Transcript هشتمین نشست پژوهشگران رسانه های اجتماعی ایران تهران – فرهنگ سرای رسانه شهریور 1391 فصل اول اهداف و کلیات تحقیق اهمیت مسئله تحقیق • اهمیت مفهوم.

‫هشتمین نشست پژوهشگران رسانه های اجتماعی ایران‬
‫تهران – فرهنگ سرای رسانه‬
‫شهریور ‪1391‬‬
‫فصل اول‬
‫اهداف و کلیات تحقیق‬
‫اهمیت مسئله تحقیق‬
‫• اهمیت مفهوم سرمایه اجتماعی‬
‫– سرمایه اجتماعی تسهیل کننده روابط اجتماعی است و راه رسیدن به‬
‫توسعه سیاس ی و اجتماعی را هموار مي كند (پوتنام‪.)2000 ،‬‬
‫– با شناسایی علل و عوامل موثر بر سرمایه اجتماعی شهروندان می توان در‬
‫جهت ارتقای آن کوشید و از این رهگذر زمینه های دستیابی به توسعه‬
‫پایدار و جامعه مدنی را فراهم آورد (کوبایاش ی و دیگران‪2006 ،‬؛ ازکیا و‬
‫دیگران‪.)1389 ،‬‬
‫• گسترش روز افزون اینترنت و به تبع آن شبکه های اجتماعی مجازی‬
‫و لزوم فهم کنش های کاربران در این شبکه ها‬
‫– ظهور اینترنت و تغییرات حاصله از آن در زندگی انسان‪ ،‬منجر به آن شده‬
‫است که بسیاری از نظریه ها و مفاهیم اجتماعی و سیاس ی بازبینی شوند‪.‬‬
‫– تعداد باالی کاربران ایرانی اینترنت (‪ )36500000‬و استقبال وسیع آنها از‬
‫شبکه های اجتماعی مجازی و نظر به اهمیت روزافزون این شبکه ها در‬
‫زندگی افراد‪ ،‬شناخت رفتار کاربران در اینترنت را ضروری می سازد‪.‬‬
‫– کاربران ایرانی در سایت اورکات در سال ‪ 1384‬رتبه سوم را در بین تمام‬
‫کشورها بخود اختصاص داده بودند (کوثری‪.)1386 ،‬‬
‫– رتبه سایت کلوب در بین سایت های پربازدید کننده در ایران (که بین ‪ 5‬تا‬
‫‪ 8‬در نوسان است) نشانگر حضور فعال کاربران ایرانی در شبکه های‬
‫اجتماعی مجازی است‪.‬‬
‫طرح مساله‪ :‬سرمایه اجتماعی و کاربری در شبکه های‬
‫اجتماعی مجازی‬
‫• با توجه به ویژگی های شبکه های اجتماعی مجازی‪ ،‬می توان گفت که‬
‫شبکه های اجتماعی مجازی می توانند بعنوان بافتی عمل کنند که‬
‫اعضای شبکه در آن از سرمایه اجتماعی برخوردارند‪.‬‬
‫• برخی محققان شبکه اجتماعی مجازی را بر اساس سرمایه اجتماعی‬
‫تعریف کرده اند‪ .‬به عنوان نمونه‪ ،‬عاملی (‪ )1388‬شبکه اجتماعی را گونه‬
‫ای ساختار اجتماعی پویا می داند که در آن افراد با تکیه بر سرمایه‬
‫اجتماعی خود‪ ،‬ارتباطات خود را با دیگران شکل می دهند‪.‬‬
‫• پاپاچاریس ی و مندلسون (‪ )2011‬سرمایه اجتماعی كه در فیسبوک شكل‬
‫گرفته را مورد تحقیق قرار داده اند‪ .‬آنها سعی کرده اند تا رابطه عوامل‬
‫اجتماعی و روانی را در تولید و پیش بینی سرمایه اجتماعی در فیسبوک‬
‫مشخص سازند‪.‬‬
‫• سرمایه اجتماعی در شبکه های اجتماعی مجازی که خود در اصل‬
‫شبکه محسوب می شوند و در درون خود نیز امکانات متعددی برای‬
‫شبکه سازی دارند چگونه تولید می شوند؟‬
‫• با توجه به خال موجود در این حوزه‪ ،‬کدام شاخص ها را می توان‬
‫برای سنجش سرمایه اجتماعی در شبکه های اجتماعی مجازی بکار‬
‫برد؟‬
‫• سرمایه اجتماعی‪ ،‬مشارکت مدنی و مشارکت سیاس ی ارتباط نزدیکی‬
‫با یکدیگر دارند (آدلر و گاگین‪2005 ،‬؛ ویجل‪.)2006 ،‬‬
‫• رابطه بین مشارکت مدنی‪ ،‬مشارکت سیاس ی و سرمایه اجتماعی در‬
‫دنیای واقعی توسط محققانی چون تاپیا و اورتیز (‪ ،)2010‬اشنایدر‬
‫(‪ )2007‬و اکبری (‪ )1383‬مورد مطالعه قرار گرفته است‪ ،‬عالوه بر‬
‫این خود پوتنام نیز در تحقیقات خود توجه به وجود رابطه بین این‬
‫سه متغیر اشاره کرده است (پوتنام‪)1995،‬‬
‫• تاکنون تمرکز محققان بر مطالعه تاثیر اینترنت بر متغیرهایی چون‬
‫مشارکت سیاس ی (استانلی و ویور‪ ،)2004 ،‬سرمایه اجتماعی (وملن و‬
‫دیگران‪ )2001 ،‬و غیره بوده است‪ .‬در برخی موارد نیز رابطه این متغیرها با‬
‫یکدیگر را در دنیای واقعی مورد مطالعه قرار داده اند‪ .‬تحقیقات اندكي‬
‫نیز وجود دارد که به شناسایی فرآیند مباحثات سیاس ی در فضای مجازی‬
‫پرداخته اند (کوشین و کیشنر‪.)2009 ،‬‬
‫• نوعی خالء مطالعاتی در حوزه سنجش رابطه این متغیرها در دنیای واقعی‬
‫و فضای مجازی وجود دارد‪ ،‬از اين جهت انجام چنین تحقیقی می تواند‬
‫مشخص سازد که آیا می توان از سرمایه اجتماعی در فضای مجازی برای‬
‫پیش بینی متغیرهای دنیای واقعی استفاده کرد یا خیر؟‬
‫• با توجه به ارتباط نزدیک سرمایه اجتماعی‪ ،‬مشارکت مدنی و مشارکت‬
‫سیاس ی در دنیای واقعی‪ ،‬هنوز مطالعه جامعی در باره سرمایه اجتماعی‬
‫کاربران در شبکه های اجتماعی مجازی و رابطه ی آن با مشارکت مدنی و‬
‫مشارکت سیاس ی آنان در دنیای واقعی در ايران انجام نشده است‪.‬‬
‫• پرسش تحقیق‪ :‬کدام شاخص ها‪ ،‬نشان دهنده سرمایه اجتماعی‬
‫کاربران ایرانی در شبکه های اجتماعی مجازی می باشند؟‬
‫• میدان تحقیق‪ :‬سایت فیسبوک‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫بعنوان یک بافتار تحقیق ارتباطی تا با مطالعه موردی آن‪ ،‬امكان توليد شناخت‬
‫در حوزه عملکرد شبکه های اجتماعی برای تولید سرمایه اجتماعی فراهم آيد‪.‬‬
‫انتخاب سایت فیسبوک بدلیل تعداد بازدید کننده آن‪ ،‬که نشان از اهمیت آن‬
‫برای افراد جامعه ایران دارد‪ ،‬صورت گرفته است‪.‬‬
‫در حال حاضر طبق آمار سایت ویکی پدیا (فهرست سایت های شبکه های‬
