Transcript Ders 2

FELSEFEDEN HUKUK
FELSEFESİNE GEÇİŞ
1
 Genel felsefe nasıl tümellere yönelmişse, hukuk felsefesi de
hukuku bir tümel olarak merkezine yerleştirmiştir.
 Hukuk felsefesi Hukukun ne olduğunu araştırır. Diğer hukuk
araştırmalarından farklı olarak belli bir yer ve zamandaki hukuku değil,
hukuk fikrini araştırır.
 Burada söz konusu olan “genel olarak hukuktur.”
 “Olan-Olması gereken” ayrımında hukuk felsefesi ne dogmatik
hukuk biliminin ne de hukuk sosyolojisinin sormadığı soruların
cevabını aramaktadır.
2
 HUKUK FELSEFESİ : Hukukun ve hukuk sistemlerinin doğasını
analiz eder, hukukun temelini oluşturur, hukuksal kararları belirleyen etik
ilkeleri açığa çıkarır, insan ilişkilerinin dayandığı temelleri karşılıklı haklar ve
yükümlülükler açısından ele alır.
 Hukuk felsefesi hukuku, tarihi ve kültürel bir olay olarak ele alır ve değer
araştırması yapar.
Bunu yaparken de;
 - Hukuk kavramının tanımı (Ontoloji)
 - Hukuksal düşünme yöntemleri (Epistemoloji)
 - Hukukun değerlendirilmesi (Aksiyoloji)
3
HUKUK FELSEFESİNİN ÖNEMİ
İki açıdan ele alabiliriz;
Hukuk Felsefesinin
Teorik Önemi
Hukuk Felsefesinin
Pratik Önemi
4
1- Hukuk Felsefesinin Teorik Önemi:
 Hukuk felsefesi teorik önemini genel felsefeden alır. Felsefenin hukukla
ilgilenen özel bir dalı olarak hukuk felsefesi, felsefedeki dünya görüşüne
uygun bir hukuk ve adalet anlayışını aramaktadır.
 Hukuk felsefesinin teorik öneminin anlaşılmasında, genel hukuk teorisi
ile hukuk felsefesi arasındaki ayrımın da belirlenmesi gerekir.
5
  Genel hukuk teorisi hukuk felsefesine oranla daha dardır, onun
yöneldiği şey genel olarak geçerli ve yürürlükteki hukukun pozitif teorisi
olmasıdır.
  Genel hukuk teorisinden farklı olarak hukuk felsefesi hukukun kültür
görünümü üzerinde de durur.
  Hukukun düşünsel ve zaman içindeki boyutunun incelenmesi gerekir.
Hukuk felsefesi tarihi, bu kitabın da içeriğini oluşturur.
  Geleceğin hukukunun araştırılması: “De lege ferenda hukuk”
6
2- Hukuk Felsefesinin Pratik Önemi :
 Felsefecilere yöneltilen felsefenin ayakları üstüne basmadığı iddiası, hukuk
felsefecileri için de söylenir. Ancak;
- Hukuktaki değişimlerin giderek artması,
- Yeni sistem arayışları ve hukuk sistemlerinin
entegrasyonu,
- Ortaklaşa hukuk kültürü,
- İnsan hakları öğretileri, başlıkları için yeni felsefi değerlendirmelere
ihtiyaç var.
7
 Günümüz; büyük okullar ve ideolojiler çağı olmaktan çıkmıştır.
Uzmanlaşma, bütünleşme daha baskın görünmekte.
