Transcript Kütüphaneyi kullanma

KÜTÜPHANE NEDİR?
Belirli ve sınırlı bir çevrenin ya da herkesin
yararlanması için; yazılı, basılı, görsel-işitsel,
elektronik ve çizgisel her türden yayını toplayan,
düzenleyen ve uygun ortamlarda kullanıma sunan
kuruluşlardır. UNESCO’nun 1968 tarihinde kütüphane
için yaptığı tanım ise şöyledir: “Kütüphane, adı ne
olursa olsun basılı kitap ve süreli yayınların ya da
başka her türden çizgisel, görsel, işitsel yayının
düzenli koleksiyonları ile okurların bilgi, araştırma,
eğitim, dinlenme amaçları için bunların kullanımlarını
sağlayan ve kolaylaştıran elemanlar.”
UNESCO bu tanımıyla yayınların içeriklerini dört
kategoriye ayırmıştır:
a-) Bilgi sağlayan yayınlar
b-) Araştırmaya yönelik yayınlar
c-) Eğitimde kullanılacak yayınlar
d-) Vakit geçirmek ve dinlenmek amaçlı yayınlar
Kütüphane nedir ? Devamı…
Bilgi merkezleri, kağıt üzerine kaydedilmiş belgeler
yanında ‘kitap dışı materyal’ olarak tanımlanan ve
kağıt dışında başka kayıt ortamları kullanan
(örneğin, ses kayıtları, plaklar, fotoğraflar,
manyetik bantlar, video kasetleri vb. ) belgeler de
bulundurmaktadır. Bu nedenle önceleri sadece
‘kütüphane’ olarak adlandırılan bu kurumların artık
işlevleri gereği ‘bilgi merkezi’ olarak
adlandırılmaları daha doğrudur.
Dilimiz de kitapların toplandığı yer anlamına gelen
kütüphane terimi Arapça, ‘kitap’ kelimesinin çoğulu
‘kütüp’ ile Farsça ‘hane’ kelimesinden meydana
gelmiştir. Değişik dönemlerde kütüphane dışında da
kelimelerin (kitapsaray, bibliyotek, kitaplık gibi)
kullanılması denenmiş ancak bunlar tutmamıştır.
TARİHÇE
İnsan, düşüncelerini genel olarak belleğinde
bulunanları, yazı dediğimiz simgeler bütününü
kullanarak nesne biçimine koyduktan sonra, doğal
olarak bu nesnelerin düzenlenmesi ve depolanması
gerekmiştir. Daha somut bir değişle yazıyı bulan ve
bununla örneğin kil tablet hazırlayan, önce çamur
üzerine yazıyı yazan, sonra bu çamur kalıbını fırında
pişiren insan, elde ettiği bu nesneyi kaldırıp atacak
değildi. Bu ürettiklerini korumak ve gerektiğinde
kullanıma sunmak için kütüphaneler kurmuşlardır.
Kurulan bu ilk kütüphanelerin materyalleri kil
tabletler olarak karşımıza çıkmaktadır.
Tarihçe devamı…
İnsan düşüncesinin kaydedilmesi gereği, en büyük olasılıkla
kabile düzeninden daha karmaşık bir toplumsal yapıya
geçilmesiyle ortaya çıkmıştır. Kabile gelenekleri yasa olarak
yazılmaya başlamış, vergi kayıtları, ticareti düzenleme
girişimleri, yasal anlaşmalar, yöneticilerin kütüphane
kurmalarına yol açmıştır. İlk kütüphaneler toplumsal
komuta zinciri indeki resmi daire kütüphaneleri olarak
görülmüşlerdir. İnsan yaratmalarının, insan düşüncesinin
her ürününün toplanıp korunması dileği daha sonraki
aşamalarda ortaya çıkmıştır. Bu çerçeveden
bakıldığında dünya tarihinde ilk olarak Babil ve Mısır
uygarlıklarında kütüphanelerin doğması için gerekli
koşulların oluştuğu düşünülebilir.
Dünyadaki ilk kütüphane örnekleri olarak şunları
sayabiliriz..
Dünyadaki ilk kütüphane örnekleri olarak şunları
sayabiliriz..