‫اجتماعی‪ ،)2012،‬بیش از ‪ 240‬شبکه اجتماعی مجازی وجود دارد که شامل‬
‫شبکه های از بین رفته و همچنین شبکه های قرار مالقات نمي شود‪ .‬شبکه‬
‫‪ Facebook.com‬از مهمترين شبكه ها محسوب مي شود چرا که در آمار‬
‫سایت ‪ Alexa.com‬رتبه دوم را در بین تمامی سایت های موجود در اینترنت از‬
‫لحاظ تعداد بازدید کننده كسب كرده است (اطالعات سایت فیسبوک‪،‬‬
‫‪.)2012‬‬
‫محققین بسیاری (بوید و الیسون‪2007 ،‬؛ والنزوئال و دیگران‪2009 ،‬؛ الیسون و‬
‫دیگران‪2007 ،‬؛ شیه‪ ،2009 ،‬آکلند‪ )2009 ،‬سایت فیسبوک را محیط مناسبی‬
‫برای انجام تحقیقات اجتماعی می دانند‪.‬‬
‫فصل دوم‬
‫چهارچوب نظری‪:‬‬
‫كاربرد نظريه سرمايه اجتماعي براي تبيین مكانیزمهاي شكل گیري‬
‫سرمايه اجتماعي در شبكه اجتماعي فيس بوك‬
‫چهارچوب نظری‪ :‬رابرت پوتنام و نظریه سرمایه‬
‫اجتماعی‬
‫• سرمایه اجتماعی مفهومی است که هر چند در سالهای دور توسط‬
‫لیدا جی هانیفان و جین جاکوب مطرح شده است (هانیفان‪1920،‬؛‬
‫منظور و یادی پور‪1387 ،‬؛ تاجبخش‪ )1384 ،‬اما با کارهای بوردیو‪،‬‬
‫کلمن و پوتنام جای خود را در اغلب رشته های علوم انسانی باز کرد‬
‫( ون هوت‪2011،‬؛ فیلد‪.)1384 ،‬‬
‫• بوردیو درباره سرمایه اجتماعی معتقد است که اين سرمايه‪:‬‬
‫سرمایه ای که از روابط اجتماعی است که در صورت نیاز‬
‫حمایت های سودمندی فراهم میکند‪ .‬آن مجموعه منابع مادی یا‬
‫معنوی است که به یک فرد یا گروه اجازه مي دهد تا شبکه پایداری از‬
‫روابط کم و بیش نهادینه شده آشنایی و شناخت متقابل را در اختیار‬
‫داشته باشد (بوردیو‪.)1986،‬‬
‫• جیمز کلمن سرمایه اجتماعی را اینگونه تعریفکرده است‪:‬‬
‫مجموعه ای از منابع که در روابط خانواده و سازمان اجتماعی‬
‫محلی وجود دارند و برای رشد اجتماعی یا شناختی یک کودک یا‬
‫نوجوان مفید هستند‪ .‬این منابع برای افراد مختلف متفاوت اند و می‬
‫توانند امتیاز مهمی را برای توسعه سرمایه انسانی کودکان و جوانان‬
‫ایجاد کنند (کلمن‪.)1988 ،‬‬
‫• رابرت پوتنام با انتشار کتاب "بولینگ تنها" مفهوم سرمایه اجتماعی را‬
‫عمومی کرده و آن را به مرکز مباحثات علمی کشاند (فارل و‬
‫دیگران‪2003،‬؛ فیلد‪1384،‬؛ پوتنام‪.)1995 ،‬‬
‫• پوتنام سرمایه اجتماعی را بعنوان وسیله ای برای رسیدن به توسعه‬
‫سیاس ی و اجتماعی در سیستمهای مختلف سیاس ی میدانست‬
‫(رابتیوتچر‪2008 ،‬؛ الوانی و سید نقوی‪ .)1380 ،‬به عبارت دیگر‪،‬‬
‫پوتنام‪ ،‬این سرمایه را وجهی از ساختار اجتماعی و گرایشهای تسهیل‬
‫کننده همکاری و هماهنگی در جهت رسیدن به منافع مشترک قلمداد‬
‫می کند (پوتنام‪ .)1995 ،‬وی به تاس ی از دو توکویل و دروکیم‪ ،‬زندگی‬
‫انجمنی را بعنوان پایه رسیدن به دموکراس ی در نظر می گیرد(‬
‫پوتنام‪.)2000،‬‬
‫• پوتنام در تحقیقات اولیه خود سرمایه اجتماعی را اینگونه تعریف‬
‫کرده است‪:‬‬
‫• سرمایه اجتماعی ‪ . . .‬به ویژگیهایی از سازمان اجتماعی از جمله‬
‫اعتماد‪ ،‬هنجارها و شبکه ها اشاره دارد که قادرند کارایی جامعه را‬
‫با تسهیل کنش های تعاونی بهبود ببخشند (پوتنام‪.) 1993 ،‬‬
‫• پوتنام چندی بعد تعریف خود را تا حدودي تغيیر داد و در سال‬
‫‪ 1996‬منظور خود از سرمایه اجتماعی را به شکل زیر بیان کرد‪:‬‬
‫• منظور من از سرمایه اجتماعی آن دسته از ویژگی های زندگی‬
‫اجتماعی‪ ،‬شبکه ها‪ ،‬هنجارها و اعتماد است که مشارکت کنندگان‬
‫را قادر می سازد تا به شیوه ای موثرتر اهداف مشترک خود را‬
‫تعقیب نمایند (پوتنام‪.)1996 ،‬‬
‫• پوتنام در آخرین تعریفی که از سرمایه اجتماعی در سال ‪ 2000‬ارائه‬
‫کرد‪ ،‬تغییراتی به شرح زير در این عناصر ایجاد می کند‪.‬‬
‫ایده اصلی سرمایه اجتماعی این است که شبکه های اجتماعی‬
‫گروه ها تاثیر می‬
‫ارزشمند هستند‪ .‬تماس های اجتماعی بر کارایی افراد و‬
‫گذارند (پوتنام‪.)2000 ،‬‬
‫• پوتنام در اینجا اعتماد را به همراه كنش متقابل به عنوان یک جزء‬
‫ذاتی هنجارهایی که در نتیجه شبکه های اجتماعی به وجود می آیند‬
‫ارائه می کند و به این طریق‪ ،‬بجاي سه عنصر اصلی‪ ،‬از دو عنصر‬
‫اصلی يعني شبکه ها و هنجارها براي شرح سرمايه اجتماعي استفاده‬
‫می کند‬
‫• منظور از هنجارها در نظریه سرمایه اجتماعی «برداشت ها‪ ،‬قواعد و‬
‫رسوم غیر رسمی مشترک است که رفتارهای معینی را در اوضاع‬
‫مختلف تجویز‪ ،‬ممنوع یا تعدیل می کند» (پوتنام‪.)2000،‬‬
‫شبکه های اجتماعی مجازی‬
‫• شبکه ها افراد را قادر می سازند تا نمایه شخص ی خود را بصورت‬
‫عمومی یا نیمه عمومی بسازند‪ ،‬فهرستی از اعضا که در ارتباط با آنها‬
‫شریک خواهند بود ایجاد کنند و در بین نمایه های اعضا گردش کنند و‬
‫از تازه ترین اقدامات اعضا با خبر شوند (بوید و الیسون ‪ .)2007 ،‬به‬
‫این فهرست اصطالحا ‪ Friend List‬گفته می شود‪.‬‬
‫• شبکه های اجتماعی مجازی انواع مختلف دارند‪ .‬برخی از آنها بر پایه‬
‫عالیق شغلی شکل می گیرند (مانند ‪ ،)linkedin.com‬برخی دیگر بر‬
‫اساس روابط عاطفی (مانند ‪ )Frindster.Com‬و برخی نیز بر اساس‬
‫روابط بین دانشجویان (مانند ‪ )Facebook.com‬در اوایل کار خود‬
‫(الیسون و دیگران‪)2007 ،‬‬