 Son 25 yılın hukuk teorisi çalışmaları;
- Hukuk-mantık ilişkisi
-
Norm teorisi ve hukuk metodolojisi
-
İnsan Hakları
-
Hukukun entegrasyonu
8
HUKUK FELSEFESİNİN YAKIN ÇALIŞMA
ALANLARIYLA İLİŞKİSİ
1- HUKUK FELSEFESİ-GENEL HUKUK TEORİSİ
Konusu: Genel olarak
Konusu: Yürürlükteki
hukuk kavramı
geçerli ve pozitif hukuk
Amaç; hukukun “öz” ünün
araştırılması
Amaç
Adalet
9
Hukukun nihai
Teorik amaç
Pratik amaç
amacı olarak adaleti
gerçekleştirmek
Yöntem
Boşluk doldurma
Yorumlama
* Teorik amaç; hukuku sistemleştirip kavramsallaştırmak
* Pratik amaç; uygulamada hukuk normunu daha kullanışlı hale sokmak
10
 Genel hukuk teorisi ihtiyaçları karşılıyor o yüzden hukuk felsefesine
gerek kalmadı diyen etkin bir pozitivist düşünce var.
 Ancak ne genişlikte belirlenmiş olursa olsun hukukun adaletle ilişkisinin
bu tespit olunan noktayı aşabileceğini kabul etmek gerekir.
 Adalet değeri varsa hukuk felsefesi de var olmaya devam eder.
11
2- HUKUK FELSEFESİ-HUKUK SOSYOLOJİSİ İLİŞKİSİ
 Hukuk sosyolojisi; hukuk tarihi araştırmalarının sağladıklarından da
yararlanarak, hukuk yaşamında yürürlükte bulunan normların oluşum
nedenlerini ve uygulamalarından doğan sonuçları inceler.
 Hukuk sosyolojisi hukukla toplum arasındaki karşılıklı etkileşimi konu
edinmiştir.
 Bir başka tanım olarak şu tanımı verebiliriz; hukuku sosyal gerçekçi
araştırmaları içinde değerlendiren, toplum gerçeğinin bir parçası olarak ele
alan, diğer sosyal olaylarla olan ilişkileri ve bağlantıları içinde inceleyen bir
bilim dalıdır.
12
Hukuk sosyolojisi;
 - Deneysel verilerden hareket eden
 - Fiili alanın araştırılmasına yönelen
 - Sosyal süreçler içindeki neden-sonuç bağlantısını bulmaya çalışan
ampirik bir çalışma alanıdır.
 Konusu; toplumun kurallar sistemi, örf ve adetler ile diğer hukuk
kaynaklarının ilişkisi, sosyal değişim ve hukukun değişiminin sosyal alana
etkisi ile sosyal psikolojiyi de kapsayan; yargıç tutumu, hapishane ortamı,
rehabilitasyon, adalet psikolojisi, uyma yeteneği, tutum oluşturmaya ilişkin
konular gibi geniş bir alan hukuk sosyolojisi kapsamında ele alınır.
13
Hukuk sosyolojisi;

- Hukuk etnolojisi

- Hukuk antropolojisi

- Adalet psikolojisi
doğru

- Tıbbi etik
gelişiyor.

- Rehabilitasyon çalışmaları
gibi alanlara
 Hukuk sosyolojisinin metodolojik sorunları var. Aslında interdisipliner
pek çok alanda bununla karşılaşıyoruz. Hukuktan gelen normatiflik ile
sosyolojinin analitik yöntemi arasındaki çatışma bu soruna yol açmaktadır.
14
 Hukuk felsefesi ve sosyolojisi alanları hukukun bir düzen olarak farklı
yönlerden irdelenmesini gerektirir.
 Hukuk sosyolojisi olan alanını önceler.
 Hukuk felsefesi ise olması gereken alanını önceler. Adalet ve vicdan
kavramlarını bir değer olarak kavrar.
15
3- HUKUK FELSEFESİ-HUKUK TARİHİ İLİŞKİSİ
 Tüm toplumsal yapılar zaman boyutu içinde kavranmalıdır.
 Bu nedenle her alan gibi hukuk felsefesinin de tarihsel bir zemini vardır,
bu kitap içinde de tarihsel zemin değerlendirilmiştir.
 Hukuk Tarihi: Belirli bir zamanda ortaya çıkmış olan hukuku o zamanki
anlayış içinde kavramayı gerektirir.