 Eski Mısır Tapınakları Kütüphaneleri
(M.Ö.3000 yılları)
 Babil-Asur Kültür Çevresinin Kütüphaneler
 Eski Yunan Kültür Çevresinin Kütüphaneleri
 Helenistik Çağın Kütüphaneleri:
• Mousaion:
• Bergama Kütüphanesi:
 Eski Roma’nın Kütüphaneler
 Antikçağda Hıristiyan Kütüphaneleri
 Ortaçağda Batı Dünyası Kütüphaneleri
 İlk Üniversite Kütüphaneleri
 Prenslik Kütüphaneleri
 Halk Kütüphaneleri
 Özel Konu Kütüphaneleri
 Ortaçağ İslam Dünyasının Kütüphaneleri:
KÜTÜPHANELERİN TEMEL AMAÇLARI
Dünya tarihinin ilk kütüphanelerinden günümüze
kadar kütüphaneler iki temel amaca
yönelmişlerdir.
a-) Toplumsal uygulama, ekonomi, ticaret,
eğitim, bilim, politika, genellikle her tür
uygulama alanları için gerekli belgeleri toplayıp
saklamak, gerektiğinde kullanıma sunmak
b-) Her türden düşün, sanat, bilgi ürünlerini
toplayıp saklamak; insanlar, toplumlar, coğrafya
bölgeleri ve çağlar arasında sürekli
paylaşılmasını, aktarılmasını sağlamak ve böylece
de insanlığın vardığı en ileri ortak düzeyi, her
konuda, bütün bireyler ve toplumlar için
ulaşılabilir kılmak.
Özetle kütüphaneler uygulamalara yardımcı
olmak ve insanlığın kültür düzeyini yükseltme
amaçlarını gerçekleştirmektedirler.
KÜTÜPHANELERİN TEMEL GÖREVLERİ
a-) Sağlama
b-) Düzenleme
c-) Yararlandırma
1-) Sağlama
The ALA Glossary of Library and Information
Science adlı yayında sağlamanın tanımı şöyle
yapılmıştır: “Kütüphaneye alınmasına karar verilen
bilgi kaynaklarının satın alma, değişim ya da bağış
yoluyla kütüphaneye kazandırılması, satın alınan
bilgi kaynaklarının fatura işlemleri ve sağlama
işlemleri ile ilgili kayıtların tutulması”.
2-) Düzenlenme
Kütüphaneleri kitap yığınlarından ayıran temel
özellik, kütüphanelerin düzelmenmiş olmasıdır.
Kütüphaneler kendi koleksiyonlarını etkin bir
biçimde kullanıma sunmak için bazı düzenlemeler
yaparlar. Bu düzenlemelerle kullanıcının istediği
bilgiye en kısa sürede ve en etkin biçimde
ulaşması amaçlanır. Bu düzenleme kataloglama ve
bilgiyi sınıflandırmayla olmaktadır.
3-) Yararlandırma
Kütüphanenin türüne göre kütüphaneler ya belli
bir kesime, ya da herkesse hizmet sunarlar.
Üniversite kütüphaneleri genelde kendi öğrenci,
personel ve öğretim görevlilerine hizmet
sunarken halk kütüphaneleri dil, din, ırk, cinsiyet,
yaş gözetmeksizin herkese hizmet sunar. Özel
konu kütüphaneleri sadece hitap ettikleri kesimi
yararlandırırken bir fabrika kütüphanesi de kendi
personelini yararlandırabilmektedir. Dünya
tarihinde ilk kütüphaneler hükümdarlar
tarafından ve dar bir yararlanıcı çevresi için
kurulmuşlardır. Kütüphanelerin işlevleri uzun süre
kitapları toplamak ve korumak olarak görülse de
toplumsal değişimlerle bu anlayış yıkılarak geniş
çevrelerin yararlanılmasına sunulmaya
başlanmıştır. Günümüz anlayışına göre önemli olan
her şeyden bilgi gereksinimi olana aradığı bilgiyi
ulaştırmak, geniş halk yığınlarını bilgiden
yararlandırmaktır.
Kütüphane, bilgi merkezi nedir?: Unsurları
 Kütüphane;
bina, derme, personel, bütçe ve kullanıcı
unsurlarından oluşan bir sistemi ifade eder.
 Kütüphaneler için nihai hedef bilgi
hizmetleri olduğundan bilginin düzenli
ve sistematik bir biçimde sunulması
düşüncesi vardır.
 Bunun için de
bilgi erişim uçlarına
(tanımlayıcılar, konu kategorileri
(“konu başlıkları”), sınıflama
şemaları, abstraktlar, dizinler ve
thesaruslar (kavramlar dizini) görsel
haritalar, fiziksel yerler, vb) göre
düzenlenmiştir.
• Geçmişten günümüze kütüphanelerin
işlevleri şunlar olmuştur:
1.
2.
3.
