Transcript Ιδιωτικό Ρωμαϊκό Δίκαιο

ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΡΩΜΑΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
Γάιος: τριμερής διάκριση δικαίου
•Δίκαιο των προσώπων (ius quod ad personas pertinet)
•Δίκαιο των πραγμάτων (ius quod ad res pertinet)
•Δίκαιο των αγωγών (ius quod ad actiones pertinet).
YΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΔΙΚΑΙΟΥ
• Πλήρη ικανότητα δικαίου: οι εκ γενετής,
αυτεξούσιοι (sui iuris) ρωμαίοι πολίτες.
• Μόνον ο pater familias έχει πλήρη ικανότητα
δικαίου.
• Σύζυγος: είτε υπό την εξουσία του πατέρα ή του
συζύγου της, είτε έχει χειραφετηθεί
(emancipatio), έχει όμως επίτροπο.
• Ιus trium liberorum: O Aύγουστος παρέχει το
προνόμιο στις μητέρες τριών παιδιών να μη
έχουν επίτροπο.
• Τέκνα: και μετά την ενηλικίωσή τους =
υπεξούσια του pater familias.
• Aπαλλάσσονται από την πατρική εξουσία μετά
το θάνατο του πατέρα, την στέρηση της
ιδιότητας του πολίτη ή με την χειραφεσία τους.
Δούλοι
• Δεν είναι υποκείμενα δικαίου.
• Οι μεταξύ τους σχέσεις (π.χ. γάμος) δεν
ενδιαφέρουν την έννομη τάξη.
• Αν συνάψουν σχέσεις με ελεύθερο, ευθύνη κυρίου ή
σωματικός κολασμός τους.
• Ενεργούν στο όνομα του κυρίου και για λογαριασμό
του.
• Όπως και οι υπεξούσιοι, διαχειρίζονται ελεύθερα
περιουσιακά στοιχεία που τους παραχώρησε ο
εξουσιαστής (χρημάτιον, peculium).
Ρωμαϊκός γάμος
• Διαπνέεται από ελευθερία. Αποτελεί
πραγματικό γεγονός.
• Η συμβίωση είναι αναγκαίο στοιχείο του
γάμου.
• Χαρακτηριστικό: η διάρκεια, που
διαφοροποιεί το γάμο από άλλες σχέσεις.
• Διαρκής συμβίωση: συνάγεται η πρόθεση
των συμβιούντων να είναι σύζυγοι
(adfectio maritalis).
• Μοδεστίνος: «Γάμος ἐστὶ συνάφεια ἀνδρὸς
καὶ γυναικός καὶ συγκλήρωσις τοῦ βίου
παντὸς, θείου τε καὶ ἀνθρωπίνου δικαὶου
κοινωνία».
Προϋποθέσεις του γάμου
(iustum matrimonium)
• ΘΕΤΙΚΕΣ
• Ιδιότητα του πολίτη ή δικαίωμα
επιγαμίας της συζύγου
(conubium).
• Συμπλήρωση νόμιμης ηλικίας
• Συγκατάθεση (auctoritas)
εξουσιαστή για υπεξουσίους.
• Συναίνεση μελλονύμφων.
• ΑΠΟΥΣΙΑ ΚΩΛΥΜΑΤΟΣ
• Συγγένεια (ευθεία γραμμή, & εκ
πλαγίου, έως γ’ βαθμού).
• Οι απαγορεύσεις γάμου
επεκτείνονται προοδευτικά,
στους βυζαντινούς χρόνους, έως
τον έβδομο βαθμό συγγενείας.
• Ύπαρξη προηγούμενου γάμου
που δεν έχει λυθεί με θάνατο ή
διαζύγιο (ποινή ατιμίας στο
δίγαμο).
• Για γυναίκα: καταδίκη για
μοιχεία)
• Για τους άνδρες: έως 3ο αι. μ.Χ.,
η στρατιωτική θητεία.
