымецца з небам, пакоціцца ў мора,
Ў вялікае мора людскога жыцця.
I ўдарыцца ў сэрца так смутна, балесне, Як лісцем віхура, так ім скалыхне,
Так ім закалоціць, аж выклікне песню...
Ўжо з песняй ляціць зноў да зор к вышыне.
Запеўшы пахвалай нязведанай далі,
К вядомай павернецца долі людской;
Адсвеціцца ў слёзах, як свечка ў крышталі,
Ды ў свет зноў за сонцам, за новай зарой!

На небе свабода, святло і прыволле, –
А думцы замала: няма там людзей;
Людзей на зямельцы спаткае даволі,
Дык сонца і воля не свецяць тут ей...
I так без упынку, то к небу – дзе зоры,
Нясецца, як птушка, ўдаль думка мая;
То скоціцца ў мора, ў вялікае мора
Людскога, забытага шчасцем жыцця.

«Як у лесе зацвіталі...»
Янка Купала
Як у лесе зацвіталі
Ліпы ды каліна, –
Залатыя сны снавалі
Мы з табой, дзяўчына.

Мігацелі, зіхацелі
У пракосах косы,
Заміралі кветкі, зелле,
Заміралі росы.

Калыхаліся, шумелі
Вольныя бярозы,
Шапацелі, шалясцелі
Трыснягі ды лозы.

Як даспела, счырванела
Ягада-рабіна, –
Ўвокал глянулі нясмела
Мы з табой, дзяўчына.

Як у жыце наліліся
Каласкі нагінна, –
Сустрэліся, абняліся
Мы з табой, дзяўчына.

Верасы пад лісцем спалі,
Бор зялёны гнуўся,
Недзе пелі ў цёмнай далі
Журавы ды гусі...

Якуб Колас
(Канстанцін
Міхайлавіч
Міцкевіч)

1882 - 1956

Нарадзіўся Якуб Колас 3 лістапада 1882 года ў вёсцы Акінчыцы
на стаўбцоўшчыне ў сям'і лесніка. Раннія дзіцячыя гады прайшлі
ў лесніковых сядзібах ласток і альбуць, што недалёка ад вёскі
мікалаеўшчына. У 1898 паступіў у нясвіжскую настаўніцкую
семінарыю, якую паспяхова скончыў у 1902 годзе. Настаўнічаў у
вёсках люсіна ганцавіцкага раёну (1902—1904), пінкавічы
пінскага раёну (1904—1906).
За рэвалюцыйную прапаганду ў 1906 годзе быў пераведзены з
пінкавічаў у верхменскую народную вучэльню ігуменскага павету.
За ўдзел у нелегальным настаўніцкім з'ездзе 10 ліпеня 1906 года
быў звольнены. Зімой 1906—1907 гг. Жыў ва ўрочышчы смольня,
вёў прыватную школу. У траўні-чэрвені 1907 г. Працаваў у газеце
«наша ніва» ў вільні, быў загадчыкам літаратурнага аддзелу, але
на загад паліцыі мусіў пакінуць вільню. У 1908 годзе — праца ў
прыватнай школе ў вёсцы Сані талачынскага раёну.

15 верасня 1908 г. за ўдзел у настаўніцкім з'ездзе і нелегальную
работу быў асуджаны на тры гады, адбываў пакаранне ў мінскім
астрозе. У 1912—1914 гг. працаваў настаўнікам у 3-й прыходзкай
навучальні ў Пінску.
У час першае сусветнай вайны разам з сям’ёй эвакуіраваўся ў
Дзмітраўскі павет Маскоўскаё губерні, настаўнічаў у сяле
Старыкава. Быў мабілізаваны ў армію (верасень 1915). Скончыў
Аляксандраўскую ваенную навучальню (Масква, 1916). Служыў у
запасным палку ў Пярмі. Летам 1917 у чыне падпаручніка
накіраваны на Румынскі фронт, але цяжка захварэў і быў
эвакуяваны ў горад Абаянь на Куршчыне, дзе жыла ягоная
жонка з дзецьмі. Працаваў там настаўнікам, школьным
інструктарам. Паводле дэкрэту Савецкага ўраду ў пачатку 1918
звольнены з войска як настаўнік.

На выклік ураду БССР у траўні 1921 пераехаў у Менск.
папрыездзе працаваў у Навукова-тэрміналагічнай камісіі
Народнага камісарыяту асветы, выкладаў у Мінскім беларускім
пэдагагічным
тэхнікуме,
у
Беларускім
дзяржаўным
універсітэце, чытаў лекцыі на курсах настаўнікаў, займаўся
навуковай дзейнасцю ў Інстытуце беларускай культуры. З дня
ўтварэння Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1 студзеня
1929 г.) быў яе нязменным віцэ-прэзідэнтам. У 1935 г.
удзельнічаў у рабоце Кангрэсу ў абарону культуры ў Парыжы. У
Вялікую Айчынную вайну жыў у Клязьме (пад Масквой),
Ташкенце (жнівень 1941 — лістапад 1943), Маскве, займаўся
творчай і навукова-грамадзкай дзейнасцю. У снежні 1944 г.
вярнуўся ў Мінск. Быў сябрам ЦВК БССР (1929—1931, 1935—
1938), дэпутатам Вярхоўнага Савету СССР (1946—1956) і БССР
(1938—1956),
з'яўляўся
старшынёй
Беларускага
рэспубліканскага камітэту абароны міру. Акадэмік АН БССР.
Сябра Саюзу пісьменьнікаў СССР з 1934 г.

«Майму другу»
Немалую дарогу прайшлі мы
Па чужой і па роднай зямлі.
Адыходзілі вёсны і зімы,
І гады за гадамі плылі.
Шмат снавалі мы кросен
шаўковых
З нашых думак-лятунак і мар;
Сустракалі нас ветла дубровы,
І лясы нам давалі свой дар.
Па-над рэчкай у лузе квяцістым
Мы хадзілі, бывала, не раз;
Векавыя дубы жоўтым лістам
Навявалі няўцямны нам сказ.

Жураўлі праляталі над полем,
Забіраючы лета з сабой,
Ды пагуліваў вецер на волі
З неакрэсленай ціхай журбой.
Эх, ды дзе не ляжалі пуціны!
Хіба можна іх змераць, злічыць?
Пакідалі мы дзве каляіны,
Але песня адна ў іх гучыць.
Аб той песні, што сэрца мне
поўніць,
Аб табе, кім жыву я заўжды,
Я хачу, мілы друг мой, напомніць,
Прыгадаўшы былыя гады.

«Дзяўчыне»
Не кажы, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца крыўду ўсю забудзе,
Час загоіць раны.
Тыя раны, што зладзеі
Сэрцу прычынілі,
Ты думкі і надзеі,
Што ў табе пабілі.
Ды ці ж варты баламуты,
Каб твой твар дзявочы
Засцілаўся ценем смуты
І тускнелі вочы?

Пройдзе ўсё, перажывецца, Вер мне, дарагая!
Будзе час - ускалыхнецца
Сэрца і ўзыграе.
А ў душы вясна настане,
Сэрца зноў палюбіць,
Прыдзе доля, ў вочкі гляне,
Шчыра прыгалубіць.

Не кажы ж, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца смутак перабудзе,
Час загоіць раны.

«ТАЛЬКА»
Талька - слаўная рачушка,
Грунт яе пясчаны,
Бераг мяккі, як падушка,
Дзірваном засланы.
Луг квяцісты па узбярэжжы,
А трава як лава.
Па грудах дубы, як вежы, Паглядзець цікава

А буслоў тых і не злічыш Цэлыя брыгады!
І такія іх абліччы,
Бы вядуць нарады.
Тут і чаплі, гусі,качкі
І сіваваронкі.
Колькі шуму і гарачкі,
Спеву і гамонкі!
А звярніце вашы вочы
Вось у гэту Тальку:
Зачаруе, каго хочаш Лёню і Натальку.

«НАДЫХОД ЗІМЫ»
Мяккі снег лятае пухам,
І канца яму няма,
І нясе сярдзітым духам,
Дзікім сіверам зіма.
Зачыняйце шчыльна хату,
Каб не дзьмулі халады,
На акно кладзіце мату,
Каб не клаў мароз сляды.
Даставайце з вышак сані,
Гайда сцежкі праціраць
І па белым акіяне
Ўдоўж і ўпоперак гуляць!

8C(Беи)
К92
Янка Купала: энцыклапедычны даведник . –
Мн. : Белорусская советская энциклопедия,
1986. – 727 с.


Slide 16

Віктар Любецкі
Дзесці зязюля гукала:
“Таленту колькі адмерыць
Коласу з Янкай Купалай? –
Майце бязконцую меру”.
Волаты роднай старонкі –
Мовы матулінай хаты,
Ціха спявайце ці звонка,
Песні падхопяць дзяўчаты.
Мо пра Сымона – музыку,
Як ён зайграе на скрыпцы:
Ўсе, хто малы, хто вялікі
Таленту будуць дзівіцца.

Ці пра ільва магілу
Сумную песню прапойце.
Спіць закаханы асілак,
Думкі яго супакойце.
Дзіўныя, гучныя вершы
Мусіць вам зорка паслала.
Першыя ў шэрагу першых –
Колас і Янка Купала.

ЯНКА КУПАЛА
(Іван Дамінікавіч
Луцэвіч)

1882-1942

НАРАДЗІЎСЯ 7 ЛІПЕНЯ 1882 ГОДА Ў ФАЛЬВАРКУ ВЯЗЫНКА ВІЛЕЙСКАГА
ПАВЕТА
У СЯМ'І АРАНДАТАРА . У 1898 Г. СКОНЧЫЎ БЕЛАРУЦКУЮ
НАРОДНУЮ НАВУЧАЛЬНЮ. ПАСЛЯ СМЕРЦІ БАЦЬКІ (1902) ГОД ПРАЦАВАЎ
НА ГАСПАДАРЦЫ, ПОТЫМ - ХАТНІ НАСТАЎНІК, ПІСАР У СУДОВАГА СЛЕДЧАГА
Ў РАДАШКОВІЧАХ (1903), МАЛОДШЫ ПРЫКАЗЧЫК У ПАМЕШЧЫКА Ў
СЕННЕНСКІМ ПАВЕЦЕ МАГІЛЕЎСКАЙ ГУБЕРНІ (1904), ПРАКТЫКАНТ І
ПАМОЧНІК ВІНАКУРА Ў МАЁНТКУ СЁМКАВА ПАД МЕНСКАМ, НА БРОВАРЫ Ў
ЯХІМОЎШЧЫНЕ НА МАЛАДЭЧАНШЧЫНЕ, У МАЁНТКУ ДОЛЬНЫ СНОЎ
НАВАГРАДСКАГА ПАВЕТА (1905-1908), СУПРАЦОЎНІК «НАШАЙ НІВЫ» І
АДНАЧАСОВА БІБЛІЯТЭКАР БІБЛІЯТЭКІ «ВЕДЫ»
Б. Л. ДАНІЛОВІЧА (ВІЛЬНЯ, 1908-1909). У 1909-1913 ГГ. ВУЧЫЎСЯ НА
АГУЛЬНААДУКАЦЫЙНЫХ КУРСАХ А. С. ЧАРНЯЕВА Ў ПЕЦЯРБУРГУ. З
КАСТРЫЧНІКА 1913 Г. ЗНОЎ У ВІЛЬНІ, СУПРАЦОЎНІК «БЕЛАРУСКАГА
ВЫДАВЕЦКАГА ТАВАРЫСТВА», РЭДАКТАР «НАШАЙ НІВЫ» (1914-1915).

У ВЕРАСНІ 1915 Г. ВЫЕХАЎ У МАСКВУ, ДЗЕ ВУЧЫЎСЯ Ў НАРОДНЫМ
УНІВЕРСІТЭЦЕ. У СТУДЗЕНІ 1916 Г. ПРЫЗВАНЫ Ў АРМІЮ. СЛУЖЫЎ У
ДАРОЖНА-БУДАЎНІЧЫМ АТРАДЗЕ ВАРШАЎСКАЙ АКРУГІ ШЛЯХОЎ ЗНОСІН У
МЕНСКУ, ПОЛАЦКУ, А ТАКСАМА Ў СМАЛЕНСКУ, ДЗЕ СУСТРЭЎ
КАСТРЫЧНІЦКУЮ РЭВАЛЮЦЫЮ.
У 1919 Г. ПЕРАЕХАЎ У МЕНСК, ДЗЕ І ЖЫЎ ДА ПАЧАТКУ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ. УДЗЕЛЬНІЧАЎ У СТВАРЭННІ НАЦЫЯНАЛЬНАГА
ТЭАТРА , БЕЛАРУСКАГА ДЗЯРЖАЎНАГА ЎНІВЕРСІТЭТА , АКАДЭМІІ НАВУК
БССР, У РАЗГОРТВАННІ ВЫДАВЕЦКАЙ СПРАВЫ. У ГАДЫ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ ЖЫЎ У МАСКВЕ, У ПАСЁЛКУ ПЯЧЫШЧЫ КАЛЯ
КАЗАНІ. АБІРАЎСЯ КАНДЫДАТАМ У СЯБРЫ ЦВК БССР (1927-1929),
СЯБРАМ
ЦВК БССР (1929-1931, 1935-1938), ДЭПУТАТАМ
ВЯРХОЎНАГА САВЕТА БССР (З 1940 Г.). АКАДЭМІК АН БССР, АН УССР.
СЯБРА СП СССР З 1934 Г. НАРОДНЫ ПАЭТ БССР (1925).
УЗНАГАРОДЖАНЫ ОРДЭНАМ ЛЕНІНА . ТРАГІЧНА ЗАГІНУЎ 28.06.1942 Г. У
МАСКВЕ. УРНА З ПРАХАМ ПЕРАВЕЗЕНА Ў МЕНСК У 1962 Г.

