Transcript BA*IMSIZ DENET*M DERS* 7.BÖLÜM DENET*MDE ÖRNEKLEME

HAZIRLAYAN:
DANIŞMAN :
Esra Küpeli
Yeşim Yeşilyurt
Mehmet Körpi
 1.1 Denetimde Örneklemenin Niteliği Ve Amacı:
 Denetim
programlarını oluşturmanın önemli bir
sorunu,kontrol testlerinin ve maddi doğruluk testlerinin ne
zaman yapılacağına ve hangi denetim prosedürlerinin
seçileceğine karar verilmesinden sonra,bu testlerin
büyüklüklerini belirlemektir.Başka bir deyişle kanıtların
tamamını
toplamak yerine,kanıtların kaç tanesinin
toplanacağına ve hangilerinin toplanacağına karar vererek
,denetim programlarını oluşturmak gerekir.
 Denetimde örnekleme,bir hesap kalanının veya işlem
grubunun bazı niteliklerini değerlemek amacıyla bir
hesap kalanı veya işlem grubundaki kalemlerin
%100’ünden daha azına bir denetim prosedürünün
uygulanması olarak tanımlanır.
 Ancak,denetimde
örnekleme,kontrol testlerini ve
maddi doğruluk testlerini yürütmede kullanılabilen
tüm denetim
prosedürlerine eşit
olarak
uygulanamaz.Örneğin,kayıt sistemini ileriye ve geriye
doğru izleme,doğrulama prosedürlerinde örnekleme
çok kullanılmasına rağmen soru sorma,gözlem ve
analitik prosedürlerde genellikle kullanılmaz.
 Denetçinin,kanıtları
oluşturan ana kütleden bir
örneklem (sample) seçmesi ve örneklemin test
edilmesi ve değerlenmesiyle ulaşılan sonucun ana
kütleye genelleştirilmesine ‘’örnekleme’’ adı verilir.
 Denetimde
belirsizlikler,denetim
riski
olarak
görülür.Denetçinin amacı,denetim riskinin oldukça
düşük düzeyde tutulmasını sağlayacak yeterli desteği
bulmaktır.Denetimde örnekleme,denetim riskinin iki
unsuru olan kontrol riski ve bulgu riski ile ilgilidir.
 Kontrol testlerinde örnekleme,denetçinin
kontrol
riskini değerlemesiyle doğrudan ilgili
bilgileri
sağlar.Maddi doğruluk testlerinde örnekleme ise,bulgu
riskini ölçmede ve kontrol etmede denetçiye yardımcı
olur.
 Örneklem
kullanılarak bir denetim prosedürü
uygulandığında ,belirsizlikler ;
 1)örneklemin
kullanılmasıyla
doğrudan
ilgili
faktörlerden doğabilir (örnekleme riski) veya
 2)örnekleme
ile
ilgili
olmayan
faktörlerden
doğabilir(örnekleme dışı risk)
 Örnekleme riski;uygun şekilde çekilen bir örneklemin
ana kütleyi temsil etmemesi olasılığıdır.
 Başka bir deyişle denetçinin örneklemi temel alarak iç
kontrol prosedürleri,işlem grupları ve hesap
kalanlarına ilişkin vardığı sonuçlar,ana kütlenin
tamamının incelenmesinden elde edilecek
sonuçlardan farklı olabilir(örnekleme
hatası).Denetçi,kontrol testlerini v maddi doğruluk
testlerini yürütmede,aşağıdaki örnekleme riski türleri
ile karşılaşılabilir:

 A)İç kontrole gerektiğinden fazla güvenme riski:İç
kontrol prosedürlerinin gerçekte işleyiş etkinliği,
planlanmış kontrol riski (güvenirlik) düzeyini
desteklemediği halde ; örneklemi temel alarak
saptanan kontrol riski düzeyinin,planlanmış kontrol
riski düzeyini desteklemesi riskidir.
 B)İç Kontrole Gerektiğinde Az Güvenme Riski:İç
kontrol
prosedürlerinin
gerçekte
işleyiş
etkinliği,planlanmış
kontrol
riski
düzeyini
desteklediği halde;örneklemi temel alarak saptanan
kontrol riski düzeyinin,planlanmış
kontrol riski
düzeyini desteklememesi gerekir.
 A)Yanlış Kabul Riski:Kaydedilmiş hesap kalanı önemli
derecede yanlış olduğu halde ; örneklemin , bu kalanın
önemli
derecede
yanlış
olmadığı
sonucunu
desteklemesidir.