16
 Geçmişteki hukukun yürürlüğü ve yürürlük olanaklarını araştırır.
 Hukuk tarihi, hukuksal düşünce tarihi ile çoğu zaman örtüştüğü için
hukuk felsefesine yaklaşmaktadır.
17
A R İ S TOT E L E S ( M . Ö . 3 8 4 - 3 2 2 )
ESERLERİ:
- Kategoriler
- Önerme Üzerine
- Tasım Üzerine
- Tanımlama, Tanım,
Sınıflama ve Bilginin İlkeleri
Üzerine
- Sofistlerin Yanlış Çıkarımları
Üzerine
- Metafizik
- Fizik
- Ruh Üzerine
- Nikomakho Ahlakı
- Politika
- Hitabet
18
ARİSTOTELESİN GENEL FELSEFESİ:
 Doğru ve bilimsel bilgi Aristoteles’in temel sorunudur. Platon’un
öğrencisidir.
 İdeler alemi yaratmaktansa, gözleme dayalı eğitimin (hekim ve danışman
oluşu) de etkisi ile daha sağlam ve dünyevi bir temel oluşturmaya çalışmıştır.
 Aristoteles duyularla sağlanan bilginin içkin biçimler anlayışından hareket
ederek, maddi dünyanın niteliksel çeşitliliğini anlamaya çalışır.
19
 Aristoteles’in başlangıç sorusu;
“Bu dünyadaki şeyler nedir, bir şeyin var olması ne demektir?”
 Soru ontolojiktir.
 Şeylerin özü bu soruya verdiği cevaba ekleniyor. Örnek üstünden
tartışırsak; “Ev yapmak için yığın halinde duran malzeme ile yapılı bir ev arasında
nasıl bir fark var?”
 Biçim-öz ilişkisini önceliyor ve bilgi teorisinin temeline oturtuyor.
20
 Bir başka örnek Sokrates’le ilgili;
«Bedenini oluşturan hücrelerin her gün, üstelik bedeni de birkaç yılda bütünüyle
değişiyor. Oysa tüm yaşam boyu Sokrates hep aynı kişidir.»
 Aristoteles tüm bu örnekleri, bir şeyin biçiminden dolayı o şey olduğunu
ispat için kullanmıştır. O halde biçim nedir?
 Aristoteles Platon’dan farklı olarak şeylerin hareket ettiricisi olarak Tanrıya
ilişkin bilgiyi felsefi alanın dışında bırakmıştır.
 Aristoteles felsefeyi doğanın temel nedenlerinin ve biçimlerinin incelenmesi
olarak belirtmiştir ve asıl bilgiyi burada görür.
21
 Aristoteles’in, doğru düşüncenin yapısını araştırırken ulaşmak istediği,
nitelikli bilimsel bilgidir.
 Kendi çalışma alanını “Organon” yani işe yarar alet olarak
isimlendirmektedir.
 Organon’un yayılmasından sonra bağımsız bir felsefi disiplin olarak
MANTIK doğmuştur. Hatta mantık klasik anlamda “Aristo Mantığı” olarak
isimlendirilir. Lineer mantıktır.
 Mantık, Aristoteles için tüm bilimlerin girişidir. Mantık doğru düşünme
yasalarına dayanır.
22
Doğru düşünme yasaları;
1- Özdeşlik (İdentite) yasası
 p=p
2- Çelişmezlik ( Diversitas) yasası
A, A olmayan değildir.
3- Üçüncü halin olanaksızlığı ( Tertium Non Datur ) yasalarıdır.
 Her x, ya A veya A olmayan olmak zorundadır, üçüncü bir hal
düşünülemez.
 Ayrıca tanım şeması ve kategoriler de mantığın temel konularıdır.
23
Kategoriler;
Öz (töz,cevher)
Zaman
Nitelik
Durum
Nicelik
İyelik (malik olma)
Bağlantı (nispet)
Edim
Yer
Edilim
24
 Aristoteles, kategoriler aracılığıyla fenomenleri belirginleştirir,
birbirleriyle ilişkiye sokar.
