Transcript Wykład prof. dr hab. Stanisława Czaji
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Głogowie
Rok 1863
- przygotowanie i początek Powstania Styczniowego Prof. dr hab. Stanisław Czaja
Droga do Powstania Styczniowego jako etap odzyskiwania niepodległości
III Rozbiór Polski (utrata niepodległości) Próba odzyskania niepodległości w postaci Księstwa Warszawskiego (Napoleon I) Pierwszy okres pracy organicznej (budowa nowoczesnej gospodarki) 1815-1830 Powstanie Listopadowe (1830-1831) Załamanie gospodarcze, represje i problemy społeczne Ruchy społeczne 1843-1848 Wzrost napięcia globalnego i próby tworzenia nowego porządku świata (lata pięćdziesiąte i początek lat sześćdziesiątych XIX wieku) Powstanie Styczniowe (1863-1864) Załamanie gospodarczo-społeczne i represje popowstaniowe Drugi okres pracy organicznej i budowanie nowoczesnej gospodarki oraz społeczeństwa na ziemiach polskich Narastanie problemów społecznych, gospodarczych i politycznych na ziemiach polskich Rewolucja 1905 roku i jej konsekwencje międzynarodowe I Wojna Światowa (1914-1918) Upadek państw zaborczych i odzyskanie niepodległości przez Polskę i inne kraje Europy Środkowej i Wschodniej
Wielowymiarowy opis sytuacji europejskiej i globalnej
(1) procesy globalizacji i powstawania nowych mocarstw światowych (Niemcy, Francja, Stany Zjednoczone) (2) Wymiar społeczno-demograficzny narastające napięcia społeczne i rozwój ruchów socjalistycznych (2) (1) Wymiar polityczny Wojna Krymska i osłabienie Cesarstwa Rosyjskiego ponowny wzrost znaczenia Francji w Europie i konflikty kolonialne (3) proces jednoczenia się Niemiec pod kuratelą Prus (4) narodziny nowoczesnych Stanów Zjednoczonych Wymiar gospodarczy (2) (1) hegemonia gospodarcza Wielkiej Brytanii (27% globalnego PKB) przyspieszenie rozwoju gospodarczego Niemiec i Stanów Zjednoczonych (3) stagnacja gospodarcza w Cesarstwie Rosyjskim i Austro-Węgrzech
Wielowymiarowy opis sytuacji na ziemiach polskich
(1) (2) (2) (4) Wymiar społeczno-demograficzny Nowe pokolenie nie pamiętające Powstania Listopadowego i Wiosny Ludów narastające napięcia społeczne (właściciele ziemscy a chłopi) i rozwój ruchów socjalistycznych (fabrykanci a robotnicy) (3) konserwatyzm społeczno-polityczny ziemiaństwa i szlachty polskiej (4) ruraryzacja społeczeństwa polskiego (1) Wymiar polityczny Wojna Krymska i osłabienie Cesarstwa Rosyjskiego konserwatyzm wpływowych instytucji (na przykład Kościoła Katolickiego) (3) brak wizji rozwojowej i wsparcia dla pracy organicznej brak polityków i działaczy społecznych, którzy mogli rozwiązywać konflikty społeczne czy narodowe (5) represje polityczne i branka (2) Wymiar gospodarczy (1) przestarzała struktura gospodarcza niska efektywność gospodarki i jej niedostateczna innowacyjność (3) niski poziom skłonności do inwestowania w Polsce
Działalność Aleksandra Wielopolskiego
Początkowo angażował się jako działacz powstańczy. Pod wpływem wydarzeń w Galicji, w 1846 roku stał się konserwatywnym zwolennikiem współpracy z Cesarstwem Rosyjskim. Przygotował w 1861 roku „ustawę o zbiegowiskach”, co było przyczyną masakry ludności na Placu Zamkowym 8 kwietnia 1861 roku. Podjął reformy społeczne, ograniczył samowolę urzędników carskich, utworzył Szkołę Główną, uporządkował system administracji, wprowadził oczynszowanie chłopów i równouprawnienie Żydów.
