Transcript Document

Bibliyografik Kayıtlar İçin
İşlevsel Gerekler (FRBR)
Kavramsal Modeli
Not: Bu sunuştaki slaytların çoğu Dr. Barbara Tillett ve
Vinod Chacra’nın Internet’teki sunuşlarından alınmıştır.
Bkz., Barbara B. Tillett, “Bibliographic Relationships.” In
Relationships in the Organization of Knowledge, edited by
Carol A. Bean and Rebecca Green, 19-35. Dordrecht:
Kluwer Academic Publishers, 2001. Tüm hakları saklıdır.
Slaytları kullandığınız takdirde lütfen yukarıdaki kaynağa
atıf yapınız.
Yaşar Tonta
Hacettepe Üniversitesi
[email protected]
yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/
BBY220 Bilgi Erişim İlkeleri
BBY220
SLAYT 1
BBY220
SLAYT 2
OCLC WorldCat Top 1000
OCLC WorldCat kütüphanelerinde İncil’in yaklaşık
800 bin kopyası var. Aynı esere ait 90 bin
civarında farklı kayıt var.
BBY220
SLAYT 3
BBY220
SLAYT 4
BBY220
SLAYT 5
BBY220
SLAYT 6
BBY220
SLAYT 7
BBY220
SLAYT 8
BBY220
SLAYT 9
BBY220
SLAYT 10
Sorun?
• OCLC WorldCat Top 1000 bize ne
söylüyor?
• Aynı eserlerin farklı kütüphaneler
tarafından onlarca kez kataloglanması
• 1000 eserin kütüphanelerde 330 bin farklı
tanımı (ortanca 167) ve 10 milyon
civarında kopyası (ortanca 6741) var.
BBY220
SLAYT 11
Belge Erişim Sisteminin Mantıksal Düzenlemesi
Belgeler
Kullanıcılar
Dizinleme
Gömü Sözlük
Sorgu
formülasyonu
Dizin
tutanakları
Erişim
kuralı
Formel sorgu
cümlesi
Kaynak: Maron, 1984
BBY220
SLAYT 12
Kataloğun işlevleri (Cutter, Rules for a
Dictionary Catalog, 1876)
• Bilinen bir kitabın
– Yazara,
– Eseradına
– Konusuna
bulunmasını sağlamak
• Bir kütüphanenin
– Bir yazarın
– Belirli bir konudaki
– Belirli bir yazın türünde
Sahip olduğu kitapları göstermek
• Bir kitabın seçiminde yardımcı olmak
– Basımı açısından (bibliyografik olarak)
– Özelliği açısından (yazınsal/konusal)
BBY220
SLAYT 13
•Kütüphane katalogları
artık sadece katalog
değil
BBY220
SLAYT 14
FRBR Nedir?
 Functional Requirements for Bibliographic Records
 IFLA’nın aynı adlı çalışma grubu tarafından
yayımlandı
 IFLA Kataloglama Birimi Daimi Komitesince
onaylandı
 Eylül 1997’de yayımlandı
 Adres: www.ifla.org (pdf sürümü)
BBY220
SLAYT 15
“Kullanıcı Görevleri” - FRBR
•
•
•
•
Bul (bul ve biraraya getir)
Belirle
Seç
Sağla
• İlişkilendir
• Diğer olası görevler:
– Telif haklarını gözet
– Koru
BBY220
SLAYT 16
Functional Requirements for Bibliographic
Records
• Tanımlama (FRBR: belirle, seç)
• Erişim (FRBR: bul)
– Konu erişimi
• başlıklar
• sınıflama
– Diğer erişim noktaları
• Mevcutlar (FRBR: sağla)
BBY220
SLAYT 17
Varlık-İlişki Modeli
FRBR
• Varlıklar
• İlişkiler
• Özellikler
ilişki
Varlık 1
Varlık 2
http://www.ifla.org/VII/s13/frbr/frbr.htm
http://www.ifla.org/VII/s13/frbr/frbr.pdf
BBY220
SLAYT 18
FRBR Varlıkları
1. Grup: Entellektüel ve artistik çaba
ürünleri
– Eser entellektüel ya da sanatsal yaratı
– Anlatım bir eserin entellektüel ya da
sanatsal gerçekleştirimi (kısaltma,
güncelleme, çeviri vs. ayrı anlatımlar)
– Gösterim bir eserin bir anlatımının
fiziksel olarak gerçekleştirimi
– Kopya bir “gösterim”in tek bir örneği
BBY220
SLAYT 19
FRBR Varlıkları
2. Grup: Entellektüel ya da artistik
yaratıdan sorumlu kişiler
– Kişi
– Tüzel kişi
BBY220
SLAYT 20
FRBR Varlıkları
3. Grup: Eserlerin konuları
– 1. ve 2. Gruplar artı
– Kavram
– Nesne
– Olay
– Yer
BBY220
SLAYT 21
FRBR Varlıkları
Şekil 1. Birinci Grup Varlıklar ve
Başlıca İlişkiler
Kaynak: IFLA (1998, s. 13).