4.
temel
Bilgi kaynaklarının toplanması,
düzenlenmesi, gereksinim duyanların
hizmete sunulması ve bu kaynakların
korunarak geleceğe aktarılabilmesi
İnsanların bilgi ve kültür düzeylerini
artırmasına katkıda bulunarak toplumun
eğitim düzeyinin yükseltilmesi
İnsanoğlunun bilme, öğrenme ve doğaya
hakim olma duygusunun bir yansıması olan
araştırma ve keşfetme çalışmalarına katkı
sağlama
Kişilerin boş zamanlarını en verimli
şekilde değerlendirmesinde yardımcı ve
yol gösterici olma
 Türü ne olursa olsun bilgi
merkezlerinde yapılan işlemleri iki
grupta toplamak mümkündür:


Teknik Hizmetler
Kullanıcı Hizmetleri
• Teknik Hizmetler:
– Seçim ve Sağlama
•
•
•
•
•
Satın alma yoluyla sağlama
Değişim
Bağış
Derleme
Konsorsiyumlar
– Kataloglama ve Sınıflama
– Teknik Hazırlık
• Demirbaş kaydı, ciltleme, etiketlerin
hazırlanması, vb.
• Kullanıcı Hizmetleri:
– Danışma Hizmeti
• Doğrudan Yapılan Danışma Hizmeti
– Öğretim
• Bilgi sağlama
• Rehberlik
 Dolaylı Danışma Hizmeti
– Denetleme İşlevi
– Bibliyografik İşlevler
– Değerlendirme İşlevi
– Kullanıcı Eğitimi
• Resmi kullanıcı eğitimi
• Resmi olmayan kullanıcı eğitimi
– Ödünç Verme Hizmeti
KÜTÜPHANE TÜRLERİ
Çeşitli tarihsel, toplumsal, düşünsel olaylar, teknolojik ve
bilimsel gelişmeler, çeşitli kütüphane türlerinin ortaya
çıkmasını sağlamıştır. Bu kütüphane türleri şunlardır:
 Halk kütüphaneleri
 Okul kütüphaneleri
 Derleme kütüphaneleri
 Üniversite kütüphaneleri
 Özel kütüphaneleri
 Çocuk kütüphaneleri
1. Halk Kütüphaneleri
Anglo - Amerikan demokrasi anlayışı halk kütüphanelerinin
kurulmasına yol açmıştır. Halk kütüphanesi dil, din ırk, yaş, meslek
ve cinsiyet farkı gözetmeksizin herkesin en uygun ortamlarda
serbestçe kütüphaneden yaralanmasını sağlayan, bulundukları
bölgenin kültürel, sosyal, ekonomik ve teknik kalkınmasına katkıda
bulunan kuruluşlardır. Halk kütüphaneleri aynı zamanda bulundukları
bölgenin yerel hafızası olmak durumundadır.
Bugünkü anlamda ilk halk kütüphanesi 1850 yılında İngiltere’de
kurulmuştur. Sanayi devrimini sonucunda kurulan bu kütüphanelerin
temel amacı toplumlardaki ahlaki çöküntüyü azaltmak, boş
vakitlerin değerlendirilmesi ve Fransa’dan İngiltere’ye gelen sol
yayınların okunmasını engellemek olarak söylemek mümkündür.
Osmanlı imparatorluğu döneminde halk kütüphanesi görevini vakıf
kütüphaneleri yerine getirmiştir. Daha sonra Milli Kütüphaneler,
Türk Ocakları kütüphaneleri, Halkevi kütüphaneleri ve günümüzdeki
halk kütüphaneleri bu görevi devralarak bu hizmeti
sürdürmüşlerdir.
Günümüz halk kütüphaneleri, gezici kütüphaneler aracılığıyla
kütüphanesi olmayan yerlere giderek, kitaba uzak kalan
vatandaşlara da hizmet sunarlar.
2-) Okul kütüphaneleri
 Çağdaş eğitim anlayışı gereği kişiyi tek ders kitabından ya da
hocanın notlarından kurtarmak amacı okul kütüphanelerinin
kurulmasını sağlamıştır. Okul kütüphaneleri, okullardaki eğitim
ve öğretim çalışmalarını destekleyen, öğretmen ve öğrencilerin
bilgi, eğitim ve kültür düzeylerini yükseltmeye yardımcı olan
kütüphanelerdir.
 Okul Kütüphaneleri Yönetmeliği’nde okul kütüphanelerinin amacı
şu şekilde ifade edilmiştir. “Türk Milli Eğitiminin genel amaçları
ve temel ilkeleri doğrultusunda öğrencilerin bilimsel düşünen,
demokratik davranışlara sahip, okuma alışkanlığı kazanmış,
öğrenmeye, araştırmaya ve yeni teknolojileri kullanmaya istekli;
hak, görev ve sorumluluklarının bilincinde; çağın gereklerini
yerine getirebilecek şekilde yetişmelerine ve yararlanmalarına
yardımcı olmak için okul kütüphaneleri ile ilgili gerekli
düzenlemeleri yapmaktır.”