Był przeciwnikiem dążeń niepodległościowych, co poróżniło go z wieloma działaczami polskimi, natomiast wprowadzane reformy zniechęciły do niego administrację carską. W 1861 roku podał się do dymisji. Do służby powrócił w czerwcu 1862 roku. Przeżył dwa zamachy na swoje życie. Zarządził brankę. Po wybuchu Powstania Styczniowego w lipcu 1863 roku opuścił Warszawę i wyjechał do Drezna. „Dla Polaków można
czasem coś dobrego zrobić, ale z Polakami nigdy”.
Stronnictwo białych (Biali)
Stronnictwo białych (Biali) powstało w 1858 roku. Dążyło do zniesienia pańszczyzny, zamiany jej w czynsz lub uwłaszczenia chłopów. Członkowie dążyli do przywrócenia Królestwu Polskiemu autonomii politycznej, własnej administracji i wojska. Niepodległość była celem dyplomatycznym, a nie zbrojnym. Skupiali się wokół Andrzeja Zamojskiego i Leopolda Kronenberga. Był to obóz polityczny liberalnego ziemiaństwa, burżuazji i inteligencji. Ze względu na możliwe represje nie byli zwolennikami walki zbrojnej, jak Czerwoni. Byli również przeciwnikiem ugodowej polityki Aleksandra Wielopolskiego.
Stronnictwo czerwonych (Czerwoni)
Stronnictwo czerwonych skupiało radykalnych działaczy, organizujących manifestacje polityczne z 1861 roku. Byli zwolennikami szybkiego wybuchu powstania i przeprowadzenia radykalnych reform społecznych. Chcieli włączyć chłopów do walki zbrojnej z zaborcą. Postulowali uwłaszczenie bez odszkodowania dla właścicieli. Utworzyli tajny organ kierowniczy – Komitet Centralny Narodowy w czerwcu 1862 roku. Wydał odezwę do chłopów i do Żydów (12 sierpnia 1862) i ogłosił się rzeczywistą władzą narodu (1 wrzesień 1862). Dnia 22 stycznia 1863 roku Komitet został przekształcony w Tymczasowy Rząd Narodowy. Ogłosił wybuch powstania, wydał dekret o uwłaszczeniu chłopów posiadaczy, obiecując ziemię bezrolnym uczestnikom powstanie. Po opanowaniu przez Białych przekształcony w Rząd Narodowy.
Rząd Tymczasowy
Członkami Rządu Tymczasowego byli: Oskar Awejde (zesłanie), Stefan Bobrowski (śmierć w pojedynku), Władysław Daniłowski (prowokacja i zesłanie), Jarosław Dąbrowski (śmierć w Paryżu), Agaton Giller (emigracja), Józef Kajetan Janowski (emigracja), Witold Marczewski (zesłanie), Karol Mikoszewski (emigracja), Jan Majkowski (emigracja), Zygmunt Padlewski Bronisław Szwarce (emigracja) (rozstrzelany),
Branka i jej realizacja
Branka młodych mężczyzn odbyła się w Warszawie, w nocy z 14 na 15 stycznia 1863 roku, na podstawie list imiennych. Twórcami list byli Zygmunt Wielopolski i oberpolicmajster Siergiej Muchanow, a pomysłodawcą namiestnik carski margrabia Aleksander Wielopolski. Branka miała uniemożliwić wybuch powstania. Wywołała jednak efekt odwrotny.
