TEMEL KAVRAMLAR

SOKRATES VE PLATON

SOKRATES



MÖ 469 - MÖ 399

NASIL YAŞAMALIYIM?



Evrenin değişmez doğası

nedir sorusuna cevap aramak yerine

Nasıl Yaşamalıyım

sorusunu felsefenin gündemine sokmuştur.  İyilik, güzellik, erdem gibi değerler alanına ait kavramların üzerine eğilen ilk filozoftur.  Sokrates sonrası felsefe, ontoloji ve epistemolojinin yanında aksiyoloji (değerler felsefesi) alanındaki sorunlara da eğilmeye başlamıştır. Bu yüzden kimi zaman batı felsefesinin babası olarak ta anılır.

OBJEKTİF BİLGİ

 Yazılı bir eser bırakmadı. Görüşlerini, başta Platon olmak üzere izleyicileri tarafından yazılan eserler yoluyla biliyoruz.

 Sofistlerin objektif bilginin olamayacağı iddiasına karşı çıkarak, Gerçek ve Yanılmaz bilginin mümkün olduğunu iddia eder.

 Bilgi, somut nesnelerin bilgisinde değil, nesneler hakkındaki soyut çıkarımlarımızda, onların evrensel tanımlarında aranmalıdır.  Örneğin, güzel bir çiçek solabilir, yok olabilir; ancak güzellik kavramı hakkında hala konuşabiliriz

SOKRATİK YÖNTEM

 Sokrates’e göre güvenilir bilgiyi elde etmek için izlenmesi gereken yöntem entelektüel bir tartışmadır.

 Ortaya atılan iddia sürekli yeni sorularla sorgulanarak, evrensel tanımlara ulaşılmaya çalışılır. Bu yüzden Sokrates’in izlediği yönteme kimi zaman

Doğurtma Yöntemi

de denir.  Bu yöntem, felsefi bir kavram olan

Diyalektik

veya

Elenchus

ile karşılanabilir.

HANGİ KAVRAMLAR İNCELENDİ?

 Evrensel Tanım  Diyalektik

Jacques-Louis David 1787 Giambettino Cignaroli

PLATON

 MÖ 427 – MÖ 347

PLATON ÖNCESİ FELSEFE

 Dış dünyanın nesneleri sürekli değişimden etkilenir; sürekli oluş halindedir (Heraklitos)  Varlık, ya mutlak olarak vardır ya da tamamıyla yoktur. Var olmak basitçe var olmaktır (Parmenides).

 Duyu nesnelerine ait algılarımız mutlak değil görelidir (Protagoras).

GÖRÜNÜŞ VE GERÇEKLİK

 Platon (1) dış dünyanın değişimden etkilendiğini ve oluş halinde olduğunu, (2) dış dünyadan edindiğimiz duyuların göreli olduğunu, (3) gerçek bilginin, ancak varlığı mutlak olan, değişmeyen nesnelere ait bilgi olduğunu Kabul eder !

DUYULUR DÜNYA – DÜŞÜNÜLÜR DÜNYA

 Değişimin var olduğu, duyularımızla hakkında fikir edindiğimiz dış dünyanın varlığı mutlak olamaz.  Varlığı mutlak olmayan nesnenin bilgisi de mutlak olamaz.

 Platon’a göre hem gerçeklik hem de gerçek bilgi mutlak olmalıdır.

 Mutlak gerçekliğin bilgisi ancak kavranarak elde edilir, algılarımızla değil

diyalektik

ile ulaşırız.

DUYULUR DÜNYA

   Platon bilinebilecek nesneleri dörde ayırır ve her biri için farklı bir bilme biçiminin varlığından bahseder.

(1) İmajlar: Hayal gücünün yardımıyla elde edilir (2) Tikel nesneler: Algılarımız yardımıyla bu nesnelerin farkına varırız.