«СПАДЧЫНА»
Янка Купала
Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына;
Памiж сваiх i чужакоў
Яна мне ласкай матчынай.
Аб ёй мне баюць казкi-сны
Вясеннiя праталiны,
I лесу шэлест верасны,
I ў полi дуб апалены.
Аб ёй мне будзiць успамiн
На лiпе бусел клёкатам
I той стары амшалы тын,
Што лёг ля вёсак покатам;
I тое нуднае ягнят
Бляянне-зоў на пасьбiшчы,
I крык варонiных грамад
На могiлкавым кладбiшчы.

I ў белы дзень i ў чорну ноч
Я ўсцяж раблю агледзіны,
Цi гэты скарб не збрыў дзе
проч,
Цi трутнем ён не з'едзены.

Нашу яго ў жывой душы,
Як вечны светач-полымя,
Што сярод цемры i глушы
Мне свецiць мiж вандоламi.
Жыве з iм дум маiх сям'я
I снiць з iм сны нязводныя…
Завецца ж спадчына мая
Ўсяго Старонкай Роднаю.

ЯНКА КУПАЛА
«Бацькаўшчына»
З зямлёй і небам звязывае мяне ніць —
Неразарваная веквечна павуціна:
Зямля мяне галубіць, як вернага сына,
А сонца мне душу не кідае туліць,
Яшчэ ў калысцы я наўчыўся з песень сніць
Аб гэтых блізкіх мне, а цесных так мясцінах:
Што роднай нівы я мільённая часціна,
Што зоркі роднай ў сэрцы мне іскрынка
тліць.
Так Бацькаўшчыну я здабыў сабе без злосці,
Узрос з яе й чужых з яе не скінуў косці,
Грудзьмі тулюсь к ёй, як да матчыных
грудзей.
I калі здзекуецца нада мною хтосьці —
Над Бацькаўшчынай здзекваецца ён маей,
Калі ж над ёй — мяне тым крыўдзіць
найцяжэй.

«Мая думка»
Як вецер, як птушка, дзе сонца, дзе зоры,
Так рвецца, нясецца ўдаль думка мая;
Абымецца з небам, пакоціцца ў мора,
Ў вялікае мора людскога жыцця.
I ўдарыцца ў сэрца так смутна, балесне, Як лісцем віхура, так ім скалыхне,
Так ім закалоціць, аж выклікне песню...
Ўжо з песняй ляціць зноў да зор к вышыне.
Запеўшы пахвалай нязведанай далі,
К вядомай павернецца долі людской;
Адсвеціцца ў слёзах, як свечка ў крышталі,
Ды ў свет зноў за сонцам, за новай зарой!

На небе свабода, святло і прыволле, –
А думцы замала: няма там людзей;
Людзей на зямельцы спаткае даволі,
Дык сонца і воля не свецяць тут ей...
I так без упынку, то к небу – дзе зоры,
Нясецца, як птушка, ўдаль думка мая;
То скоціцца ў мора, ў вялікае мора
Людскога, забытага шчасцем жыцця.

«Як у лесе зацвіталі...»
Янка Купала
Як у лесе зацвіталі
Ліпы ды каліна, –
Залатыя сны снавалі
Мы з табой, дзяўчына.

Мігацелі, зіхацелі
У пракосах косы,
Заміралі кветкі, зелле,
Заміралі росы.

Калыхаліся, шумелі
Вольныя бярозы,
Шапацелі, шалясцелі
Трыснягі ды лозы.

Як даспела, счырванела
Ягада-рабіна, –
Ўвокал глянулі нясмела
Мы з табой, дзяўчына.

Як у жыце наліліся
Каласкі нагінна, –
Сустрэліся, абняліся
Мы з табой, дзяўчына.

Верасы пад лісцем спалі,
Бор зялёны гнуўся,
Недзе пелі ў цёмнай далі
Журавы ды гусі...

Якуб Колас
(Канстанцін
Міхайлавіч
Міцкевіч)

1882 - 1956

Нарадзіўся Якуб Колас 3 лістапада 1882 года ў вёсцы Акінчыцы
на стаўбцоўшчыне ў сям'і лесніка. Раннія дзіцячыя гады прайшлі
ў лесніковых сядзібах ласток і альбуць, што недалёка ад вёскі
мікалаеўшчына. У 1898 паступіў у нясвіжскую настаўніцкую
семінарыю, якую паспяхова скончыў у 1902 годзе. Настаўнічаў у
вёсках люсіна ганцавіцкага раёну (1902—1904), пінкавічы
пінскага раёну (1904—1906).
За рэвалюцыйную прапаганду ў 1906 годзе быў пераведзены з
пінкавічаў у верхменскую народную вучэльню ігуменскага павету.
За ўдзел у нелегальным настаўніцкім з'ездзе 10 ліпеня 1906 года
быў звольнены. Зімой 1906—1907 гг. Жыў ва ўрочышчы смольня,
вёў прыватную школу. У траўні-чэрвені 1907 г. Працаваў у газеце
«наша ніва» ў вільні, быў загадчыкам літаратурнага аддзелу, але
на загад паліцыі мусіў пакінуць вільню. У 1908 годзе — праца ў
прыватнай школе ў вёсцы Сані талачынскага раёну.

15 верасня 1908 г. за ўдзел у настаўніцкім з'ездзе і нелегальную
работу быў асуджаны на тры гады, адбываў пакаранне ў мінскім
астрозе. У 1912—1914 гг. працаваў настаўнікам у 3-й прыходзкай
навучальні ў Пінску.
У час першае сусветнай вайны разам з сям’ёй эвакуіраваўся ў
Дзмітраўскі павет Маскоўскаё губерні, настаўнічаў у сяле
Старыкава. Быў мабілізаваны ў армію (верасень 1915). Скончыў
Аляксандраўскую ваенную навучальню (Масква, 1916). Служыў у
запасным палку ў Пярмі. Летам 1917 у чыне падпаручніка
накіраваны на Румынскі фронт, але цяжка захварэў і быў
эвакуяваны ў горад Абаянь на Куршчыне, дзе жыла ягоная
жонка з дзецьмі. Працаваў там настаўнікам, школьным
інструктарам. Паводле дэкрэту Савецкага ўраду ў пачатку 1918
звольнены з войска як настаўнік.

На выклік ураду БССР у траўні 1921 пераехаў у Менск.
папрыездзе працаваў у Навукова-тэрміналагічнай камісіі
Народнага камісарыяту асветы, выкладаў у Мінскім беларускім
пэдагагічным
тэхнікуме,
у
Беларускім
дзяржаўным
універсітэце, чытаў лекцыі на курсах настаўнікаў, займаўся
навуковай дзейнасцю ў Інстытуце беларускай культуры. З дня
ўтварэння Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1 студзеня
1929 г.) быў яе нязменным віцэ-прэзідэнтам. У 1935 г.
удзельнічаў у рабоце Кангрэсу ў абарону культуры ў Парыжы. У
Вялікую Айчынную вайну жыў у Клязьме (пад Масквой),
Ташкенце (жнівень 1941 — лістапад 1943), Маскве, займаўся
творчай і навукова-грамадзкай дзейнасцю. У снежні 1944 г.
вярнуўся ў Мінск. Быў сябрам ЦВК БССР (1929—1931, 1935—
1938), дэпутатам Вярхоўнага Савету СССР (1946—1956) і БССР
(1938—1956),
з'яўляўся
старшынёй
Беларускага
рэспубліканскага камітэту абароны міру. Акадэмік АН БССР.
Сябра Саюзу пісьменьнікаў СССР з 1934 г.

«Майму другу»
Немалую дарогу прайшлі мы
Па чужой і па роднай зямлі.
Адыходзілі вёсны і зімы,
І гады за гадамі плылі.
Шмат снавалі мы кросен
шаўковых
З нашых думак-лятунак і мар;
Сустракалі нас ветла дубровы,
І лясы нам давалі свой дар.
Па-над рэчкай у лузе квяцістым
Мы хадзілі, бывала, не раз;
Векавыя дубы жоўтым лістам
Навявалі няўцямны нам сказ.

Жураўлі праляталі над полем,
Забіраючы лета з сабой,
Ды пагуліваў вецер на волі
З неакрэсленай ціхай журбой.
Эх, ды дзе не ляжалі пуціны!
Хіба можна іх змераць, злічыць?
Пакідалі мы дзве каляіны,
Але песня адна ў іх гучыць.
Аб той песні, што сэрца мне
поўніць,
Аб табе, кім жыву я заўжды,
Я хачу, мілы друг мой, напомніць,
Прыгадаўшы былыя гады.

«Дзяўчыне»
Не кажы, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца крыўду ўсю забудзе,
Час загоіць раны.
Тыя раны, што зладзеі
Сэрцу прычынілі,
Ты думкі і надзеі,
Што ў табе пабілі.
Ды ці ж варты баламуты,
Каб твой твар дзявочы
Засцілаўся ценем смуты
І тускнелі вочы?

Пройдзе ўсё, перажывецца, Вер мне, дарагая!
Будзе час - ускалыхнецца
Сэрца і ўзыграе.
А ў душы вясна настане,
Сэрца зноў палюбіць,
Прыдзе доля, ў вочкі гляне,
Шчыра прыгалубіць.

Не кажы ж, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца смутак перабудзе,
Час загоіць раны.

«ТАЛЬКА»
Талька - слаўная рачушка,
Грунт яе пясчаны,
Бераг мяккі, як падушка,
Дзірваном засланы.
Луг квяцісты па узбярэжжы,
А трава як лава.
Па грудах дубы, як вежы, Паглядзець цікава

А буслоў тых і не злічыш Цэлыя брыгады!
І такія іх абліччы,
Бы вядуць нарады.
Тут і чаплі, гусі,качкі
І сіваваронкі.
Колькі шуму і гарачкі,
Спеву і гамонкі!
А звярніце вашы вочы
Вось у гэту Тальку:
Зачаруе, каго хочаш Лёню і Натальку.

«НАДЫХОД ЗІМЫ»
Мяккі снег лятае пухам,
І канца яму няма,
І нясе сярдзітым духам,
Дзікім сіверам зіма.
Зачыняйце шчыльна хату,
Каб не дзьмулі халады,
На акно кладзіце мату,
Каб не клаў мароз сляды.
Даставайце з вышак сані,
Гайда сцежкі праціраць
І па белым акіяне
Ўдоўж і ўпоперак гуляць!

8C(Беи)
К92
Янка Купала: энцыклапедычны даведник . –
Мн. : Белорусская советская энциклопедия,
1986. – 727 с.


Slide 17

Віктар Любецкі
Дзесці зязюля гукала:
“Таленту колькі адмерыць
Коласу з Янкай Купалай? –
Майце бязконцую меру”.
Волаты роднай старонкі –
Мовы матулінай хаты,
Ціха спявайце ці звонка,
Песні падхопяць дзяўчаты.
Мо пра Сымона – музыку,
Як ён зайграе на скрыпцы:
Ўсе, хто малы, хто вялікі
Таленту будуць дзівіцца.

Ці пра ільва магілу
Сумную песню прапойце.
Спіць закаханы асілак,
Думкі яго супакойце.
Дзіўныя, гучныя вершы
Мусіць вам зорка паслала.
Першыя ў шэрагу першых –
Колас і Янка Купала.

