SAĞLIK & BESLENME

Dr. ÜLKÜMEN RODOPLU

www.ulkumenrodoplu.com

www.onyasdahagenc.com

- Sağlık - Sağlıklı Yaşam - Hastalıklar - Beslenme - Öneriler

AMAÇ

HEDEFLER

-

Bizi bekleyen riskler Hastalıkları tanıma Hastalık ve beslenme

• • • • • •

KAYNAKLAR

http://apps.who.int/bmi/index.jsp?introPage=intro_3.

html World Health Organization. Preventing chronic

diseases : a vital investment : WHO global report.

Geneva. 2005.

http://www.who.int/chp/chronic_disease_report/full _report.pdf

http://win.niddk.nih.gov/Publications/tools.htm

American Journal of Clinical Nutrition, Vol. 87, No. 2, 398-404, February 2008 Circulation. 2008;118:428 464.

http://circ.ahajournals.org/cgi/content/short/11 8/4/428

SAĞLIK

o

Fiziksel, zihinsel ve sosyal yönden tam bir iyilik hali.

SAĞLIĞI ETKİLEYEN İKİ FAKTÖR

1-

Dışarıdan etkimizin olamadığı nesilden nesile geçen özelliklerimiz.

2-

En önemlisi beslenme olmak üzere müdahale edebildiğimiz çevre koşulları.

SORU – Türkiye’de en çok görülen ölüm nedeni nedir?

•

A) Kanser

•

B) Solunum Yolu Hastalıkları

•

C) Kalp ve Damar Hastalıkları

•

D) Diabet

•

E) Kazalar

Türkiye’de ölüm nedenleri

Nasıl bir hastalık ?

• • • • • • • Kazalar………..…..8

Kalp ve damar hastalıkları……25 Kanser………….15

Enfeksiyon hastalıkları……….…12 Diabet ve buna bağlı sorunlar…….15

Nörolojik sorunlar…..10

Doğal nedenler………….…15

SORU- Hangisi Kronik Hastalıktır ?

•

A) Diabet

•

B) Hipertansiyon

•

C) Böbrek Yetmezliği

•

D) Osteoporoz

•

E) Hepsi

Kronik Hastalık

• • Uzun süren hastalık.

– Örnek: obesite, diabet ve kalp damar hastalığı Önlenebilir, geciktirilebilir.

– Sağlıklı beslenme, fiziksel aktivite 11

DSÖ - WHO

“… 2020, kronik hastalıklar dünyadaki ölümlerin dörtte üçüne neden olacak. ……..Ölümlerin %71 KAH, İNME, DİABET. ……..Gelişmekte olan ülkelerde diabetli sayısı 2.5 kat artarak 1995’te 84 milyon iken 2025’te 228 milyona çıkacak.”

Kronik Hastalık & Beslenme

• •

Kronik hastalıkların önlenmesi Kronik hastalıkların tedavisi

13

SINIFLAMA Düşük ağırlık

İLERİ DERECEDE ZAYIF ORTA HAFİF

Normal Değer Yüksek ağırlık

Pre-obes

Obes

Obes class I Obes class II Obes class III

BMI(kg/m � ) <18.50

<16.00

16.00 - 16.99

17.00 - 18.49

18.50 - 24.99

≥25.00

25.00 - 29.99

≥30.00

30.00 - 34-99 35.00 - 39.99

≥40.00

Göbek Çevresi

• • • • • • Kalp damar hastalığı riski.

İnsülin direnci (>100cm).

Yağlanmanın yeri.

Gövdede toplanması daha riskli.

• • Elma ve Armut BMI normal olsa da KADIN: > 88 cm ERKEK: >102 cm Yüksek Risk Daha az risk

SORU- Obesitede Genetik Rolü

•

A) %30

•

B) %40

•

C) %50

•

D) %60

•

E) %70

Genetik Özellik

• % 40 BMI genetik özellik taşımaktadır.