3. Derleme Kütüphaneleri
 Fransız devrimi ile “Millet” kavramını ortaya çıkmış, milletlerin
kendi geleceklerini tayin etme hassasiyetleri sonucunda derleme
kütüphanelerinin ortaya çıkması kaçınılmaz olmuştur. Derleme,
çeşitli amaçlara hizmet etmek üzere her türlü ortamdaki (yazılı,
basılı, çizgisel ve elektronik, vb.) bilgi ve bilgi taşıyıcılarının
üreticileri tarafından yasayla belirlenmiş zaman dilimi içinde,
belirlenen miktarda ve yine yasayla belirlenen kurumlara veya
kişilere verme işlemine denir.
 Derleme yasalarının ortaya çıkış nedeni, kimi zaman mülkiyet
hakkının korunması, kimi zaman da sansür amaçlı olduğunu
görüyoruz. Bizdeki ilk derleme yasasının yayın kontrolü amacıyla
15 Kasım 1864 yılında Abdülaziz tarafından onaylanıp 1 Ocak
1865 tarihinde yayınlanan “Matbuat Nizamnamesi” olduğunu
görüyoruz. Günümüzde uygulanan şekliyle ilk derleme yasamız
Mustafa Kemal Atatürk’ün emriyle 21.06.1934’te TBMM’de 2527
kanun numarasıyla kabul edilen 02.07.1934 tarihinde de Resmi
Gazete’de yayınlanan “Basma Yazı ve Resimleri Derleme Kanunu”
kanunudur.
Türkiye’deki derleme kütüphaneleri şunlardır:
-
Milli Kütüphane
-
Ankara Adnan Ötüken Halk Kütüphanesi
-
İzmir Milli Kütüphane
-
Beyazıt Devlet Kütüphanesi
-
İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi
-
Türkiye Büyük Millet Meclisi Kütüphanesi
4-) Üniversite Kütüphaneleri:
 Üniversitedeki eğitim ve öğretim faaliyetlerini
destekleyen, araştırmalarda kullanılacak bilgi ve belgeleri
sağlayan, öğrenci ve öğretim görevlilerinin kendilerini
geliştirmelerine katkıda bulunacak her türlü bilgi
taşıyıcılarını sağlayan, sağladığı bu yayınları düzenleyen ve
en uygun ortamlarda kullanıma sunan kurumlardır.
Rektörlük teşkilatı içinde Kütüphane ve Dokümantasyon
Daire Başkanlığı olarak hizmet yürütür.
5-) Özel Kütüphaneler
 Bilim teknik ve endüstri alanındaki gelişmeler
özel
konu
kütüphanelerinin
doğmasını
sağlamıştır. Bu kütüphaneler, sınırlı bir bilim
alanının ya da sınırlı bir çalışma konusu ile ilgili
meslek ve uygulama alanlarının, yöneticilerin,
endüstri kuruluşlarının, ticaret kuruluşlarının,
fabrikaların vb. çok ayrıntılı yayın ve bilgi
gereksinimlerini
kütüphanelerdir.
karşılamak
üzere
kurulan
Jay Walker Özel Kütüphanesi
6-) Çocuk Kütüphaneleri
 Çocukların boş vakitlerini okuyarak değerlendirmeleri ve kişisel
gelişimlerini sürdürmeleri için çocukların yaşlarına uygun yayın
ve objelerin kullanıma sunulduğu kütüphane türüdür.
 Çocuk kütüphanesi, çocuklara göre tasarlanmalıdır. Rafların
boyları, oturdukları sandalye ve masalar çocuklar için özel
olarak yapılmalıdır. Kütüphane’nin içi ve duvarları çocukların
hoşuna giden resim ve objelerle süslenmelidir.
 Ülkemizde kurulan il çocuk kütüphanesi, 1925 yılında Türk
ocaklarının Akhisar’da kurduğu kütüphanedir. Çocuk
kütüphanelerinin büyük bir bölümü halk kütüphaneleri içinde
faaliyet göstermektedir. Son yıllarda faaliyet alanı sadece
çocuk kütüphanesi olan kütüphanelerde açılmıştır. Halen
ülkemizdeki çocuk kütüphanesi sayısı 60 civarıdır.
KÜTÜPHANE BİRİMLERİ
a-) Referans Birimi: Kütüphaneye gelen kullanıcılara kütüphane
kullanımı hakkında bilgi veren, yeni kullanıcılara rehberlik eden ve
kullanıcıların sorularını yanıtlayan birimdir.
b-) Ödünç Verme Birimi: Kitap ödünç verme işleminin yapıldığı
birimdir.
c-) Yönetim Büroları: Kütüphane daire başkanı ve diğer
çalışanların bürolarının olduğu birimdir.
d-) Teknik Hizmetler Birimi: Bu birimde sağlama, kataloglama sınıflama ve cilt tamir işlemleri yapılır.
e-) Süreli Yayınlar Birimi: Gazete, dergi, yıllık gibi belli
aralıklarla çıkan yayınların bulundurulduğu ve kullanıma sunulduğu
birimdir.
f-) Nadir Eserler Birimi: Gerek eski tarihli olması gerekse de
piyasada az bulunan veya hiç bulunamayan değerli el yazmalarının,
eski yazı basmalarının bulundurulduğu ve hizmete sunulduğu
birimdir.
g-) Görsel İşitsel Birimi: Günümüz teknolojilerine uygun olarak
üretilen CD, DVD gibi görsel ve işitsel kayıtları içeren
materyallerin kullanıma sunulduğu birimdir.
h-) Gri Yayınlar Birimi: Tez, rapor, yıllık, istatistik, tanıtım
katalogları vb. yayınların bulundurulduğu ve kullanıma sunulduğu
birimdir.