ЯНКА КУПАЛА
(Іван Дамінікавіч
Луцэвіч)

1882-1942

НАРАДЗІЎСЯ 7 ЛІПЕНЯ 1882 ГОДА Ў ФАЛЬВАРКУ ВЯЗЫНКА ВІЛЕЙСКАГА
ПАВЕТА
У СЯМ'І АРАНДАТАРА . У 1898 Г. СКОНЧЫЎ БЕЛАРУЦКУЮ
НАРОДНУЮ НАВУЧАЛЬНЮ. ПАСЛЯ СМЕРЦІ БАЦЬКІ (1902) ГОД ПРАЦАВАЎ
НА ГАСПАДАРЦЫ, ПОТЫМ - ХАТНІ НАСТАЎНІК, ПІСАР У СУДОВАГА СЛЕДЧАГА
Ў РАДАШКОВІЧАХ (1903), МАЛОДШЫ ПРЫКАЗЧЫК У ПАМЕШЧЫКА Ў
СЕННЕНСКІМ ПАВЕЦЕ МАГІЛЕЎСКАЙ ГУБЕРНІ (1904), ПРАКТЫКАНТ І
ПАМОЧНІК ВІНАКУРА Ў МАЁНТКУ СЁМКАВА ПАД МЕНСКАМ, НА БРОВАРЫ Ў
ЯХІМОЎШЧЫНЕ НА МАЛАДЭЧАНШЧЫНЕ, У МАЁНТКУ ДОЛЬНЫ СНОЎ
НАВАГРАДСКАГА ПАВЕТА (1905-1908), СУПРАЦОЎНІК «НАШАЙ НІВЫ» І
АДНАЧАСОВА БІБЛІЯТЭКАР БІБЛІЯТЭКІ «ВЕДЫ»
Б. Л. ДАНІЛОВІЧА (ВІЛЬНЯ, 1908-1909). У 1909-1913 ГГ. ВУЧЫЎСЯ НА
АГУЛЬНААДУКАЦЫЙНЫХ КУРСАХ А. С. ЧАРНЯЕВА Ў ПЕЦЯРБУРГУ. З
КАСТРЫЧНІКА 1913 Г. ЗНОЎ У ВІЛЬНІ, СУПРАЦОЎНІК «БЕЛАРУСКАГА
ВЫДАВЕЦКАГА ТАВАРЫСТВА», РЭДАКТАР «НАШАЙ НІВЫ» (1914-1915).

У ВЕРАСНІ 1915 Г. ВЫЕХАЎ У МАСКВУ, ДЗЕ ВУЧЫЎСЯ Ў НАРОДНЫМ
УНІВЕРСІТЭЦЕ. У СТУДЗЕНІ 1916 Г. ПРЫЗВАНЫ Ў АРМІЮ. СЛУЖЫЎ У
ДАРОЖНА-БУДАЎНІЧЫМ АТРАДЗЕ ВАРШАЎСКАЙ АКРУГІ ШЛЯХОЎ ЗНОСІН У
МЕНСКУ, ПОЛАЦКУ, А ТАКСАМА Ў СМАЛЕНСКУ, ДЗЕ СУСТРЭЎ
КАСТРЫЧНІЦКУЮ РЭВАЛЮЦЫЮ.
У 1919 Г. ПЕРАЕХАЎ У МЕНСК, ДЗЕ І ЖЫЎ ДА ПАЧАТКУ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ. УДЗЕЛЬНІЧАЎ У СТВАРЭННІ НАЦЫЯНАЛЬНАГА
ТЭАТРА , БЕЛАРУСКАГА ДЗЯРЖАЎНАГА ЎНІВЕРСІТЭТА , АКАДЭМІІ НАВУК
БССР, У РАЗГОРТВАННІ ВЫДАВЕЦКАЙ СПРАВЫ. У ГАДЫ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ ЖЫЎ У МАСКВЕ, У ПАСЁЛКУ ПЯЧЫШЧЫ КАЛЯ
КАЗАНІ. АБІРАЎСЯ КАНДЫДАТАМ У СЯБРЫ ЦВК БССР (1927-1929),
СЯБРАМ
ЦВК БССР (1929-1931, 1935-1938), ДЭПУТАТАМ
ВЯРХОЎНАГА САВЕТА БССР (З 1940 Г.). АКАДЭМІК АН БССР, АН УССР.
СЯБРА СП СССР З 1934 Г. НАРОДНЫ ПАЭТ БССР (1925).
УЗНАГАРОДЖАНЫ ОРДЭНАМ ЛЕНІНА . ТРАГІЧНА ЗАГІНУЎ 28.06.1942 Г. У
МАСКВЕ. УРНА З ПРАХАМ ПЕРАВЕЗЕНА Ў МЕНСК У 1962 Г.

«СПАДЧЫНА»
Янка Купала
Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына;
Памiж сваiх i чужакоў
Яна мне ласкай матчынай.
Аб ёй мне баюць казкi-сны
Вясеннiя праталiны,
I лесу шэлест верасны,
I ў полi дуб апалены.
Аб ёй мне будзiць успамiн
На лiпе бусел клёкатам
I той стары амшалы тын,
Што лёг ля вёсак покатам;
I тое нуднае ягнят
Бляянне-зоў на пасьбiшчы,
I крык варонiных грамад
На могiлкавым кладбiшчы.

I ў белы дзень i ў чорну ноч
Я ўсцяж раблю агледзіны,
Цi гэты скарб не збрыў дзе
проч,
Цi трутнем ён не з'едзены.

Нашу яго ў жывой душы,
Як вечны светач-полымя,
Што сярод цемры i глушы
Мне свецiць мiж вандоламi.
Жыве з iм дум маiх сям'я
I снiць з iм сны нязводныя…
Завецца ж спадчына мая
Ўсяго Старонкай Роднаю.

ЯНКА КУПАЛА
«Бацькаўшчына»
З зямлёй і небам звязывае мяне ніць —
Неразарваная веквечна павуціна:
Зямля мяне галубіць, як вернага сына,
А сонца мне душу не кідае туліць,
Яшчэ ў калысцы я наўчыўся з песень сніць
Аб гэтых блізкіх мне, а цесных так мясцінах:
Што роднай нівы я мільённая часціна,
Што зоркі роднай ў сэрцы мне іскрынка
тліць.
Так Бацькаўшчыну я здабыў сабе без злосці,
Узрос з яе й чужых з яе не скінуў косці,
Грудзьмі тулюсь к ёй, як да матчыных
грудзей.
I калі здзекуецца нада мною хтосьці —
Над Бацькаўшчынай здзекваецца ён маей,
Калі ж над ёй — мяне тым крыўдзіць
найцяжэй.

«Мая думка»
Як вецер, як птушка, дзе сонца, дзе зоры,
Так рвецца, нясецца ўдаль думка мая;
Абымецца з небам, пакоціцца ў мора,
Ў вялікае мора людскога жыцця.
I ўдарыцца ў сэрца так смутна, балесне, Як лісцем віхура, так ім скалыхне,
Так ім закалоціць, аж выклікне песню...
Ўжо з песняй ляціць зноў да зор к вышыне.
Запеўшы пахвалай нязведанай далі,
К вядомай павернецца долі людской;
Адсвеціцца ў слёзах, як свечка ў крышталі,
Ды ў свет зноў за сонцам, за новай зарой!

На небе свабода, святло і прыволле, –
А думцы замала: няма там людзей;
Людзей на зямельцы спаткае даволі,
Дык сонца і воля не свецяць тут ей...
I так без упынку, то к небу – дзе зоры,
Нясецца, як птушка, ўдаль думка мая;
То скоціцца ў мора, ў вялікае мора
Людскога, забытага шчасцем жыцця.

«Як у лесе зацвіталі...»
Янка Купала
Як у лесе зацвіталі
Ліпы ды каліна, –
Залатыя сны снавалі
Мы з табой, дзяўчына.

Мігацелі, зіхацелі
У пракосах косы,
Заміралі кветкі, зелле,
Заміралі росы.

Калыхаліся, шумелі
Вольныя бярозы,
Шапацелі, шалясцелі
Трыснягі ды лозы.

Як даспела, счырванела
Ягада-рабіна, –
Ўвокал глянулі нясмела
Мы з табой, дзяўчына.

Як у жыце наліліся
Каласкі нагінна, –
Сустрэліся, абняліся
Мы з табой, дзяўчына.

Верасы пад лісцем спалі,
Бор зялёны гнуўся,
Недзе пелі ў цёмнай далі
Журавы ды гусі...

Якуб Колас
(Канстанцін
Міхайлавіч
Міцкевіч)

1882 - 1956

Нарадзіўся Якуб Колас 3 лістапада 1882 года ў вёсцы Акінчыцы
на стаўбцоўшчыне ў сям'і лесніка. Раннія дзіцячыя гады прайшлі
ў лесніковых сядзібах ласток і альбуць, што недалёка ад вёскі
мікалаеўшчына. У 1898 паступіў у нясвіжскую настаўніцкую
семінарыю, якую паспяхова скончыў у 1902 годзе. Настаўнічаў у
вёсках люсіна ганцавіцкага раёну (1902—1904), пінкавічы
пінскага раёну (1904—1906).
За рэвалюцыйную прапаганду ў 1906 годзе быў пераведзены з
пінкавічаў у верхменскую народную вучэльню ігуменскага павету.
За ўдзел у нелегальным настаўніцкім з'ездзе 10 ліпеня 1906 года
быў звольнены. Зімой 1906—1907 гг. Жыў ва ўрочышчы смольня,
вёў прыватную школу. У траўні-чэрвені 1907 г. Працаваў у газеце
«наша ніва» ў вільні, быў загадчыкам літаратурнага аддзелу, але
на загад паліцыі мусіў пакінуць вільню. У 1908 годзе — праца ў
прыватнай школе ў вёсцы Сані талачынскага раёну.

15 верасня 1908 г. за ўдзел у настаўніцкім з'ездзе і нелегальную
работу быў асуджаны на тры гады, адбываў пакаранне ў мінскім
астрозе. У 1912—1914 гг. працаваў настаўнікам у 3-й прыходзкай
навучальні ў Пінску.
У час першае сусветнай вайны разам з сям’ёй эвакуіраваўся ў
Дзмітраўскі павет Маскоўскаё губерні, настаўнічаў у сяле
Старыкава. Быў мабілізаваны ў армію (верасень 1915). Скончыў
Аляксандраўскую ваенную навучальню (Масква, 1916). Служыў у
запасным палку ў Пярмі. Летам 1917 у чыне падпаручніка
накіраваны на Румынскі фронт, але цяжка захварэў і быў
эвакуяваны ў горад Абаянь на Куршчыне, дзе жыла ягоная
жонка з дзецьмі. Працаваў там настаўнікам, школьным
інструктарам. Паводле дэкрэту Савецкага ўраду ў пачатку 1918
звольнены з войска як настаўнік.

На выклік ураду БССР у траўні 1921 пераехаў у Менск.
папрыездзе працаваў у Навукова-тэрміналагічнай камісіі
Народнага камісарыяту асветы, выкладаў у Мінскім беларускім
пэдагагічным
тэхнікуме,
у
Беларускім
дзяржаўным
універсітэце, чытаў лекцыі на курсах настаўнікаў, займаўся
навуковай дзейнасцю ў Інстытуце беларускай культуры. З дня
ўтварэння Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1 студзеня
1929 г.) быў яе нязменным віцэ-прэзідэнтам. У 1935 г.
удзельнічаў у рабоце Кангрэсу ў абарону культуры ў Парыжы. У
Вялікую Айчынную вайну жыў у Клязьме (пад Масквой),
Ташкенце (жнівень 1941 — лістапад 1943), Маскве, займаўся
творчай і навукова-грамадзкай дзейнасцю. У снежні 1944 г.
вярнуўся ў Мінск. Быў сябрам ЦВК БССР (1929—1931, 1935—
1938), дэпутатам Вярхоўнага Савету СССР (1946—1956) і БССР
(1938—1956),
з'яўляўся
старшынёй
Беларускага
рэспубліканскага камітэту абароны міру. Акадэмік АН БССР.
Сябра Саюзу пісьменьнікаў СССР з 1934 г.

«Майму другу»
Немалую дарогу прайшлі мы
Па чужой і па роднай зямлі.
Адыходзілі вёсны і зімы,
І гады за гадамі плылі.
Шмат снавалі мы кросен
шаўковых
З нашых думак-лятунак і мар;
Сустракалі нас ветла дубровы,
І лясы нам давалі свой дар.
Па-над рэчкай у лузе квяцістым
Мы хадзілі, бывала, не раз;
Векавыя дубы жоўтым лістам
Навявалі няўцямны нам сказ.

Жураўлі праляталі над полем,
Забіраючы лета з сабой,
Ды пагуліваў вецер на волі
З неакрэсленай ціхай журбой.
Эх, ды дзе не ляжалі пуціны!
Хіба можна іх змераць, злічыць?
Пакідалі мы дзве каляіны,
Але песня адна ў іх гучыць.
Аб той песні, што сэрца мне
поўніць,
Аб табе, кім жыву я заўжды,
Я хачу, мілы друг мой, напомніць,
Прыгадаўшы былыя гады.

«Дзяўчыне»
Не кажы, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца крыўду ўсю забудзе,
Час загоіць раны.
Тыя раны, што зладзеі
Сэрцу прычынілі,
Ты думкі і надзеі,
Што ў табе пабілі.
Ды ці ж варты баламуты,
Каб твой твар дзявочы
Засцілаўся ценем смуты
І тускнелі вочы?

Пройдзе ўсё, перажывецца, Вер мне, дарагая!
Будзе час - ускалыхнецца
Сэрца і ўзыграе.
А ў душы вясна настане,
Сэрца зноў палюбіць,
Прыдзе доля, ў вочкі гляне,
Шчыра прыгалубіць.

Не кажы ж, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца смутак перабудзе,
Час загоіць раны.

