Transcript Consulting on diet.ppt

МОНГОЛЫН МЯНГАНЫ СОРИЛТЫН САН
ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ТӨСӨЛ
1.4.Чихрийн шижингийн хоолны
дэглэмийн талаар өвчтөнд өгөх
зөвлөгөө
1
Хоол төлөвлөх арга
• Нэг хэвийн хоолны төлөвлөгөө нь хүн
бүрт нийцдэггүй.
• Янз бүрийн хэрэгцээнд нийцсэн уян
хатан төлөвлөгөө ба олон төрлийн арга
шаардллагатай.
2
Хоол төлөвлөх арга
Хоолыг төлөвлөхийн өмнө:
• ЧШ-тэй өвчтөн, түүний ар тал, дуртай
зүйлийг ойлгож мэдэх
• Тэд суралцах болон өөрчлөхөд бэлэн
эсэхийг мэдэх зайлшгүй шаардлагатай.
3
Хоолны төлөвлөгөө
Хоолны төлөвлөгөөны агуулгыг гаргахын өмнө:
• Өмнөх туршлага, мэдлэг, чадварууд
• Одоогийн эмнэл зүй, сэтгэл зүй, хооллолтын
байдал
• Зохистой эмнэл зүй ба шим тэжээлийн
зорилтууд
• Амьдралын хэв маягийн хүчин зүйлс
4
Хоолны сургалт: аргууд
Шат 1
• Эрүүл хооллолт/сайн эрүүл мэндийн
тэнцвэрийн үндсийн талаарх мэдлэг
• Хүнсний гурвалжин
• Дохионы систем (Эрүүл хоолны сонголтууд)
• Зимбабвегийн гараар хэмжих арга
• Тавагны загвар
5
Хоолны сургалт: бодлогууд
Шат 2
• Хүнс орлуулах систем
• Нүүрс усны тооцоо
• Гликемийн индекс
6
Улс орон бүрийн соёл ба
туршлагад үндэслэсэн сургалтын
аргууд
7
Эрүүл хооллолт
Австралийн хоолны
зөвлөмж
8
Эрүүл хооллолт
Канадын
хоолны
зөвлөмж
Grain
products
Vegetables
and fruits
Milk
products
Meat and
alternatives
Health Canada, 1997 Reproduced with permission of the Minister of
Public Works and Government Services Canada 2004
9
Хүнсний гурвалжин
Өөх,
тос,
амттан,
Нарийн боов
Сүү тараг,
сүүн
бүтээгдхүүн
Ногоонууд
Мах,
загас,
өндөг,
бяслаг
Жимс
Талх, будаа, буудай, төмс, гоймон, шиш
10
ЧШ-гийн хүнсний гурвалжин
Өөх тос, чихэр, тос
ихтэй хоол хүнс: бага
Тослог багатай сүү, сүүн
бүтээгдэхүүн: 2-3 нэгж
Хүнсний ногоо:
3-4 нэгж
Өөхгүй мах, загас:
1-2 нэгж
Жимс: 1- 2 нэгж
Үр тариа
6-11 нэгж
Өдөрт доод тал нь 30 минут идэвхитэй хөдөлгөөн хийх
11
Дохиоллын систем
Дохиоллын систем нь замын гэрлэн
дохионы зарчим дээр үндэслэсэн:
Улаан хүнснүүд (бага хэмжээгээр хэрэглэнэ)
– Өөх тос ихтэй
– Сахарууд (боловсруулсан нүүрс ус)
– Гликемийн индекс өндөр
– Эслэг бага агуулсан
Шар хүнснүүд (дунд зэрэг хэмжээгээр
хэрэглэнэ)
– Гликемийн индекс өндөр
– Эслэг бага агуулсан
Ногоон хүнснүүд (эрүүл сонголт)
– Гликемийн индекс багатай
– Эслэг ихээр агуулсан
– Өөх тос багатай
Kapur K et al 2004
12
Хүнсний сонголт
Хүнсний
төрлүүд
Ногоон бүс
Шар бүс
Улаан бүс
Будаа
Агшаасан будаа
Пулао
Шарсан будаа
Талх
Улаан буудайн талх
Цагаан талх
Бялууны төрлүүд
Гоймон
Жигнэсэн гоймон
Энэтхэг
талх
Чаппати
Төмс