ı-) Görme Engelliler Birimi: Görme engelli kullanıcıların kullanımı
için uygun teknik donanıma sahip olan birimdir.
i-) Online Yayınlar Birimi: Kütüphanenin sahip olduğu veri
tabanlarıyla ilgili işlemlerin yapıldığı birimdir. Veri tabanı, en geniş
anlamıyla; birbiriyle ilişkili verilerin tekrara yer vermeden, çok
amaçlı kullanımına olanak sağlayacak şekilde depolanması olarak
tanımlanabilir. Enformasyon alanında en çok bibliyografik veri
tabanları kullanılmaktadır. Bunun dışında sayısal, tam metin, adres,
sözlük, kaynak veri tabanları da bulunmaktadır. Veri tabanının
oluşum süreçlerine bakıldığında en önemli basamaklardan birinin
indeksleme ya da diğer bir değişle dizinleme olduğu görülür.
Veri tabanları, kütüphanelerin hem bütçe sorununu hem de yer
sorunun azda olsa çözülmesinde etkili olmuştur. Kullanıcıların
kütüphaneye gelme zorunluluğu da ortadan kaldırmıştır. İsteyen
kullanıcı, kurumsal üye olması koşuluyla, istediği yerden veri
tabanlarına ulaşarak veri tabanlarından yararlanabilmektedir.
k-) Kitap Salonları: Kataloglama ve sınıflaması bitmiş, kullanıcının
istifadesine sunulan kitapların bulunduğu salondur. Bu salondaki
materyallerin güvenlik işlemleri ve sırt etiketleri yapılmış olmalıdır.
l-) Konferans ve Sergi Salonları: Gerek kütüphane ile ilgili gerekse
başka konularla ilgili konferansların yapıldığı veya sergilerin açıldığı
salonlardır.
m-) Grup Çalışma Odaları: Bazı durumlar grup çalışması gerektirdiği
için kütüphanelerde bu gereksinimi karşılayacak birimlerin olmasını
zorunlu olarak gerektirmiştir. İşte bu birimlere grup çalışma odaları
diyoruz.
n-) Yedek Depolar: Kütüphaneye gelen fazla yayınların bulundurulduğu
veya rafta gereğinden fazla olan demirbaş verilen materyallerin
bulundurulduğu depolardır. Aynı zamanda işlemi yapılmamış sırada
bekleyen materyallerde bu depolarda bekletilir.
o-) Kareller: Tek kişilik çalışma alanlarıdır. Kullanıcının kendi
malzemelerini de bıraka bildiği güvenli alanlardır diyebiliriz.
ö-) Kantin ve Dinlenme Salonu: Yoğun çalışmanın verdiği yorgunluğun
giderildiği ve zaruri ihtiyaçların kısmen karşılandığı genellikle güvenlik
amaçlı olarak kütüphane dermesine uzak olarak faaliyet gösteren
kütüphane birimidir. Her kütüphanede bulunmayabilir.
Okuma ve ödünç verme birimi
KÜTÜPHANELERDE BULUNAN BİLGİ KAYNAKLARI
Bilgi kaynaklarını bulundukları ortam bakımından iki
gruba ayırabiliriz:
1-) Basılı Bilgi Kaynakları
a-) Kitaplar: Çeşitli düzeylerde bilgi içeren genellikle
tek cilt olan yazar veya yazarlarca yazılan temel bilgi
kaynağıdır.
b-) Dergiler: Belirli bir alanda, uzmanları tarafından
yazılmış makaleleri içeren, haftalık, aylık, üç aylık gibi
düzenli aralıklarla yayınlanan bilgi kaynağıdır. Genellikle
aynı isimle varlığını sürdürür. Zaman zaman isminin
değiştiği de olur.
c-) Danışma Kaynakları: Herhangi bir konuda kısa sürede
bilgi edinmek için kullandığımız başvuru kaynaklarıdır.
Başlıca danışma kaynakları şunlardır:
Sözlükler: Sözcükler hakkında bilgi veren danışma
kaynaklarıdır. Bir sözcüğün anlamını bulmada, genellikle
nasıl hecelendiğini ve nasıl söylendiğini öğrenmede bize
yardımcı olur.