«ТАЛЬКА»
Талька - слаўная рачушка,
Грунт яе пясчаны,
Бераг мяккі, як падушка,
Дзірваном засланы.
Луг квяцісты па узбярэжжы,
А трава як лава.
Па грудах дубы, як вежы, Паглядзець цікава

А буслоў тых і не злічыш Цэлыя брыгады!
І такія іх абліччы,
Бы вядуць нарады.
Тут і чаплі, гусі,качкі
І сіваваронкі.
Колькі шуму і гарачкі,
Спеву і гамонкі!
А звярніце вашы вочы
Вось у гэту Тальку:
Зачаруе, каго хочаш Лёню і Натальку.

«НАДЫХОД ЗІМЫ»
Мяккі снег лятае пухам,
І канца яму няма,
І нясе сярдзітым духам,
Дзікім сіверам зіма.
Зачыняйце шчыльна хату,
Каб не дзьмулі халады,
На акно кладзіце мату,
Каб не клаў мароз сляды.
Даставайце з вышак сані,
Гайда сцежкі праціраць
І па белым акіяне
Ўдоўж і ўпоперак гуляць!

8C(Беи)
К92
Янка Купала: энцыклапедычны даведник . –
Мн. : Белорусская советская энциклопедия,
1986. – 727 с.


Slide 18

Віктар Любецкі
Дзесці зязюля гукала:
“Таленту колькі адмерыць
Коласу з Янкай Купалай? –
Майце бязконцую меру”.
Волаты роднай старонкі –
Мовы матулінай хаты,
Ціха спявайце ці звонка,
Песні падхопяць дзяўчаты.
Мо пра Сымона – музыку,
Як ён зайграе на скрыпцы:
Ўсе, хто малы, хто вялікі
Таленту будуць дзівіцца.

Ці пра ільва магілу
Сумную песню прапойце.
Спіць закаханы асілак,
Думкі яго супакойце.
Дзіўныя, гучныя вершы
Мусіць вам зорка паслала.
Першыя ў шэрагу першых –
Колас і Янка Купала.

ЯНКА КУПАЛА
(Іван Дамінікавіч
Луцэвіч)

1882-1942

НАРАДЗІЎСЯ 7 ЛІПЕНЯ 1882 ГОДА Ў ФАЛЬВАРКУ ВЯЗЫНКА ВІЛЕЙСКАГА
ПАВЕТА
У СЯМ'І АРАНДАТАРА . У 1898 Г. СКОНЧЫЎ БЕЛАРУЦКУЮ
НАРОДНУЮ НАВУЧАЛЬНЮ. ПАСЛЯ СМЕРЦІ БАЦЬКІ (1902) ГОД ПРАЦАВАЎ
НА ГАСПАДАРЦЫ, ПОТЫМ - ХАТНІ НАСТАЎНІК, ПІСАР У СУДОВАГА СЛЕДЧАГА
Ў РАДАШКОВІЧАХ (1903), МАЛОДШЫ ПРЫКАЗЧЫК У ПАМЕШЧЫКА Ў
СЕННЕНСКІМ ПАВЕЦЕ МАГІЛЕЎСКАЙ ГУБЕРНІ (1904), ПРАКТЫКАНТ І
ПАМОЧНІК ВІНАКУРА Ў МАЁНТКУ СЁМКАВА ПАД МЕНСКАМ, НА БРОВАРЫ Ў
ЯХІМОЎШЧЫНЕ НА МАЛАДЭЧАНШЧЫНЕ, У МАЁНТКУ ДОЛЬНЫ СНОЎ
НАВАГРАДСКАГА ПАВЕТА (1905-1908), СУПРАЦОЎНІК «НАШАЙ НІВЫ» І
АДНАЧАСОВА БІБЛІЯТЭКАР БІБЛІЯТЭКІ «ВЕДЫ»
Б. Л. ДАНІЛОВІЧА (ВІЛЬНЯ, 1908-1909). У 1909-1913 ГГ. ВУЧЫЎСЯ НА
АГУЛЬНААДУКАЦЫЙНЫХ КУРСАХ А. С. ЧАРНЯЕВА Ў ПЕЦЯРБУРГУ. З
КАСТРЫЧНІКА 1913 Г. ЗНОЎ У ВІЛЬНІ, СУПРАЦОЎНІК «БЕЛАРУСКАГА
ВЫДАВЕЦКАГА ТАВАРЫСТВА», РЭДАКТАР «НАШАЙ НІВЫ» (1914-1915).

У ВЕРАСНІ 1915 Г. ВЫЕХАЎ У МАСКВУ, ДЗЕ ВУЧЫЎСЯ Ў НАРОДНЫМ
УНІВЕРСІТЭЦЕ. У СТУДЗЕНІ 1916 Г. ПРЫЗВАНЫ Ў АРМІЮ. СЛУЖЫЎ У
ДАРОЖНА-БУДАЎНІЧЫМ АТРАДЗЕ ВАРШАЎСКАЙ АКРУГІ ШЛЯХОЎ ЗНОСІН У
МЕНСКУ, ПОЛАЦКУ, А ТАКСАМА Ў СМАЛЕНСКУ, ДЗЕ СУСТРЭЎ
КАСТРЫЧНІЦКУЮ РЭВАЛЮЦЫЮ.
У 1919 Г. ПЕРАЕХАЎ У МЕНСК, ДЗЕ І ЖЫЎ ДА ПАЧАТКУ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ. УДЗЕЛЬНІЧАЎ У СТВАРЭННІ НАЦЫЯНАЛЬНАГА
ТЭАТРА , БЕЛАРУСКАГА ДЗЯРЖАЎНАГА ЎНІВЕРСІТЭТА , АКАДЭМІІ НАВУК
БССР, У РАЗГОРТВАННІ ВЫДАВЕЦКАЙ СПРАВЫ. У ГАДЫ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ ЖЫЎ У МАСКВЕ, У ПАСЁЛКУ ПЯЧЫШЧЫ КАЛЯ
КАЗАНІ. АБІРАЎСЯ КАНДЫДАТАМ У СЯБРЫ ЦВК БССР (1927-1929),
СЯБРАМ
ЦВК БССР (1929-1931, 1935-1938), ДЭПУТАТАМ
ВЯРХОЎНАГА САВЕТА БССР (З 1940 Г.). АКАДЭМІК АН БССР, АН УССР.
СЯБРА СП СССР З 1934 Г. НАРОДНЫ ПАЭТ БССР (1925).
УЗНАГАРОДЖАНЫ ОРДЭНАМ ЛЕНІНА . ТРАГІЧНА ЗАГІНУЎ 28.06.1942 Г. У
МАСКВЕ. УРНА З ПРАХАМ ПЕРАВЕЗЕНА Ў МЕНСК У 1962 Г.

«СПАДЧЫНА»
Янка Купала
Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына;
Памiж сваiх i чужакоў
Яна мне ласкай матчынай.
Аб ёй мне баюць казкi-сны
Вясеннiя праталiны,
I лесу шэлест верасны,
I ў полi дуб апалены.
Аб ёй мне будзiць успамiн
На лiпе бусел клёкатам
I той стары амшалы тын,
Што лёг ля вёсак покатам;
I тое нуднае ягнят
Бляянне-зоў на пасьбiшчы,
I крык варонiных грамад
На могiлкавым кладбiшчы.

I ў белы дзень i ў чорну ноч
Я ўсцяж раблю агледзіны,
Цi гэты скарб не збрыў дзе
проч,
Цi трутнем ён не з'едзены.

Нашу яго ў жывой душы,
Як вечны светач-полымя,
Што сярод цемры i глушы
Мне свецiць мiж вандоламi.
Жыве з iм дум маiх сям'я
I снiць з iм сны нязводныя…
Завецца ж спадчына мая
Ўсяго Старонкай Роднаю.

ЯНКА КУПАЛА
«Бацькаўшчына»
З зямлёй і небам звязывае мяне ніць —
Неразарваная веквечна павуціна:
Зямля мяне галубіць, як вернага сына,
А сонца мне душу не кідае туліць,
Яшчэ ў калысцы я наўчыўся з песень сніць
Аб гэтых блізкіх мне, а цесных так мясцінах:
Што роднай нівы я мільённая часціна,
Што зоркі роднай ў сэрцы мне іскрынка
тліць.
Так Бацькаўшчыну я здабыў сабе без злосці,
Узрос з яе й чужых з яе не скінуў косці,
Грудзьмі тулюсь к ёй, як да матчыных
грудзей.
I калі здзекуецца нада мною хтосьці —
Над Бацькаўшчынай здзекваецца ён маей,
Калі ж над ёй — мяне тым крыўдзіць
найцяжэй.

«Мая думка»
Як вецер, як птушка, дзе сонца, дзе зоры,
Так рвецца, нясецца ўдаль думка мая;
Абымецца з небам, пакоціцца ў мора,
Ў вялікае мора людскога жыцця.
I ўдарыцца ў сэрца так смутна, балесне, Як лісцем віхура, так ім скалыхне,
Так ім закалоціць, аж выклікне песню...
Ўжо з песняй ляціць зноў да зор к вышыне.
Запеўшы пахвалай нязведанай далі,
К вядомай павернецца долі людской;
Адсвеціцца ў слёзах, як свечка ў крышталі,
Ды ў свет зноў за сонцам, за новай зарой!

На небе свабода, святло і прыволле, –
А думцы замала: няма там людзей;
Людзей на зямельцы спаткае даволі,
Дык сонца і воля не свецяць тут ей...
I так без упынку, то к небу – дзе зоры,
Нясецца, як птушка, ўдаль думка мая;
То скоціцца ў мора, ў вялікае мора
Людскога, забытага шчасцем жыцця.

«Як у лесе зацвіталі...»
Янка Купала
Як у лесе зацвіталі
Ліпы ды каліна, –
Залатыя сны снавалі
Мы з табой, дзяўчына.

Мігацелі, зіхацелі
У пракосах косы,
Заміралі кветкі, зелле,
Заміралі росы.

Калыхаліся, шумелі
Вольныя бярозы,
Шапацелі, шалясцелі
Трыснягі ды лозы.

Як даспела, счырванела
Ягада-рабіна, –
Ўвокал глянулі нясмела
Мы з табой, дзяўчына.

Як у жыце наліліся
Каласкі нагінна, –
Сустрэліся, абняліся
Мы з табой, дзяўчына.

Верасы пад лісцем спалі,
Бор зялёны гнуўся,
Недзе пелі ў цёмнай далі
Журавы ды гусі...

Якуб Колас
(Канстанцін
Міхайлавіч
Міцкевіч)

1882 - 1956

Нарадзіўся Якуб Колас 3 лістапада 1882 года ў вёсцы Акінчыцы
на стаўбцоўшчыне ў сям'і лесніка. Раннія дзіцячыя гады прайшлі
ў лесніковых сядзібах ласток і альбуць, што недалёка ад вёскі
мікалаеўшчына. У 1898 паступіў у нясвіжскую настаўніцкую
семінарыю, якую паспяхова скончыў у 1902 годзе. Настаўнічаў у
вёсках люсіна ганцавіцкага раёну (1902—1904), пінкавічы
пінскага раёну (1904—1906).
За рэвалюцыйную прапаганду ў 1906 годзе быў пераведзены з
пінкавічаў у верхменскую народную вучэльню ігуменскага павету.
За ўдзел у нелегальным настаўніцкім з'ездзе 10 ліпеня 1906 года
быў звольнены. Зімой 1906—1907 гг. Жыў ва ўрочышчы смольня,
вёў прыватную школу. У траўні-чэрвені 1907 г. Працаваў у газеце
«наша ніва» ў вільні, быў загадчыкам літаратурнага аддзелу, але
на загад паліцыі мусіў пакінуць вільню. У 1908 годзе — праца ў
прыватнай школе ў вёсцы Сані талачынскага раёну.

15 верасня 1908 г. за ўдзел у настаўніцкім з'ездзе і нелегальную
работу быў асуджаны на тры гады, адбываў пакаранне ў мінскім
астрозе. У 1912—1914 гг. працаваў настаўнікам у 3-й прыходзкай
навучальні ў Пінску.
У час першае сусветнай вайны разам з сям’ёй эвакуіраваўся ў
Дзмітраўскі павет Маскоўскаё губерні, настаўнічаў у сяле
Старыкава. Быў мабілізаваны ў армію (верасень 1915). Скончыў
Аляксандраўскую ваенную навучальню (Масква, 1916). Служыў у
запасным палку ў Пярмі. Летам 1917 у чыне падпаручніка
накіраваны на Румынскі фронт, але цяжка захварэў і быў
эвакуяваны ў горад Абаянь на Куршчыне, дзе жыла ягоная
жонка з дзецьмі. Працаваў там настаўнікам, школьным
інструктарам. Паводле дэкрэту Савецкага ўраду ў пачатку 1918
звольнены з войска як настаўнік.