‫• اولین شبکه اجتماعی مجازی با آدرس ‪ sixdegrees.com‬در‬
‫سال ‪ 1997‬آغاز به کار کرد (ساالوی و دیگران‪)2008 ،‬‬
‫• مرکز پژوهشهای کاربردی در کلرادو‪ ،‬در پژوهش ی در مورد شبکه های‬
‫اجتماعی مجازی به این نتیجه رسیده است که ‪ 2/85‬درصد از‬
‫مشارکت کنندگان در تحقیق از حداقل یک سایت شبکه اجتماعی‬
‫استفاده می کنند (ساالوی و دیگران‪)2008 ،‬‬
‫معرفی سایت فیسبوک‬
‫• فیسبوک در حال حاضر بیش از ‪ 900‬میلیون نفر عضو دارد که با‬
‫رشدی حدود ‪ 2‬درصد افزایش می یابند (کوهن‪ ،)2012،‬گفتنی است‬
‫تعداد اعضای فیسبوک در آگوست ‪ 2006‬تنها ‪ 100‬میلیون نفر بوده‬
‫است و طی این مدت رشد زیادی داشته است (فیسبوک‪.)2012،‬‬
‫• در سه ماهه منتهی به سپتامبر ‪ ،2012‬نزدیک به ‪ 44.6‬درصد از‬
‫کاربران اینترنت از سایت فیسبوک دیدن کرده اند (اطالعات سایت‬
‫فیسبوک‪.)2012 ،‬‬
‫• نتایج یک تحقیق در سال ‪ 2007‬نشان داد که کاربران معمولی در روز‬
‫حدود ‪ 20‬دقیقه وقت خود را در فیسبوک می گذرانند و دو سوم‬
‫کاربران نیز حداقل یک بار در روز وارد فیسبوک می شوند (کاسیدی‪،‬‬
‫‪.)2006‬‬
‫• والنزوئال و دیگران (‪ )2009‬پنج دلیل عمده به شرح زیر برشمرده اند‬
‫که فیسبوک را مستعد تولید سرمایه اجتماعی می کنند‪:‬‬
‫• اول اینکه فیسبوک به افراد کمک می کند تا هویت شخص ی خود را‬
‫بسازند‪ .‬فیسبوک این کار را از طریق فعال کردن کانالهای چندگانه‬
‫ای برای گرفتن بازخورد و پذیرشهای ضعیف (مانند زدن ‪)like‬‬
‫انجام می دهد‪.‬‬
‫• دوم‪ ،‬فیسبوک می تواند نیازهای اطالعاتی افراد را برطرف کند‪ ،‬که‬
‫این خود عنصر کلیدی ای در تقویت پیوندهای ضعیف و کنش‬
‫جمعی است‪.‬‬
‫• سوم‪ ،‬کاربران می توانند با وارد فیسبوک شدن به نیازهای مبتنی بر‬
‫تفریح و فراغت خود پاسخ گویند‪.‬‬
‫• والنزوئال و دیگران‪ ،‬انگیزه مشهودی که افراد را به عضویت در‬
‫شبکه های اجتماعی مجازی تشویق می کند‪ ،‬آنچه که مک کوئیل آن‬
‫را تحت عنوان نیاز به اتحاد و تعامل اجتماعی می نامد‪ ،‬می دانند‪.‬‬
‫• شناخته شدن توسط دیگران و دارا شدن احساس تعلق‪ ،‬پیدا‬
‫کردن پایه ای برای مباحثات و تعامالت اجتماعی‪ ،‬متصل شدن به‬
‫اعضای خانواده‪ ،‬دوستان و جامعه‪ ،‬مطلع شدن از شرایط دیگران‬
‫از جمله دالیلی هستند که افراد را به استفاده از شبکه های‬
‫اجتماعی مجازی ترغیب می کنند‪.‬‬
‫مشارکت سیاس ی‬
‫• به نظر راش (‪ )1384‬مشارکت سیاس ی‪ ،‬درگیر شدن فرد در سطوح مختلف فعالیت در‬
‫نظام سیاس ی از عدم درگیری (عدم مداخله) تا داشتن مقام رسمی را در بر مي گیرد‪.‬‬
‫• کاووس سید امامی توضیح می دهد که در رابطه با مشارکت سیاس ی چند نکته را باید‬
‫مد نظر داشت‪:‬‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫اول اینکه مشارکت سیاس ی اصوال نوعی کنش است و از این جهت عالقه به سیاست یا‬
‫پیگیری اخبار سیاس ی را نمی توان نوعی مشارکت سیاس ی به شمار آورد‪.‬‬
‫دوم اينكه‪ ،‬مشارکت سیاس ی محدود به شرکت در انتخابات یا برخی اشکال متعارف نمی شود‪.‬‬
‫سوم اینکه‪ ،‬منظور از مشارکت سیاس ی رفتار شهروندان و نه فعالیت سیاستمداران یا‬
‫مسئوالن حکومتی است و‬
‫چهارم اینکه‪ ،‬مشارکت سیاس ی عملی داوطلبانه است‪ ،‬حتی اگر فرد بشدت تحت تاثیر برخی‬
‫تلقین های ایدئولوژیکی یا باورهای مذهبی باشد (سید امامی‪)1386 ،‬‬
‫• ویجل‪ :‬مشارکت مستقیم‪ /‬مشارکت غیر مستقیم‬
‫مشارکت مدنی‬
‫• تاپیا و اورتیز (‪ )2010‬مشارکت مدنی را اعمال فردی و جمعی می‬
‫دانند که به منظور شناخت و حل مشکالت مربوط به نگرانیهای‬
‫عمومی صورت می گیرند‪.‬‬
‫• به اعتقاد من رفتار داوطلبانه شهروندان در امور جمعی را هنگامی‬
‫که مربوط به حوزه سیاست باشد ‪ ،‬باید تحت عنوان مشارکت‬
‫سیاس ی مطالعه کرد و اگر این اعمال مربوط به حوزه سیاست‬
‫نباشد آنگاه آنها را بايد کنش های مربوط به مشارکت مدنی به‬
‫حساب آورد‪ .‬به عنوان مثال شرکت در یک اجتماع سیاس ی‪،‬‬
‫شاخص مشارکت سیاس ی است اما اگر همین جمع برای جمع آوری‬
‫پول برای کمک به نیازمندان و یا برای بحث در مورد حل مشکالت‬
‫محله زندگی فرد باشد‪ ،‬آنگاه این مشارکت شاخص ی برای مشارکت‬
‫سرمایه اجتماعی و مشارکت مدنی‬
‫• اشنایدرمعتقد است که این دو مفهوم‪ ،‬عناصر مشترکی دارند که‬
‫برای کمک به اجتماع و رفع نیازهایش مهم اند‪ .‬اين عناصر عبارتند‬
‫از‪ :‬اعتماد‪ ،‬روابط بین افراد‪ ،‬هنجارها‪ ،‬ارزشها و نگرشهای فرهنگی؛‬
‫اما این دو مفهوم بگونه ای متفاوت از این عناصر بهره می گیرند‪.‬‬
‫اشنایدر تفاوت کلیدی بین این دو مفهوم را در این می داند که چه‬
‫کس ی از تالشها برای متحد کردن منابع اجتماع و نوع اعتماد بهره می‬
‫برد‪ .‬مفهوم مشارکت مدنی این فرض را در خودش گنجانیده که کل‬
‫اجتماع از این موارد نفع می برد در حالیکه مفهوم سرمایه اجتماعی‬
‫چنین فرض می کند که افراد عضو در شبکه از مواهب سرمایه‬
‫منتفع می شوند‪.‬‬
‫فرضیه های تحقیق‬
‫• فرضیه ‪ :1‬هرچه كاربران شبکه اجتماعی فیسبوک تحصیالت باالتري‬
‫داشته باشند‪ ،‬سرمایه اجتماعی باالتری را نیز از خود نشان مي‬
‫دهند‪.‬‬
‫• فرضیه ‪ :2‬بین جنسیت کاربران و سرمایه اجتماعی آنها در فیسبوک‬