Ansiklopediler: Çeşitli konularda uzmanlar tarafından
hazırlanmış makaleler içeren danışma kaynaklarıdır.
Makaleler konuya göre alfabetik olarak düzenlenir.
Ansiklopedilerin farklı türleri vardır. Türlerin
özelliklerini bilmek ne zaman hangisini kullanacağımızı
kolaylaştırır. Genel konu ansiklopedileri ve konu
ansiklopedileri olmak üzere iki türü vardır.
Almanaklar: Bir icadın mucidi kimdir? Bir bölgenin en
yüksek dağı hangisidir? Bir bölgedeki belirli bir ayın
sıcaklık ortalamaları nelerdir? Belli bir sene Nobel
ödüllerini kimler kazanmıştır? gibi çok çeşitli konularda
bilgi veren tek ciltten oluşan, çok yararlı danışma
kaynaklarıdır. Bazen belli bir konuyla sınırlı kaldıkları da
görülür. Whitaker’s Almanac, Wold Almanac and Book of
Facts, African, American Almanac en önemli almanaklardır.
Biyografik Kaynaklar: Ölmüş ya da yaşamakta olan ünlü
kişilerin yaşam öyküleri hakkında bilgi veren danışma
kaynaklarıdır. Genel veya özel konularda olabilir. Who is
Who in Turkey bu türe örnektir.
İstatistiki Kaynaklar: Değişik konularda istatistiki bilgi
içerirler. Bu kaynaklarda istatistikler tablolar ve grafikler
halinde verilir. Bu tablolar ve grafikler aslında uzun raporların
kısaltılmış sunumlarıdır. Genelde, altlarında hangi kaynağa
dayandıkları belirtilir. İstatistiksel kaynaklar genel konulu
olabildikleri gibi belli bir konuda da olabilir. Genel istatistik
kaynakları hemen ger konuda istatistiki bilgi içerir. Türkiye
İstatistik Yıllığı, Turizm istatistikleri, Statistical Abstract of
the United State bazı istatistiki kaynaklardır.
Atlaslar: Atlas haritadan daha fazla gelişmiş bir harita
kitabıdır. Genelde 3 tür atlas vardır.
- Genel atlaslar
- Tarih atlası
- Konu atlasları
Glorier World Atlas, Tarih Atlası ve Ocean Atlas en çok bilinen
atlaslardır.
Kronolojiler: Bilgiyi tarih sırasıyla aktaran kaynaklardır.
Yüzlerce yılı içeren çok uzun zaman dilimlerini kapsadıkları gibi,
sadece bir yılı da kapsayabilirler. Kronolojilerde bilgiler
genelde tablolar halinde sunulur. Bazıları genel bazıları özel
konularda olabilir. “Cumhuriyetimizin 75. Yılı 1923-1997” özel
konulu kronolojiye örnektir.
Bunların dışında, bibliyografyalar, yayıncı katalogları, video
filmler, kasetler, CD-ROM‘lar, mikrofilmler ve mikrofişler gibi
bilgi kaynakları da vardır kütüphanelerde.
2-) Elektronik Bilgi Kaynakları: Son yılardaki bilgi teknolojisinin gelişimi,
bilgi ağlarının yaygın olarak kullanılması ve yayın hayatındaki hızlı değişim ve
dönüşümler sonucunda ortaya çıkan kaynaklardır. Elektronik bilgi kaynakların
başlıcaları şunlardır.
- Elektronik kütüphane katalogları
- Elektronik veri tabanları
- Elektronik dergiler
- Elektronik kitaplar
- Elektronik başvuru kaynakları (ansiklopediler, sözlükler ve biyografiler)
- Elektronik gri yayınlar (tezler, teknik raporlar vb.)
- Elektronik patentler
- Elektronik standartlar
- Elektronik ayrı basımlar
- Elektronik gazeteler
- Elektronik rehberler
Kütüphanelerde bulunan kaynakların
sınıflandırılması ve kaynaklara erişim yolları:
 Kütüphanelerdeki bilgi kaynaklarına kolayca ulaşabilmek için
çeşitli sistemler geliştirilmiştir. Her şeyden önce, belli bir
sınıflandırma ilkesine göre, raflarda duran her kitaba bir yer
numarası verilir. Böyle bir sistem aynı konuda bilgi içeren bütün
kitapların aynı yerde bulunmasını sağladığından, okurların
istedikleri kitabı kolayca seçmelerine olanak verir.
 ABD'li kütüphaneci Melvil Dewey'in bulduğu ve onun adıyla
anılan Dewey ondalık sınıflandırma sistemi birçok kütüphanede
kullanılmaktadır.