• Obesite, aşırı enerji (kalori) alımı ve sedanter hayat.

American Journal of Clinical Nutrition , Vol.87, No. 2, 398-404, February 2008

Obesite

• • • • • Dünyada 2.5 milyon ölüm Kalp ve Damar Hastalıklarının %70’i obesiteye bağlıdır.

Dünya’da 1.1 milyar obes erişkin.

• • En az 312 milyon klinik olarak obes.

2012 de 43 milyon çocuk (5 yaş altı) kilolu.

Avrupa’da Obesite oranı %20-30; TR’de > %30 2015 te 1.5 MİLYAR

Obesite

• • • • • • Yaşam kalitesinde azalma Kalp ve Damar Hastalıkları.

Psikososyal sorunlar.

Yaşam süresinde azalma.

Diabet Diabet komplikasyonları

Hipertansiyon

• • Sistolik kan basıncındaki her 10 mm yükselme koroner kalp hastalığı riskini 522 arttırmaktaır.

Ülkemizde halen 5 milyon erkek, 6 milyon kadında ht bulunduğu tahmin edilmektedir.

Koroner Arter Hastalıkları

• • • • Göğüs ağrısı Bulantı Baş dönmesi Nefes darlığı

Koroner Arter Hastalıkları

• • • • • Doktor kontrolü EKG Eforlu EKG Anjio Talyumlu myokard sintigrafi

• • •

KDH’da temel mekanizma:

Kolesterol birikir

Ateroskleroz

Damarın intima tabakası hasarlanır Bir ya da daha fazla plak, koroner arter endoteline yapışır • Bu durum, arter çapının daralmasına, damar tıkanmasına ve trombosis oluşumuna yol açar

Koroner Kalp Hastalığı

•

Aterosklerozun düzeyine göre değişik klinik bulgularla karşımıza çıkar

•

Anjina

•

Myokard infarktüsü

•

Kalp yetmezliği

•

Ani ölüm

Framingham Çalışması

o o o o o

1948’de Framingham adlı bir kasabada (Boston, ABD) başlamış. 30-62 yaş arası kardiyovasküler hastalığı olmayan 5,127 kadın ve erkek erişkin izleme alınmış.

Sigara, obezite, yüksek kan basıncı, yüksek kolesterol gibi pek çok etken açısından tanımlanmışlar.

Yeni koroner olaylar araştırma grubunun iki yıllık aralarla incelenmesi ve hastane kayıtları.

Kardiyovasküler risk faktörleri ilk kez .

KDH Risk Faktörleri

Değiştirilemeyen risk faktörleri Yaş, cinsiyet, aile öyküsü Davranışsal risk fakt.

Sigara Sağlıksız diyet Sedanter yaşam Sosyoekonomik ve kültürel belirleyiciler Fizyolojik RF Hipertansiyon Yüksek Kolesterol Diyabet Obezite Sonuçlar Koroner KH.

Vasküler hast.

İnme Kanser Yaşamın erken dönem özellikleri

Kalp Damar Hastalıkları & Beslenme

• Meyve, sebze ve tahıl’dan zengin beslenme – Potasyum ve liften zengin • Tuz eklemeyin • İşlenmiş gıda tüketimini kaldırın – Tuzludur • Yağsız pişirin – Zeytinyağı • Sağlıklı kilo • Kan basıncı ve kan şekeri kontrolü

Diabet

• • • • Kanda artmış kan şekeri seviyesi.

Neden 1. Kan şekeri seviyesini kontrol eden insülin hormonunda yetersizlik.

Ve/Veya

2. İnsülin direnci-vücut dokularının insüline yanıt verme yeteneğinde azalma.

En çok görülen tip 2 İyi ve doğru beslenme ile diabet kontrol altına alınabilir.