Συζυγική εξουσία (manus)
• Nόμιμος γάμος (iustum matrimonium) =
▫ Υποχρέωση σύστασης προίκας.
▫ Υποχρέωση τήρηση πίστης εκ μέρους της
γυναίκας, για να θεωρούνται τα τέκνα γνήσια και
όχι νόθα.
• Δεν αρκεί για να περιέλθει η γυναίκα υπό την
εξουσία του συζύγου (manus).
• Aν ήταν υπεξούσια του πατέρα, παραμένει.
• Αν ήταν αυτεξούσια, παρεμένει.
• Για να αποκτήσει ο σύζυγος εξουσία (manus) επί
της συζύγου:
▫ Μεταβίβαση της εξουσίας από τον πατέρα στο
σύζυγο με την coemptio & confarreatio.
▫ H σύζυγος να παραμείνει στη συζυγική εστία για
ένα χρόνο (usus) χωρίς να λείψει για τρεις
συνεχείς νύχτες.
Περιουσιακές συνέπειες γάμου
• Αν ο γάμος δεν συνοδεύεται από την κτήση εξουσίας
επί της συζύγου, η περιουσιακή κατάσταση των
συζύγων δεν μεταβάλλεται.
• Οι σύζυγοι κληρονομούν τους εξ αίματος συγγενείς
τους (cognati).
• Δεν υπάρχει υποχρέωση διατροφής της συζύγου.
• Αν μεσολάβησε μεταβίβαση εξουσίας της συζύγου:
▫ Η σύζυγος καλείται στην εξ αδιαθέτου διαδοχή του
συζύγου.
▫ Ο σύζυγος έχει υποχρέωση διατροφής της.
• Απαγορεύονται οι δωρεές μεταξύ συζύγων, έως το
206 μ.Χ., οπότε ισχύουν αν δεν ανακλήθηκαν όσο
ζούσε ο δωρητής σύζυγος.
Προίκα – dos
• Yπαγορεύεται από τα κοινωνικά ήθη.
• Έκφραση της «γυναικείας αδυναμίας» & της
ματαιοδοξίας των γονέων.
• Συναγωνισμός γονέων για τη μεγαλύτερη προίκα &
ανδρών για τη σύζυγο με τη μεγαλύτερη προίκα.
• Γίνεται αντικείμενο διακωμώδησης. Κωμωδία
Πλαύτου (195 π.Χ.): ο γερο-Μεγάδωρος που
παντρεύτηκε γυναίκα νεώτερη που ο πατέρας
αρνήθηκε να προικίσει, παροτρύνει τους συμπολίτες
του να πράξουν το ίδιο, γιατί συνεπάγεται απληστία
των ανδρών και ανυπακοή των γυναικών.
• «Η γυναίκα που δεν έχει προίκα είναι κάτω από την
εξουσία του άντρα της. Αυτές που έχουν προίκα
φέρνουν στους άντρες τους συμφορές και
δυστυχίες».
Laudatio Turiae
• Eπικήδειος λόγος Ρωμαίου για
τη σύζυγό του, Turia.
«Διαφυλάξαμε με κοινή
επιμέλεια την περιουσία των
γονέων σου. Δεν ενδιαφερόσουν
να αποκτήσεις, μου
εμπιστεύτηκες τα πάντα.
Μοιράσαμε τους ρόλους: εγώ
διαχειριζόμουν την περιουσία
σου και εσύ τη δική σου».
Leges Iuliae
• H νομοθεσία του Αυγούστου αποτελεί
ορόσημο για τις οικογενειακές σχέσεις
και την προίκα. Ρυθμίζει το γάμο, την
προίκα, τη μοιχεία.
• Προσπάθεια εξυγίανσης των ηθών.
• Η κοινωνική υποχρέωση για προίκα,
μάλλον γίνεται νομική.
• Η προίκα καταργείται στον ελληνικό
χώρο μόλις το 1983.
Αύγουστος
Σύσταση προίκας
• Η προίκα αποτελεί το αντιστάθμισμα του
κληρονομικού μεριδίου της γυναίκας από την
πατρική περιουσία.