 Dewey sisteminde konular 10 ana gruba bölünmüştür. Her ana
grup da kendi içinde 10 altsınıfa ayrılır. İlk sayı ana grubu
gösterir. Örnek verilecek olursa 5 bilim, 6 teknoloji ve 7 güzel
sanatlardır. İkinci sayı altsınıfı gösterir. Böylece, örneğin 51
matematik, 52 astronomi, 53 fiziktir. Üçüncü sayı başka bir
altsınıftır: 533 ses, 534 ışık.
Bunları ondalık basamakları bir virgül ya da noktayla ayrılan
öbür sayılar izler. Ama çocuk kütüphanelerinde bunların çoğu
kullanılmaz.
 Üniversite ve kolej kütüphanelerinin çoğunda ise ABD'de,
Washington'daki Kongre Kütüphanesi'nde geliştirilmiş bir
sınıflandırma sistemi kullanılır. Bu sınıflandırmada büyük
harflerle gösterilen 20 konu vardır. Örneğin, dünya tarihi
konusu için D harfi kullanılır. İki büyük harf bir alt grubu
gösterir. Buna göre DK işaretini taşıyan yazılı belgelerin hepsi
Rus tarihine ilişkindir. Konuların daha ayrıntılı olarak ayrılması
ise sayı kullanılarak yapılır.
 İki sistemde de sınıflandırma numarası kitabın sırtına yazılır
ve kitaplar numara sırasına göre dizilir. Böylece, numarasını
bilirseniz, istediğiniz kitabı çabucak bulabilirsiniz.
 Kütüphane kataloğu alfabetik sıraya göre düzenlenmiş
kartlardan oluştuğu gibi, bilgisayarla da
programlanabilir. Alfabetik katalog yazarın adına göre
düzenlenir. Konu kataloğu, kitapların raflara dizilmesinde
kullanılan sisteme göre sınıflandırılarak düzenlenir. Bir de
konuların alfabetik sıraya göre düzenlenmiş (örneğin
fotoğrafçılık, fizik gibi) ve sınıflandırma işaretini gösteren
bir listesi olan konu dizini vardır. Böylece, belli bir konuda
kütüphanede hangi kitapların bulunduğunu öğrenmek isteyen
bir kimse, konu kataloğuna baktıktan sonra raflardan istediği
kitapları bulabilir.
Kaynaklara erişim:
 Klasik kütüphane anlayışında kullanıcıların bilgi gereksinimi,
zaman ve mekan sınırlılıkları içerisinde giderilmekteydi.
Gelişen teknoloji ve imkanlar, kullanıcıların özgür bir şekilde
herhangi bir sınırlamaya maruz kalmadan bilgiye ulaşmaya
imkan sağlamaktadır. Bu gelişmeyle klasik kütüphane
anlayışında olan ‘kütüphaneye gelen bilgiye ulaşır’ mantığı
yıkılmış, yerine kullanıcıya ‘nasıl giderim-hizmet ederim’
görüşü hakim olmaya başlamıştır. Bilginin binanın dışına
çıkması gereğinin farkına varan kütüphaneler, bina içerisinde
ve dışarısında hizmet anlamında bir çok yeni yollar
aramışlardır.
 Eskiden kart kataloglarıyla kullanıcısını sıkan kütüphaneler
artık teknolojik imkanları kullanarak daha hızlı ve daha az iş
gücüyle hizmet vermektedir.
 Kütüphanelerde çalışan personelin yetkinliklerinin artması ve
uzman personellerin yetiştirilmesiyle kullanıcıların bilgiye
ulaşmada kolaylıklar görüldüğü IFLA’nın yapmış olduğu
anketlerce görülmüştür.
Eski katalog…
Yeni katalog 
 Kütüphanelerde bilgisayar uygulaması dünyanın gelişmiş ve
gelişmekte olan ülkelerinde 1960'larda başladı. Bu uygulama
yeni bilgi akımı ve bilgi iletişimine olağanüstü bir hız,
doğruluk ve kolaylık sağladıktan başka kütüphane içi
hizmetlerin de bıktırıcı yazma ve sınıflandırma işlemlerini
kolaylaştırdı. Ulusal ve uluslararası bilgi ve yayın alışverişi
bilgisayar ağlarıyla gerçekleştirilmeye başlandı.
 Bir kütüphaneye üye olduğunuz zaman, size kütüphaneden
nasıl yararlanabileceğinizi açıklayan küçük bir kitapçık
verilir. Kütüphaneye yeni gelen kitaplar genellikle bir süre
kolay göze çarpacak biçimde sergilenir. Raflarda
bulamadığınız kitapları ise, geri verildiğinde hemen
alabilmek için önceden ayırtabilirsiniz.
 Bir kütüphanenin tüm olanaklarından yararlanmak bir zaman
işidir. Her kütüphane kendi ürünlerini farklı bir biçimde
düzenler; ayrıca her kütüphane değişik kaynaklara sahiptir.
