Transcript Danuta Płoszaj

„Morituri te salutant”
„Idący na śmierć pozdrawiają cię”
* Powstanie styczniowe to czas wielkiego terroru
wobec Polaków.
* Już w 1870 roku na emigracji utworzono Muzeum
Narodowe Polskie w szwajcarskim Rapperswilu, gdzie
były zbierane pamiątki powstań oraz męczeństwa
narodowego.
* W zaborach rosyjskim i pruskim rocznicowe
wspomnienia były utrudnione, odbywały się one
nielegalnie w domach prywatnych.
* Pierwsza oficjalnie obchodzona rocznica odbyła się
w 1913 roku w poznańskim Bazarze, gdzie
przyciągnęła tłumy ludzi.
* W Galicji natomiast była swoboda manifestowania
tradycji.
Pocztówka okolicznościowa wydana w 50-tą
rocznicę powstania (1913)
* W trakcie powstania 9 sierpnia 1864 roku urodził
się Roman Dmowski a trzy lata później 5 grudnia
1867r. Józef Piłsudski.
* Z okazji 70 rocznicy powstania styczniowego
marszałek powiedział:
,,Dzisiejszej nocy mija 70 lat od chwili, kiedy nasi
ojcowie podjęli zbrojną walkę z najeźdźcą. Krew
obficie przelana przez nich w powstaniu
styczniowym, tortury kazamat i męki Sybiru były
wówczas daremne, ale stały się posiewem pod
ostatni czyn zbrojny, który Polsce przywrócił
wolność”.
W dwudziestoleciu międzywojennym żadna mniejsza
czy większa uroczystość nie mogła odbyć się bez
sędziwych powstańców.
Zaledwie kilka tygodni po odzyskaniu niepodległości
22 stycznia 1919r. ustawowo przyznano im prawa
żołnierzy Wojska Polskiego.
Kilkuset powstańców otrzymało Order Virtuti Militari
,gdy sejm go restytuował.
Mundur weterana powstania styczniowego
Nadanie Orderu Virtuti Militari żyjącym weteranom
przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego na
stokach Cytadeli Warszawskiej 5 sierpnia 1921r.
* W grudniu 1919 roku uchwalono ustawę
„O przyznaniu stopni oficerskich weteranom
1831,1848, i 1863r.”
* Wkrótce powstańcy i wdowy otrzymali
dożywotnią pensję.
Telesfor Mickiewicz-weteran powstania styczniowego
* Przed 70. rocznicą
wybuchu powstania
wszystkim żyjącym
wówczas
weteranom
przyznany został
ustanowiony w
1930r. Krzyż
Niepodległości.
* Za czasów II Rzeczypospolitej czczenie pamięci
powstańczej przybrało ogromnych rozmiarów np.
w „Kurierze Warszawskim” 22 stycznia 1933 r.
dziennikarze tak pisali:
„Wczoraj wieczorem, wśród śnieżnej zamieci,
przy dymnych blaskach czerwonych pochodni
odbyła się uroczystość złożenia hołdu
walczących w 1863r., u stóp krzyża Traugutta,
na bastionie fortu Legionów Cytadeli
Warszawskiej”.
Weterani powstania styczniowego na spotkaniu z marszałkiem Edwardem
Rydzem-Śmigłym z okazji uroczystości odznaczenia krzyżem Orderu
Odrodzenia Polski w 75. rocznicę wybuchu powstania
* W 1933 roku żyło ich czterystu, do wybuchu II
wojny światowej dożyła pięćdziesiątka, do
zakończenia przeżyła dwójka; w 1946 zmarł Feliks
Bartczuk, a po trzech latach ostatnia- Aniela
Miłkowicka.
* Rok 1963 to 100. rocznica powstania obchodzona
w samym środku epoki Władysława Gomułki.