• Ρωμαίες:
▫ Γάμος cum manu (περιέρχονται στην εξουσία του
συζύγου), οπότε χάνει τα κληρονομικά δικαιώματα
στην πατρική εξουσία.
 Παίρνει προίκα, που περιέρχεται στην εξουσία του
συζύγου.
▫ Γάμος sine manu (μένει υπό την εξουσία του
πατέρα, ή αυτεξούσια), διατηρεί τα κληρονομικά
δικαιώματα στην πατρική εξουσία.
 Παίρνει προίκα για να συμβάλει στα βάρη του γάμου.
Δικαιοπραξίες προίκας
• Σύσταση προίκας: τυπική δικαιοπραξία.
• Dotis datio: πανηγυρική παραδοτική δικαιοπραξία,
χέρι με χέρι, μεταβιβάζεται η κυριότητα των προικώων
στον προικολήπτη.
• Dotis dictio: πανηγυρική δήλωση του προικοδότη ότι
συνιστά προίκα,
• Dotis promissio: προφορική συμφωνία μεταξύ
προικοδότη – προικολήπτη περί μελλοντικής σύστασης
προίκας.
• Από το 2ο αι. μ.Χ.: σύνταξη συμβολαιογραφικού
εγγράφου για τη σύσταση προίκας (ελληνική επίδραση).
«Έγγραφος γάμος» – «Άγραφος γάμος».
• Έγγραφα: στα λατινικά και στα ελληνικά. Π.χ. προικώο
συμβόλαιο 2ου μ.Χ. αι., με περιγραφή προίκας (dos) και
«παραφέρνων» (paraferna), που δεν περιλαμβάνονται
στην προίκα.
Παράφερνα
• Ακόμα και αν η σύσταση της προίκας δεν έγινε
εγγράφως: οι Ρωμαίες καταρτίζουν κατάλογο με τα
πράγματα που έφερναν στο σπίτι του συζύγου για
προσωπική χρήση, που παραμένουν στην κυριότητά
τους.
• Ο σύζυγος υπογράφει τον κατάλογο.
• Σε περίπτωση διαζυγίου πρέπει να επιτρέψει στη σύζυγο
να τα πάρει πίσω.
• Αν όχι, η σύζυγος μπορεί να τα διεκδικήσει με αγωγή
(εντολής ή παρακαταθήκης, όχι προίκας).
• Θεοδόσιος β΄& Ουαλεντινιανός (450 μ.Χ.):ο σύζυγος δεν
έχει καμία εξουσία στα παράφερνα, εκτός αν το
επιτρέψει η σύζυγος.
Μορφές προίκας
• Dos recepticia:
▫ Στη συμφωνία περιελήφθη ρητή πρόβλεψη για την
επιστροφή των προικώων σε περίπτωση λύσης του
γάμου.
▫ Carvilius Ruga (230 π.Χ.):απέπεμψε τη σύζυγο
χωρίς λόγο, κράτησε την προίκα.
• Dos profeticia:
▫ Συνίσταται από τον πατέρα ή παππού της γυναίκας.
▫ Αν λυθεί ο γάμος, και με θάνατο της συζύγου, τα
προικώα επιστρέφονται στον προικοδότη.
• Dos adventicia:
▫ Συνίσταται από την ίδια τη σύζυγο αν είναι
αυτεξούσια, ή από τρίτο πρόσωπο.
▫ Η συμφωνία δεν προβλέπει επιστροφή του γάμου
σε περίπτωση λύσης του γάμου.
• Πάντα, η προίκα τελεί υπό την αίρεση της
τέλεσης του γάμου: Si nuptiae sequantur.
Eπιστροφή προικώων
• Αρχικά δεν προβλέπεται στο ρωμαϊκό δίκαιο.
• Τα διαζύγια είναι αρχικά σπάνια, ο γάμος λύεται με το
θάνατο.
• «Η αιτία της προίκας είναι διαρκής».