На выклік ураду БССР у траўні 1921 пераехаў у Менск.
папрыездзе працаваў у Навукова-тэрміналагічнай камісіі
Народнага камісарыяту асветы, выкладаў у Мінскім беларускім
пэдагагічным
тэхнікуме,
у
Беларускім
дзяржаўным
універсітэце, чытаў лекцыі на курсах настаўнікаў, займаўся
навуковай дзейнасцю ў Інстытуце беларускай культуры. З дня
ўтварэння Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1 студзеня
1929 г.) быў яе нязменным віцэ-прэзідэнтам. У 1935 г.
удзельнічаў у рабоце Кангрэсу ў абарону культуры ў Парыжы. У
Вялікую Айчынную вайну жыў у Клязьме (пад Масквой),
Ташкенце (жнівень 1941 — лістапад 1943), Маскве, займаўся
творчай і навукова-грамадзкай дзейнасцю. У снежні 1944 г.
вярнуўся ў Мінск. Быў сябрам ЦВК БССР (1929—1931, 1935—
1938), дэпутатам Вярхоўнага Савету СССР (1946—1956) і БССР
(1938—1956),
з'яўляўся
старшынёй
Беларускага
рэспубліканскага камітэту абароны міру. Акадэмік АН БССР.
Сябра Саюзу пісьменьнікаў СССР з 1934 г.

«Майму другу»
Немалую дарогу прайшлі мы
Па чужой і па роднай зямлі.
Адыходзілі вёсны і зімы,
І гады за гадамі плылі.
Шмат снавалі мы кросен
шаўковых
З нашых думак-лятунак і мар;
Сустракалі нас ветла дубровы,
І лясы нам давалі свой дар.
Па-над рэчкай у лузе квяцістым
Мы хадзілі, бывала, не раз;
Векавыя дубы жоўтым лістам
Навявалі няўцямны нам сказ.

Жураўлі праляталі над полем,
Забіраючы лета з сабой,
Ды пагуліваў вецер на волі
З неакрэсленай ціхай журбой.
Эх, ды дзе не ляжалі пуціны!
Хіба можна іх змераць, злічыць?
Пакідалі мы дзве каляіны,
Але песня адна ў іх гучыць.
Аб той песні, што сэрца мне
поўніць,
Аб табе, кім жыву я заўжды,
Я хачу, мілы друг мой, напомніць,
Прыгадаўшы былыя гады.

«Дзяўчыне»
Не кажы, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца крыўду ўсю забудзе,
Час загоіць раны.
Тыя раны, што зладзеі
Сэрцу прычынілі,
Ты думкі і надзеі,
Што ў табе пабілі.
Ды ці ж варты баламуты,
Каб твой твар дзявочы
Засцілаўся ценем смуты
І тускнелі вочы?

Пройдзе ўсё, перажывецца, Вер мне, дарагая!
Будзе час - ускалыхнецца
Сэрца і ўзыграе.
А ў душы вясна настане,
Сэрца зноў палюбіць,
Прыдзе доля, ў вочкі гляне,
Шчыра прыгалубіць.

Не кажы ж, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца смутак перабудзе,
Час загоіць раны.

«ТАЛЬКА»
Талька - слаўная рачушка,
Грунт яе пясчаны,
Бераг мяккі, як падушка,
Дзірваном засланы.
Луг квяцісты па узбярэжжы,
А трава як лава.
Па грудах дубы, як вежы, Паглядзець цікава

А буслоў тых і не злічыш Цэлыя брыгады!
І такія іх абліччы,
Бы вядуць нарады.
Тут і чаплі, гусі,качкі
І сіваваронкі.
Колькі шуму і гарачкі,
Спеву і гамонкі!
А звярніце вашы вочы
Вось у гэту Тальку:
Зачаруе, каго хочаш Лёню і Натальку.

«НАДЫХОД ЗІМЫ»
Мяккі снег лятае пухам,
І канца яму няма,
І нясе сярдзітым духам,
Дзікім сіверам зіма.
Зачыняйце шчыльна хату,
Каб не дзьмулі халады,
На акно кладзіце мату,
Каб не клаў мароз сляды.
Даставайце з вышак сані,
Гайда сцежкі праціраць
І па белым акіяне
Ўдоўж і ўпоперак гуляць!

8C(Беи)
К92
Янка Купала: энцыклапедычны даведник . –
Мн. : Белорусская советская энциклопедия,
1986. – 727 с.


Slide 19

Віктар Любецкі
Дзесці зязюля гукала:
“Таленту колькі адмерыць
Коласу з Янкай Купалай? –
Майце бязконцую меру”.
Волаты роднай старонкі –
Мовы матулінай хаты,
Ціха спявайце ці звонка,
Песні падхопяць дзяўчаты.
Мо пра Сымона – музыку,
Як ён зайграе на скрыпцы:
Ўсе, хто малы, хто вялікі
Таленту будуць дзівіцца.

Ці пра ільва магілу
Сумную песню прапойце.
Спіць закаханы асілак,
Думкі яго супакойце.
Дзіўныя, гучныя вершы
Мусіць вам зорка паслала.
Першыя ў шэрагу першых –
Колас і Янка Купала.

ЯНКА КУПАЛА
(Іван Дамінікавіч
Луцэвіч)

1882-1942

НАРАДЗІЎСЯ 7 ЛІПЕНЯ 1882 ГОДА Ў ФАЛЬВАРКУ ВЯЗЫНКА ВІЛЕЙСКАГА
ПАВЕТА
У СЯМ'І АРАНДАТАРА . У 1898 Г. СКОНЧЫЎ БЕЛАРУЦКУЮ
НАРОДНУЮ НАВУЧАЛЬНЮ. ПАСЛЯ СМЕРЦІ БАЦЬКІ (1902) ГОД ПРАЦАВАЎ
НА ГАСПАДАРЦЫ, ПОТЫМ - ХАТНІ НАСТАЎНІК, ПІСАР У СУДОВАГА СЛЕДЧАГА
Ў РАДАШКОВІЧАХ (1903), МАЛОДШЫ ПРЫКАЗЧЫК У ПАМЕШЧЫКА Ў
СЕННЕНСКІМ ПАВЕЦЕ МАГІЛЕЎСКАЙ ГУБЕРНІ (1904), ПРАКТЫКАНТ І
ПАМОЧНІК ВІНАКУРА Ў МАЁНТКУ СЁМКАВА ПАД МЕНСКАМ, НА БРОВАРЫ Ў
ЯХІМОЎШЧЫНЕ НА МАЛАДЭЧАНШЧЫНЕ, У МАЁНТКУ ДОЛЬНЫ СНОЎ
НАВАГРАДСКАГА ПАВЕТА (1905-1908), СУПРАЦОЎНІК «НАШАЙ НІВЫ» І
АДНАЧАСОВА БІБЛІЯТЭКАР БІБЛІЯТЭКІ «ВЕДЫ»
Б. Л. ДАНІЛОВІЧА (ВІЛЬНЯ, 1908-1909). У 1909-1913 ГГ. ВУЧЫЎСЯ НА
АГУЛЬНААДУКАЦЫЙНЫХ КУРСАХ А. С. ЧАРНЯЕВА Ў ПЕЦЯРБУРГУ. З
КАСТРЫЧНІКА 1913 Г. ЗНОЎ У ВІЛЬНІ, СУПРАЦОЎНІК «БЕЛАРУСКАГА
ВЫДАВЕЦКАГА ТАВАРЫСТВА», РЭДАКТАР «НАШАЙ НІВЫ» (1914-1915).

У ВЕРАСНІ 1915 Г. ВЫЕХАЎ У МАСКВУ, ДЗЕ ВУЧЫЎСЯ Ў НАРОДНЫМ
УНІВЕРСІТЭЦЕ. У СТУДЗЕНІ 1916 Г. ПРЫЗВАНЫ Ў АРМІЮ. СЛУЖЫЎ У
ДАРОЖНА-БУДАЎНІЧЫМ АТРАДЗЕ ВАРШАЎСКАЙ АКРУГІ ШЛЯХОЎ ЗНОСІН У
МЕНСКУ, ПОЛАЦКУ, А ТАКСАМА Ў СМАЛЕНСКУ, ДЗЕ СУСТРЭЎ
КАСТРЫЧНІЦКУЮ РЭВАЛЮЦЫЮ.
У 1919 Г. ПЕРАЕХАЎ У МЕНСК, ДЗЕ І ЖЫЎ ДА ПАЧАТКУ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ. УДЗЕЛЬНІЧАЎ У СТВАРЭННІ НАЦЫЯНАЛЬНАГА
ТЭАТРА , БЕЛАРУСКАГА ДЗЯРЖАЎНАГА ЎНІВЕРСІТЭТА , АКАДЭМІІ НАВУК
БССР, У РАЗГОРТВАННІ ВЫДАВЕЦКАЙ СПРАВЫ. У ГАДЫ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ ЖЫЎ У МАСКВЕ, У ПАСЁЛКУ ПЯЧЫШЧЫ КАЛЯ
КАЗАНІ. АБІРАЎСЯ КАНДЫДАТАМ У СЯБРЫ ЦВК БССР (1927-1929),
СЯБРАМ
ЦВК БССР (1929-1931, 1935-1938), ДЭПУТАТАМ
ВЯРХОЎНАГА САВЕТА БССР (З 1940 Г.). АКАДЭМІК АН БССР, АН УССР.
СЯБРА СП СССР З 1934 Г. НАРОДНЫ ПАЭТ БССР (1925).
УЗНАГАРОДЖАНЫ ОРДЭНАМ ЛЕНІНА . ТРАГІЧНА ЗАГІНУЎ 28.06.1942 Г. У
МАСКВЕ. УРНА З ПРАХАМ ПЕРАВЕЗЕНА Ў МЕНСК У 1962 Г.

«СПАДЧЫНА»
Янка Купала
Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына;
Памiж сваiх i чужакоў
Яна мне ласкай матчынай.
Аб ёй мне баюць казкi-сны
Вясеннiя праталiны,
I лесу шэлест верасны,
I ў полi дуб апалены.
Аб ёй мне будзiць успамiн
На лiпе бусел клёкатам
I той стары амшалы тын,
Што лёг ля вёсак покатам;
I тое нуднае ягнят
Бляянне-зоў на пасьбiшчы,
I крык варонiных грамад
На могiлкавым кладбiшчы.

I ў белы дзень i ў чорну ноч
Я ўсцяж раблю агледзіны,
Цi гэты скарб не збрыў дзе
проч,
Цi трутнем ён не з'едзены.

Нашу яго ў жывой душы,
Як вечны светач-полымя,
Што сярод цемры i глушы
Мне свецiць мiж вандоламi.
Жыве з iм дум маiх сям'я
I снiць з iм сны нязводныя…
Завецца ж спадчына мая
Ўсяго Старонкай Роднаю.

ЯНКА КУПАЛА
«Бацькаўшчына»
З зямлёй і небам звязывае мяне ніць —
Неразарваная веквечна павуціна:
Зямля мяне галубіць, як вернага сына,
А сонца мне душу не кідае туліць,
Яшчэ ў калысцы я наўчыўся з песень сніць
Аб гэтых блізкіх мне, а цесных так мясцінах:
Што роднай нівы я мільённая часціна,
Што зоркі роднай ў сэрцы мне іскрынка
тліць.
Так Бацькаўшчыну я здабыў сабе без злосці,
Узрос з яе й чужых з яе не скінуў косці,
Грудзьмі тулюсь к ёй, як да матчыных
грудзей.
I калі здзекуецца нада мною хтосьці —
Над Бацькаўшчынай здзекваецца ён маей,
Калі ж над ёй — мяне тым крыўдзіць
найцяжэй.

«Мая думка»
Як вецер, як птушка, дзе сонца, дзе зоры,
Так рвецца, нясецца ўдаль думка мая;
Абымецца з небам, пакоціцца ў мора,
Ў вялікае мора людскога жыцця.
I ўдарыцца ў сэрца так смутна, балесне, Як лісцем віхура, так ім скалыхне,
Так ім закалоціць, аж выклікне песню...
Ўжо з песняй ляціць зноў да зор к вышыне.
Запеўшы пахвалай нязведанай далі,
К вядомай павернецца долі людской;
Адсвеціцца ў слёзах, як свечка ў крышталі,
Ды ў свет зноў за сонцам, за новай зарой!

На небе свабода, святло і прыволле, –
А думцы замала: няма там людзей;
Людзей на зямельцы спаткае даволі,
Дык сонца і воля не свецяць тут ей...
I так без упынку, то к небу – дзе зоры,
Нясецца, як птушка, ўдаль думка мая;
То скоціцца ў мора, ў вялікае мора
Людскога, забытага шчасцем жыцця.

«Як у лесе зацвіталі...»
Янка Купала
Як у лесе зацвіталі
Ліпы ды каліна, –
Залатыя сны снавалі
Мы з табой, дзяўчына.

Мігацелі, зіхацелі
У пракосах косы,
Заміралі кветкі, зелле,
Заміралі росы.

Калыхаліся, шумелі
Вольныя бярозы,
Шапацелі, шалясцелі
Трыснягі ды лозы.