 B)Yanlış Red Riski:Kaydedilmiş hesap kalanı önemli
derecede yanlış olmadığı halde ; örneklemin , bu
kalanın önemli derecede yanlış olduğu sonucunu
desteklemesidir.
 Denetçi bir örneklemin yerine ana
kütlenin her
birimine denetim prosedürlerini
uyguluyorsa,
örnekleme riski söz konusu olmayacaktır. Örnekleme
dışı risk, ana kütlenin tamamı incelense bile ortaya
çıkabilen bir risktir.
 Bu risk denetçinin incelediği belgelerdeki hataları
bulamada başarısız olması,belirli bir denetim amacına
uygun olmayan denetim prosedürlerini kullanması
veya bir örneklemenin sonuçlarını yanlış yorumlaması
gibi insan hatalarından doğar.
 Genel kabul görmüş denetim standartlarına uygun
olarak
denetim
testlerini
yürütmede,denetçi
istatistiksel
ve istatistiksel olmayan örnekleme
yöntemlerinin
birini
veya
her
ikisini
de
kullanabilir.Her iki örnekleme yaklaşımı da
örneklemeyi planlamada,yürütmede
ve sonuçları
değerlemede
denetçinin
mesleki yargısını
kullanmasını gerektirir.
 İstatistiksel olmayan örneklemede;denetçi tamamen
öznel kriterleri ve kendi deneyimini temel alarak
örneklem büyüklüğünü belirler ve örneklem
sonuçlarını değerler.
 İstatistiksel örneklemede;ana kütlenin her biriminin
örnekleme girme şansı vardır.İstatistiksel olmayan
örneklemede ise denetçi , hangi kalemleri seçeceğine
kendisi karar verir.
 İSTATİSTİKSEL ÖRNEKLEME MODELLERİ:
 Denetçiler bir ana kütlenin birçok farklı özellikleri
hakkında bilgi elde etmede örnekleme yoluna
başvururlar.Bu özellikler ana kütlenin nitelikleri ve
nicelikleri olarak ikiye ayrılır:
 İstatistiksel örnekleme kullanıldığında,bu örnekleme
modelleri’’nitelik
örneklemesi’’
ve
‘’nicelik
örneklemesi’’olarak ikiye ayrılır.
 KONTROL TESTLERİNDE İSTTİSTİKSEL NİTELİK
ÖRNEKLEMESİ:
 Nitelik örneklemesi,bir ana kütledeki seçilen bir
özelliği içeren birimlerin oranını tahmin etmek için
kullanılan istatistiksel bir yöntemdir.Gerçekleşme
oranı,hata oranı ve sapma oranı adı verilen bu
oran,belirli bir özelliği içeren birimlerin sayısının ana
kütledeki birimlerin sayısına oranıdır.
 Kontrol Testleri İçin İstatistiksel Örnekleme








Planında Aşağıdaki Adımlar Yer Alır:
1)Denetim testlerinin amaçlarını belirleme,
2)Nitelikleri ve sapma durumlarını tanımlama,
3)Ana kütleyi tanımlama,
4)Örnekleme birimini tanımlama,
5)Örneklem büyüklüğünü belirleme,
6)Örneklem seçim yöntemini tanımlama,
7)Denetim prosedürlerini yürütme,
8)Örneklem sonuçlarını değerleme.
 Kontrol
testlerinin genel amacı , iç kontrol
prosedürlerinin tasarımının ve işleyişinin etkinliğini
değerlemektir.Bir işlem grubuna ilişkin kontrol
prosedürlerinin etkinliğini değerlemek için,birden
fazla nitelik örneklemesi planı yapılabilir.
 Örneğin;satış işlemlerinde,gerçeklik amacına ilişkin
kontrol riskini etkileyen kontrol prosedürlerinin test
edilmesi için bir plan hazırlanabilir.
 Denetçi,iç kontrol sistemi bilgisini alarak,test edilecek
nitelikleri tanımlayabilmelidir.’’Nitelik’’ bir denetim
amacına ilişkin kontrol riskini azaltmak için gerekli
kontrol prosedürlerinin her biri için belirlenmelidir.
 Aşağıda satış işlemlerine ilişkin kontrol testleri ile
ilgili denetim programında yer alan bazı denetim
prosedürleri verilmiştir:
 1)Ticari alacak hesaplarını kaydeden personelin
görevlerinin , nakit işlemleriyle ilgili personelin
görevlerinden ayrı olup olmadığını gözlemle.