• Πλούταρχος: νόμος Ρωμύλου = ο σύζυγος μπορεί να
αποπέμψει τη σύζυγο κρατώντας την προίκα, αν η σύζυγος:
▫
▫
▫
▫
Διέπραττε μοιχεία,
Δηλητηρίαζε παιδί της
Άλλαζε τα κλειδιά του σπιτιού εν αγνοία του συζύγου.
Άλλως, υποχρεωνόταν να επιστρέψει το μισό ύψος της προίκας
και το άλλο μισό: θυσία στους θεούς.
• 3ος αι. π.Χ., τα διαζύγια πολλαπλασιάζονται.
• 230 π.Χ., σκανδαλώδες διαζύγιο Sp. Carvilius Ruga:
αποπέμπει τη σύζυγο λόγω στειρότητας και παρακρατά την
προίκα. Θεσπίζονται έκτοτε μέτρα για την εξασφάλιση της
επιστροφής της προίκας σε περίπτωση αναίτιου διαζυγίου.
Παρακρατήσεις
(retentiones)
• Oρίζονται στη δικαστική απόφαση περί επιστροφής της προίκας.
• Ο σύζυγος κρατά ορισμένα περιουσιακά στοιχεία από τα προικώα.
• Υπαγορεύονται από λόγους ηθικούς, ή για την ανατροφή των παιδιών, ή
λόγω δωρεών μεταξύ των συζύγων (που απαγορεύονται), ή για δαπάνες
που έγιναν για τα προικώα.
• Καθορίζονται με βάση την αρχή της επιείκιας.
• Διαζύγιο Τιτίννιου και Φαννίας (100 π.Χ.): η Φαννία ενάγει τον Τιττίνιο για
την επιστροφή της προίκας, εκείνος την κατηγορεί για ακόλαστο βίο και
ζητά να κρατήσει την περιουσία. Ο δικαστής διατάσσει την επιστροφή της,
με παρακράτηση ενός ποσού λόγω μοιχείας.
• Οι σύζυγοι συχνά αντεπιτίθενται κατά της συζύγου που ζητά την επιστροφή
της προίκας με την ανταγωγή για ηθικά παραπτώματα (actio de moribus).
• Aργότερα, οι παρακρατήσεις δεν ορίζονται από το δικαστή, αλλά είναι
προκαθορισμένες ανάλογα με λόγους:
▫ Ηθικά παραπτώματα: μοιχεία της συζύγου =1/6 προίκας κρατά ο σύζυγος
▫ Ελαφρότερα, 1/8.
▫ Αν ο σύζυγος υπέπεσε σε σοβαρό ηθικό παράπτωμα: υποχρεούται να επιστρέψει
την προίκα αμέσως, σε ελαφρύ, εντός έξι μηνών.
• Παρακρατήσεις λόγω τέκνων: αν το διαζύγιο ζήτησε η σύζυγος, ο σύζυγος
παρακρατεί το 1/6 της προίκας για κάθε παιδί, έως το μισό της προίκας.
• Ρήτρα γαμηλίου συμβολαίου (cautio rei
uxoriae):
▫ Ο σύζυγος υποχρεούται να επιστρέψει μέρος ή όλη
την προίκα σε περίπτωση διαζυγίου.
▫ Τα μέρη μπορούν να προσφύγουν στο δικαστήριο.
▫ Η σχετική πρόβλεψη πρέπει να έχει γίνει επακριβώς
στη συμφωνία για να έχει η σύζυγος αγωγή.
• Αctio rei uxoriae:
▫ Αγωγή περιουσιακών στοιχείων συζύγου.
▫ Ένα από τα διασημότερα και μακροβιότερα ένδικα
βοηθήματα του ρ.δ.
▫ Ο δικαστής εκδίδει απόφαση με γνώμονα την καλή
πίστη και την επιείκια.
▫ Αναζητά το «επιεικές και ορθότερο» για τα έννομα
συμφέροντα της συζύγου, ιδίως αν δεν φέρει ευθύνη
για τη λύση του γάμου.