BBY220
SLAYT 22
Eser
Anlatım yoluyla
gerçekleştirilir
Anlatım
Entelektüel/artistik
yaratı
İçeriğin
fiziksel kaydı
Gösterim
Kopya
BBY220
Anlatım
Gösterimde
cisimlenir
Gösterim Kopya ile
örneklenir
SLAYT 23
FRBR Varlık Düzeyleri
Anlatım:
Film
Roman
Eser:
Özgün
metin
Çeviri
Eleştirel
basım
Özgün
sürüm
Gösterim:
Kağıt
BBY220
PDF
HTML
SLAYT 24
FRBR Varlık Düzeyleri
Anlatım:
Film
Roman
Eser:
Özgün
metin
Çeviri
Eleştirel
basım
Özgün
sürüm
Gösterim:
Kağıt
Item:
BBY220
Kopya 1
İmzalı
PDF
HTML
Kopya 2
SLAYT 25
FRBR Varlık Düzeyleri
Family of works
Anlatım:
Film
Roman
Eser:
Özgün
metin
Çeviri
Eleştirel
basım
Özgün
sürüm
Gösterim:
Kağıt
BBY220
PDF
HTML
SLAYT 26
FRBR’nin yararları
• Kütüphaneciler için
 Biraraya getirme özelliği
 Kataloğun daha iyi düzenlenmesi
 Kolay kataloglama
 Kataloglama yükünün azaltılması
 Bir eser altındaki tüm anlatımlar için sadece bir kez
kataloglama yapılır
 Bir anlatım altındaki tüm gösterimler için sadece bir kez
kataloglama yapılır
 Zaten kolay olan kopya kataloglamada bir değişiklik yok
BBY220
SLAYT 27
FRBR’nin Yararları
 Bilgiyi bulmak kolay
 Tek aramyla farklı dillerde ve farklı konu başlıkları
altında sınıflansa bile tüm ilgili materyallere erişilir.
• Kullanıcılar açısından daha yararlı
 Bir araya getirme
 Bilgiyi bulmak kolay
 Tek arama bütün ilgili materyalleri getirir
 Bir eserin farklı anlatımlarını görmek daha kolay
 Bütün resmi daha iyi gösterir
BBY220
SLAYT 28
FRBR’nin Yararları
 Tüm gösterimleri bulmak daha kolay
 Çevrimiçi kataloğu anlamak ve kullanmak daha
kolay
 Sadece gösterim düzeyinde değil “Eser” ve
“anlatım” düzeyinde de kitap ayırtmak mümkün
 İlgili eserler ve anlatımlar arasındaki ilişkiler
daha iyi anlaşılır
BBY220
SLAYT 29
Joint Steering Committee for Revision of
AACR2 (JSC)
• Format Değişikliği Görev Gücü
(Task Force on Format Variation)
– Anlatıma dayalı kayıtlar
– Gösterim kayıtları olan bağlantılar
– Atıfların/tekbiçim eseradlarının
kullanımı
• FRBR terimleri kullanılarak
AACR terminolojisinin
güncelleştirilmesi :
– Eser, Anlatım, Gösterim, Kopya
BBY220
SLAYT 30
Anlatım Kipleri
•
•
•
•
•
•
•
•
BBY220
FRBR
Alfa-sayısal
Müzik notaları
Diğer notasyon (ör., koreografik)
Ses
Hareketsiz resim
Hareketli resim
Üç boyutlu nesne
Yukarıdakilerin birleşimi
SLAYT 31
Grup 1 – Varlıklara özgü İlişkiler
FRBR
ESER
ESER, ANLATIM yoluyla
gerçekleştirilir
ANLATIM
ANLATIM, GÖSTERİM’de
cisimlenir
GÖSTERİM
GÖSTERİM, KOPYA
ile örneklenir
KOPYA
