Transcript Ρωμαίοι πολίτες

•Στην κορυφή της κοινωνικής ιεραρχίας
•Σε αυτούς εφαρμόζεται το ius civile
 Με τη γέννηση σε νόμιμο γάμο κατά το Ρ.Δ. (iustae nuptiae –
iustum matrimonium)
 Oι δύο γονείς ή ο πατέρας πρέπει να είναι Ρωμαίοι πολίτες κατά τη
σύλληψη.
 Αν η μητέρα είναι ξένη: να έχει το δικαίωμα επιγαμίας (ius conubii).
 Xωρίς νόμιμο γάμο, αν η μητέρα είναι Ρωμαία κατά τη γέννηση.
 Με την απελευθέρωση
 Με την απονομή της ρωμαϊκή πολιτείας σε κοινότητες-άτομα
 Με την ανάληψη αξιώματος στις πόλεις τους για τους Λατίνους
των αποικιών
 Με την αποστράτευση (veterani) για τους ξένους που υπηρετούν
στα auxilia (honesta missio).
 Έχει μεγάλη σημασία
 Επί Δημοκρατίας, βασίζεται στην
καταγραφή των πολιτών στα βιβλία
των Κηνσόρων (κάθε πέντε έτη).
 Επί Ηγεμονίας, βασίζεται σε δήλωση
της γέννησης των γνησίων τέκνων από
τον έναν από τους γονείς σε αρμόδια
αρχή.
 Στις Επαρχίες: στο Διοικητή, σε album
(& οι veterani, & απονομή πολιτείας)
 Δεν δηλώνονται τα νόθα
 Η μητέρα συντάσσει testatio.
 H δήλωση έχει αποδεικτική σημασία
και η παράλειψή της δεν επηρεάζει τη
γνησιότητα του τέκνου.
 O Ρωμαίος πολίτης έχει τρία ονόματα:
 Προωνύμιο (praenomen)
 Όνομα του γένους (nomen gentilicium)
 Επώνυμο (cognomen)
 Π.χ. Gaius Julius Caesar
 Οι γυναίκες ονομάζονται μόνο με το όνομα του γένους
τους (Ιουλία, Κλαυδία), στο οποίο προσθέτουν αυτό του
συζύγου τους.
 Η χρήση ξένου ονόματος γένους ή επωνύμου είναι
ποινικό αδίκημα.
 Από το ένδυμά του, την
τόγα
 Ο εκ γενετής ελεύθερος,
έχει δικαίωμα να φορά
χρυσό δακτυλίδι
 Με την περιαγωγή σε δουλεία.
 Με την προσχώρηση σε άλλη πολιτεία.
 Από τα χρόνια του Αυγούστου: και διπλή
πολιτεία.
 Με την «απαγόρευση νερού και φωτιάς»,
(interdictio acque et igni) μορφή εξορίας
πέρα από τα ρωμαϊκά σύνορα.
 Επί Ηγεμονίας, πρακτικά ανεφάρμοστη.
 Εκτοπισμός σε νησί (deportatio in insulam)
 Ο Ρωμαίος που αιχμαλωτίζεται από





εχθρούς γίνεται δούλος.
Αν επιστρέψει στη ρωμαϊκή επικράτεια
ανακτά την ελευθερία και την ιδιότητα του
Ρωμαίου πολίτη (ius postliminii)
Tα δικαιώματά του μένουν «σε
εκκρεμότητα».
Αν πεθάνει αιχμάλωτος η διαθήκη που έχει
συντάξει πριν την αιχμαλωσία μένει ισχυρή
και κατά πλάσμα δικαίου θεωρείται ότι
πέθανε ελεύθερος (νόμος επί Σύλλα).
Ο γάμος του αιχμαλώτου λύεται και αν
επιστρέψει, πρέπει να τελέσει νέο.
Η νομή του χάνεται, και αν γυρίσει ξεκινάει
νέα.
 Στενή
 Όσοι ζουν υπό την απόλυτη




εξουσία του pater familias
(υπεξούσιοι).
Σύζυγος cum manu
Tέκνα (υπεξούσια) και οι
cum manu σύζυγοί τους.
Εισποίηση –υιοθεσία
(τεχνητή συγγένεια).
Δούλοι (στο αρχαϊκό
δίκαιο, αποκαλούνται
familia).
 Ευρεία
 Όλα τα πρόσωπα που
κατάγονται από κοινό
πρόγονο και συνδέονται με
δεσμό συγγένειας εξ
αρρενογονίας (adgnatio).
 Gens : όλα τα μέλη έχουν
το ίδιο nomen gentilicium.
 Manus:
 Η εξουσία επί της
συζύγου.
 Προϋπόθεση: γάμος
Cum manu
 Patria potestas:
 Η εξουσία επί των