▫ Αρχικά την ασκεί η σύζυγος, αργότερα και ο πατέρας,
«για να μην χάσει και την κόρη, και την προίκα που
έδωσε» (Ουλπιανός).
Περιορισμοί
διάθεσης προικώων
• Νομοθεσία Αυγούστου
• Ο σύζυγος δεν είναι ελεύθερος να διαθέτει την
προικώα περιουσία.
• Οφείλει να μεριμνά για τη διαφύλαξη, ευθυνόμενος
για κάθε ζημία από δόλο ή αμέλεια.
• Τα προικώα ακίνητα σε ιταλικό έδαφος
απαγορεύεται να απαλλοτριωθούν χωρίς τη
συγκατάθεση της συζύγου.
• Απαγορεύεται η σύσταση υποθήκης σε ακίνητο της
συζύγου, υπέρ δανειστή του συζύγου.
• Senatus consultum Velleianum (46 μ.Χ., Κλαύδιος):
απαγορεύεται στις γυναίκες να εγγυηθούν υπέρ
τρίτου (συζύγου ή άλλου).
Λύση του γάμου
•
•
•
•
•
•
Με το θάνατο ενός εκ των συζύγων
Με την απώλεια της ιδιότητας του πολίτη (capitis deminutio)
Mε το διαζύγιο.
Μονομερώς (repudium), ή κοινή συναινέσει.
Μονομερής & αναίτια λύση γάμου = κοινωνική αποδοκιμασία.
Lex Iulia de adulteriis (Aύγουστος): ο σύζυγος υποχρεούται
να χωρίσει τη σύζυγο σε περίπτωση μοιχείας, όχι το
αντίστροφο.
• Αν ο γάμος ήταν cum manu, μαζί με το διαζύγιο γίνεται άρση
της εξουσίας με τυπική δικαιοπραξία.
• Επιρροή Χριστιανισμού: το διαζύγιο υποβάλλεται σε
δραστικούς περιορισμούς.
Πατρική εξουσία
• Η εξουσία του αρχηγού της οικογένειας στα υπεξούσια μέλη (patria
potestas).
• Δεν διαφέρει από την εξουσία κυρίου επί των δούλων.
• Δικαίωμα εκθέσεως νεογέννητου.
• Δικαίωμα σωματικού κολασμού τέκνων, έως θανάτωση.
• Δικαίωμα αποπομπής από την πατρική εστία (abdicatio), σε
περίπτωση σοβαρού παραπτώματος, χωρίς όμως να αποκλείεται
από την περιουσία.
• Ρητή αποκλήρωση (exheredatio)
• O pater familias: κύριος κάθε περιουσίας. Παραχωρεί το χρημάτιο
(peculium), στα παιδιά και τους δούλους, το οποίο του ανήκει κατά
κυριότητα και εκείνοι διαχειρίζονται.
• Οι τρίτοι που συναλλάσσονται με υπεξουσίους προστατεύονται με
τις αγωγές προσθέτου ιδιότητας, στρεφόμενοι κατά του εξουσιαστή.
• Αδικοπραξίες υπεξουσίων: ο εξουσιαστής είτε καταβάλει την ποινή,
είτε παραδίδει τον υπεξούσιο δράστη στο θύμα (noxae datio).
Δεσμοί τεχνητής συγγένειας
Υιοθεσία
&
• Adoptio
• Γίνεται με πανηγυρικό τρόπο,
ενώπιον άρχοντα.
• Ο υιοθετούμενος είναι πάντα
υπεξούσιος, που αποσπάται από
την εξουσία του φυσικού του
πατέρα και περιέρχεται στην
εξουσία του υιοθετούντος.
• «Θεατρική παράσταση» σε 2
πράξεις
▫ Τριπλή πώληση (mancipatio)
υπεξουσίου και απελευθέρωσή
του από τον αγοραστή = λήξη
πατρικής εξουσίας.