Як даспела, счырванела
Ягада-рабіна, –
Ўвокал глянулі нясмела
Мы з табой, дзяўчына.

Як у жыце наліліся
Каласкі нагінна, –
Сустрэліся, абняліся
Мы з табой, дзяўчына.

Верасы пад лісцем спалі,
Бор зялёны гнуўся,
Недзе пелі ў цёмнай далі
Журавы ды гусі...

Якуб Колас
(Канстанцін
Міхайлавіч
Міцкевіч)

1882 - 1956

Нарадзіўся Якуб Колас 3 лістапада 1882 года ў вёсцы Акінчыцы
на стаўбцоўшчыне ў сям'і лесніка. Раннія дзіцячыя гады прайшлі
ў лесніковых сядзібах ласток і альбуць, што недалёка ад вёскі
мікалаеўшчына. У 1898 паступіў у нясвіжскую настаўніцкую
семінарыю, якую паспяхова скончыў у 1902 годзе. Настаўнічаў у
вёсках люсіна ганцавіцкага раёну (1902—1904), пінкавічы
пінскага раёну (1904—1906).
За рэвалюцыйную прапаганду ў 1906 годзе быў пераведзены з
пінкавічаў у верхменскую народную вучэльню ігуменскага павету.
За ўдзел у нелегальным настаўніцкім з'ездзе 10 ліпеня 1906 года
быў звольнены. Зімой 1906—1907 гг. Жыў ва ўрочышчы смольня,
вёў прыватную школу. У траўні-чэрвені 1907 г. Працаваў у газеце
«наша ніва» ў вільні, быў загадчыкам літаратурнага аддзелу, але
на загад паліцыі мусіў пакінуць вільню. У 1908 годзе — праца ў
прыватнай школе ў вёсцы Сані талачынскага раёну.

15 верасня 1908 г. за ўдзел у настаўніцкім з'ездзе і нелегальную
работу быў асуджаны на тры гады, адбываў пакаранне ў мінскім
астрозе. У 1912—1914 гг. працаваў настаўнікам у 3-й прыходзкай
навучальні ў Пінску.
У час першае сусветнай вайны разам з сям’ёй эвакуіраваўся ў
Дзмітраўскі павет Маскоўскаё губерні, настаўнічаў у сяле
Старыкава. Быў мабілізаваны ў армію (верасень 1915). Скончыў
Аляксандраўскую ваенную навучальню (Масква, 1916). Служыў у
запасным палку ў Пярмі. Летам 1917 у чыне падпаручніка
накіраваны на Румынскі фронт, але цяжка захварэў і быў
эвакуяваны ў горад Абаянь на Куршчыне, дзе жыла ягоная
жонка з дзецьмі. Працаваў там настаўнікам, школьным
інструктарам. Паводле дэкрэту Савецкага ўраду ў пачатку 1918
звольнены з войска як настаўнік.

На выклік ураду БССР у траўні 1921 пераехаў у Менск.
папрыездзе працаваў у Навукова-тэрміналагічнай камісіі
Народнага камісарыяту асветы, выкладаў у Мінскім беларускім
пэдагагічным
тэхнікуме,
у
Беларускім
дзяржаўным
універсітэце, чытаў лекцыі на курсах настаўнікаў, займаўся
навуковай дзейнасцю ў Інстытуце беларускай культуры. З дня
ўтварэння Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1 студзеня
1929 г.) быў яе нязменным віцэ-прэзідэнтам. У 1935 г.
удзельнічаў у рабоце Кангрэсу ў абарону культуры ў Парыжы. У
Вялікую Айчынную вайну жыў у Клязьме (пад Масквой),
Ташкенце (жнівень 1941 — лістапад 1943), Маскве, займаўся
творчай і навукова-грамадзкай дзейнасцю. У снежні 1944 г.
вярнуўся ў Мінск. Быў сябрам ЦВК БССР (1929—1931, 1935—
1938), дэпутатам Вярхоўнага Савету СССР (1946—1956) і БССР
(1938—1956),
з'яўляўся
старшынёй
Беларускага
рэспубліканскага камітэту абароны міру. Акадэмік АН БССР.
Сябра Саюзу пісьменьнікаў СССР з 1934 г.

«Майму другу»
Немалую дарогу прайшлі мы
Па чужой і па роднай зямлі.
Адыходзілі вёсны і зімы,
І гады за гадамі плылі.
Шмат снавалі мы кросен
шаўковых
З нашых думак-лятунак і мар;
Сустракалі нас ветла дубровы,
І лясы нам давалі свой дар.
Па-над рэчкай у лузе квяцістым
Мы хадзілі, бывала, не раз;
Векавыя дубы жоўтым лістам
Навявалі няўцямны нам сказ.

Жураўлі праляталі над полем,
Забіраючы лета з сабой,
Ды пагуліваў вецер на волі
З неакрэсленай ціхай журбой.
Эх, ды дзе не ляжалі пуціны!
Хіба можна іх змераць, злічыць?
Пакідалі мы дзве каляіны,
Але песня адна ў іх гучыць.
Аб той песні, што сэрца мне
поўніць,
Аб табе, кім жыву я заўжды,
Я хачу, мілы друг мой, напомніць,
Прыгадаўшы былыя гады.

«Дзяўчыне»
Не кажы, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца крыўду ўсю забудзе,
Час загоіць раны.
Тыя раны, што зладзеі
Сэрцу прычынілі,
Ты думкі і надзеі,
Што ў табе пабілі.
Ды ці ж варты баламуты,
Каб твой твар дзявочы
Засцілаўся ценем смуты
І тускнелі вочы?

Пройдзе ўсё, перажывецца, Вер мне, дарагая!
Будзе час - ускалыхнецца
Сэрца і ўзыграе.
А ў душы вясна настане,
Сэрца зноў палюбіць,
Прыдзе доля, ў вочкі гляне,
Шчыра прыгалубіць.

Не кажы ж, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца смутак перабудзе,
Час загоіць раны.

«ТАЛЬКА»
Талька - слаўная рачушка,
Грунт яе пясчаны,
Бераг мяккі, як падушка,
Дзірваном засланы.
Луг квяцісты па узбярэжжы,
А трава як лава.
Па грудах дубы, як вежы, Паглядзець цікава

А буслоў тых і не злічыш Цэлыя брыгады!
І такія іх абліччы,
Бы вядуць нарады.
Тут і чаплі, гусі,качкі
І сіваваронкі.
Колькі шуму і гарачкі,
Спеву і гамонкі!
А звярніце вашы вочы
Вось у гэту Тальку:
Зачаруе, каго хочаш Лёню і Натальку.

«НАДЫХОД ЗІМЫ»
Мяккі снег лятае пухам,
І канца яму няма,
І нясе сярдзітым духам,
Дзікім сіверам зіма.
Зачыняйце шчыльна хату,
Каб не дзьмулі халады,
На акно кладзіце мату,
Каб не клаў мароз сляды.
Даставайце з вышак сані,
Гайда сцежкі праціраць
І па белым акіяне
Ўдоўж і ўпоперак гуляць!

8C(Беи)
К92
Янка Купала: энцыклапедычны даведник . –
Мн. : Белорусская советская энциклопедия,
1986. – 727 с.


Slide 20

Віктар Любецкі
Дзесці зязюля гукала:
“Таленту колькі адмерыць
Коласу з Янкай Купалай? –
Майце бязконцую меру”.
Волаты роднай старонкі –
Мовы матулінай хаты,
Ціха спявайце ці звонка,
Песні падхопяць дзяўчаты.
Мо пра Сымона – музыку,
Як ён зайграе на скрыпцы:
Ўсе, хто малы, хто вялікі
Таленту будуць дзівіцца.

Ці пра ільва магілу
Сумную песню прапойце.
Спіць закаханы асілак,
Думкі яго супакойце.
Дзіўныя, гучныя вершы
Мусіць вам зорка паслала.
Першыя ў шэрагу першых –
Колас і Янка Купала.

ЯНКА КУПАЛА
(Іван Дамінікавіч
Луцэвіч)

1882-1942

НАРАДЗІЎСЯ 7 ЛІПЕНЯ 1882 ГОДА Ў ФАЛЬВАРКУ ВЯЗЫНКА ВІЛЕЙСКАГА
ПАВЕТА
У СЯМ'І АРАНДАТАРА . У 1898 Г. СКОНЧЫЎ БЕЛАРУЦКУЮ
НАРОДНУЮ НАВУЧАЛЬНЮ. ПАСЛЯ СМЕРЦІ БАЦЬКІ (1902) ГОД ПРАЦАВАЎ
НА ГАСПАДАРЦЫ, ПОТЫМ - ХАТНІ НАСТАЎНІК, ПІСАР У СУДОВАГА СЛЕДЧАГА
Ў РАДАШКОВІЧАХ (1903), МАЛОДШЫ ПРЫКАЗЧЫК У ПАМЕШЧЫКА Ў
СЕННЕНСКІМ ПАВЕЦЕ МАГІЛЕЎСКАЙ ГУБЕРНІ (1904), ПРАКТЫКАНТ І
ПАМОЧНІК ВІНАКУРА Ў МАЁНТКУ СЁМКАВА ПАД МЕНСКАМ, НА БРОВАРЫ Ў
ЯХІМОЎШЧЫНЕ НА МАЛАДЭЧАНШЧЫНЕ, У МАЁНТКУ ДОЛЬНЫ СНОЎ
НАВАГРАДСКАГА ПАВЕТА (1905-1908), СУПРАЦОЎНІК «НАШАЙ НІВЫ» І
АДНАЧАСОВА БІБЛІЯТЭКАР БІБЛІЯТЭКІ «ВЕДЫ»
Б. Л. ДАНІЛОВІЧА (ВІЛЬНЯ, 1908-1909). У 1909-1913 ГГ. ВУЧЫЎСЯ НА
АГУЛЬНААДУКАЦЫЙНЫХ КУРСАХ А. С. ЧАРНЯЕВА Ў ПЕЦЯРБУРГУ. З
КАСТРЫЧНІКА 1913 Г. ЗНОЎ У ВІЛЬНІ, СУПРАЦОЎНІК «БЕЛАРУСКАГА
ВЫДАВЕЦКАГА ТАВАРЫСТВА», РЭДАКТАР «НАШАЙ НІВЫ» (1914-1915).

У ВЕРАСНІ 1915 Г. ВЫЕХАЎ У МАСКВУ, ДЗЕ ВУЧЫЎСЯ Ў НАРОДНЫМ
УНІВЕРСІТЭЦЕ. У СТУДЗЕНІ 1916 Г. ПРЫЗВАНЫ Ў АРМІЮ. СЛУЖЫЎ У
ДАРОЖНА-БУДАЎНІЧЫМ АТРАДЗЕ ВАРШАЎСКАЙ АКРУГІ ШЛЯХОЎ ЗНОСІН У
МЕНСКУ, ПОЛАЦКУ, А ТАКСАМА Ў СМАЛЕНСКУ, ДЗЕ СУСТРЭЎ
КАСТРЫЧНІЦКУЮ РЭВАЛЮЦЫЮ.
У 1919 Г. ПЕРАЕХАЎ У МЕНСК, ДЗЕ І ЖЫЎ ДА ПАЧАТКУ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ. УДЗЕЛЬНІЧАЎ У СТВАРЭННІ НАЦЫЯНАЛЬНАГА
ТЭАТРА , БЕЛАРУСКАГА ДЗЯРЖАЎНАГА ЎНІВЕРСІТЭТА , АКАДЭМІІ НАВУК
БССР, У РАЗГОРТВАННІ ВЫДАВЕЦКАЙ СПРАВЫ. У ГАДЫ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ ЖЫЎ У МАСКВЕ, У ПАСЁЛКУ ПЯЧЫШЧЫ КАЛЯ
КАЗАНІ. АБІРАЎСЯ КАНДЫДАТАМ У СЯБРЫ ЦВК БССР (1927-1929),
СЯБРАМ
ЦВК БССР (1929-1931, 1935-1938), ДЭПУТАТАМ
ВЯРХОЎНАГА САВЕТА БССР (З 1940 Г.). АКАДЭМІК АН БССР, АН УССР.
СЯБРА СП СССР З 1934 Г. НАРОДНЫ ПАЭТ БССР (1925).
УЗНАГАРОДЖАНЫ ОРДЭНАМ ЛЕНІНА . ТРАГІЧНА ЗАГІНУЎ 28.06.1942 Г. У
МАСКВЕ. УРНА З ПРАХАМ ПЕРАВЕЗЕНА Ў МЕНСК У 1962 Г.

«СПАДЧЫНА»
Янка Купала
Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына;
Памiж сваiх i чужакоў
Яна мне ласкай матчынай.
Аб ёй мне баюць казкi-сны
Вясеннiя праталiны,
I лесу шэлест верасны,
I ў полi дуб апалены.
Аб ёй мне будзiць успамiн
На лiпе бусел клёкатам
I той стары амшалы тын,
Што лёг ля вёсак покатам;
I тое нуднае ягнят
Бляянне-зоў на пасьбiшчы,
I крык варонiных грамад
На могiлкавым кладбiшчы.