 Ayrıca varlıklar dört temel nedenle nitelenebilir. Bunlar;
 Maddi neden
Form nedeni
 Hareket nedeni
Amaç nedeni
 Kategoriler ve nedenler aracılığıyla fenomenler anlaşılır hale gelir.
25
 Aristoteles’te «öz» transandantal değildir. İmmanenttir, yani yerleşiktir.
 Aristoteles doğada değişmenin devamlı ve amaca yönelik olduğunu
savunur.
26
ARİSTOTELES’İN HUKUK VE DEVLET ANLAYIŞI
 Bu konuya ilişkin en önemli kitabı Politeia’dır. Kitap, devletin
öneminin ortaya konulmasıyla başlar.
 Aile , köy devletten öncedir ancak DEVLET insan yaşamının
evriminin amacıdır. Devletin amacı, iyi yurttaşlar yetiştirmektir.
 Devletle kastedilen sitedir.
27
Site dört unsurdan oluşur.
Nüfus
Toprak
Mülkiyet
Aile
 Nüfus köle ve vatandaşları kapsar. Vatandaşlar arasında gelir
açısından aşırı farklar olması site için iyi değildir.
 Site gücü istikrarlı «orta sınıftan» kaynaklanır. Sitenin yasalarına
uymak vatandaşın borcudur. Aile toplumun temelidir.
28
 Mülkiyet konusunda Platon’dan farklılaşır. Özel ve ortak mülkiyeti
tarif eder.
 Özel mülkiyetin sitenin yasalarınca korunmasını önemser. Özel
mülkiyetin üretimi arttıracağını ve kişilere, diğer kişilere yardım imkanı
sunarak da faydalı olabileceğini belirtir.
 Köle mülkiyetin konusudur. Köleliği doğal karşılamıştır; çünkü
işleri köle yaparsa, vatandaşın felsefe yapmaya vakti kalacaktır.
29
 Nüfus, toprak, mülkiyet ve aile kavramları ile şekillendirdiği site,
yani devletin başarısı « altın oranla » gerçekleşecektir.
 Altın oran aslında estetik bir kavramdır ve dengeyi anlatır.
Toplumsal denge ise orta sınıfın güçlü olması ile sağlanır.
 Aristo’nun genel düşüncesi ve analitik tutumu pozitivist bir hukuk
anlayışına sahip olmasına işaret edebilirdi. Oysa « Retorik » kitabında
ikili hukuk anlayışını savunmuştur. Yani doğal hukuka yatkındır.
30
 Doğal hukuk evrensel bir karakter taşır ve tüm insanları kapsar.
Doğal hukuk ve pozitif hukuk çatışırsa doğal hukukun içinde çözümü
öneriyor.
 Devletleri yönetim biçimleri olarak ikiye ayırmıştır.
1- İyi Yönetimler
Monarşi (tek kişi)
2- Kötü Yönetimler
Tiranlık
Aristokrasi (asiller sınıfı)
Oligarşi
Demokrasi (halk)
Demagoji
Kötü yönetimler iyi yönetimin dönüşümüdür.
31
 Adalet anlayışı, erdem ahlakına dayalıdır. Erdem, iyi davranma
eğilimidir. Erdemleri; adalet, dostluk ve haz olarak sıralar.
 Aristoteles adalete içerik kazandırmış ve eşitlikle ilişkisini
korumuştur. Bugün de kullanılan adalet türlerini ayrıştırmıştır.
1- Denkleştirici Adalet ( Justitia Commutiva) :
½
- Eşit denlik
- Kurucu
- Matematiksel
½
32
2- Dağıtıcı Adalet (Justitia Distributiva) :
- İhtiyaca göre
- Orantılı
- Geometrik
3- Hakkaniyet :
- Olayın özelliklerine göre
33