κατιόντων.
Δικαίωμα ζωής και
θανάτου
Έκθεση νεογέννητων
Πώληση υπεξουσίων
Ό,τι περιουσία αποκτούν,
περιέρχεται στον
εξουσιαστή πατέρα.
Aγ ωγές προσθέτου
ιδιότητας: σε όποιον
συναλλάχθηκε με
υπεξούσιο, στρέφονται
κατά εξουσιαστή.
 Χρημάτιο = ομάδα περιουσιακών στοιχείων που παραχωρεί ο







εξουσιαστή κατά χρήση στον υπεξούσιο.
Ο υπεξούσιος έχει ελεύθερη διαχείρισή τους.
Ανήκει κατά κυριότητα στον εξουσιαστή.
Από κοινωνική και οικονομική άποψη θεωρείται περιουσία του
κατιόντος.
Λαμβάνεται υπ’ όψιν στη διαθήκη.
Στρατιωτικό χρημάτιο: ό,τι αποκτά ο υπεξούσιος στρατιώτης κατά τη
θητεία του (λάφυρα, μισθό). Έχει πλήρη ικανότητα διάθεσης.
Οιονεί στρατιωτικό χρημάτιο (Μ. Κωνσταντίνος) = ό,τι αποκομίζει από
την πολιτική υπηρεσία.
Μ. Κωνσταντίνος = δικαιώματα υπεξουσίου σε bona materna.
 Με το θάνατο του pater familias, όλοι οι υπεξούσιοι




γίνονται αυτεξούσιοι, άντρες και γυναίκες.
Το ίδιο αν ο πατέρας χάσει την ελευθερία του ή την
ιδιότητα του Ρωμαίου πολίτη.
Με τη χειραφεσία του υπεξουσίου (emancipatio).
Mε τον cum manu γάμο της υπεξουσίας
Με την υιοθεσία από τρίτο .
 Από αρρενογονία (adgnatio) =





η μόνη που αναγνωρίζει το ius
civile.
Eξ αίματος (cognatio): μεταξύ
προσώπων με κοινή καταγωγή
ή που κατάγονται το ένα από
το άλλο.
Σε ευθεία γραμμή: ανιόντες –
κατιόντες
Εκ πλαγίου: κοινή καταγωγή
Βαθμοί συγγενείας: ανάλογα
με τον αριθμό των γεννήσεων.
Εξώγαμη συγγένεια: η εκτός
γάμου, και η συγγένεια με τη
μητρική πλευρά.
 Αγχιστεία (adfinitas) = η
σχέση από το γάμο, ανάμεσα
στο σύζυγο και τους συγγενείς
του άλλου.
 Οιονεί αγχιστεία = η σχέση
των δύο οικογενειών από
γάμο.
 Ελευθερία –πολιτεία –
οικογένεια.
Προσδιορίζουν το
Ρωμαίο πολίτη.
 Aν χαθεί κάποιο από τα
στοιχεία αυτά, μείωση
της προσωπικότητας
(capitis deminutio).
 Παραβάλλεται στις πηγές
με το θάνατο.
 Maxima = απώλεια και
των 3 στοιχείων, περιαγωγή
σε δουλεία.
 Media = απώλεια
ιδιότητας Ρωμαίου πολίτη.
Χάνεται η θέση στην
οικογένεια.
 Minima = απώλεια θέσης
στην οικογένεια (όχι με
σημερινά κριτήρια μείωση
προσωπικότητας –
αυτεξούσιοι – κορίτσια που
συνάπτουν γάμο cum
manu).
 Συνέπεια ορισμένων
πράξεων, π.χ. κλοπής
(furtum).
 Καταδίκης μετά από
ατιμωτική αγωγή
(actio famosa).
 Προέρχεται από το
Πραιτορικό Ήδικτο =
συνέπειες ιδιωτικού
δικαίου.
 Η επίπληξη του
Κήνσορα (nota
censoria) = ατιμία
κατά το ius civile,
συνέπειες κοινωνικές.
 Ο άτιμος δεν
μπορεί:
 Να είναι
μάρτυρας
 Να παρίσταται
με αντιπρόσωπο
στο δικαστήριο
 Να καταλάβει
αξιώματα
 Οι δούλοι, αν και δεν έχουν ικανότητα
δικαίου, έχουν περιορισμένη
δικαιοπρακτική ικανότητα.
 Ηλικία (για αυτεξουσίους):
 Νήπια (infantes) = δεν μπορούν λόγω
ηλικίας να μιλήσουν (όριο = 7 ετών).
 Άνηβοι (impuberes) = προεφηβική
ηλικία (αγόρια έως 14 ή ανάλογα με τη
σωματική διάπλαση, κορίτσια 12).
 Έφηβoι (puberes): περιβολή της «
ανδρικής τόγας» (toga virilis)στη γιορτή
των liberalia, εγγραφή του praenomen
στον κατάλογο των πολιτών.
 Νήπια: ανίκανα για δικαιοπραξίες –
αδικοπραξίες, γιατί δεν μπορούν να
καταλάβουν όσα κάνουν.
 Άνηβοι που δεν βρίσκονται υπό
πατρική εξουσία:
 μπορούν να δικαιοπρακτήσουν (εκτός
αν είναι πολύ μικροί), με την παρουσία
του επιτρόπου αν αναλαμβάνουν
υποχρεώσεις ή βάρη («Χωλά
συναλλάγματα»).
 αν αποκομίζουν μόνον οφέλη, μπορούν
και μόνοι τους.
 Ικανοί για αδικοπραξία, αν μπορούν να
αντιληφθούν τι κάνουν.
 Έφηβοι: ικανοί για αδικοπραξία και
δικαιοπραξία.
 Από την εξαπάτηση («καταδολίευσή» ) τους.
 Χορηγείται αγωγή (actio popularis), που μπορεί να ασκήσει
κάθε Ρωμαίος πολίτης.
 Έχει ποινικό χαρακτήρα
 Δεν θίγει το κύρος της δικαιοπραξίας
 Χορηγείται από τον Πραίτορα ένσταση στον ανήλικο, αν δεν
έχει εκπληρώσει.
 Αν έχει εκπληρώσει, παρέχεται αποκατάσταση στο ακέραιο (in
integrum restitutio).
 O ανήλικος μπορεί να ζητήσει από τον Πραίτορα να του
χορηγήσει κηδεμόνα για ορισμένες υποθέσεις.
 Η ελεύθερη, αυτεξούσια, έφηβη Ρωμαία