31

• • • • • • • • Ağız kuruması Sık idrar yapma Kilo kaybı Kilo artışı Aile öyküsü Genel kontrol AKŞ<110 mg/dL TKŞ<140 mg/dL

Diabet

Diabet

• • • • • Diyet Yaşam değişiklikleri Egzersiz İlaçlar İnsülin

Diabet & Beslenme

• Beslenme tedavisi amacı – Sağlıklı gıda seçimini öğretmek.

– Kan şekeri kontrolünü sağlamak.

– Komplikasyonları önlemek.

– Sağlıklı ve dengeli beslenme.

– “Diabet diyeti” yoktur.

• Sağlıklı ve dengeli • Diyetisyen kontrolünde 34

PLATE-TABAK METODU

• • Kolay Anlaşılır http://www.platemethod.com/index.html

Kanser

• • • • • • • Kilo kaybı Halsizlik Güç kaybı İdrar Gayta Mide ve barsak düzeni Cilt değişiklikler

Kanser

• • • • • • • • Sigara Aile öyküsü, genetik Stres Kimyasal ajanlar Yediklerimiz Soluduğumuz hava Güneş Alkol

• • • • • • • Erken tanı Tümör markerları Doktor kontrolü Tedavi Operasyon İlaçlar Radyo terapi

Kanser

Sağlıklı bir yaşam için

• • • • • • • Temizlik Sağlıklı beslenme Bedensel ve zihinsel çalışma Düzenli yaşam Sigara, alkol, uyarıcı ve uyuşturucu maddelerden uzak Kazalardan korunma Sorunlarla başa çıkmada doğru ve uygun yöntemler

Kilo Kontrolü

• Uzun süreli davranış tedavisi – davranış değişikliği: 1. Düzenli egzersiz.

2. Düşük kalorili beslenme.

3. Düzenli Kilo; BMI; GÇ kontrolü.

4. Alınan gıda ve fiziksel aktiviteyi kaydedin.

Endocrinol Metab Clin N Am

32 (2010) 40 981 – 1003 .

Öneriler

• • • • • • • • Düzenli kontrol Aile öyküsü ve riskler Hareketli yaşam Beslenme alışkanlıkları İşlenmiş gıdalar Tuz, şeker, kızartma, tatlı, unlu gıdalar Huzur Gönüllü çalışmalar

Öneriler

• • • • • Uyku Meyve Sebze Ana ve ara öğünler Oturarak ve yavaş

Yetersiz Beslenme

• • • Gereksinim duyulandan az Yeterli enerji alınamadığında Dokularda harabiyet

DENGESİZ BESLENME

• • • • • • Gerekenden fazla yediğinde Gereksinimden çok besin Yağ olarak depolanma Yeterli ama yanlış seçim Yanlış pişirme Vücut işlevleri

YETERLİ VE DENGELİ BESLENME

• • • • • • Sağlam görünüş Dikkatli ve canlı bakış Sağlıklı cilt Canlı ve parlak saçlar Kol ve bacak kasları Çalışmaya istekli

BESİN NEDİR?

Yenilebilen ve yenildiğinde yaşam için gerekli besin ögelerini sağlayan bitki ve hayvan dokularına “Besin” denir.

BESİN ÖĞESİ NEDİR ?

Besinlerin bileşiminde bulunan ve yaşamsal işlevler için gereksinim duyulan kimyasal maddelerdir. Vücudun çalışmasındaki etkinliklerine göre 6 grupta toplanmışlardır: 1.

Karbonhidratlar 2.

Proteinler 3.

Yağlar 4.

Vitaminler 5.

Mineraller 6.

Su

KARBONHİDRATLAR

Karbonhidratlar besinlerde en çok bulunan besin ögesidir.

KARBONHİDRATLAR

• • •

Şeker, reçel, bal, pekmez, gazlı içecekler ve rafine yiyecekler. Vücutta hızla emilip kana karışır. Kan şekerini hızla yükseltir.