▫ Ο υιοθετών διεκδικεί την
πατρική εξουσία επί του
υιοθετουμένου. Ο άρχων τον
«επιδικάζει» στον υιοθετούντα.
Εισποίηση
• Adrogatio
• Αρχαιότερη μορφή τεχνητής
συγγένειας.
• Πανηγυρική δικαιοπραξία με τη
σύμπραξη λαϊκής συνέλευσης
(comitia curiata).
• Αυτεξούσιος που εισέρχεται σε
νέα οικογένεια και γίνεται
υπεξούσιος.
Κληρονομικό δίκαιο
• Ηereditas (ius civile)
• «H καθολική διαδοχή στο
σύνολο των περιουσιακών
δικαιωμάτων που είχε ο
αποβιώσας» (Ιulianius)
• Heres= κληρονόμος. Στο
αρχαϊκό δίκαιο, μόνο όσοι
τελούν υπό πατρική εξουσία
(sui). Aποκτούν αυτοδίκαια την
ιδιότητα του κληρονόμου.
• Αργότερα, όσοι καλούνται στην
κληρονομική διαδοχή εξ
αδιαθέτου ή από διαθήκη ( &
εξωτικοί).
• Sui: o pater familias δεν μπορεί
να τους παρακάμψει (μόνο να
τους αποκληρώσει ρητώς &
ονομαστικά), αποκτούν την
ιδιότητα του κληρονόμου ακόμα
κι αν δεν το επιθυμούν.
• Bonorum possessio
(Πραίτορας)
• Οι υπεξούσιοι αποκτούν την
κληρονομιαία περιουσία
αυτοδικαίως, οι άλλοι κληρονόμοι
(εξωτικοί) δεν έχουν δυνατότητα
να αξιώσουν την απόδοση της
νομής της κληρονομίας.
• Ο πραίτορας του χορηγεί ειδικό
ένδικο βοήθημα.
• Τους παραπέμπει στη νομή της
κληρονομιαίας περιουσίας
(bonorum possessio, διακατοχή
κληρονομίας), προσωρινά ή
οριστικά.
• Ο πραίτωρ «υποβοηθά» το ius
civile, το συμπληρώνει, ή το
«διορθώνει», ότι ο διαθέτης
αγνόησε αναγκαίο κληρονόμο.
• Υποβάλλεται αίτηση προς τον
Πραίτορα από τους δικαιούχους.
Η εξ αδιαθέτου διαδοχή
•
•
•
•
•
• Ιus civile:
Καλούνται οι sui = όσοι ήταν
υπεξούσιοι, που το θάνατο του
κληρονομουμένου γίνονται
αυτεξούσιοι.
Κατιόντες, σύζυγος με γάμο
cum manu.
Aν δεν υπάρχουν, καλείται ο
πλησιέστερος κατ’αρρενογονία
συγγενής εκ πλαγίου.
Ομοπάτριες αδελφές, μητέρα
(με γάμο cum manu με τον
πατέρα).
Άλλως, η περιουσία περιέρχεται
στο γένος ή θεωρείται
«αδέσποτη».
• Πραιτορικό δίκαιο
• Καλούνται οι εξ αδιαθέτου
«νομείς της κληρονομίας»
• 4 «τάξεις»
▫ Κατιόντες (sui &
χειραφετηθέντες)
▫ Οι εξ αδιαθέτου κατά το ius
civile (unde legitimi).
▫ Oι εξ αίματος συγγενείς από
την πατρική και μητρική
πλευρά, έως έκτου βαθμού
(unde cognati).
▫ O επιζών σύζυγος (άνδρας ή
γυναίκα), που έχει τελέσει
νόμιμο γάμο, ο οποίος δεν
είχε λυθεί μέχρι το θάνατο.
Η εκ διαθήκης διαδοχή
• Η κατάρτιση διαθήκης αποκλείει την εξ αδιαθέτου διαδοχή.
• Αν ο διαθέτης δεν περιλάβει στη διαθήκη ορισμένα περιουσιακά στοιχεία, αυτά
προσαυξάνουν την μερίδα των εκ διαθήκης κληρονόμων και όχι των εξ αδιαθέτου.