BBY220
SLAYT 32
Eser/Anlatım İlişkileri
w1 Charles Dickens A Christmas carol
e1 Yazarın özgün İngilizce metni
e2 V.A. Venkatachari’nin Tamilce çevirisi
FRBR
“gerçekleştirilir”
FRBR, p. 59
BBY220
SLAYT 33
Eser/anlatım/Gösterim İlişkileri
w1 J.S. Bach’ın Goldberg variations
e1 Glen Gould performansı (1981)
m1 1982’de CBS Records tarafından çıkarılan
33’lük plağı
m2 1993’de Sony tarafından çıkarılanCD’si
m3 Sony’nin CD’sinin dijitalleştirilmiş MP3
sürümü (2000)
FRBR
FRBR, s. 59
BBY220
“cisimlendirilir”
SLAYT 34
Eser/Anlatım/Gösterim/Kopya ilişkileri
w1 Lost treasures of the world
e1 etkileşimli elektronik kaynak
m1 Follgard CD-Visions tarafından 1994’de
yayımlanan CD’si
i1 Calgary Halk Kütüphanesindeki birinci kopyası
i2 Calgary Halk Kütüphanesindeki ikinci kopyası
FRBR
“örneklenir”
FRBR, p. 60
BBY220
SLAYT 35
FRBR Grup 1 İçerik İlişkileri
• Eşitlik
• Türev
• Tanımlama
Eser-Eser ilişkileri hiyerarşik olarak ilişkili olan
Anlatımlar
Gösterimler
Kopyalar
Dan mirastır.
BBY220
SLAYT 36
Eserler Ailesi
EŞİT
TÜREV
Serbest çeviri
Mikroform
röprodüksiyon
Basımlar
Kısaltılmış
basım
Eş zamanlı
“yayın”
Kopya
Tam
röprodüksiyon
Çeviri
Resimli basım
Gözden
geçirilmiş basım
Denetimden
geçmiş basım
Özgün
Aynı
anlatım
BBY220
Özet
Öz
Özetçe
Çeşitlemeler ve
sürümler
Küçük
değişiklikler
Parodi
Taklit
Eleştiri
Değerlendirme
Açıklamalı basım
Aynı stil veya
konusal içerik
Yorum
Uyarlamalar
Aynı eser
Yeni anlatım
Derleme
Çalışma kitabı
Dramatizasyon
Roman
Senaryo
Opera güftesi
Tür (“janr”) değişmesi
Düzenleme
Faksimile
Baskı
TANIMLAYICI
Yeni eser
Kataloglama Kuralları
kesme noktası
Yeni eser
B. Tillett
Dec. 2001
SLAYT 37
Parça-Bütün ilişkileri
• Bileşenler
• Toplamalar
BBY220
SLAYT 38
Parça-Bütün ilişkileri
Eser içinde Eserler
Bileşenler / Toplamalar
Şekil = Mahfaza/ Taşıyıcı
Renk = içerik
BBY220
SLAYT 39
Parça-Parça ilişkileri
• Bileşen -bileşen
– Sıralı ilişki
– Tamamlayıcı ilişki
• Bağımlı
• Bağımısz
BBY220
SLAYT 40
Parça-Parça ilişkileri
Eser içinde Eserler
Components-to-Component
Tamamlayıcı ilişkiler
Sıralı ilişkiler
Şekil = Mahfaza/ Taşıyıcı
Renk = içerik
BBY220
SLAYT 41
Grup 1 Varlıklarının Özellikleri
• Gösterim
FRBR
• Eser
–
–
–
–
ID
Eser adı
Tarih
vs.
• Anlatım
–
–
–
–
–
–
BBY220
ID
Eser adı
Biçim
Tarih
Dil
vs.
–
–
–
–
–
–
–
–
–
ID
Eser adı
Sorumluluk bildirimi
Basım
Baskı (yer, yayıncı, tarih)
Biçim / taşıyıcı özelliği
Sağlanabilirlik
Erişim kipi
vs.
• Kopya
–
–
–
–
ID
Provenans
yer
vs.