 2)Satış
yetkisinin satış fişi düzenleyen personel
tarafından kullanılıp kullanılmadığını incele.
 3)Kredili satışlarla ilgili satış fişlerinin,finansman
bölümü yetkili personeli tarafından kredi onayının
yapılmış olup olmadığını incele.
 4)Satış fişinin,müşterinin sipariş fişiyle malın
türü,miktarı ve fiyatı bakımından uyumlu olup
olmadığını incele.
 5)Satış faturalarının kopyalarının sevk irsaliyesiyle
uyumlu olup olmadığını incele.
 Kontrol testlerinde ana kütle, işlem gruplarının her
birinde denetçinin genelleştirmek istediği veri
yığınıdır.Denetçi, istenilen verileri kapsayacak şekilde
ana kütleyi tanımlayabilir.Fakat,denetçi tanımladığı
ana kütlenin bütününden rassal olarak örnekleme
seçmelidir.Denetçi sadece örneklem seçtiği ana kütle
hakkında genelleştirme yapabilir.Örneğin;kaydedilmiş
nakit girişlerinin test edilmesinde denetçi bir aylık
işlemlerden değil bir yılın nakit girişlerini ana kütle
olarak tanımlar.
 Denetim testlerinin amaçları
göz önüne alınarak
tanımlanan ana kütle ve planlanan denetim
prosedürleri
uygun
örneklem
birimini
belirler.Örneklem birimi ana kütle içindeki bir
unsurdur.Örneklem birimi bir belge,bir belgedeki bir
satır,bir yevmiye maddesi veya bilgisayar dosyasındaki
bir kayıt olabilir.
 Örneklem




büyüklüğünü
belirleyen
şunlardır:
A)İç kontrole gereğinden fazla güvenme riski,
B)Kabul edilebilir sapma oranı
C)Beklenen ana kütle sapma oranı
D)Ana kütlenin büyüklüğü
etkenler
 Daha
önce açıklandığı gibi,örnekleme
riskinin iki türlü kontrol testleriyle
ilgilidir:iç kontrole gereğinden az güvenme
riski ise denetimin verimliliğiyle ilgilidir;iç
kontrole gereğinden fazla güvenme riski ise
denetimin etkinliğiyle ilgilidir.
 Kabul edilebilir sapma oranını;denetçinin planlandığı
kontrol riski düzeyini kabul etmesi için,bir kontrol
prosedürünün
yürütülmesinde
denetçinin hoş
görebileceği maksimum sapma (hata) oranıdır.
 Örneğin ;denetçi kredili satışlarda satış fişlerinin
%3’ünün kredi onayı yapılmasa bile kredi onayının
etkin olduğuna karar verirse,kabul edilebilir sapma
oranı %3’tür.
 Nitelik örneklemesinde örneklem büyüklüğünü
planlamak için ana kütlenin sapma oranını tahmin
etmek gerekir.Eğer ana kütle sapma oranı oldukça
küçükse, denetçinin kabul edeceği sapma oranı için
küçük sayıda bir örneklem yeterli olacaktır.Beklenen
(tahmin edilen) ana kütle sapma oranı büyüdükçe
,örneklem büyüklüğü de artacaktır.
 Denetçi,nitelik örneklemesi uygulaması için örneklem
büyüklüğünü hesapladıktan sonra,örneklemde yer
alacak
ana
kütledeki
belirli
birimleri
seçmelidir.İstatistiksel örnekleme kullanıldığında
seçimin rassal (tesadüfi) olması gerekir.Bu,rassal
sayılar tabloları,bilgisayar veya sistematik örneklemin
kullanılmasıyla yapılır.
 Rassal sayılar tablolarıyla örneklemeyi kullanmak
için,denetçi ana kütledeki
her birime numara
vermelidir.Fatura ve sevk irsaliyesi gibi belgeler
numaralı olduğu için bunlara tekrar numara vermeye
gerek yoktur.Bu tablolar dört-beş rakamlı , rassal
olarak seçilmiş sayıların birçok kolona yazılmasıyla
oluşturulmuş tablolardır.
 Denetçi bilgisayardan numara ister ve bu numaraların
karşılığı olan birimleri örneklem birimi olarak seçer.