• 3 είδη διαθηκών ius civile:
▫ Testamentum calatis comitiis:
 Ενώπιον λαϊκής συνέλευσης.
 Συνδυασμό δημόσιας διαθήκης και εισποίησης προσώπου που ορίζεται ως κληρονόμος (έως
το 2ο αι. μ.Χ.)
▫ Testamentum per aes et libram:
 Δικαιοπραξία «με ζυγό και χαλκό».
 Εικονική πώληση με τίμημα ποσότητα χαλκού
 «Πωλητής»: ο διαθέτης, αγοραστής: τρίτο πρόσωπο που αναλαμβάνει την υποχρέωση να
μεταβιβάσει την περιουσία μετά το θάνατο του διαθέτη, στο πρόσωπο που υποδεικνύει.
 Συνοδεύεται από έγγραφο με τις διατάξεις τελευταίας βούλησης του διαθέτη, που
σφραγίζεται από 5 μάρτυρες.
▫ Testamentum militis:
 Προφορική διαθήκη, σε καιρό πολέμου, ενώπιον στρατιωτών.
 Επί Ηγεμονίας, οι στρατιωτικοί μπορούν να καταρτίσουν στρατιωτική διαθήκη με
απλούστερο τρόπο, και σε καιρό ειρήνης.
 Παύει να ισχύει ένα χρόνο μετά την απόλυση του στρατιωτικού.
• Διαθήκες πραιτορικού δικαίου:
▫ O πραίτωρ παραπέμπει στη νομή των κληρονομιαίων πρόσωπα που κατονομάζονται σε
διαθήκες που δεν καταρτίστηκαν κατά το ius civile.
▫ H διαθήκη πρέπει να είναι έγγραφη και σφραγισμένη από αυτόπτες μάρτυρες.
▫ Πρέπει να περιλαμβάνει εγκατάσταση κληρονόμου, άλλως είναι έγκυρη, αλλά δεν
θεωρείται διαθήκη, αλλά κωδίκελλος.
Οι αναγκαίοι κληρονόμοι
• Ο pater familias υποχρεούται να μνημονεύσει στη
διαθήκη του τους sui, όλα τα πρόσωπα που ήταν
υπεξούσιά του, έστω και αν στη διαθήκη ορίζεται
κληρονόμος ένα από αυτά.
• Η παράλειψη ενός προσώπου = ακυρότητα της διαθήκης
(αν παραλείφθηκε γιός), άλλως καλείται και ο suus που
παραλείφθηκε (αν είναι άλλο πρόσωπο).
• Οι πραίτορες διευρύνουν τους αναγκαίους κληρονόμους.
• Ο διαθέτης πρέπει να μνημονεύσει στη διαθήκη όχι μόνο
τους sui, αλλά και όλα τα πρόσωπα της α’ τάξης των εξ
αδιαθέτου κληρονόμων.
Μέμψη άστοργης διαθήκης
• Χορηγείται στους αναγκαίους κληρονόμους που
μπορούν να προσβάλλουν τη διαθήκη με ειδικό ένδικο
βοήθημα.
• Ζητά την ακύρωση της διαθήκης, αν:
▫ Παραλείφθηκε εντελώς, ή
▫ Λαμβάνει λιγότερα από το ¼ εξ αδιαθέτου.
▫ Νόμιμη μοίρα: το ελάχιστο μερίδιο των αναγκαίων
κληρονόμων, ορίζεται από την πρακτική των δικαστηρίων.
• Lex Faclidia: Δέσμευση ¼ περιουσίας υπέρ των
αναγκαίων κληρονόμων & ελευθερία διάθεσης
υπολοίπου.
• Ο αναγκαίος κληρονόμος που δεν έλαβε τη νόμιμη μοίρα
μπορεί να ζητήσει την ακύρωση της διαθήκης, ή,
αργότερα, τη συμπλήρωση του μεριδίου του.