‫رابطه همبستگي وجود دارد‪ .‬در اينجا منظور آن است كه جنس‬
‫افراد نوع و میزان سرمايه اجتماعي آنها را در شبكه فيس بوك تعيین‬
‫مي كند‪.‬‬
‫• فرضیه ‪ :3‬بین سن کاربران با سرمایه اجتماعی آنها در فیسبوک‬
‫رابطه همبستگي وجود دارد‪ .‬در اينجا منظور آن است كه سن افراد‬
‫نوع و میزان سرمايه اجتماعي آنها را در شبكه فيس بوك تعيین مي‬
‫• فرضیه ‪ :4‬افراد با سرمایه اجتماعی باالتر در شبکه اجتماعی مجازی‬
‫فیسبوک از مشارکت مدنی باالتری در دنیای واقعی برخوردارند‪.‬‬
‫• فرضیه ‪ :5‬افراد با سرمایه اجتماعی باالتر در شبکه اجتماعی مجازی‬
‫فیسبوک از تمایل باالتری برای مشارکت سیاس ی در دنیای واقعی‬
‫برخوردارند‪.‬‬
‫فصل سوم‬
‫روش شناس ی مطالعه سرمايه اجتماعي در شبكه فيس بوك و رابطه‬
‫آن با مشاركت سياس ي و مدني در دنیای واقعی‬
‫شاخص های سنجش سرمایه اجتماعی در دنیای‬
‫واقعی‬
‫• ون شایک و دیگران (همان) چهار شاخص اصلی براي سنجش‬
‫سرمایه اجتماعی را که پوتنام با ارجاع به کارهای پاکستون (‪)1999‬‬
‫و نک و کیفر (‪ )1997‬ترکیب کرده‪ ،‬معرفی می کنند‪ .‬این چهار‬
‫شاخص عبارتند از‪ )1 :‬اعتماد بین فردی‪ ،2 ،‬اعتماد نهادی‪)3 ،‬‬
‫مشارکت در جامعه مدنی (بصورت رسمی و غیر رسمی) و؛ ‪ )4‬نظر‬
‫پاسخگویان در مورد قابل اعتماد بودن خودشان‪ .‬وندی استون‬
‫(‪ )2001‬این شاخص ها را با دقت بیشتری توضیح داده است‪ .‬او‬
‫مولفه های سنجش سرمایه اجتماعی را به دو دسته ساختار روابط‬
‫اجتماعی (شبکه ها) و کیفیت روابط اجتماعی (هنجارها) به تاس ی از‬
‫آخرین تعریف پوتنام تقسیم بندي کرده است‪.‬‬
‫• شاخص های ارائه شده توسط ساندرا فرانک (‪)2005‬‬
‫سرمایه اجتماعی شخصی‬
‫مولفه های سرمایه اجتماعی که باید اندازه گیری شوند‪.‬‬
‫شبکه های بین شخصی‬
‫مشخصات ساختاری شبکه‬
‫ها‬
‫اندازه شبکه‬
‫تعداد اشخاصی که با یک فرد در روابط مختلف شریکند‬
‫تراکم شبکه‬
‫درجه اتصاالت داخلی بین اعضای شبکه‬
‫تنوع شبکه‬
‫همگونی وضعیت اجتماعی‪ -‬اقتصادی اعضای شبکه‬
‫بسامد تماس‬
‫تعداد و طول تماس ها بین اعضای شیکه‬
‫شدت تماس‬
‫قدرت و طبیعت یک رابطه برحسب مسائل عاطفی (شدید‪ -‬ضعیف)‬
‫نزدیکی فضایی اعضای شبکه‬
‫اعضای شبکه که بصورت معمول همدیگر را بصورت حضوری مالقات می کنند‬
‫حضور سرمایه‬
‫اجتماعی‬
‫بسیج شبکه ها‪ :‬شرایط دستیابی به منابع‬
‫وجود یا عدم وجود راه حل های جایگزین‪ ،‬احساس وابستگی‪ ،‬سختی ها برای درخواست کمک‪ ،‬ارزیابی‬
‫محدودیتهای موجود در ظرفیت شبکه برای کمک و غیره‪.‬‬
‫کارکرد سرمایه‬
‫اجتماعی‬
‫بسیج شبکه ها‪ :‬شکاف بین منابع مورد‬
‫انتظارات درباره منابع و حمایت های موجود (بصورت بالقوه) و حمایت ها و منابع دریافت شده‬
‫انتظار و دریافت شده‬
‫(بصورت بالفعل)‬
‫پویایی شبکه ها‬
‫شایستگی ارتباطی و شرایط یکپارچگی‬
‫اجتماعی‬
‫هنجارها و قواعد داخلی شبکه‬
‫مهارتهای ارتباطی و تاثیرات رویدادهای زندگی‬
‫هنجارها‪ :‬ابعاد اخالقی و فرهنگی رابطه ها (مانند اعتماد‪ ،‬تعلق‪ ،‬تحمل‪ ،‬انعطاف و غیره)‬
‫قواعد‪ :‬کنش متقابل‪ ،‬تشابه‪ ،‬برابری‪ ،‬انتقال پذیری‪.‬‬
‫• شاخص های ارائه شده توسط فرانک به دو دسته تقسیم می شوند‪:‬‬
‫شاخص هایی که در شبکه های اجتماعی مجازی نیز قابل استفاده اند و‬
‫شاخصهایی که اختصاص به دنیای واقعی دارند‪ .‬من برای تشخیص این‬
‫دو دسته از شاخصها و تشخیص نحوه عمل شاخص های دسته اول در‬
‫فیسبوک از روش مثلث بندی استفاده کرده ام‪.‬‬
‫• فن مثلث بندی بخش ی از فرآیند جمع آوری اطالعات است که در آن دو‬
‫یا چند روش یا منبع با هم تلفيق می شوند‪ .‬این شیوه ضرورتا یک شیوه‬
‫برای اعتبار بخش ی کیفی است (دالور‪ .)1390 ،‬همچنین مفهوم مثلث‬
‫بندی به کاربرد هر دو روش کیفی و کمی برای فهم کامل ماهیت یک‬
‫مساله پژوهش ی اشاره دارد (ویمر و دومینیک‪.)1384 ،‬‬
‫مراحل اجرای تحقیق‬
‫شرکت کنندگان در مشاهده مشارکتی نوع دوم‬
‫سال تولد‬
‫تحصیالت‬
‫نام‪ .‬حرف اول نام خانوادگی‬
‫‪ -1‬محمد‪.‬آ‬
‫‪1367‬‬
‫فوق لیسانس‬
‫‪ -2‬محمد‪.‬و‬
‫‪1365‬‬
‫دکترا‬
‫‪ -3‬روشنک‪.‬ر‬
‫‪1364‬‬
‫فوق لیسانس‬
‫‪ -4‬زهره‪.‬ش‬
‫‪1363‬‬
‫دکتری‬
‫‪ -5‬سروش‪.‬آ‬
‫‪1364‬‬
‫فوق لیسانس‬
‫‪ -6‬کوثر‪.‬آ‬
‫‪1365‬‬
‫لیسانس‬
‫‪ -7‬زهرا‪.‬چ‬
‫‪1365‬‬
‫فوق لیسانس‬
‫‪ -8‬آیدین‪.‬س‬
‫‪1370‬‬
‫لیسانس‬
‫‪ -9‬مهرناز‪.‬م‬
‫‪1367‬‬
‫لیسانس‬
‫‪ -10‬نفیسه‪.‬ه‬
‫‪1367‬‬
‫لیسانس‬
‫‪ -11‬سعیده‪.‬م‬
‫‪1363‬‬
‫لیسانس‬
‫‪ -12‬پدیده‪.‬ش‬
‫‪1364‬‬
‫لیسانس‬
‫‪ -13‬حسین‪.‬ب‬
‫‪1364‬‬
‫لیسانس‬
‫‪ -14‬حسین‪.‬ک‬
‫‪1362‬‬
‫فوق لیسانس‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫در مدت زمان‪ 10‬روز‪ 70 ،‬گزارش از فعالیتهای اعضای نمونه در‬
‫فیسبوک و‪ 140‬نمایه ذخیره شده اعضای نمونه گردآوری شد‪.‬‬
‫تدوین شاخص های مقدماتی‬
‫پخش پرسشنامه مرحله پیش آزمون بین ‪ 400‬کاربر فیس بوک و‬
‫برگشت ‪ 218‬پاسخ‬
‫تحلیل پاسخنامه ها با نرم افزار ‪SPSS‬‬
‫روش نمونه گیری‬
‫• روش نمونه گیری اين مطالعه از نوع گلوله برفی بوده و بر اساس در‬
‫دسترس (هدفمند) بودن نمونه ها انجام شده است‪ .‬ببی (‪ )1385‬این دو‬