NOT:

(1) ve (2) bilgi değildir, yalnızca sanı veya inançtır. Yani (1) ve (2) hakkındaki yargılarımız ancak

DOXA

olabilir

MATEMATİK NESNELERİ

 (3) Matematik Nesneleri ve Soyut Kavramlar: Nesneler arasındaki ilişkiyi, nesnelerden bağımsız olarak kurabildiğimizde edinebileceğimiz bilgi. NOT: Düşünme yardımıyla elde edilen matematiksel nesnelerin bilgisi ve soyut kavramların bilgisi

İDEA değildir.

Çünkü, bu düşünme biçiminde, hipotezler veya varsayımlarla hareket eder, onları birer ilke gibi kabul ederiz. Varsayımlar, hipotezler kullanmamız elde ettiğimiz bilgiyi sınırlar

IDEALAR - EIDOS

 (4) İdea: Zihinle gerçek bilginin nesnesi arasında hiçbir engel kalmadığında ulaştığımız gerçeklik.  İdea farkına vardığımız, zihnin en ileri aktivitesi ile bildiğimiz mükemmel, değişmez varlıktır.

 İdea’nın bilgisi, tikellerin bilgisini, tikellerden soyutladığımız kavramların bilgisini kapsar.

NOT:

Ideanın bilgisi, daha aşağıda bulunan nesnelerin bilgisini birleştirici niteliktedir.

Ancak onların toplamı değildir.

Daha aşağıdaki nesneler İdeadan pay alır diyebiliriz. İDEALAR TÜMELDİR

BÖLÜNMÜŞ ÇİZGİ ANALOJİSİ

BİLM E BİÇİM İ ( EPİSTEM O LO Jİ) ZİHİN – KAVRAYIŞ noesis DÜŞÜN M E İN AN Ç - SAN I H AYALETM E BİLİN EN N ESN E ( O N TO LO Jİ) İDEA eidos KAVRAM LAR - M ATEM ATİKSEL N ESN ELER DUYU N ESN ESİ – TİKEL N ESN E İM AJ ( GÖ RÜN TÜ) – GÖ LGE -YAN SIM A

MAĞARA ALEGORİSİ

İDEALAR VE NESNELAR ARASINDAKİ İLİŞKİ

 Platona göre nesneler ve bilgi türleri arasında hiyerarşi vardır.

 Bölünmüş çizgide dikey olarak yol aldığımızda, yükseldikçe hem bilgimiz hem de bildiğimiz nesne gerçekliğe yaklaşır.

 İdea en yukarıdaki varlık olduğu için, hakikat ancak ideayı kavradığımızda elde edilir  İdealar arasında da hiyerarşi vardır; İYİ İDEASI üzerinde yer alır. İYİ İDEASINI arasındaki ilişkiyi bilemeyiz !

tüm ideaların bilmeden diğer idealar

İDEALARIN BİLGİSİNE NASIL ULAŞILIR

 Platon’a göre ideaların bilgisine üç şekilde ulaşılabileceğini iddia eder: (1) Hatırlama: Zihin, bedenle birleşmeden önce ideaların bilgisine sahipti. (2) Diyalektik: Soyutlama gücüyle nesnelerin özüne dair olan bilgiyi ortaya çıkarabiliriz (3) Arzu, Tutku: Güzel nesnelerden, güzellik kavramına ve en sonunda güzelliğin özü olan güzel ideasına adım adım varabiliriz.

ÖZET

 Platon Görünüş ve Gerçeklik ayrımını yapar  Heraklitos’un değişme fikrini Duyulan dünya bağlamında açıklar  Parmenides’in varlık vardır iddiasını Düşünülen dünya bağlamında açıklar.

 Duyulur dünya değişimden etkilenir. Düşünülür dünyada değişim yoktur, İdealar mutlak, değişmez zihin aracılığıyla bulunacak nesnelerdir.

HANGİ KAVRAMLARI İNCELEDİK?

 Görünüş (Appearance) vs. Gerçeklik (Reality); Görünen Dünya vs. İdealar Dünyası  Hayal Etme – İnanç  Düşünme – Bilme  Episteme, Doxa,  Hatırlama (Recollection), Diyalektik  Tümel, Tikel,