Transcript Etkileşim (İnteraction)

Etkileşim
(İnteraction)
BTÖ-611 İnsan
Bilgisayar Etkileşimi
Fatma Bayrak
Sunumun Anahatları

Etkileşim modelleri
–

Ergonomi
–

Etkileşimin fiziksel nitelikleri
Etkileşim çeşitleri
–

Kullanıcı ve sistem arasında tercümeler
Kullanıcı/sistem diyalogunun doğası
Bağlam
–
Sosyal, örgütsel, motivasyonel
Etkileşim;

Kullanıcı ile sistem arasındaki iletişimdir.
kullanıcı
sistem
Neden Etkileşim Modelleri?

Arada sağlıklı bir etkileşim olabilmesi için
taraflar arasında iyi bir tercüman olması
gerekmektedir.

Modeller bu konuda yol göstericidir.
Önemli Terimler





Goal  Ne
Domain Nerede
Task  Nasıl
Core Language: Sistemin dili
Task Language: Kullanıcı Dili
Norman Modeli
(Uygulama ve Değerlendirme
Döngüsü)


En etkili modeldir.
Zamanla bu model geliştirilerek başka
modeller ortaya konulmuştur.
Uygulama ve Değerlendirme Döngüsü




Kullanıcı yapacağına karar verir,
Bilgisayar arayüzü ile bunu uygular,
Uygulama sonucunu gözlemler,
Sonucu değerlendirerek sonraki adıma karar
verir.
Hedef
Değerlendirme
Uygulama
Sistem
Norman Modeli Basamakları
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Hedefi belirlemek
Hedef
Amacı şekillendirmek
Yapılacak eylemlerin sırasını belirlemek
Eylemleri gerçekleştirmek
Sistemin durumunu kavramak
Sistemin durumunu yorumlamak
Amaç ve hedef doğrultusunda sistem
durumunu değerlendirmek.
Uyg.
Değ.
Norman Modeli
Norman bu modeli, bazı ara yüzlerin
kullanıcıları ile neden sorun yaşadığını
açıklamak için kullanmaktadır.
Norman bu sorun durumlarını;
 Uygulama Uçurumları
 Değerlendirme Uçurumları olarak
adlandırmaktadır.
Kullanıcı ile Sistem Arasındaki Sorun
Durumları


Uygulama Uçurumları : Kullanıcının hedefe ulaşmak
için planladığı eylemler ile sistemin yapılmasına izin
verdiği eylemler arasındaki farktır.
Değerlendirme Uçurumları : Kullanıcının beklentisi
ile sistemin fiziksel sunumu arasındaki uzaklıktır.
Kullanıcı sistemin sunumunu kendi hedefi
doğrultusunda kolayca değerlendirebiliyorsa bu
uçurum küçüktür.
İnsan Hataları




Kullanıcı sistemi iyi anlamış, ne yapacağının
farkında ancak kaza ile yanlış zamanda yanlış tuşa
basmışsa bir Kayma (Slips) oluşmuştur.
Daha iyi bir ekran tasarımı
Kullanıcı sisteme hakim değilse, ne yapacağını tam
olarak kestiremiyorsa, bu şekilde ortaya çıkan
hatalara da Yanılgılar (Mistakes) denilmektedir.
Düzeltilmesi daha zordur, sistemin iyi anlaşılması vb
durumları gerektirir.
Etkileşimin İskeleti (Abowd and Beale )
Sunum
(Presentation)
Ç
Çıkış
Gözlem
(Observation)
S
U
Sistem
Kullanıcı
dili
Performans
(Performance)
dili
G
Giriş
Söyleme,Bildirme
(Articulation)
Etkileşimin İskeleti
Etkileşimde 4 ana tercüme çeşidi
 Kullanıcı giriş birimine yapmak istediklerini bildirir
 Giriş birimi sistemin anlayacağı dile tercüme eder ve işlem
görülür
 Sistem çıkış biriminin anlayacağı dile tercüme eder
 Çıkış birimi de kullanıcın anlayacağı dile tercümesini yapar
 Kullanıcı da sonucu görerek değerlendirmesini yapar.
Etkileşimin İskeleti



Burada esas olan diller arası tercümelerin
sağlıklı yapılabiliyor olmasıdır.
Tasarlanan sistemlerde dikkat edilmesi
gereken ve sorunların yaşanmasına neden
olan burada yapılan tercüme hatalarıdır.
Bununla birlikte karşılıklı iletişimi
kolaylaştırıcı adımlar da atılmalıdır.
Ergonomi
(Etkileşimin fiziksel nitelikleri)