‫روش را در زمره روشهای تصادفی غیر احتمالی دسته بندی کرده است‪ .‬در‬
‫روش هدفمند‪ ،‬اعضای نمونه با توجه به اهداف تحقیق انتخاب می‬
‫شوند و روش گلوله برفی نیز بدینصورت است که ابتدا تعدادی از‬
‫افرادي را مي یابيم که دارای ویژگی مورد نظر هستند و سپس از آنها‬
‫خواهیم خواست تا افراد دیگری که دارای آن ویژگی هستند به ما معرفی‬
‫کنند (همان)‪ .‬روش هدفمند از آنجا برای تعیین اعضای نمونه در این‬
‫تحقیق مناسب است که فهرست معتبری از دانشجویان ایرانی كه در‬
‫سایت فیسبوک عضو باشند در دست نیست و بنابراین نمی توان از روش‬
‫های احتمالی استفاده کرد‪ .‬روش تحقیق نیز پیمایش ی و از طریق بكارگیري‬
‫پرسشنامه آنالین انجام شده است‪.‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫جمعیت آماری‪ :‬دانشجویان دانشگاههای تهران‪ ،‬شهید بهشتی‪،‬‬
‫صنعتی شریف‪ ،‬صنعتی امیر کبیر‪ ،‬خواجه نصیر‪ ،‬عالمه طباطبایی‪،‬‬
‫علم و صنعت و تربیت مدرس بوده اند که در سایت فیسبوک‬
‫عضویت دارند‪.‬‬
‫تعداد کل دانشجویان این دانشگاه ها‪ 90200 :‬نفر‬
‫براساس نمونه گیری از جوامع ناپایدار حجم جمعیت آماری ‪2819‬‬
‫نفر بدست آمد‪.‬‬
‫حجم نمونه با استفاده از فرمول نمونه گیری از جوامع کالن‪2819 :‬‬
‫نفر‬
‫• پرسشنامه تحقیق با استفاده از سایت ‪ GoogleDocs‬طراحی و‬
‫جاگذاري شده و از تاریخ ‪ 28‬مهرماه سال ‪ 1390‬تا ‪ 1‬بهمن ماه‬
‫پرسشنامه برای اعضای جمعیت مورد مطالعه ارسال شد‪.‬‬
‫• تعدا پاسخ های دریافتی‪ 674 :‬پاسخ‬
‫فصل چهارم‬
‫یافته های تحقیق‬
‫یافته های روش مثلث بندی‪ :‬شاخص های سنجش‬
‫سرمایه اجتماعی در سایت فیسبوک‬
‫– اندازه و تنوع شبکه‬
‫– شبکه های محلی‪ /‬جهانی و باز‪ /‬بسته‬
‫– نزدیکی فضایی اعضای شبکه‬
‫– شرایط دستیابی به منابع‬
‫– شکاف بین منابع مورد انتظار و دریافت شده‬
‫– هنجارها و قواعد داخلی شبکه‬
‫– هنجارهای اعتماد‪ :‬اعتماد به دیگر کاربران‪ /‬اعتماد به خود شبکه‬
‫– هنجارهای کنش متقابل‬
‫آمار توصیفی شاخص های سرمایه اجتماعی در‬
‫فیسبوک( پرسشنامه مقدماتی)‬
‫متغیر‬
‫فراوانی‬
‫‪Min‬‬
‫‪Max‬‬
‫‪M‬‬
‫‪8‬‬
‫‪69000073‬‬
‫‪329066.30‬‬
‫‪73/4672981‬‬
‫شبکه های جهانی‪-‬ملی‬
‫‪218‬‬
‫‪1‬‬
‫‪9‬‬
‫‪76/8‬‬
‫‪49/2‬‬
‫باز‪-‬بسته بودن شبکه دوستان‬
‫‪218‬‬
‫‪2‬‬
‫‪11‬‬
‫‪44/6‬‬
‫‪73/2‬‬
‫باز‪ -‬بسته بودن شبکه حاصل از گروه ها و صفحه‬
‫‪218‬‬
‫‪0‬‬
‫‪20‬‬
‫‪8/0‬‬
‫‪69/1‬‬
‫‪SD‬‬
‫‪218‬‬
‫اندازه و تنوع شبکه‬
‫ها‬
‫سرمایه اجتماعی منفی (حذف) پسند‪،‬برچسب و ‪)...‬‬
‫‪218‬‬
‫‪0‬‬
‫‪469‬‬
‫‪32/19‬‬
‫‪24/45‬‬
‫تراکم شبکه‬
‫‪218‬‬
‫‪1‬‬
‫‪302‬‬
‫‪30/17‬‬
‫‪55/28‬‬
‫نزدیکی فضایی بین اعضا‬
‫‪218‬‬
‫‪2‬‬
‫‪361‬‬
‫‪30/53‬‬
‫‪50/50‬‬
‫شرایط دستیابی به منابع‬
‫‪218‬‬
‫‪2‬‬
‫‪14‬‬
‫‪83/5‬‬
‫‪87/2‬‬
‫شکاف منابع مورد انتظار و حاصل شده‬
‫‪218‬‬
‫‪1‬‬
‫‪8‬‬
‫‪54/3‬‬
‫‪02/2‬‬
‫هنجار و قواعد داخلی شبکه‬
‫‪218‬‬
‫‪3‬‬
‫‪21‬‬
‫‪35/12‬‬
‫‪49/4‬‬
‫اعتماد به دیگر کاربران‬
‫‪218‬‬
‫‪6‬‬
‫‪24‬‬
‫‪10/13‬‬
‫‪54/3‬‬
‫اعتماد به شبکه فیسبوک‬
‫‪218‬‬
‫‪3‬‬
‫‪20‬‬
‫‪39/9‬‬
‫‪49/3‬‬
‫هنجارهای کنش متقابل‬
‫‪218‬‬
‫‪4‬‬
‫‪8‬‬
‫‪33/6‬‬
‫‪06/1‬‬
‫‪156‬‬
‫‪69012936.98‬‬
‫‪666662.1354‬‬
‫‪01/4662096‬‬
‫سرمایه اجتماعی کل‬
‫‪218‬‬
‫نتیجه اول‪ :‬حذف شاخص اندازه و تنوع شبکه‬
‫• مقدار باالی این گویه موجب می شود که نتایج تحقیق‪ ،‬مورد اعتماد نباشد‪ .‬چرا که‬
‫اگر کاربری در گویه اندازه و تنوع شبکه‪ ،‬باالترین نمره ممکن را بدست آورد اما در گویه‬
‫های دیگر نمره های متوسطی داشته باشد‪ ،‬در نهایت نمره سرمایه اجتماعی اش از‬
‫کاربری که در همه گویه ها بجز این گویه نمره باالیی داشته است‪ ،‬بیشتر می شود و این‬
‫با چهارچوب نظری تحقیق تطابق ندارد‪.‬‬
‫• نتایج پیش آزمون نشان داد که تقریبا ‪ 25‬درصد افراد نمی دانند در چه تعداد گروه‬
‫عضویت دارند‪ .‬این درصد در مورد گویه تعداد اعضای گروه هایی که کاربر عضو‬
‫آنهاست ‪ 42.1‬درصد و در مورد گویه تعداد صفحه های پسند شده ‪ 37.2‬و در مورد‬
‫تعداد افرادی که صفحه های مورد پسند کاربر را پسند کرده اند به ‪ 43.2‬درصد می‬
‫رسد‪ .‬در تمام این گویه ها اکثریت پاسخ ها متعلق به کسانی است که از تعداد موارد‬
‫خواسته شده اطالع ندارند‪.‬‬
‫• پس از حذف شاخص ”اندازه و تنوع شبکه“از بین شاخص های سنجش سرمایه‬
‫اجتماعی‪ ،‬مجددا ضریب همبستگی پیرسون براي این دو محاسبه شد‪ .‬ضریب‬
‫همبستگی پیرسون در این مرحله ‪ -0.01‬با ‪ sig= 0.39‬بدست آمد كه نشان مي دهد‬
‫این میزان همبستگی از نظر آماری معنادار نمی باشد و بنابراین‪ ،‬این دو متغیر مستقل‬
‫می باشند و بر هم اثر علي ندارند‪.‬‬
‫آمار توصیفی شاخص های تشکیل دهنده سرمایه‬
‫اجتماعی در سایت فیسبوک‬
‫متغیر‬
‫‪Min‬‬
‫‪Max‬‬
‫‪M‬‬
‫‪SD‬‬
‫‪N‬‬
‫شبکه های جهانی‪ -‬ملی‬
‫‪674‬‬
‫‪3‬‬
‫‪15‬‬
‫‪76/8‬‬
‫‪49/2‬‬
‫باز‪-‬بسته بودن شبکه دوستان‬
‫‪674‬‬
‫‪2‬‬
‫‪19‬‬
‫‪17/7‬‬
‫‪98/2‬‬
‫باز‪ -‬بسته بودن شبکه حاصل از گروه ها و صفحه ها‬
‫‪674‬‬
‫‪0‬‬
‫‪25‬‬
‫‪78/0‬‬