Жигнэсэн төмс
Ногоо
Жигнэсэн ногоо
Салат
Ногоон салад
Майонезтай салад
Сүмс
Улаан лоолийн сүмс
Цөцгийн тостой сүмс
Загас
Жигнэсэн загас
Сүмстэй загас
Шарсан загас
Тахиа
Гриллдсэн тахиа
Хайруулын тавганд
шарсан тахиа
Цөцгийн тостой тахиа
Шарсан гоймон
Наан
Цөцгийн тостой наан
/пури
Шарсан төмс
Сүмстэй ногоо
Шарсан ногоо
Ногоон
бүс
Шар бүс
Улаан
бүс
Амуу тариа
Талх
Тахиа
Загас
Ногоо
Амттан
14
Дохионы системийн – Давуу тал
• Энгийн арга – Ойлгоход хялбар
• Идэвхигүй хүмүүст зориулсан энгийн
аргачлал
• Нийт хүн амд зориулсан аргачлал
• Зөв хооллолтыг зөвлөх:
Өөх тос багатай ислэг өндөртэй хүнс
буюу гликемийн индекс багатай хүнс
• Зөв хоолыг хийх арга
15
Зимбабвегийн гараар хэмжих арга
Нүүрс усыг сонгохдоо 2
атгасан гарын хэмжээний
үр тариа, 1 атгасан гарын
хэмжээтэй жимс
Уургийг сонгохдоо: Гарын
алганы хэмжээтэй, чигчий
хуруу шиг зузаан
Reprinted with permission from Can J Diabetes 2003; 27(suppl 2): S130
Зимбабвегийн гараар хэмжих арга
Ногоог сонгохдоо: 2 гартаа
багтах хэмжээгээр. Үүнд
аль болох ногоон, улаан,
шар өнгөтэй нүүрс ус бага
агуулсан ногоонууд.
Өөх тосыг эрхий хурууны
үзүүрээс ихгүй байх. Тослог
багатай сүүг 250 мл-ээс
ихгүй хэрэглэх.
Reprinted with permission from Can J Diabetes. 2003;27(suppl 2):S130
17
Тавган дээрхи
хэмжээ
Жимс
Уураг
Сүү/тараг
Ногоо
Ногоо
Үр тариа
18
Тавган дээрхи хэмжээ
Дээрхи аргачлал нь ямар хүнд хэрэгтэй
вэ?:
• Оношлогдоод удаагүй байгаа
• Олон нарийн түвэгтэй аргыг
төвөгшөөсөн энгийн арга хэрэглэхийг
хүссэн
• Харж тогтооход хялбар
• Ойр ойрхон идэж болох
• Хэрэглэж буй уураг, нүүрс усаа
багасгахыг хүссэн
19
Юуг хэзээ заах вэ?
Шат 1
• Хооллолтын суурь мэдлэг
• Хүнсний хэрэгцээ
• Эрүүл зөв хооллох зөвлөмж
• Зөв хүнс сонгох
• Өөрөө менежмент хийх сургалт,
сургалтын аргуудыг ашиглах
20
Юуг хэзээ заах вэ?
Шат 2
• Бүтэцтэй хоолны төлөвлөгөөг хэрхэн
зохиох вэ
– Нүүрс ус тооцох, хүнс орлуулалт,
гликемийн индекс
• Өвөрмөц тохиолдлуудад яах вэ
• Хүндрэлүүд
21
Үнэлгээ
• Хувь хүнд гарах үр дүн
• Үйл явцын үр дүн
22
Хооллолтын маяг
• Хялбар, зовиургүй жин хасалтыг амлах
• Хүмүүсийн сэтгэл зүйн эмзэг байдалд
тулгуурлах
• Зарим хүнсэнд эрс хязгаарлалт тавих
• Илчлэгийг тооцоолох нь чухал бус
гэдгийг ойлгуулах
• Бага илчлэг авах-богино хугацааны
оролдлого хийх
Roberts DC, Med J Aust.232001
Хооллолтын маяг
Зарим түгээмэл хооллолтын маягууд
• Нэг төрлийн хоол (усан үзэм, будаа,
гадил)
• Байцааны шөл
• Нүүрс ус ихтэй, өөх тос багатай хоол
• Нүүрс ус багатай, өөх тос ихтэй хоол
• Нүүрс ус багатай, уураг ихтэй хоол
• Өмнөд эргийн хоол