KARBONHİDRATLAR

• • •

Tam taneli tahıllar ve bunlardan yapılan ekmekler, sebze ve meyveler, makarna, mısır gevreği, müsli gibi tahıl bazlı kahvaltı yiyecekleri, kurubaklagiller (kuru fasulye, nohut vb) Vücutta yavaş emilip kana karışır, Kan şekerini yavaş bir biçimde yükseltirler.

NEDEN KARBONHİDRAT ?



Vücudun harcadığı enerjinin büyük bir bölümünü sağlarlar. Özellikle beyin ve sinir fonksiyonları için gereklidirler.



Ağır fiziksel aktiviteler için öncelikli enerji kaynağıdırlar.

NEDEN KARBONHİDRAT ?

Proteinin enerji için kullanılmasını önler. Vücut proteinleri kullanılmaz ve kas kaybı önlenir.

PROTEİNLER

o

Protein, büyüme ve gelişme için başta gelen besin ögesidir.

o

Vücudun savunma sistemlerinin, vücut çalışmasını düzenleyen enzimlerin, bazı hormonların da esas yapıları proteindir.

PROTEİN

• •

Vücut dokularının oluşumu, tamiri ve yaraların iyileşmesinde görevlidirler.

Isı ve enerji kaynağı olarak kullanılırlar.

PROTEİN

•

Hayvansal protein kaynakları; Y umurta, et, tavuk, balık, süt ve peynirdir .

•

Bitkisel protein kaynakları; Mercimek, kuru fasulye, nohut gibi kurubaklagiller, tam buğday ekmeğidir. tahıllar, bulgur,

YAĞLAR

•

Bir besin ögesi olarak yağlar sağlığımız için önemli besin ögelerindendir.

•

Günlük enerji tüketimimizin en fazla %25- 30‘unun yağlardan gelmesi gerekir.

YAĞ

•

Yağlar en çok enerji veren besin ögesidir.

•

Enerji vermesinin yanı sıra; Yağların en önemli özelliği lezzet verici olmalarıdır.

YAĞ



Yağlar aynı zamanda yağda eriyen vitaminlerin (A, D, E, K) vücut tarafından kullanılmasını da sağlar.



Deri altı yağ tabakası vücut ısısının kaybını önler.

DİKKAT !

•

Karaciğer ve safra hastalıklarında yağın sindirimi güç olduğundan bu gibi durumlarda,

•

Emilim bozukluğu durumlarında,

•

Kan yağlarının ( kolesterol, vb.) yükselmesi durumunda diyetteki yağ miktarı azaltılır.

YAĞ

•

Doymuş Yağlar

•

Tereyağı ve Tüm katı margarinler Doymamış Yağlar Zeytinyağında Balık yağında Fındık yağında Diğer bitkisel yağlarda bulunur.

VİTAMİNLER

Vitaminler vücutta yapılamayan ancak normal büyüme ve yaşamın sürdürülmesi için gerekli maddelerdir. 2 sınıfa ayrılırlar:

•

Yağda eriyen vitaminler: A, D, E, K vitaminleri

•

Suda eriyen vitaminler : C ve B grubu vitaminler

MİNERALLER

•

Vücudun sağlıklı kalabilmesi için gerekli olan ve vücudumuzun kendi kendine oluşturamadığı maddelerdir.

•

Vücudumuzun %4 gibi çok küçük bir kısmını oluşturmalarına rağmen vücut fonksiyonları için gereklidirler.

MİNERALLER



Kalsiyum



Fosfor



Sodyum



Potasyum



Klor



Magnezyum



Demir



İyot



Çinko

MİNERALLER

•

Bazıları, vücudun kemik ve diş gibi sert dokularının yapıtaşıdır.

•

Minerallerin çoğu hücre çalışması ve

•

Vücudun sağlıklı olarak büyümesi ve yaşamını sürdürmesi için gereklidir.