Etkileşimin insan faktörüdür.
Fiziksel niteliklerdir; kontroller nasıl
tasarlanacak, etkileşimin olacağı fiziksel
ortam nasıl olacak, ekran kalitesi nasıl olacak
vs.
Bunların yanında insan psikolojisi ve sistem
kısıtlılıkları ile de ilgilidir.
Kontrollerin ve Göstergelerin
düzenlenmesi



Kontroller ve göstergeler kolay erişim için mantıksal
olarak gruplanmalıdır.
Basit uygulamalar için çok önemli görülmeyebilir
ancak hayati önem taşıyan sistemler için çok
önemlidir. Örn: hava kontrol kuleleri, uçaklar, …
Kritik önemi olmayan sistemlerde de bu tarz
gruplamalar yapılması daha iyidir, çünkü kullanıcının
işini kolaylaştırmak, kullanıcıyı uğraştırmamak
esastır.
Kontrollerin gruplandırılması :



İşlevsel : birbirleriyle ilgili işlevleri olan
kontrollerin gruplandırılması,
Sıralı : Sıralı yapılması gereken işleri
gerçekleştiren kontrollerin sıraya konulması.
Frekans(Sıklık) : Kullanım sıklığına göre, en
sık kullanılan kontrollerin kolay
erişilebilmesini sağlayan gruplandırma.
Kontrollerin gruplandırılması :




Gruplandırma işlemlerine ek olarak sistem de
kullanıcının pozisyonuna uygun düzenlenmiş
olmalıdır.
Örn: kullanıcı ekstra bir hareket yapmadan bütün
kontrollere ulaşabilmeli ve gerekli göstergeleri
görebilmelidir (7+- 2).
Önemli uyarılar göz hizasında olmalıdır.
Kontroller arasında yeterince boşluklar bırakılmış
olması gereklidir.
Ergonomi
Etkileşimin Fiziksel Çevresi
 Sistem nerede kullanılacak?
 Sistem kim tarafından kullanılacak?
 Kullanıcı oturacak mı, ayakta mı duracak?
Örn: hazırlanan sistemi kullananlar;
 Fiziksel olarak küçükse de tüm kontrollere
ulaşabilsin,
 Fiziksel olarak büyükse de ortamda sıkışmasın.
Ergonomi
Sağlık Sorunları
 Bilgisayar kullanmanın riskli bir iş olmadığını
düşünebiliriz ancak tasarımlarımızın neden
olabileceği sağlık ve güvenlik sorunlarını da
aklımızdan çıkarmamalıyız.
Ergonomi
Etkileşimin kalitesini ve kullanıcı performansını direk etkileyen
çevresel faktörler;
 Fiziksel pozisyon: Kullanıcılar tüm kontrollere ulaşabilmelidir,
ayakta fazla durmamalıdırlar, oturacaklarsa sırtlarında destek
olmalıdır vs.
 Sıcaklık: Çok sıcak ve çok soğuk sıcaklıklar kullanıcıların
konsantrasyonun etkilemektedir.
 Işıklandırma: Kullanıcıların gözlerini yormayacak, ekranı rahat
görmelerini sağlayan yeterli ışıklandırma sağlanmalıdır.
 Ses: Aşırı yüksek ses rahatsızlık vereceği gibi ağrı ve duyma
kaybına neden olabilir.
 Zaman: Kullanıcıların sistemi kullanırken harcadıkları zaman
kontrol edilmelidir.
Ergonomi
Renk Kullanımı
 Göstergelerde renk kullanımı bir ergonomi
sorunudur;
 1. bölümde gördüğümüz gibi, görme
sisteminin bazı sınırlılıkları bulunmaktadır
(Renk körlüğü).
 Ayrıca kültür ve geleneklerin özelliklerine de
dikkat etmeliyiz.
Etkileşim Çeşitleri
(Kullanıcı/sistem diyalogunun doğası)

Komut Satırı arayüzü
Menüler
Doğal dil
Soru-cevap ve sorgu
Form doldurma ve tablolama
WIMP
Nokta ve tıkla
3 boyutlu arayüzler

Avantajları ve dezavantajları nelerdir?