SLAYT 42
İlişkiye karşılık Özellik
Eser
BBY220
yaratılır
yaratır
Kişi
SLAYT 43
Olası FRBR uygulamaları
Senaryo A - Şimdi
Otorite
Eser/
Anlatım
Tekbiçim
Eser adı
Bibliyografik
Mevcutlar
BBY220
Kişi
Seriler
(eser/anlatım)
Tekbiçim eser adı
Kavram
Gösterim
Kopya
SLAYT 44
“FRBR-ize” Çevrimiçi katalog ekranları
Shakespeare, William, 1564-1616. Hamlet. [Text]
Translation. French. 1770.
BBY220
SLAYT 45
“FRBR-ize” Çevrimiçi katalog ekranları
Shakespeare, William, 1564-1616. Hamlet. [Text]
Translation. French. 1770.
BBY220
Eser
SLAYT 46
“FRBR-ize” Çevrimiçi katalog ekranları
Shakespeare, William, 1564-1616. Hamlet. [Text]
Translation. French. 1770.
Anlatım
BBY220
SLAYT 47
“FRBR-ize” Çevrimiçi katalog ekranları
Shakespeare, William, 1564-1616. Hamlet. [Text]
Translation. French. 1770.
Gösterim
BBY220
SLAYT 48
“FRBR-ize” Çevrimiçi katalog ekranları
Shakespeare, William, 1564-1616. Hamlet. [Text]
Translation. French. 1770.
Kopya
BBY220
SLAYT 49
FRBR-ize MARC kayıtları
OCLC algoritması
http://www.oclc.org/research/software/frbr/
Kongre Kütüphanesi ekran gösterimi
http://www.loc.gov/marc
BBY220
SLAYT 50
Senaryo B
Kişi
Otorite
Kişi
Eser/
Anlatım
Tekbiçim eser adı
Series
(eser/anlatım)
Tekbiçim eser adı
Kavram
Bibliyograpfik
Mevcutlar
BBY220
Gösterim
Kopya
SLAYT 51
Grup 2
Eser
Anlatım
FRBR
Gösterim
Kopya
sahibi
üreticisi
Kişi
gerçekleştiricisi
yaratıcısı
Tüzel kişi
many
BBY220
SLAYT 52
Kişi/Eser ilişkisi
w1 The shepheardes calendar
w2 The faerie queen
w3 Astrophel
… etc.
FRBR
p1 Edmund Spenser
“yaratıldı”
FRBR, p. 61
BBY220
SLAYT 53
Tüzel kişi/ Anlatım ilişkileri
e1 a 1980 performance of Allegri’s Miserere
e2 a 1986 performance of Josquin’s Missa
pange lingua
e3 a 1989 performance of Lassus’ Missa
osculetur me
...
FRBR
cb1 The Tallis Scholars
“gerçekleştirildi”
FRBR, p. 61
BBY220
SLAYT 54
Tüzel kişi / Gösterim ilişkileri
m1 the 1965 publication by Coach House Press
of Wayne Clifford’s Man in a window
m2 the 1966 publication by Coach House Press
of Joe Rosenblatt’s The LSD Leacock
m3 the 1966 publication by Coach House Press
of Henry Beissel’s New wings for Icarus
...
cb1 Coach House Press
FRBR
“üretildi”
FRBR, p. 62
BBY220
SLAYT 55
Tüzel kişi / Kopya ilişkisi
i1 a copy of the “Penkill Proofs” of D.G.
Rossetti’s Poems printed in August 1869,
with manuscript annotations by the author
i2 a copy of the “A Proofs” of D.G. Rossetti’s
Poems printed in September 1869, with
manuscript annotations by the author
...
FRBR
cb1 Princeton University Library
“sahibi”
FRBR, p. 62
BBY220
SLAYT 56
Eser
Konusu
Eser
Grup 3
Anlatım
Gösterim
FRBR
Kopya
konusu
Kişi
Tüzel kişi
Kavram
Nesne
konusu
Olay
Yer
BBY220
Çoklu
SLAYT 57
Konu/Eser ilişkileri
c1 Romanticism
w1 Morse Peckham’s Beyond the Tragic
Vision
w2 Romanticism reconsidered, edited by
Northrup Frye
...