 SİSTEMATİK SEÇİM:
 Sistematik örnekleme yönteminde ,denetçi önce
örnekleme aralığını belirler.Örnekleme aralığı
denetçinin
kabul ettiği örnekleme oranının
tersidir.Başka bir deyişle örnekleme aralığı ana
kütle birim sayısının arzu edilen örneklem birim
sayısına bölünmesiyle bulunabilir.
 Denetçi,müşteri
işletmenin
kabul
ettiği
kontrol
prosedürlerinden sapmaların niteliğini ve sayısını
belirlemek için,örneklemde yer alan
her birimi
inceler.Nitelik örneklemesi uygulaması bakımından
denetim prosedürleri tamamlandığında , her nitelik için bir
örneklem büyüklüğü ve sapmaların sayısı mevcut olacaktır.
 ÖRNEKLEM SONUÇLARINI DEĞERLEME:
 Örneklemde
bulunan
sapmalar
listelenmeli,özetlenmeli
analiz
edilmeli
ve
değerlendirilmelidir.Örnekleme
sonuçlarını
ana
kütleye genelleştirme mesleki yargıyı gerektirir.
Denetçi,kontrol testlerinde istatistiksel olmayan
örneklemeyi
kullanabilir.Örnekleme
planı
tasarımlama ve yürütmede izlenen adımlar,örneklem
büyüklüğünü belirlemede göz önüne alınan etkenler
ve örnekleme sonuçlarını değerleme istatistiksel
örneklemede olduğu gibidir.
İstatistiksel olmayan örneklemede örneklem büyüklüğünü
belirleyen faktörler istatistiksel örnekleme uygulamasında
olduğu gibidir.Denetçi, bilgi edinmek için istatistiksel
bilgiyi kullanabilir.
 İstatistiksel olmayan örneklemede , denetçi tesadüfi
sayılar ve sistematik örnekleme yöntemlerinden başka ,
gelişi güzel örnekleme yöntemini kullanabilir.Gelişi güzel
örneklemede, denetçi belgelerin numarasını tutarını, yerini
veya diğer özelliklerini dikkate almadan, belgeleri
örneklem birimi olarak seçer.
 İstatistiksel olmayan örneklemede, olası ana kütle sapma
oranı üst sınırı belirlemek olanaksızdır.Ancak, denetçi bir
örneklemde bulduğu örneklem sapma oranı kabul
edilebilir sapma oranı ile karşılaştırılmalıdır.
 Kontrol testlerinde nitelik örneklemesinde tartışılan
bir çok örnekleme kavramı ile maddi doğruluk
testlerinde geçen bir çok kavram aynıdır.
 Maddi doğruluk testlerinde örnekleme uygulamasında
ise iki yaklaşım vardır:
1. Bir hesap kalanında önemli hata ve yolsuzlukların
olup olmadığını ilişkin kanıt elde etmek.
2. Parasal değeri denetçi tarafından kesin olarak
bilinmeyen bir ana kütlenin toplam tutarını tahmin
etmek.
 Denetçilerin kullandığı birinci yaklaşıma parasal birim
örneklemesi ikinci yaklaşıma nicelik örneklemesi adı
verilir.
 Nicelik örneklemesinin uygulamasında üç teknik vardır:
1. Birim başına ortalama tahmin
2. Fark tahmini
3. Oran tahmini
 Parasal birim örneklemesi (PBÖ) hem işlemlerin hem de
hesap kalanlarının maddi
doğruluk testlerinde
kullanabilir.
 Parasal birim örneklemesi uygulamasında izlenen adım
şunlardır:
 Denetim testlerinin amaçlarını belirlemek
 Hata durumlarını tanımlama
 Ana kütleyi ve örnekleme birimini tanımlama
 Örneklem büyüklüğünü belirleme
 Örneklem seçim yöntemini belirleme
 Denetim prosedürlerini yürütme
 Örneklem sonuçlarını değerleme
4.1.1 DENETİM TESTLERİNİN
AMAÇLARINI BELİRLEME
PBÖ’nin amaçları denetlenmekte olan bir ana kütlenin
defter değerinde tahmin edilen hataları belirlemek ve ana
kütlenin doğru beyan edilip edilmediğine karar vermektir.
 PBÖ
ana kütledeki hataları ölçer.PBÖ ile nitelik
örneklemesi arasındaki en önemli fark;en ölçü
biriminin PBÖ’nde TL , nitelik örneklemesinde sapma
hata sayısı olmasıdır.