‫‪50/2‬‬
‫سرمایه اجتماعی منفی(حذف پسند‪،‬برچسب و ‪)...‬‬
‫‪674‬‬
‫‪0‬‬
‫‪530‬‬
‫‪36/24‬‬
‫‪16/57‬‬
‫تراکم شبکه‬
‫‪674‬‬
‫‪0‬‬
‫‪356‬‬
‫‪73/26‬‬
‫‪67/35‬‬
‫نزدیکی فضایی بین اعضا‬
‫‪674‬‬
‫‪2‬‬
‫‪361‬‬
‫‪46/53‬‬
‫‪11/50‬‬
‫شرایط دستیابی به منابع‬
‫‪674‬‬
‫‪2‬‬
‫‪14‬‬
‫‪80/5‬‬
‫‪84/2‬‬
‫شکاف منابع مورد انتظار و حاصل شده‬
‫‪674‬‬
‫‪1‬‬
‫‪8‬‬
‫‪54/3‬‬
‫‪02/2‬‬
‫هنجار و قواعد داخلی شبکه‬
‫‪674‬‬
‫‪3‬‬
‫‪21‬‬
‫‪38/12‬‬
‫‪51/4‬‬
‫اعتماد به دیگر کاربران‬
‫‪674‬‬
‫‪6‬‬
‫‪24‬‬
‫‪10/13‬‬
‫‪54/3‬‬
‫اعتماد به شبکه فیسبوک‬
‫‪674‬‬
‫‪3‬‬
‫‪20‬‬
‫‪38/9‬‬
‫‪49/3‬‬
‫هنجارهای کنش متقابل‬
‫‪674‬‬
‫‪4‬‬
‫‪8‬‬
‫‪33/6‬‬
‫‪06/1‬‬
‫سرمایه اجتماعی کل‬
‫‪674‬‬
‫‪66‬‬
‫‪87/570‬‬
‫‪73/169‬‬
‫‪74/89‬‬
‫آمار توصیفی متغیرهای مشارکت سیاس ی و مدنی‬
‫فراوانی‬
‫حداقل‬
‫حداکثر‬
‫میانگین‬
‫انحراف استاندارد‬
‫متغیر‬
‫مشارکت سیاسی‬
‫‪674‬‬
‫‪9‬‬
‫‪74‬‬
‫‪36/25‬‬
‫‪64/15‬‬
‫مشارکت مدنی‬
‫‪674‬‬
‫‪5‬‬
‫‪37‬‬
‫‪31/13‬‬
‫‪48/7‬‬
‫آمار توصیفی گویه های تشکیل دهنده متغیر مشارکت‬
‫سیاس ی‬
‫‪N‬‬
‫میانگین‬
‫‪SD‬‬
‫گویه‬
‫هواداری از یک جناح خاص‬
‫‪674‬‬
‫‪4.77‬‬
‫‪3.03‬‬
‫تشویق دیگران به رای دادن به کاندیدایی خاص‬
‫‪674‬‬
‫‪4.6‬‬
‫‪3.1‬‬
‫شرکت در سخنرانی های سیاسی‬
‫‪674‬‬
‫‪3.33‬‬
‫‪2.7‬‬
‫مکاتبه با مقامات سیاسی‬
‫‪674‬‬
‫‪1.82‬‬
‫‪1.78‬‬
‫مالقات با مقامات سیاسی‬
‫‪674‬‬
‫‪2.12‬‬
‫‪1.98‬‬
‫عضویت در تشکلهای سیاسی دانشگاهی‬
‫‪674‬‬
‫‪2.25‬‬
‫‪2.31‬‬
‫فعالیت در ستاد انتخاباتی‬
‫‪674‬‬
‫‪2.41‬‬
‫‪2.55‬‬
‫همکاری نزدیک با یک حزب سیاسی‬
‫‪674‬‬
‫‪2.9‬‬
‫‪2.3‬‬
‫آمار توصیفی گویه های تشکیل دهنده متغیر‬
‫مشارکت مدنی‬
‫‪N‬‬
‫میانگین‬
‫‪SD‬‬
‫گویه‬
‫کار کردن داوطلبانه برای گروه های غیر سیاسی‬
‫‪647‬‬
‫‪2.71‬‬
‫‪2.35‬‬
‫صرف پول در امور خیریه‬
‫‪674‬‬
‫‪3.12‬‬
‫‪2.16‬‬
‫شرکت در جلسه ای برای صحبت در مورد مشکالت محله زندگی تان‬
‫‪674‬‬
‫‪1.97‬‬
‫‪1.71‬‬
‫خرید مارک یا برند خاصی بنا به دالیل اجتماعی‬
‫‪674‬‬
‫‪2.85‬‬
‫‪2.48‬‬
‫تحریم مارک یا برند خاصی بنا به دالیل اجتماعی‬
‫‪674‬‬
‫‪2.65‬‬
‫‪2.21‬‬
‫آزمون فرضیه ها‬
‫• فرضیه ‪ :1‬هرچه كاربران شبکه اجتماعی فیسبوک تحصیالت‬
‫باالتري داشته باشند‪ ،‬سرمایه اجتماعی باالتری را نیز از خود‬
‫نشان مي دهند‪.‬‬
‫•‬
‫با توجه به اینکه متغیر سرمایه اجتماعی دارای سطح اندازه گیری فاصلهای و متغیر تحصیالت دارای سطح‬
‫اندازه گیری اسمی می باشد‪ ،‬آزمون آماری مناسبی برای سنجش همبستگی بین این دو متغیر وجود ندارد‪ ،‬به‬
‫همین دلیل مجبور به کاهش سطح اندازه گیری داده های سرمایه اجتماعی به مقیاس اسمی هستیم‪ .‬مطابق‬
‫با دامنه ای که متغیر سرمایه اجتماعی دارد آن را به چهار سطح سرمایه اجتماعی خیلی کم‪ ،‬کم‪ ،‬زیاد و‬
‫سرمایه اجتماعی خیلی زیاد تقسیم بندی کرديم كه مشخصات دقیق مربوط به این متغیر در جدول زير ارائه‬
‫شده است‪.‬‬
‫دامنه نمرات‬
‫میزان سرمایه اجتماعی‬
‫سطح‬
‫سطح ‪1‬‬
‫پایینتر از ‪192‬‬
‫خیلی کم‬
‫سطح ‪2‬‬
‫‪319 -193‬‬
‫کم‬
‫سطح ‪3‬‬
‫‪446-320‬‬
‫زیاد‬
‫سطح ‪4‬‬
‫باالتر از ‪447‬‬
‫خیلی زیاد‬
‫توزیع فراوانی سطوح سرمایه اجتماعی‬
‫فراوانی‬
‫‪500‬‬
‫‪459‬‬
‫‪450‬‬
‫‪400‬‬
‫‪350‬‬
‫‪300‬‬
‫‪250‬‬
‫فراوانی‬
‫‪200‬‬
‫‪170‬‬
‫‪150‬‬
‫‪100‬‬
‫‪14‬‬
‫‪50‬‬
‫‪31‬‬
‫‪0‬‬
‫‪4‬‬
‫‪3‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫آماره خی ‪2‬‬
‫درجه آزادی‬
‫‪Sig‬‬
‫‪56/31‬‬
‫‪9‬‬
‫‪001/0‬‬
‫• مطابق با نتایج نشان داده شده در جدول باال مقدار آماره خی دو‬
‫برابر با ‪ 31.56‬است که در سطح کمتر از ‪ 001/0‬معنادار می باشد‪.‬‬
‫این نتایج نشان می دهد که بین دو متغیر سطح تحصیالت و سرمایه‬
‫اجتماعی همخوانی وجود دارد و بايد آزمونهاي ديگري را اجرا كنيم تا‬
‫رابطه علي بین دو متغیر مشخص تر شود‪ .‬اما همین ارقام نشان مي‬
‫دهد كه تحصيالت افراد در فيس بوك مي تواند میزان سرمايه‬
‫اجتماعي آنها را در شبكه فيس بوك افزايش دهد‪.‬‬
‫فرضیه ‪ :2‬بین جنسیت کاربران و سرمایه اجتماعی آنها‬
‫در فیسبوک رابطه وجود دارد‪.‬‬
‫خی ‪2‬‬
‫درجه آزادی‬
‫معناداری‬
‫‪14.37‬‬
‫‪3‬‬
‫‪001/0‬‬
‫• مقدار آماره خی ‪ 2‬برابر ‪ 14.37‬می باشد که در سطح ‪ 0.001‬معنا دار‬
‫است‪ .‬بدین ترتیب فرضیه دوم تحقیق نیز تایید می شود‪ .‬به عبارت‬
‫ديگر‪ ،‬جنسیت کاربران در میزان سرمایه اجتماعی آنها در فیسبوک‬
‫اثر گذار است اما نحوه این اثر گذاری مشخص نیست و برای‬
‫مشخص شدن آن الزم است تحقیقات بیشتری انجام پذیرد‪.‬‬
‫فرضیه ‪ :3‬بین سن کاربران با سرمایه اجتماعی آنها در‬
‫فیسبوک رابطه وجود دارد‪.‬‬
‫متغیرها‬
‫نوع همبستگی‬
‫میزان همبستگی‬
‫مجذور‪)R2(R‬‬
‫جهت همبستگی‬
‫سطح معنی داری‬
‫سرررمایه اجتمرراعی‬
‫با سن‬
‫پیرسون‬
‫‪027/0‬‬
‫‪0/ 00072‬‬
‫‪-‬‬
‫‪482/0‬‬
‫فرضیه ‪ :4‬افراد با سرمایه اجتماعی باالتر در شبکه‬
‫اجتماعی مجازی فیسبوک از مشارکت مدنی باالتری در‬
‫دنیای واقعی برخوردارند‪.‬‬
‫متغیرها‬
‫نوع همبستگی‬