• • •
Dyktatorzy Powstania Styczniowego
Ludwik Mierosławski (od 17 lutego do 11 marca 1863) Marian Langiewicz (od 11 marca do 18 marca 1863) Romuald Traugutt (od 17 października do 1863 do 10 kwietnia 1864)
Przebieg przestrzenny Powstania Styczniowego
•
Zdarzenia powstańcze w Królestwie, na Litwie oraz Ukrainie
Logistyczne przygotowanie Powstania Styczniowego Wymiary aktywności powstańczej
Brak planów działania i ich realizacji Brak jednolitego dowództwa w warunkach wojny partyzanckiej, rozproszonej Brak sprawnych powstańczych struktur państwowo-administracyjnych Brak dostatecznego uzbrojenia i aprowizacji Efekty finalne Powstania Styczniowego Brak łączności i komunikacji informacyjnej Brak skuteczności politycznej – wewnętrznej i międzynarodowej Brak dostatecznego poparcia społecznego dla powstańców i działań powstańczych Brak koordynacji działań militarnych i społeczno-politycznych
•
Przebieg militarny powstania
Stoczono dziesiątki bitew i potyczek, z udziałem niewielkiej liczby powstańców, w większości przegranych Maksymilian Gierymski – Patrol powstańczy Michał Andriolli – Walka powstańcza Artur Grottger - Bitwa
Przebieg i skutki militarne powstania
• •
Pierwsze potyczki odbyły się w dniach 21-25 stycznia 1863 roku, ostatnie ważniejsze w grudniu 1864 roku
• •
Organizowano obozy szkoleniowe i podejmowano działania aprowizacyjne Największe zgromadzenia powstańców – Węgrów (3500 osób), Siemiatycze (3000 osób), Ojców (2500 osób), Wąchock (1400 osób), Janów (1000 osób)
•
W Powstaniu Styczniowym stoczono 1229 potyczek i bitew (956 w Kongresówce, 236 na Litwie, pozostałe na Białorusi i Ukrainie) Niedoświadczeni lub mało skuteczni dowódcy – Ludwik Mierosławski, Marian
•
Langiewicz, Zygmunt Padewski, Romuald Traugutt Udział bezpośredni lub pośredni około 200 tysięcy osób
-
Straty ludzkie i materialne
-
30 tysięcy zabitych w walce
-
1 tysiąc straconych 38 tysięcy skazanych na katorgę lub zesłanie na Syberii
-
10 tysięcy emigrantów
-
skasowanie klasztorów konfiskata 1600 majątków ziemskich
Romuald Traugutt i Rząd Powstańczy
Skazani dowódcy Powstania Styczniowego
Konsekwencje polityczne Powstania Styczniowego
2 marzec 1864 – dekret carski o uwłaszczeniu i przyznaniu chłopom na własność użytkowaną przez nich ziemię 1867 – zniesienie autonomii Królestwa Polskiego, nazwy oraz budżetu 1869 – zlikwidowano szkołę Główną Warszawską 1869-1870 – odebranie praw miejskich ośrodkom wspierajacym powstańców i upadek gospodarczy tych miast 1874 – zniesienie urzędu namiestnika 1886 – likwidacja Banku Polskiego Rusyfikacja ziem polskich Podtrzymanie tradycji patriotycznych w wybranych kręgach społecznych Praca organiczna społeczeństwa polskiego Spowolnienie rozwoju gospodarczego ziem polskich Powstanie Styczniowe w sztuce – Z.Nałkowska („Nad Niemnem”), S.Żeromski („Wierna rzeka”), M.Dąbrowska „Noce i dnie”), malarstwo, grafika, poezja
Reperkusje międzynarodowe (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
Niewielki oddźwięk polityczny w Europie i poza nią (Stany Zjednoczone) Pojedyncze przypadki uczestnictwa w działaniach powstańczych Zwrócenie uwagi na problem Polaków i braku państwowości polskiej Wzrost germanizacji i rozwój ekonomiczny Wielkopolski Rozwój autonomii Galicji Tworzenie się nowych sojuszy w Europie (Rosja-Prusy, Austria Francja) Wzrost znaczenia politycznego i gospodarczego Prus i Niemiec Wzrost znaczenia Stanów Zjednoczonych i brak ingerencji mocarstw europejskich w walkach Północ-Południe
Aleksander Sochaczewski – Pożegnanie z Europą