 Ana kütle, test edilecek işlem grupları ve hesapların her
birine
kaydedilmiş
olan
parasal
tutarlardan
oluşur.Örneğinin kredili bir satış, belgesiz ve kayıt dışı ise
bütünlük amacı önemli bir denetim amacı olduğundan ,
PBÖ yerine diğer yöntemlerle bu amaca ulaşılmalıdır.
 Örneklem büyüklüğünü belirleyen etken şunlardır:
Ana kütlenin defter değeri
b) Yanlış kabul Riski
c) Kabul edilebilir hata
a)
büyüklüğünü belirlerken, ana kütlenin
tanımıyla kesin ilgi kurulmalıdır.Ana kütlenin defter
değeri örneklem büyüklüğünü doğru orantılı olarak
etkiler.Test edilecek ana kütlenin büyüklüğü artarken,
örneklem büyüklüğü de artar.
 Örneklem
Kabul edilebilir hata bir hesabın önemli derece de yanlış
olduğu belirlenmeden önce hesap kalanın da denetçinin hoş
görülebileceği maksimum hata tutarıdır.
PBÖ’nde örneklem büyüklüğü aşağıdaki formüle göre
hesaplanır:
 Örneklem büyüklüğü=Defter değeri*Güvenilirlik kat./Kabul
edilebilir hata
 Denetçi, kabul edilebilir yanlış kabul riski düzeyini
belirlemede, işletmenin iç kontrol sisteminin, işleyişinin
etkinlik derecesini ve buna göre saptadığı kontrol riskini
göz önünde bulundurmalıdır.
 PBÖ’nde
en çok kullanılan yöntem sistematik
örneklemedir.Ana kütle bir hesabın kayıtlı değeridir.
4.1.6 DENETİM
PROSEDÜRLERİNİ UYGULAMA
 Denetçi , birimleri seçer ve daha sonra her fiziksel birimin
bir hata içerip içermediğini belirlemek için gerekli
denetim prosedürlerini uygular.
 Daha önce açıklandığı gibi maddi doğruluk testlerinde
istatistiksel nicelik örneklemesi tekniklerinden biri biri
başına ortalama (BBO) tahmin tekniğidir.
 Denetçi ana kütleyi tanımlamada ana kütleyi oluşturan
birimlerin sayısını ve niteliğini belirlemelidir.Örneklem
birimi denetimin amacıyla ve uygulanacağı denetim
prosedürleri ile uyumlu olmalıdır.
örneklem sonuçlarını değerlemede
örneklem verilerinden alt veya üst hata sınırlarını
hesaplar ve örnekleme planlama aşamasında
belirlediği kabul edilebilir hata ile karşılaştırılır.
 Örneklem büyüklüğü artırılarak, diğer müşteri
hesaplarının bir kısmı test edilir.
 Önceden belirlenen kabul edilebilir hata tutarı
gözden geçirilir.
 Alıcılar hesap için denetim raporunda şartlı görüş
bildirilir.
 Denetçi,
 BBO tahmin örneklemesinde örneklem büyüklüğünü
etkenler şunlardır:
 Ana kütlenin büyüklüğünü
 Tahmin edilen ana kütle standart sapması
 Kabul edilebilir hata
 Yanlış red riski
 Yanlış kabul riski
 Örnekleme riskinden kaçınma payı
 BBO
tahmin örneklemesinde ana kütle zümrelere
ayrıldıktan sonra her zümreden örneklem seçerken hem
rassal sayılar tablosu yöntemi hem de sistematik seçim
yöntemi kullanılabilir.
4.2.4 DENETİM
PROSEDÜRLERİNİ UYGULAMA
 Denetçi , her örneklem biriminin parasal tutarını
belirlemek için gerekli denetim prosedürlerini uygular.
 BBO
tahmin örneklemesinde ana kütle zümrelere
ayrıldıktan sonra her zümreden örneklem seçerken hem
rassal sayılar tablosu yöntemi hem de sistematik seçim
yöntemi kullanılabilir.
4.2.4 DENETİM
PROSEDÜRLERİNİ UYGULAMA
 Denetçi , her örneklem biriminin parasal tutarını
belirlemek için gerekli denetim prosedürlerini uygular.
 Denetçi denetim prosedürlerinin örneklem birimlerine
uygulamasını tamamladığında ,
 Örneklem birimlerinin parasal tutarlarının ortalamasını ve
 Örneklem birimlerinin parasal tutarlarının standart
sapmasını hesaplar.