24
Хооллолтын дэглэм: ЧШ-тэй өвчтөнд
тохирох ба тохирохгүй хоол
•
Тохирохгүй хоол
• Тохирох хоол
– Жимс, ялангуяа банана
– Цагаан хоол
– Сахар
– Бурам, зөгийн бал
– Бүхэл төрлийн амттан
– Үндсэн хоол ба зууш
– Будаа
– Талх, улаан буудай
– Лууван,таван салаа,
төмс, чихэрлэг төмс
25
ЧИХРИЙН ШИЖИНТЭЙ ӨВЧТӨНИЙ
ХОНОГИЙН ХООЛНЫ ИЛЧЛЭГ
ТООЦОХ
1. Байх ёстой жин (БЁЖ):
БЁЖ = Өндөр (м2) x 22
Жнь: Г, 43 настай, Өндөр 172см, жин 73кг, багш
мэргэжилтэй. БЁЖ = (1.72)2 x 22 = 65кг
2. Суурь ичлэг:
Суурь илчлэг = *____ x БЁЖ
Насны бүлэг
Эрэгтэй
Эмэгтэй
30-49
22.3
21.7
50-69
21.5
20.7
Жнь: Г, 43 настай, Өндөр 172см, жин 73кг, багш
мэргэжилтэй. Суурь илчлэг = 65x22.3=1450 ккал
27
3. Хоногийн нийт илчлэг (ХИ):
ХИ = Суурь илчлэг x ____** (хөдөлгөөний идэвхи)
Бага
Хэвийн
Их
1.5
1.75
2.0
Жнь: Г, 43 настай, Өндөр 172см, жин 73кг, багш
мэргэжилтэй. ХИ = 1450 x 1.5 = 2174 ккал
4. Хоногийн хоолны “нэгж”:
Хоолны нэгж = ХИ : 80 (80ккал = 1 нэгж)
Жнь: Г, 43 настай, Өндөр 172см, жин 73кг, багш
мэргэжилтэй. Хоолны нэгж = 2174ккал : 80 = 27
28
“Хоолны гурвалжин”-ийн
онцлог


Тухайн өвчтөний хоногт хэрэглэх
хоолны нийт нэгжийг “Хоолны
гурвалжин”-д
дүрслэсэн
6
бүлэгээс зохистой харьцаагаар
хэрэглэнэ.
“Хоолны гурвалжин”-д
дүрслэгдсэнээр пирамидын суурь
хэсгийн хоол хүнснээс аль болох
арвин, харин орой хэсгийн хоол
хүнснээс аль болох бага
хэрэглэхийг зөвлөдөг.
29
Хоол хүнсний бүлэг
Хоол хүнсийг ерөнхий шим тэжээлийн байдлаас
нь хамаарч 6 бүлэгт хуваана.
Бүлэг
I
Хүнс
Үр тариа
II
III
IV
V
Жимс, жимсгэнэ
Мах, махан бүтээгдэхүүн
Сүү, цагаан идээ
Өөх тос
VI
Хүнсний ногоо
30
Хоногт шаардлагатай “нийт нэгж”-д
тохирох 6 бүлгийн харьцаа
Бүлэг
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
I
11
11
12
12
12
12
12
13
14
15
15
II
1
1
1
1
2
2
2
2
2
2
3
III
4
5
5
5
5
5
6
6
6
6
6
IV
1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5
V
1
1
1
2
2
2
2
2
2
2
2
VI
1
1
1
1
1
2
2
2
2
2
2
31
Хоногийн хоолны нэгж 27 буюу 2174ккал илчлэгтэй хоолны
цэсэнд дараах байдлаар 6 бүлэг хүнсийг агуулна.
Бүлэг
Нийт
I Үр тариа
II Жимс,
жимсгэнэ
III Мах, махан
бүтээгдэхүүн
IV Сүү, цагаан
идээ
V Өөх тос
VI Хүнсний
ногоо
Нийт
13
Өглөөний цай
4
2
6
Өдрийн
хоол
5
Оройн
хоол
4
2
1
1,5
3
2
1,5
2
1
2
1
27
7
1
1
8
7
32
33
34
35
36
37
38
39
Хоол хүнсний зохистой
харьцаа
• Нэг
бүлгийн
жин,
хэмжээ,
илчлэгээрээ ижил өөр бүтээгдэхүүн
сонгох
• үр тариа гэхэд: 1 хэрчим талхыг 1/3
аяга будаагаар солиж болно
• Өөр бүлгийн бүтээгдэхүүнүүдийг
хооронд нь солиж болохгүй:
• 1
хэрчим
талхыг
1халбага
цөцгийгөөр солиж болохгүй
40