Gene de unutmayın ki, kütüphane kullanılmak içindir ve
size yardım etmeye hazır kütüphaneciler vardır.
 Kütüphanelerde hizmet anlamında teknolojinin etkileri
kullanıcılarına geniş imkanlar doğurmuştur. E-kütüphaneler
yardımıyla zaman ve mekan sınırlaması olmaksızın bilgiye ulaşım
kolaylaşmış ve kaynak paylaşımı oranları yükselmiştir.
 Kütüphanelerde kaynaklara ulaşım, danışma biriminde bulunan
elektronik katalog taraması yapılabilen bilgisayar programlarınca
yapılabilmektedir. Bütün kütüphanelerde kullanılan bu yöntem,
halk kütüphanelerinde Kültür Bakanlığı tarafından zorunlu
kılınan ve geliştirilen ortak katalog kaydının yapıldığı ‘Yordam’
programları yardımıyla kaynak kaydı ve ödünç verme gibi
işlemleri kolay bir yöntemle çözümlemektedir.
 Üyesi olunan kütüphanelerden süreli yayınlar ve nadir eserler
bölümleri haricinde herhangi bir kaynak ödünç alınabilmekte ve
bu işlem kütüphane kaynaklarını ödünç alma kurallarına göre
belirlenmektedir. Halk kütüphanelerinde kaynaklar ‘Desimal
sınıflama sistemi’yle kitapların sırtına verilen kodlarla
yerleştirilmektedir.
 Üniversite ve diğer araştırma kütüphanelerinde ise Dewey
sınıflama sistemlerine göre sınıflama yapılmaktadır.
 E-kütüphane veri sistemi bulunan dijital ve dijitalleştirilmiş
kaynaklara erişim hizmeti sunmakta ve daha iyi hizmet verme
amacıyla konsorsiyumların aracılığıyla veri tabanlarını satın
almaktadır.
 Belli konularda yetkinliği armış olan veri tabanları doğru bilgiye ve
daha hızlı ulaşmada imkan sağlamaktadır. Kütüphane üyeleri
kütüphane çevresinde veya proxy ayarlarıyla daha geniş alanlarda
bu hizmetten yararlanabilmektedir.
 Kütüphanelerde kullanıcılarına hizmet vermek amacıyla çalışan
danışma birimindeki kütüphane görevlileri kullanıcıların istek ve
talepleriyle ilgilenmekle yükümlüdürler. Kaynak aramada, ödünç
almada-vermede, katalog taramasında, bilgi alışverişinde gibi birçok
konuda yardım alınabilmekte ve kaynağa kolay bir şekilde
ulaşılabilmektedir.
KULLANICI EĞİTİMİ
Her şeyin temelinde eğitimin olduğu gerçeği aşikardır.
Kütüphaneler de bilgiyi kullanmada, doğru bilgiye erişimde,
kütüphaneyi verimli kullanmada, bilgiye hızlı ulaşmada ve
kütüphaneyi etkili kullanmada eğitimin farkına varmıştır.
Bu faktörler kullanıcı eğitim programlarının oluşmasını zorunlu
kılmıştır. Bilginin hızla çoğalan dünyasında boğulan kullanıcıların
eğitimle kurtulabileceğini düşünen kütüphaneler farklı yollara
başvurmaktadır.
Belli dönem aralıklarında yapılan çalışmalar şöyledir:
 Kütüphane tanıtım programları,
 Kütüphane kaynaklarının tanıtımı ve kullanımı seminerleri,
 El broşürleri,
 Oryantasyon programları,
 Tanıtım videoları vb.
Oryantasyon programı örneği…
KAYNAKÇA
 Sefercioğlu, Necmeddin; Kataloglama için kurallar. Ankara: TC
Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Kütüphane Yayınları, 2008
 Baysal, Jale; Kitap ve kütüphane tarihine giriş. İstanbul: Türk
Kütüphaneciler Derneği İstanbul Şubesi, 1992
 Yıldız, Nuray; Eskiçağ kütüphaneleri. İstanbul: Marmara
Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1985
 Hüseyin ODABAŞ, Bilgi ve belge yönetimine giriş dersi ders
notları, Atatürk Üniversitesi.
 Coşkun POLAT, Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri dersi ders notları,
Atatürk Üniversitesi.
 http://www.nuveforum.net/1727-genel-kultur-k/68552kutuphane-kullanilir/ 23 Kasım 2012 tarihinde erişildi.
 http://www.karabukkutup.gov.tr/index.php?option=com_content
&view=article&id=46:kuetkullanm&catid=34:genel 23 Kasım
2012 tarihinde erişildi.
 Şener, Oğuz; Kütüphaneyi verimli kullanma. Erzurum :
Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, 2011