WIMP arayüz Bileşenleri








Pencereler
İkonlar
Menüler
İşaretçiler
Düğmeler
Araç çubukları
Paletler
İletişim penceleri
Menü tasarım sorunları

Ne tarz kullanım
İçerisinde neler olacak
Kullanılacak kelimeler
Nasıl gruplanacak
Klavye kısayollarının seçimi
…
Etkileşim




Konuşmaya dayalı arayüzlerde;
Ses tanıma oranı çok düşük olduğundan
sisteme girdi sağlamak çok zordur.
Uçak rezervasyonlarındaki gibi “evet” ve
“hayır” cevabı isteyen yerlerde bu sistem
işler.
Konuşmaya dayalı etkileşim daha kolaydır.
Hissetmek
Etkileşim WIMP arayüzlerde “hissetmeyi”
tanımlamak için son derece önemlidir.
 Her WIMP arayüzde genel olarak aynı
nesneler bulunmaktadır, ancak farklı pencere
sistemler farklı davranabilirler.
Örn: MacOs ve Windows menüleri

İnisiyatif
Eski bilgisayarlarda inisiyatif bilgisayarlarda iken yeni
WIMP sistemlerde kullanıcıya geçmektedir.
 Bazı durumlarda sistem inisiyatifi kullanıcıdan
almaktadır.
Örn: uyarı pencerelerinin açılması ve o pencere
kapatılmadan başka işlem yapılamaması.
 Hatalarda kullanışlı olabilir ancak dikkatli
kullanılması gerekmektedir.

Hataların giderilmesi


Hatalardan kaçınılmaz (kayma ve yanılgılar).
Fark edilen hatalar düzeltilebilir.
Bağlam
İnsan sosyal bir varlıktır ve etkileşim de sosyal
ve örgütsel bağlamdan etkilenmektedir.
 Diğer insanlar
–

Motivasyon
–

Baskı, rekabet, başaramama korkusu…
Korku, sadakat, hırs, kendini beğenme…
Yetersiz ya da uygunsuz sistemler
–
Sistem reddedilmesi, motivasyonsuz çalışma…
Bağlam


Bunların yanında yeni bir teknolojiyle
tanışmak, -o anki işine uygun, iyi
tasarlanmış ve rekabeti arttıran bir
teknolojiyse- motivasyonu arttırabilir.
Dönütler de çok önemlidir.
Tecrübe


Tecrübeyi anlayabiliriz ama tanımlamak ve
tasarlamak çok güçtür.
The Zone Of Proximal Development: Vygotsky'nin,
öğrenmeyi destekleyen çevre için kullandığı bir
terim. Çocuğun kendi başına hareketiyle belirlenen
gerçek gelişim düzeyiyle daha bilgili olan erişkinlerle
etkileşimi sonucu gerçekleşebilecek potansiyel
gelişim düzeyi arasındaki farkı gösterir (Psikoloji
sözlüğü).
Tecrübe

Flow: Endişe ve can sıkıntısı arasındaki
denge
fill in web form
sender
receive email
To: wxv
From: ..
recipient
closed
cracker page
watches
progress
open
recipient clicks
cracker opens ...
very slowly
message
open
cracker page
sender
joke
links
mask
web toy
real cracker
virtual cracker
Surface elements
design
cheap and cheerful
simple page/graphics
play
plastic toy and joke
web toy and joke
dressing up
paper hat
mask to cut out
Experienced effects
shared
offered to another
sent by email message
co-experience pulled together
sender can't see content
until opened by recipient
excitement
cultural connotations recruited expectation
hiddenness
contents inside
first page - no contents
suspense
pulling cracker
slow ... page change
surprise
bang (when it works) WAV file (when it works)
Fiziksel Tasarım

Sınırlılıklar
–
–
–
–
–
–
Ergonomi : küçük ya da yakın düğmeler
Fiziksel : Olması gereken boyutlar (yüksek voltaj
düğmeleri küçük olamıyor.)
Yasal ve güvenlik: fırın düğmelerinin sıcak
yüzeyden uzak olması
Bağlam ve çevre: kolay temizlenebilir olması
Estetik: güzel görünüyor olması
Ekonomi: çok pahalı olmaması
Trade-off
(Bir şey için başka şeyden ödün verme)

Örn: fırın için
–
–
Düğmelerin ön panelde olması yetişkinler için iyi
ve güvenli iken,
Arka panelde olması çocuklar için daha
güvenlidir.
Akıcılık


Bir aygıtın fiziksel yapısının, mantıksal
yapısını desteklemesi durumudur.
Örn: aç/kapat düğmeleri
Değer Yönetimi

Bir kişiden bir aygıtı kullanmasını istiyorsak,
o kişinin kişisel değerlerini anlamamız
gereklidir.
–
–

Neden kullanmak istesin?
Kullanınca ne kazanacak?
Burada kazanılacak şey para dışındaki
şeyleri de içermektedir; örn: başarılı bir
kariyer ya da ekoloji dostu olması gibi…
Değer Yönetimi


Kısaca insanlar bir şey kullanacaklarsa önce
değerini fark etmelidir.
Bu değer maliyetinden yüksek olmalıdır.
Kaynaklar:


Yıldız, B. (2007). İnsan bilgisayar etkileşimi
ders notu
Dix ve diğerleri (2004). Human computer
interaction. Pearson Prentice Hall.Third
Edition