SU

o

Besinlerin sindirimi

o

Dokulara taşınması

o

Vücuttan zararlı maddelerin atılması

o

Vücut ısısının düzenlenmesi için gereklidir.Yetişkin vücudunun %60’ı sudur.

SAĞLIKLI BESLENME VE SAĞLIKLI YAŞAM ÖNERİLERİ

-1 1 Tek yönlü beslenme yanlıştır. Her öğün dört besin grubundaki besinleri içermelidir.

2 Öğün atlanmamalıdır. Kahvaltı mutlaka yapılmalıdır. Üç ana öğünün yanında ara öğünlerde de besin tüketimi sağlanabilir.

3 Sıvı alımı yeterli olmalıdır. Her gün 1,5-2 litre (8-10 su bardağı) su tüketilmelidir.

-2 4 Yemekler ağır ağır ve iyice çiğnenerek yenmelidir.

5 Kilo yaptığı düşüncesiyle yeterli miktarda alınmayan karbonhidrat ve yağların vücutta önemli görevleri olduğu unutulmamalıdır.

Karbonhidratsız (ekmek, patates, pilav vs.) beslenme şekilleri insanları güçsüz ve mutsuz yapmaktadır.

Yağsız bir beslenme yöntemi hormonal sistemi bozmakta, bunun sonucunda da karbonhidrata olan istek giderek artmakta açlık oluşmaktadır.

-3 6 Bol miktarda meyve sebze tüketilmelidir ve bu besinlerde renk çeşitliliği sağlanmalıdır (Günde 5-6 porsiyon) 7 Sebze ve meyveler mevsimine göre seçilmeli böylelikle hem daha besleyici hem daha ucuz olurlar.

8 Meyvelerin kabuklu yenmelidir.

-4 9 Şeker gibi saf karbonhidratlar tüketiminizi azaltın.

10 Lif içeriği yüksek besinler tüketin(sebze, meyve, tahıllı-kepekli ekmekler, kuru baklagiller) 11 Haftada en az 1 2 kez kuru baklagillerden tüketin.

-5 12 Süt ve ürünlerinin yeterli miktarda tüketimi sağlanmalıdır.

Büyüme çağındaki çocuklar ve gençler, gebe ve emzikli kadınlar, yaşlılar normal yetişkin bireylerden biraz daha fazla tüketmeli Az yağlı veya az enerjili beslenmelerde yağsız veya az yağlı olanları tüketilmeli Bağırsaklar ve bağışıklık sistemimiz için çok değerli olan probiyotik kaynağı yoğurt tüketilmeli

-6 13 Balık, tavuk ve hindiyi (derileri alınmış) kırmızı ete tercih edilmelidir. Haftada en az 2 kez balık tüketmeye özen gösterilmelidir.

14 Masadan tuzluğu kaldırın. Günlük tükettiğiniz tuz miktarı bir çay kaşığını geçmesin. iyotlu tuz kullanılmalıdır. Salamura besinlerden kaçınılmalıdır.

15 Mümkün olduğunca kızartmalardan ve kavurmalardan uzak durulmalıdır. Haşlanma, buğulama, fırında ya da ızgara yiyecekleri tercih edilmelidir.

-7 16 Katı yağ (tereyağı, margarin) kullanımını azaltılmalı, bitkisel sıvı yağların (zeytinyağı, fındık yağı gibi) kullanımını tercih edilmelidir.

18 Çay ve kahve tüketimi sınırlandırılmalıdır. 19 Haftada en az 3 4 defa yumurta tüketilmelidir.

20 Güvenli, temiz hazırlanmış ve pişirilmiş besin tüketimine özen gösterilmelidir.

SAĞLIKLI YAŞAM ÖNERİLERİ

•

Günlük fiziksel aktivite düzeyi arttırılmalıdır.

•

Yetişkin bireylerin her gün en az yarım saat yürümeleri, ergenlerin ise her gün en az 60 dakika süre ile ev dışı aktivitelerde bulunmaları önerilir.

76