FRBR
“konusu”
FRBR, p. 63
BBY220
SLAYT 58
Katalogların amaçları
• Cutter’a göre kataloğun amaçları
– Bulma – tanımlama ve erişim standartları
– Bir araya getirme – arama duyarlığı için
denetimli “sözdağarları”
BBY220
SLAYT 59
“Kullanıcı görevleri” - FRBR
• Bul (Nerede olduğunu bul
ve bir araya getir)
• Belirle
• Seç
• Sağla
• İlişkilendir
• Diğer olası görevler:
– Telif hakları
– Koruma
BBY220
SLAYT 60
Kataloğun işlevleri (Cutter, Rules for a
Dictionary Catalog, 1876)
• Bilinen bir kitabın
– Yazara,
– Eseradına
– Konusuna
bulunmasını sağlamak
• Bir kütüphanenin
– Bir yazarın
– Belirli bir konudaki
– Belirli bir yazın türünde
Sahip olduğu kitapları göstermek
• Bir kitabın seçiminde yardımcı olmak
– Basımı açısından (bibliyografik olarak)
– Özelliği açısından (yazınsal/konusal)
BBY220
SLAYT 61
Eserlerin bir araya getirilmesi
• Shakespeare, William, 1564-1616.
+ All’s well that ends well
+ As you like it
+ Hamlet
+ Macbeth
+ Midsummer night’s dream
BBY220
SLAYT 62
Eserler ailesinin ve anlatımların bir
araya getirilmesi
• Shakespeare, William, 1564-1616. Hamlet.
+ Metinler
+ Hareketli filmler
+ Ses kayıtları
BBY220
SLAYT 63
Anlatımların bir araya getirilmesi
• Shakespeare, William, 1564-1616. Hamlet.
+ Metinler – Danca
+ Metinler – Hollandaca
+ Metinler – İngilizce
+ Metinler – Fransızca
+ Metinler – İspanyolca
+ Hareketli filmler - İngilizce
+ Ses kayıtları - İngilizce
BBY220
SLAYT 64
Gösterimlerin bir araya getirilmesi
• Shakespeare, William, 1564-1616. Hamlet.
- Hareketli filmler - İngilizce
+ 1964 Yönetmen, Bill Collegan
+ 1990 Yönetmen, Kevin Kline, Kirk Browning
+ 1990 Yönetmen, Franco Zeffirelli
+ 1992 Yönetmen, Maria Muat
+ 1996 Yönetmen, Kenneth Branagh
+ 2000 Yönetmen, Campbell Scott, Eric Simonson
BBY220
SLAYT 65
FRBR en çok nerede işe yarar?
• Edebiyat klasikleri – bilimsel araştırmalar
• OCLC veri tabanından örnekler
– Stephen King
• 102 eser, 231 gösterim
– Shakespeare’s Hamlet
• 1 eser, 2696 gösterim
– Rowling, J.K. (Harry Potter stories)
• 28 eser, 300 gösterim
BBY220
SLAYT 66
FRBR Uygulamaları
• İlişkili modeller:
– <indecs>
– ABC modeli, Project
Harmony (US, UK,
Australia)
– Indiana Univ.:
Variations2 dijital
müzik
BBY220
• Uygulamalar:
– Danimarka: VisualCat
– Australia: AustLit
– VTLS ve Innovative
Interfaces Inc.
• : Virtua’s “FRBR-ize” kataloğu
– OCLC Fiction Finder;
gelecekteki WorldCat
– RLG’nin Web toplu
kataloğu planları ve
deneysel RedLightGreen
kataloğu
SLAYT 67
International Code for
Bibliographic Description and Access
• IFLA Konferansları
2003+
• İşbirliği ICA, ISO,
DC, W3C, vs.
• Hedef = Birçok
ortamda ortak
kullanım
– tutarlılık
– güven
– otorite
BBY220
SLAYT 68
FRBR’nin geleceği
• Terminoloji
• Kavramlar
– Varlıklar
– İlişkiler
– Özellikler
• Bibliyografik
denetimin amaçları
– Bulma
– Bir araya getirme
BBY220
SLAYT 69
•
BBY220
Bu sunuşta yer alan bazı slaytlar
Barbara B. Tillett’in “Bibliographic
Relationships.” adlı makalesinden
alınmıştır (bkz. Relationships in
the Organization of Knowledge,
edited by Carol A. Bean and
Rebecca Green, 19-35. Dordrecht:
Kluwer Academic Publishers,
©2001. All Tüm hakları saklıdır.)
SLAYT 70