Temat powstania styczniowego pojawił się miedzy
innymi w:
* Gloria victis – Eliza Orzeszkowa
* Nad Niemnem – Eliza Orzeszkowa
* Czarny krzyżyk- Brunon Bielawski
* Rozdzióbią nas kruki, wrony –Stefan Żeromski
* Wierna rzeka – Stefan Żeromski
Inni twórcy podejmujący temat powstania to:
* Felicjan Faleński- Morituri te salutant
* Maria Jehanne Wielopolska- Kryjaki. O sześćdziesiąt
trzecim roku opowieść
* Stanisław Rembek- Ballada o wzgardliwym wisielcu
oraz dwie gawędy styczniowe
* Eustachy Rylski- Stankiewicz. Powrót
* Władysław Rymkiewicz- Trzystu pod Dobrą: Powieść
historyczna z roku 1863
* Marek Świerczek- Bestia
* Władysław Terlecki- trylogia: Spisek, Dwie głowy ptaka,
Powrót z carskiego sioła
* August Bariber- Atak pod Węgrowem
* Cyprian Kamil Norwid- Vanitas
W tym wierszu, autor przyrównał nierówną walkę
kosynierów do bitwy pod Termopilami:
„Grek ma więcej świetnych w dziejach kart
Niż łez... w mogile U Polaka tyle Węgrów wart,
Tyle!... co Termopile...”
Z literaturą bezpośrednio związana jest
pieśń patriotyczna.
Do najważniejszych utworów należą:
*„Jeszcze jeden mazur dzisiaj”
*„W krwawym polu”
*„Jak to na wojence ładnie”
* „Śpij kolego”:
„Śpij kolego, twarde łoże,
Zobaczym się jutro może.
Śpij kolego, bo na wojnie
Tylko w grobie jest spokojnie.
Śpij kolego w ciemnym grobie,
Niech się Polska przyśni tobie.”
* „Marsz Langiewicza”:
„Mazurek Dąbrowskiego”
„Marsz Langiewicza”
“Jeszcze Polska nie umarła,
kiedy my żyjemy.
Co nam obca moc wydarła,
szablą odbijemy. Marsz, marsz,
Dąbrowski
do Polski z ziemi włoski
za Twoim przewodem
złączem się z narodem.”
“Witaj dzielny Maryanie! Z tobą
Polska cała;
Nam twe imię w boju stanie Za
twierdzę i działa.
Co wszczęła rozpacz, to dokona
męstwo,
Marsz! marsz! za tobą, Bóg nam
da zwycięstwo!”
* „Marsz Żuawów”:
“Nie masz to wiary, jak w naszym znaku:
Na bakier fezy do góry wąsy,
Śmiech i manierek brzęk na biwaku,
Do bitwy idzie się, gdyby w pląsy.
A gdy bój zawrze, to nie na żarty —
Znak i karabin do ręki bierzem,
Bo Polak w boju, kiedy uparty,
Staje od razu starym żołnierzem,
Marsz, marsz, żuawy,
Na bój na krwawy,
Świetny i prawy!
Marsz, marsz, żuawy!”
Wszystkie ważne wydarzenia z historii Polski
miały swoje odzwierciedlenia w wytworach
kultury, w tym twórczości malarskiej.
Polonia- Jan Matejko, 1863
Epizod z powstania- Józef Chełmoński, 1863
Bitwa pod Ignacewem- Juliusz Kossak, 1865
Cykl Polonia: Po odejściu wroga- Artur Grottger
Cykl Polonia: Na Pobojowisku- Artur Grottger
Cykl Polonia: Schronisko- Artur Grottger
Cykl Polonia: Żałobne Wieści- Artur Grottger
Powitanie PowstańcaArtur Grottger, 1865
Pożegnanie PowstańcaArtur Grottger, 1866
Walka powstańcza- Michał Elwiro Andriolli, 1895
Ranny powstaniec- Stanisław Witkiewicz
Patrol Powstańczy- Maksymilian Gierymski
Powstańcy-Adam Chmielowski (św. brat Albert)
Powstaniec na koniu-Adam
Chmielowski (św. brat Albert)
Na etapie (Sybiracy)- Jacek Malczewski, 1890
Niedziela w Kopalni- Jacek Malczewski, 1882
Sybirak- Jacek Malczewski, 1887
Rok 2013
Monety Okolicznościowe
"Ten dzisiejszy polski świat mamy dzięki
tamtym powstańcom i tym, co byli przed nimi
i po nich, co potrafili być na ich miarę. I ten
testament, by być na miarę naszych ojców
powstańcy styczniowi nam pozostawili".
- mówił prof. Piotr Gliński, potomek
jednego z żołnierzy walczących w 1863
roku podczas konferencji zorganizowanej
przez Społeczny Komitet Obchodów 150.
Rocznicy Powstania Styczniowego.