I ў белы дзень i ў чорну ноч
Я ўсцяж раблю агледзіны,
Цi гэты скарб не збрыў дзе
проч,
Цi трутнем ён не з'едзены.

Нашу яго ў жывой душы,
Як вечны светач-полымя,
Што сярод цемры i глушы
Мне свецiць мiж вандоламi.
Жыве з iм дум маiх сям'я
I снiць з iм сны нязводныя…
Завецца ж спадчына мая
Ўсяго Старонкай Роднаю.

ЯНКА КУПАЛА
«Бацькаўшчына»
З зямлёй і небам звязывае мяне ніць —
Неразарваная веквечна павуціна:
Зямля мяне галубіць, як вернага сына,
А сонца мне душу не кідае туліць,
Яшчэ ў калысцы я наўчыўся з песень сніць
Аб гэтых блізкіх мне, а цесных так мясцінах:
Што роднай нівы я мільённая часціна,
Што зоркі роднай ў сэрцы мне іскрынка
тліць.
Так Бацькаўшчыну я здабыў сабе без злосці,
Узрос з яе й чужых з яе не скінуў косці,
Грудзьмі тулюсь к ёй, як да матчыных
грудзей.
I калі здзекуецца нада мною хтосьці —
Над Бацькаўшчынай здзекваецца ён маей,
Калі ж над ёй — мяне тым крыўдзіць
найцяжэй.

«Мая думка»
Як вецер, як птушка, дзе сонца, дзе зоры,
Так рвецца, нясецца ўдаль думка мая;
Абымецца з небам, пакоціцца ў мора,
Ў вялікае мора людскога жыцця.
I ўдарыцца ў сэрца так смутна, балесне, Як лісцем віхура, так ім скалыхне,
Так ім закалоціць, аж выклікне песню...
Ўжо з песняй ляціць зноў да зор к вышыне.
Запеўшы пахвалай нязведанай далі,
К вядомай павернецца долі людской;
Адсвеціцца ў слёзах, як свечка ў крышталі,
Ды ў свет зноў за сонцам, за новай зарой!

На небе свабода, святло і прыволле, –
А думцы замала: няма там людзей;
Людзей на зямельцы спаткае даволі,
Дык сонца і воля не свецяць тут ей...
I так без упынку, то к небу – дзе зоры,
Нясецца, як птушка, ўдаль думка мая;
То скоціцца ў мора, ў вялікае мора
Людскога, забытага шчасцем жыцця.

«Як у лесе зацвіталі...»
Янка Купала
Як у лесе зацвіталі
Ліпы ды каліна, –
Залатыя сны снавалі
Мы з табой, дзяўчына.

Мігацелі, зіхацелі
У пракосах косы,
Заміралі кветкі, зелле,
Заміралі росы.

Калыхаліся, шумелі
Вольныя бярозы,
Шапацелі, шалясцелі
Трыснягі ды лозы.

Як даспела, счырванела
Ягада-рабіна, –
Ўвокал глянулі нясмела
Мы з табой, дзяўчына.

Як у жыце наліліся
Каласкі нагінна, –
Сустрэліся, абняліся
Мы з табой, дзяўчына.

Верасы пад лісцем спалі,
Бор зялёны гнуўся,
Недзе пелі ў цёмнай далі
Журавы ды гусі...

Якуб Колас
(Канстанцін
Міхайлавіч
Міцкевіч)

1882 - 1956

Нарадзіўся Якуб Колас 3 лістапада 1882 года ў вёсцы Акінчыцы
на стаўбцоўшчыне ў сям'і лесніка. Раннія дзіцячыя гады прайшлі
ў лесніковых сядзібах ласток і альбуць, што недалёка ад вёскі
мікалаеўшчына. У 1898 паступіў у нясвіжскую настаўніцкую
семінарыю, якую паспяхова скончыў у 1902 годзе. Настаўнічаў у
вёсках люсіна ганцавіцкага раёну (1902—1904), пінкавічы
пінскага раёну (1904—1906).
За рэвалюцыйную прапаганду ў 1906 годзе быў пераведзены з
пінкавічаў у верхменскую народную вучэльню ігуменскага павету.
За ўдзел у нелегальным настаўніцкім з'ездзе 10 ліпеня 1906 года
быў звольнены. Зімой 1906—1907 гг. Жыў ва ўрочышчы смольня,
вёў прыватную школу. У траўні-чэрвені 1907 г. Працаваў у газеце
«наша ніва» ў вільні, быў загадчыкам літаратурнага аддзелу, але
на загад паліцыі мусіў пакінуць вільню. У 1908 годзе — праца ў
прыватнай школе ў вёсцы Сані талачынскага раёну.

15 верасня 1908 г. за ўдзел у настаўніцкім з'ездзе і нелегальную
работу быў асуджаны на тры гады, адбываў пакаранне ў мінскім
астрозе. У 1912—1914 гг. працаваў настаўнікам у 3-й прыходзкай
навучальні ў Пінску.
У час першае сусветнай вайны разам з сям’ёй эвакуіраваўся ў
Дзмітраўскі павет Маскоўскаё губерні, настаўнічаў у сяле
Старыкава. Быў мабілізаваны ў армію (верасень 1915). Скончыў
Аляксандраўскую ваенную навучальню (Масква, 1916). Служыў у
запасным палку ў Пярмі. Летам 1917 у чыне падпаручніка
накіраваны на Румынскі фронт, але цяжка захварэў і быў
эвакуяваны ў горад Абаянь на Куршчыне, дзе жыла ягоная
жонка з дзецьмі. Працаваў там настаўнікам, школьным
інструктарам. Паводле дэкрэту Савецкага ўраду ў пачатку 1918
звольнены з войска як настаўнік.

На выклік ураду БССР у траўні 1921 пераехаў у Менск.
папрыездзе працаваў у Навукова-тэрміналагічнай камісіі
Народнага камісарыяту асветы, выкладаў у Мінскім беларускім
пэдагагічным
тэхнікуме,
у
Беларускім
дзяржаўным
універсітэце, чытаў лекцыі на курсах настаўнікаў, займаўся
навуковай дзейнасцю ў Інстытуце беларускай культуры. З дня
ўтварэння Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1 студзеня
1929 г.) быў яе нязменным віцэ-прэзідэнтам. У 1935 г.
удзельнічаў у рабоце Кангрэсу ў абарону культуры ў Парыжы. У
Вялікую Айчынную вайну жыў у Клязьме (пад Масквой),
Ташкенце (жнівень 1941 — лістапад 1943), Маскве, займаўся
творчай і навукова-грамадзкай дзейнасцю. У снежні 1944 г.
вярнуўся ў Мінск. Быў сябрам ЦВК БССР (1929—1931, 1935—
1938), дэпутатам Вярхоўнага Савету СССР (1946—1956) і БССР
(1938—1956),
з'яўляўся
старшынёй
Беларускага
рэспубліканскага камітэту абароны міру. Акадэмік АН БССР.
Сябра Саюзу пісьменьнікаў СССР з 1934 г.

«Майму другу»
Немалую дарогу прайшлі мы
Па чужой і па роднай зямлі.
Адыходзілі вёсны і зімы,
І гады за гадамі плылі.
Шмат снавалі мы кросен
шаўковых
З нашых думак-лятунак і мар;
Сустракалі нас ветла дубровы,
І лясы нам давалі свой дар.
Па-над рэчкай у лузе квяцістым
Мы хадзілі, бывала, не раз;
Векавыя дубы жоўтым лістам
Навявалі няўцямны нам сказ.

Жураўлі праляталі над полем,
Забіраючы лета з сабой,
Ды пагуліваў вецер на волі
З неакрэсленай ціхай журбой.
Эх, ды дзе не ляжалі пуціны!
Хіба можна іх змераць, злічыць?
Пакідалі мы дзве каляіны,
Але песня адна ў іх гучыць.
Аб той песні, што сэрца мне
поўніць,
Аб табе, кім жыву я заўжды,
Я хачу, мілы друг мой, напомніць,
Прыгадаўшы былыя гады.

«Дзяўчыне»
Не кажы, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца крыўду ўсю забудзе,
Час загоіць раны.
Тыя раны, што зладзеі
Сэрцу прычынілі,
Ты думкі і надзеі,
Што ў табе пабілі.
Ды ці ж варты баламуты,
Каб твой твар дзявочы
Засцілаўся ценем смуты
І тускнелі вочы?

Пройдзе ўсё, перажывецца, Вер мне, дарагая!
Будзе час - ускалыхнецца
Сэрца і ўзыграе.
А ў душы вясна настане,
Сэрца зноў палюбіць,
Прыдзе доля, ў вочкі гляне,
Шчыра прыгалубіць.

Не кажы ж, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца смутак перабудзе,
Час загоіць раны.

«ТАЛЬКА»
Талька - слаўная рачушка,
Грунт яе пясчаны,
Бераг мяккі, як падушка,
Дзірваном засланы.
Луг квяцісты па узбярэжжы,
А трава як лава.
Па грудах дубы, як вежы, Паглядзець цікава

А буслоў тых і не злічыш Цэлыя брыгады!
І такія іх абліччы,
Бы вядуць нарады.
Тут і чаплі, гусі,качкі
І сіваваронкі.
Колькі шуму і гарачкі,
Спеву і гамонкі!
А звярніце вашы вочы
Вось у гэту Тальку:
Зачаруе, каго хочаш Лёню і Натальку.

«НАДЫХОД ЗІМЫ»
Мяккі снег лятае пухам,
І канца яму няма,
І нясе сярдзітым духам,
Дзікім сіверам зіма.
Зачыняйце шчыльна хату,
Каб не дзьмулі халады,
На акно кладзіце мату,
Каб не клаў мароз сляды.
Даставайце з вышак сані,
Гайда сцежкі праціраць
І па белым акіяне
Ўдоўж і ўпоперак гуляць!

8C(Беи)
К92
Янка Купала: энцыклапедычны даведник . –
Мн. : Белорусская советская энциклопедия,
1986. – 727 с.


Slide 21

Віктар Любецкі
Дзесці зязюля гукала:
“Таленту колькі адмерыць
Коласу з Янкай Купалай? –
Майце бязконцую меру”.
Волаты роднай старонкі –
Мовы матулінай хаты,
Ціха спявайце ці звонка,
Песні падхопяць дзяўчаты.
Мо пра Сымона – музыку,
Як ён зайграе на скрыпцы:
Ўсе, хто малы, хто вялікі
Таленту будуць дзівіцца.

Ці пра ільва магілу
Сумную песню прапойце.
Спіць закаханы асілак,
Думкі яго супакойце.
Дзіўныя, гучныя вершы
Мусіць вам зорка паслала.
Першыя ў шэрагу першых –
Колас і Янка Купала.

ЯНКА КУПАЛА
(Іван Дамінікавіч
Луцэвіч)

1882-1942

НАРАДЗІЎСЯ 7 ЛІПЕНЯ 1882 ГОДА Ў ФАЛЬВАРКУ ВЯЗЫНКА ВІЛЕЙСКАГА
ПАВЕТА
У СЯМ'І АРАНДАТАРА . У 1898 Г. СКОНЧЫЎ БЕЛАРУЦКУЮ
НАРОДНУЮ НАВУЧАЛЬНЮ. ПАСЛЯ СМЕРЦІ БАЦЬКІ (1902) ГОД ПРАЦАВАЎ
НА ГАСПАДАРЦЫ, ПОТЫМ - ХАТНІ НАСТАЎНІК, ПІСАР У СУДОВАГА СЛЕДЧАГА
Ў РАДАШКОВІЧАХ (1903), МАЛОДШЫ ПРЫКАЗЧЫК У ПАМЕШЧЫКА Ў
СЕННЕНСКІМ ПАВЕЦЕ МАГІЛЕЎСКАЙ ГУБЕРНІ (1904), ПРАКТЫКАНТ І
ПАМОЧНІК ВІНАКУРА Ў МАЁНТКУ СЁМКАВА ПАД МЕНСКАМ, НА БРОВАРЫ Ў
ЯХІМОЎШЧЫНЕ НА МАЛАДЭЧАНШЧЫНЕ, У МАЁНТКУ ДОЛЬНЫ СНОЎ
НАВАГРАДСКАГА ПАВЕТА (1905-1908), СУПРАЦОЎНІК «НАШАЙ НІВЫ» І
АДНАЧАСОВА БІБЛІЯТЭКАР БІБЛІЯТЭКІ «ВЕДЫ»
Б. Л. ДАНІЛОВІЧА (ВІЛЬНЯ, 1908-1909). У 1909-1913 ГГ. ВУЧЫЎСЯ НА
АГУЛЬНААДУКАЦЫЙНЫХ КУРСАХ А. С. ЧАРНЯЕВА Ў ПЕЦЯРБУРГУ. З
КАСТРЫЧНІКА 1913 Г. ЗНОЎ У ВІЛЬНІ, СУПРАЦОЎНІК «БЕЛАРУСКАГА
ВЫДАВЕЦКАГА ТАВАРЫСТВА», РЭДАКТАР «НАШАЙ НІВЫ» (1914-1915).