‫میزان همبستگی‬
‫مجذور‪)R2(R‬‬
‫جهت همبستگی‬
‫سطح معنی داری‬
‫سررررررررمایه اجتمررررررراعی برررررررا‬
‫مشارکت مدنی‬
‫پیرسون‬
‫‪30/0‬‬
‫‪0/ 09‬‬
‫مثبت‬
‫‪001/0‬‬
‫فرضیه ‪ :5‬افراد با سرمایه اجتماعی باالتر در‬
‫شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک از تمایل باالتری‬
‫برای مشارکت سیاس ی در دنیای واقعی‬
‫برخوردارند‪.‬‬
‫متغیرها‬
‫سرمایه اجتماعی با‬
‫مشارکت سیاسی‬
‫نوع همبستگی‬
‫پیرسون‬
‫میزان همبستگی‬
‫‪31/0‬‬
‫مجذور ‪)R2(R‬‬
‫‪10/0‬‬
‫جهت همبستگی‬
‫مثبت‬
‫سطح معنی داری‬
‫‪001/0‬‬
‫• مرور تمامی همبستگی های بین مولفه های تشکیل دهنده سرمایه‬
‫اجتماعی در سایت فیس بوک با متغیر سرمایه اجتماعی در سایت‬
‫فیس بوک نشان می دهد که نزدیکی فضایی اعضای شبکه قویترین‬
‫همبستگی را با سرمایه اجتماعی در سایت فیس بوک دارد و سرمایه‬
‫اجتماعی منفی در رتبه بعدی قرار می گیرد‪.‬‬
‫خالصه مدل پیش بینی مشارکت سیاس ی براساس‬
‫مولفه های سرمایه اجتماعی‬
‫‪SS‬‬
‫‪df‬‬
‫‪MS‬‬
‫‪F‬‬
‫‪Sig‬‬
‫‪R‬‬
‫‪R2‬‬
‫رگرسیون‬
‫‪68/20702‬‬
‫‪12‬‬
‫‪22/1725‬‬
‫‪93/7‬‬
‫‪001/0‬‬
‫‪36/0‬‬
‫‪13/0‬‬
‫باقیمانده‬
‫‪01/143244‬‬
‫‪661‬‬
‫‪62/217‬‬
‫کل‬
‫‪48/164552‬‬
‫‪673‬‬
‫ضرایب استاندارد مربوط به مولفه های سرمایه‬
‫اجتماعی‬
‫پیش بین‬
‫‪B‬‬
‫‪βEta‬‬
‫‪T‬‬
‫‪Sig‬‬
‫جهانی‪ /‬ملی بودن شبکه ها‬
‫‪45/0‬‬
‫‪07/0‬‬
‫‪79/1‬‬
‫‪07/0‬‬
‫باز‪-‬بسته بودن شبکه دوستان‬
‫‪83/0‬‬
‫‪16/0‬‬
‫‪22/4‬‬
‫‪001/0‬‬
‫باز‪/‬بسته بودن شبکه حاصل از صفحه ها و گروه ها‬
‫‪57/0‬‬
‫‪09/0‬‬
‫‪40/2‬‬
‫‪05/0‬‬
‫سرمایه اجتماعی منفی‬
‫‪03/0‬‬
‫‪07/0‬‬
‫‪65/1‬‬
‫‪09/0‬‬
‫تراکم شبکه‬
‫‪03/0‬‬
‫‪10/0‬‬
‫‪49/2‬‬
‫‪05/0‬‬
‫نزدیکی فضایی اعضای شبکه‬
‫‪02/0‬‬
‫‪07/0‬‬
‫‪59/1‬‬
‫‪11/0‬‬
‫دسترسی به منابع‬
‫‪59/0‬‬
‫‪11/0‬‬
‫‪34/2‬‬
‫‪05/0‬‬
‫شکاف بین منابع‬
‫‪40/0‬‬
‫‪06/0‬‬
‫‪21/1‬‬
‫‪22/0‬‬
‫رعایت هنجارها و قواعد شبکه‬
‫‪23/0‬‬
‫‪07/0‬‬
‫‪60/1‬‬
‫‪11/0‬‬
‫اعتماد به دوستان‬
‫‪08/0‬‬
‫‪02/0‬‬
‫‪45/0‬‬
‫‪65/0‬‬
‫اعتماد نهادی‪ /‬مدنی‬
‫‪13/0‬‬
‫‪03/0‬‬
‫‪80/0‬‬
‫‪43/0‬‬
‫هنجارهای کنش متقابل‬
‫‪55/0‬‬
‫‪04/0‬‬
‫‪99/0‬‬
‫‪32/0‬‬
‫• توجه به نتایج تحقیق نشان می دهد بین مولفه های سرمایه اجتماعی و‬
‫مشارکت سیاس ی رابطه چندگانه وجود دارد‪ .‬مجذور ‪R‬که نشان دهنده‬
‫همپوشانی واریانس هاست‪ ،‬نشان می دهد که در مجموع ‪ 13‬درصد از‬
‫واریانس متغیر مشارکت سیاس ی توسط چهار شاخص سرمایه اجتماعی‬
‫تبیین می شود (جدول ‪ 4-52‬و جدول ‪ .)4-53‬همچنین جدول ضرایب بتا‬
‫(‪ )Beta‬که نقش جزئی هریک از مولفه ها را نشان می دهد‪ ،‬حکایت از‬
‫این دارد که از بین مولفههای سرمایه اجتماعی باز‪ /‬بسته بودن شبکه‬
‫دوستان (‪ ،)p>01/0 ،t=22/4‬باز‪/‬بسته بودن شبکه حاصل از گروه ها‬
‫و صفحه ها (‪ ،)p>05/0 ،t=40/2‬تراکم شبکه (‪ )p>05/0 ،t=49/2‬و‬
‫شرایط دستیابی به منابع (‪ )p>05/0 ،t=34/2‬دارای نقش معناداری در‬
‫تبيین واریانس مشارکت سیاس ی دارند و مولفه های دیگر که رابطه ی‬
‫معناداری با سرمایه اجتماعی داشتند‪ ،‬علیرغم داشتن همبستگی نقش‬
‫تبیینی ندارند‪.‬‬
‫خالصه مدل پیش بینی مشارکت مدنی براساس مولفه‬
‫های سرمایه اجتماعی‬
‫‪SS‬‬
‫‪df‬‬
‫‪MS‬‬
‫‪F‬‬
‫‪Sig‬‬
‫‪R‬‬
‫‪R2‬‬
‫رگرسیون‬
‫‪11/7014‬‬
‫‪12‬‬
‫‪51/584‬‬
‫‪61/12‬‬
‫‪001/0‬‬
‫‪43/0‬‬
‫‪19/0‬‬
‫باقیمانده‬
‫‪08/30636‬‬
‫‪661‬‬
‫‪35/46‬‬
‫کل‬
‫‪19/37650‬‬
‫‪673‬‬
‫ضرایب استاندارد مربوط مولفه های سرمایه‬
‫اجتماعی‬
‫پیش بین‬
‫‪B‬‬
‫‪βeta‬‬
‫جهانی‪ /‬ملی بودن شبکه ها‬
‫‪-02/0‬‬
‫‪-004/0‬‬
‫‪-16/0‬‬
‫باز‪-‬بسته بودن شبکه دوستان‬
‫‪35/0‬‬
‫‪14/0‬‬
‫‪82/3‬‬
‫‪01/0‬‬
‫باز‪/‬بسته بودن شبکه گروه ها و صفحه ها‬
‫‪-02/0‬‬
‫‪-007/0‬‬
‫‪-19/0‬‬
‫‪85/0‬‬
‫سرمایه اجتماعی منفی‬
‫‪02/0‬‬
‫‪04/0‬‬
‫‪93/0‬‬
‫‪35/0‬‬
‫تراکم شبکه‬
‫‪02/0‬‬
‫‪01/0‬‬
‫‪11/0‬‬
‫‪06/0‬‬
‫‪24/3‬‬
‫‪56/1‬‬
‫‪01/0‬‬
‫‪12/0‬‬
‫‪26/0‬‬
‫‪59/0‬‬
‫‪27/0‬‬
‫‪10/0‬‬
‫‪16/0‬‬
‫‪16/0‬‬
‫‪25/2‬‬
‫‪77/3‬‬
‫‪08/4‬‬
‫‪05/0‬‬
‫‪01/0‬‬
‫‪01/0‬‬
‫‪02/0‬‬
‫‪28/0‬‬
‫‪84/0‬‬
‫‪01/0‬‬
‫‪13/0‬‬
‫‪12/0‬‬
‫‪20/0‬‬
‫‪50/3‬‬
‫‪25/3‬‬
‫‪84/0‬‬
‫‪01/0‬‬
‫‪01/0‬‬
‫نزدیکی فضایی اعضای شبکه‬
‫دسترسی به منابع‬
‫شکاف بین منابع‬
‫رعایت هنجارها و قواعد داخلی شبکه‬
‫اعتماد به دوستان‬
‫اعتماد نهادی‪ /‬مدنی‬
‫هنجارهای اعتماد متقابل‬
‫‪t‬‬
‫‪Sig‬‬
‫‪87/0‬‬
‫• با توجه به یافته های تحقیق‪ ،‬می بینیم که بین مولفه های سرمایه‬
‫اجتماعی و مشارکت مدنی رابطه چندگانه وجود دارد‪ .‬مجذور ‪R‬که‬
‫نشان دهنده همپوشانی واریانس هاست‪ ،‬نشان می دهد که در مجموع‬
‫‪ 19‬درصد از واریانس متغیر مشارکت مدنی توسط مولفه سرمایه‬
‫اجتماعی تبیین می شود‪ .‬همچنین جدول ضرایب بتا (‪ )Beta‬که نقش‬
‫جزئی هریک از مولفه ها را نشان می دهد‪ ،‬حکایت از این دارد که از بین‬
‫مولفه های تشکیل دهنده سرمایه اجتماعی در سایت فیسبوک؛ باز‪/‬‬
‫بسته بودن شبکه دوستان (‪ ،)p>01/0 ،t=82/3‬تراکم شبکه (‪،t=24/3‬‬
‫‪ ، p>01/0‬شرایط دستیابی به منابع (‪ ،)p>05/0 ،t=25/2‬شکاف بین‬
‫منابع موجود و مورد انتظار (‪ ،)p>01/0 ،t=77/3‬رعایت هنجارها و‬
‫قواعد (‪ ،)p>01/0 ،t=08/4‬اعتماد نهادی‪ /‬مدنی (‪ )p>01/0 ،t=50/3‬و‬
‫هنجارهای کنش متقابل(‪ )p>01/0 ،t=25/3‬دارای نقش معناداری در‬
‫تبیین واریانس مشارکت مدنی می باشند (جدول شماره ‪ )4-67‬و شاخص‬
‫های دیگر که رابطه ی معناداری با سرمایه اجتماعی داشتند علیرغم‬
‫داشتن همبستگی نقش تبیینی نداشته و سهم آنها در قالب این مولفه ها‬
‫فصل پنجم‬
‫نتیجه گیری‬
‫نکات مورد توجه درباره استفاده از این تحقیق‬
‫• نکته اول به این مساله مربوط می شود که سایت فیسبوک در طول زمان دچار تغییر‬
‫می شود‪ .‬به عنوان مثال یکی از تغییراتی که از زمان اجرای این تحقیق تاکنون در سایت‬
‫فیسبوک رخ داده است‪ ،‬ایجاد خط زمان می باشد و همچنین ایجاد امکان تعیین‬
‫کاربرانی که مطالب کاربر دیگر را می توانند مشاهده نمایند‪ .‬بنابراین الزم است که پس‬
‫از ایجاد تغییرات در سایت فیسبوک شاخص های ارائه شده در این پایان نامه مورد‬
‫بازبینی قرار گرفته و روزآمد شوند‪ ،‬چرا که ممکن است با ایجاد چنین تغییراتی برخی از‬
‫شاخص های ارائه شده کاربرد خود را از دست بدهند و همچنین تعدادی شاخص دیگر‬
‫به این شاخص ها اضافه شوند‪.‬‬
‫• در حال حاضر‪ ،‬فیسبوک به عنوان دومین سایت از نظر تعداد بازدیدکننده در جهان‬
‫است‪ ،‬و مهمترین شبکه اجتماعی مجازی محسوب می شود‪ .‬عالوه بر این پس از‬
‫گسترش فیسبوک در سرتاسر جهان‪ ،‬این سایت به استانداردی برای دیگر سایت های‬
‫شبکه اجتماعی مجازی تبدیل شده است (همپتون‪ .)2011 ،‬بنا به این دالیل و با توجه‬
‫به توضیحات ارائه شده در فصل دوم من سایت فیسبوک را به عنوان بافتار تحقیق‬
‫انتخاب کردم‪ .‬اما نکته ای که در اینجا باید مورد توجه قرار بگیرد این است که‬
‫شاخص های ارائه شده برای سنجش سرمایه اجتماعی در سایت فیسبوک می تواند‬
‫برای دیگر سایت های شبکه اجتماعی مجازی نیز با جرح و تعدیل های الزم مورد‬
‫استفاده قرار بگیرد‪.‬‬
‫• الف‪ -‬سرمایه اجتماعی در سایت فیسبوک با سرمایه اجتماعی در‬
‫دنیای واقعی تفاوت دارد‪.‬‬
‫• ب‪ -‬سرمایه اجتماعی اعضای نمونه در سایت فیسبوک پایین‬
‫است‪.‬‬
‫ج‪ -‬ویژگی های سرمایه اجتماعی کاربران ایرانی در‬
‫فیسبوک‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫کاربران ایرانی پیش از آنکه خود تولید کننده مطلب باشند‪ ،‬مطالب یکدیگر را پسند می کنند‪ .‬گذاشتن نظر‬
‫در رتبه بعدی قرار دارد‪ .‬بطور کلی می توان کنش های کاربران ایرانی در این سایت را به ترتیب بر اساس‬
‫میانگین نمره ‪ 10‬گویه زیر نشان داد‪ .‬اعداد درون پرانتز‪ ،‬میانگین گویه هستند‪:‬‬
‫پسند کردن (‪)8.40‬‬
‫نظر گذاشتن (‪)4.12‬‬
‫اشتراک گذاشتن (‪)3.61‬‬
‫دعوت شدن به رویداد (‪)3.48‬‬
‫ارسال درخواست دوستی (‪)2.32‬‬
‫دریافت پیام شخص ی (‪)2.28‬‬
‫ارسال پیام شخص ی (‪)1.76‬‬
‫برچسب زدن (‪)1.23‬‬
‫دریافت درخواست دوستی (‪)0.52‬‬
‫ایجاد رویداد (‪)0.37‬‬
‫• اکثر کاربران از اسم (‪95.1‬درصد) و عکس (‪92.9‬درصد) واقعی خود‬
‫در سایت فیسبوک استفاده می کنند‪.‬‬
‫• کاربران اطالعات شخص ی خود را بیشتر از عکس ها و فیلم های‬
‫خود در سایت قرار می دهند‪ .‬آنها خیلی کم فیلم های خود را در‬
‫فیسبوک قرار می دهند‪ .‬منظور از اطالعات شخص ی اطالعاتی است‬
‫که خود سایت فیسبوک برای تکمیل نمایه شخص درخواست می‬
‫کند و پاسخ به آنها اختیاری است‪.‬‬
‫• کاربران ایرانی فیسبوک به یکدیگر بیشتر از خود سایت فیسبوک‬
‫اعتماد دارند‪.‬‬
‫• کاربران در پذیرش درخواست دوستی کاربرانی که نمی شناسند‪،‬‬
‫محتاطانه عمل می کنند (میانگین این گویه در طیف لیکرت با ‪7‬‬
‫درجه ‪ 2.19‬با انحراف معیار ‪ 1.48‬می باشد)‪ .‬آنها در این مورد با‬
‫توجه به اطالعاتی تصمیم می گیرند که از شخص بدست می آورند‪.‬‬
‫مثال آنها اغلب به درخواست دوستی کاربرانی که با آنها بیشتر از ‪5‬‬
‫دوست مشترک دارند پاسخ مثبت می دهند‪ .‬همچنین داشتن عکس‬
‫در نمایه‪ ،‬عامل دیگری است که موجب می شود احتمال پذیرش‬
‫درخواست دوستی بیشتر شود‪.‬‬
‫• واکنش کاربران در برابر نظرات ناخوشایند دیگر کاربران‪ ،‬اغلب غیر‬
‫مستقیم‪ ،‬با تاخیر و غیر تالفی جویانه است‪.‬‬
‫پیشنهاد برای پژوهش های بیشتر‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫انجام پژوهش های بیشتر و گسترده تر برای مشخص شدن سرمایه اجتماعی‬
‫تولید شده در اینترنت‪.‬‬
‫انجام پژوهش های بیشتر برای تعمیم الگوی ارائه شده در این پایان نامه به سایر‬
‫سایت های شبکه اجتماعی‪.‬‬
‫استفاده از الگوی ارائه شده برای سنجش سرمایه اجتماعی گروه های مختلف‬
‫قومی‪ ،‬بین املللی و ‪ ...‬در سایت فیسبوک‪.‬‬
‫انجام پژوهش های بیشتر برای مشخص شدن دالیل پایین بودن سرمایه اجتماعی‬
‫کاربران ایرانی در سایت فیسبوک‪.‬‬
‫ارائه الگوهایی برای سنجش مشارکت مدنی و سیاس ی در فضای مجازی‪.‬‬
‫انجام پژوهش های بیشتر برای مشخص ساختن متغیرهای موثر بر سرمایه‬
‫اجتماعی کاربران در سایت فیسبوک‪.‬‬
‫حکایت همچنان باقی است ‪. . .‬‬