У ВЕРАСНІ 1915 Г. ВЫЕХАЎ У МАСКВУ, ДЗЕ ВУЧЫЎСЯ Ў НАРОДНЫМ
УНІВЕРСІТЭЦЕ. У СТУДЗЕНІ 1916 Г. ПРЫЗВАНЫ Ў АРМІЮ. СЛУЖЫЎ У
ДАРОЖНА-БУДАЎНІЧЫМ АТРАДЗЕ ВАРШАЎСКАЙ АКРУГІ ШЛЯХОЎ ЗНОСІН У
МЕНСКУ, ПОЛАЦКУ, А ТАКСАМА Ў СМАЛЕНСКУ, ДЗЕ СУСТРЭЎ
КАСТРЫЧНІЦКУЮ РЭВАЛЮЦЫЮ.
У 1919 Г. ПЕРАЕХАЎ У МЕНСК, ДЗЕ І ЖЫЎ ДА ПАЧАТКУ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ. УДЗЕЛЬНІЧАЎ У СТВАРЭННІ НАЦЫЯНАЛЬНАГА
ТЭАТРА , БЕЛАРУСКАГА ДЗЯРЖАЎНАГА ЎНІВЕРСІТЭТА , АКАДЭМІІ НАВУК
БССР, У РАЗГОРТВАННІ ВЫДАВЕЦКАЙ СПРАВЫ. У ГАДЫ ВЯЛІКАЙ
АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ ЖЫЎ У МАСКВЕ, У ПАСЁЛКУ ПЯЧЫШЧЫ КАЛЯ
КАЗАНІ. АБІРАЎСЯ КАНДЫДАТАМ У СЯБРЫ ЦВК БССР (1927-1929),
СЯБРАМ
ЦВК БССР (1929-1931, 1935-1938), ДЭПУТАТАМ
ВЯРХОЎНАГА САВЕТА БССР (З 1940 Г.). АКАДЭМІК АН БССР, АН УССР.
СЯБРА СП СССР З 1934 Г. НАРОДНЫ ПАЭТ БССР (1925).
УЗНАГАРОДЖАНЫ ОРДЭНАМ ЛЕНІНА . ТРАГІЧНА ЗАГІНУЎ 28.06.1942 Г. У
МАСКВЕ. УРНА З ПРАХАМ ПЕРАВЕЗЕНА Ў МЕНСК У 1962 Г.

«СПАДЧЫНА»
Янка Купала
Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына;
Памiж сваiх i чужакоў
Яна мне ласкай матчынай.
Аб ёй мне баюць казкi-сны
Вясеннiя праталiны,
I лесу шэлест верасны,
I ў полi дуб апалены.
Аб ёй мне будзiць успамiн
На лiпе бусел клёкатам
I той стары амшалы тын,
Што лёг ля вёсак покатам;
I тое нуднае ягнят
Бляянне-зоў на пасьбiшчы,
I крык варонiных грамад
На могiлкавым кладбiшчы.

I ў белы дзень i ў чорну ноч
Я ўсцяж раблю агледзіны,
Цi гэты скарб не збрыў дзе
проч,
Цi трутнем ён не з'едзены.

Нашу яго ў жывой душы,
Як вечны светач-полымя,
Што сярод цемры i глушы
Мне свецiць мiж вандоламi.
Жыве з iм дум маiх сям'я
I снiць з iм сны нязводныя…
Завецца ж спадчына мая
Ўсяго Старонкай Роднаю.

ЯНКА КУПАЛА
«Бацькаўшчына»
З зямлёй і небам звязывае мяне ніць —
Неразарваная веквечна павуціна:
Зямля мяне галубіць, як вернага сына,
А сонца мне душу не кідае туліць,
Яшчэ ў калысцы я наўчыўся з песень сніць
Аб гэтых блізкіх мне, а цесных так мясцінах:
Што роднай нівы я мільённая часціна,
Што зоркі роднай ў сэрцы мне іскрынка
тліць.
Так Бацькаўшчыну я здабыў сабе без злосці,
Узрос з яе й чужых з яе не скінуў косці,
Грудзьмі тулюсь к ёй, як да матчыных
грудзей.
I калі здзекуецца нада мною хтосьці —
Над Бацькаўшчынай здзекваецца ён маей,
Калі ж над ёй — мяне тым крыўдзіць
найцяжэй.

«Мая думка»
Як вецер, як птушка, дзе сонца, дзе зоры,
Так рвецца, нясецца ўдаль думка мая;
Абымецца з небам, пакоціцца ў мора,
Ў вялікае мора людскога жыцця.
I ўдарыцца ў сэрца так смутна, балесне, Як лісцем віхура, так ім скалыхне,
Так ім закалоціць, аж выклікне песню...
Ўжо з песняй ляціць зноў да зор к вышыне.
Запеўшы пахвалай нязведанай далі,
К вядомай павернецца долі людской;
Адсвеціцца ў слёзах, як свечка ў крышталі,
Ды ў свет зноў за сонцам, за новай зарой!

На небе свабода, святло і прыволле, –
А думцы замала: няма там людзей;
Людзей на зямельцы спаткае даволі,
Дык сонца і воля не свецяць тут ей...
I так без упынку, то к небу – дзе зоры,
Нясецца, як птушка, ўдаль думка мая;
То скоціцца ў мора, ў вялікае мора
Людскога, забытага шчасцем жыцця.

«Як у лесе зацвіталі...»
Янка Купала
Як у лесе зацвіталі
Ліпы ды каліна, –
Залатыя сны снавалі
Мы з табой, дзяўчына.

Мігацелі, зіхацелі
У пракосах косы,
Заміралі кветкі, зелле,
Заміралі росы.

Калыхаліся, шумелі
Вольныя бярозы,
Шапацелі, шалясцелі
Трыснягі ды лозы.

Як даспела, счырванела
Ягада-рабіна, –
Ўвокал глянулі нясмела
Мы з табой, дзяўчына.

Як у жыце наліліся
Каласкі нагінна, –
Сустрэліся, абняліся
Мы з табой, дзяўчына.

Верасы пад лісцем спалі,
Бор зялёны гнуўся,
Недзе пелі ў цёмнай далі
Журавы ды гусі...

Якуб Колас
(Канстанцін
Міхайлавіч
Міцкевіч)

1882 - 1956

Нарадзіўся Якуб Колас 3 лістапада 1882 года ў вёсцы Акінчыцы
на стаўбцоўшчыне ў сям'і лесніка. Раннія дзіцячыя гады прайшлі
ў лесніковых сядзібах ласток і альбуць, што недалёка ад вёскі
мікалаеўшчына. У 1898 паступіў у нясвіжскую настаўніцкую
семінарыю, якую паспяхова скончыў у 1902 годзе. Настаўнічаў у
вёсках люсіна ганцавіцкага раёну (1902—1904), пінкавічы
пінскага раёну (1904—1906).
За рэвалюцыйную прапаганду ў 1906 годзе быў пераведзены з
пінкавічаў у верхменскую народную вучэльню ігуменскага павету.
За ўдзел у нелегальным настаўніцкім з'ездзе 10 ліпеня 1906 года
быў звольнены. Зімой 1906—1907 гг. Жыў ва ўрочышчы смольня,
вёў прыватную школу. У траўні-чэрвені 1907 г. Працаваў у газеце
«наша ніва» ў вільні, быў загадчыкам літаратурнага аддзелу, але
на загад паліцыі мусіў пакінуць вільню. У 1908 годзе — праца ў
прыватнай школе ў вёсцы Сані талачынскага раёну.

15 верасня 1908 г. за ўдзел у настаўніцкім з'ездзе і нелегальную
работу быў асуджаны на тры гады, адбываў пакаранне ў мінскім
астрозе. У 1912—1914 гг. працаваў настаўнікам у 3-й прыходзкай
навучальні ў Пінску.
У час першае сусветнай вайны разам з сям’ёй эвакуіраваўся ў
Дзмітраўскі павет Маскоўскаё губерні, настаўнічаў у сяле
Старыкава. Быў мабілізаваны ў армію (верасень 1915). Скончыў
Аляксандраўскую ваенную навучальню (Масква, 1916). Служыў у
запасным палку ў Пярмі. Летам 1917 у чыне падпаручніка
накіраваны на Румынскі фронт, але цяжка захварэў і быў
эвакуяваны ў горад Абаянь на Куршчыне, дзе жыла ягоная
жонка з дзецьмі. Працаваў там настаўнікам, школьным
інструктарам. Паводле дэкрэту Савецкага ўраду ў пачатку 1918
звольнены з войска як настаўнік.

На выклік ураду БССР у траўні 1921 пераехаў у Менск.
папрыездзе працаваў у Навукова-тэрміналагічнай камісіі
Народнага камісарыяту асветы, выкладаў у Мінскім беларускім
пэдагагічным
тэхнікуме,
у
Беларускім
дзяржаўным
універсітэце, чытаў лекцыі на курсах настаўнікаў, займаўся
навуковай дзейнасцю ў Інстытуце беларускай культуры. З дня
ўтварэння Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1 студзеня
1929 г.) быў яе нязменным віцэ-прэзідэнтам. У 1935 г.
удзельнічаў у рабоце Кангрэсу ў абарону культуры ў Парыжы. У
Вялікую Айчынную вайну жыў у Клязьме (пад Масквой),
Ташкенце (жнівень 1941 — лістапад 1943), Маскве, займаўся
творчай і навукова-грамадзкай дзейнасцю. У снежні 1944 г.
вярнуўся ў Мінск. Быў сябрам ЦВК БССР (1929—1931, 1935—
1938), дэпутатам Вярхоўнага Савету СССР (1946—1956) і БССР
(1938—1956),
з'яўляўся
старшынёй
Беларускага
рэспубліканскага камітэту абароны міру. Акадэмік АН БССР.
Сябра Саюзу пісьменьнікаў СССР з 1934 г.

«Майму другу»
Немалую дарогу прайшлі мы
Па чужой і па роднай зямлі.
Адыходзілі вёсны і зімы,
І гады за гадамі плылі.
Шмат снавалі мы кросен
шаўковых
З нашых думак-лятунак і мар;
Сустракалі нас ветла дубровы,
І лясы нам давалі свой дар.
Па-над рэчкай у лузе квяцістым
Мы хадзілі, бывала, не раз;
Векавыя дубы жоўтым лістам
Навявалі няўцямны нам сказ.

Жураўлі праляталі над полем,
Забіраючы лета з сабой,
Ды пагуліваў вецер на волі
З неакрэсленай ціхай журбой.
Эх, ды дзе не ляжалі пуціны!
Хіба можна іх змераць, злічыць?
Пакідалі мы дзве каляіны,
Але песня адна ў іх гучыць.
Аб той песні, што сэрца мне
поўніць,
Аб табе, кім жыву я заўжды,
Я хачу, мілы друг мой, напомніць,
Прыгадаўшы былыя гады.

«Дзяўчыне»
Не кажы, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца крыўду ўсю забудзе,
Час загоіць раны.
Тыя раны, што зладзеі
Сэрцу прычынілі,
Ты думкі і надзеі,
Што ў табе пабілі.
Ды ці ж варты баламуты,
Каб твой твар дзявочы
Засцілаўся ценем смуты
І тускнелі вочы?

Пройдзе ўсё, перажывецца, Вер мне, дарагая!
Будзе час - ускалыхнецца
Сэрца і ўзыграе.
А ў душы вясна настане,
Сэрца зноў палюбіць,
Прыдзе доля, ў вочкі гляне,
Шчыра прыгалубіць.

Не кажы ж, што злыя людзі
І што свет паганы:
Сэрца смутак перабудзе,
Час загоіць раны.

«ТАЛЬКА»
Талька - слаўная рачушка,
Грунт яе пясчаны,
Бераг мяккі, як падушка,
Дзірваном засланы.
Луг квяцісты па узбярэжжы,
А трава як лава.
Па грудах дубы, як вежы, Паглядзець цікава

А буслоў тых і не злічыш Цэлыя брыгады!
І такія іх абліччы,
Бы вядуць нарады.
Тут і чаплі, гусі,качкі
І сіваваронкі.
Колькі шуму і гарачкі,
Спеву і гамонкі!
А звярніце вашы вочы
Вось у гэту Тальку:
Зачаруе, каго хочаш Лёню і Натальку.

«НАДЫХОД ЗІМЫ»
Мяккі снег лятае пухам,
І канца яму няма,
І нясе сярдзітым духам,
Дзікім сіверам зіма.
Зачыняйце шчыльна хату,
Каб не дзьмулі халады,
На акно кладзіце мату,
Каб не клаў мароз сляды.
Даставайце з вышак сані,
Гайда сцежкі праціраць
І па белым акіяне
Ўдоўж і ўпоперак гуляць!

8C(Беи)
К92
Янка Купала: энцыклапедычны даведник . –
Мн. : Белорусская советская энциклопедия,
1986. – 727 с.