βρίσκεται υπό συνεχή επιτροπεία.
Λόγω «διανοητικής ελαφρότητας»
Εξαίρεση: οι Εστιάδες Παρθένες
Αναγκαία η παρουσία του επιτρόπου για κάθε
τυπική δικαιοπραξία και ανάληψη
υποχρεώσεων από τη γυναίκα.
Προνόμιο πολυτεκνίας (Αύγουστος):
απαλλάσσει τις μητέρες τριών και + τέκνων
από την επιτροπεία.
Οι γυναίκες είναι πάντοτε ικανές για
αδικοπραξία.
 Παράφρονες:
 Ανίκανοι για
δικαιοπραξία και
αδικοπραξία.
 Αν έχουν «φωτεινό
διάλειμμα» μπορούν
να δικαιοπρακτήσουν
έγκυρα.
 Κηδεμονία των
συγγενών εξ
αρρενογονίας,
αργότερα διορίζεται
από τον Πραίτορα ή
Διοικητή Επαρχίας.
 Άσωτοι
 Όσοι με ελαφρότητα
διασπαθίζουν την πατρική
περιουσία, θέτοντας σε
κίνδυνο την οικογένεια
 Τίθενται υπό κηδεμονία των
εξ αρρενογονίας συγγενών,
μετά από διάταξη του
Πραίτορα.
 Άμεση ή γνήσια
 Με δήλωση βούλησης του
αντιπροσώπου
 Τα αποτελέσματα επέρχονται
αμέσως για τον
αντιπροσωπευόμενο
 Δεν αναγνωρίζεται στο
Ρωμαϊκό Δίκαιο (πλην της
Αιγύπτου)
 Έμμεση
 Ο αντιπρόσωπος καταρτίζει τη
δικαιοπραξία με δήλωσή του
στο δικό του όνομα
 Όχι για λογαριασμό του
 Μεταβιβάζει τα αποτελέσματα
της δικαιοπραξίας στον
αντιπροσωπευόμενο με άλλη
πράξη.
 Αναγκαία ή νόμιμη
 Επιβάλλεται από το νόμο
 Είτε ευθέως, ορίζοντας το
πρόσωπο του αντιπροσώπου.
 Είτε αναθέτοντας σε δημόσια
αρχή να τον καθορίσει.
 Εκούσια
 Ο διορισμός η όχι του
αντιπροσώπου εξαρτάται από
τη βούληση του
αντιπροσωπευομένου
 Πρόσωπο εμπιστοσύνης
 Συνήθως απελεύθεροι
 Οι πλούσιοι Ρωμαίοι τους
αναθέτουν τη διαχείριση
της περιουσίας τους
 Αποκτούν με παράδοση τη
νομή για λογαριασμό του
αντιπροσωπευομένου.
 Η έννοια δεν
 Αναγνωρίζει όμως τις
διαμορφώνεται στο
Ρωμαϊκό Δίκαιο
 Δεν υπάρχει όρος
 Universitas =
συσσωμάτωση.
ενώσεις φυσικών
προσώπων
 Η βούλησή τους = η
συνισταμένη των
βουλήσεων των μελών
του
 Νομική αυτοτέλεια
περιουσιακών ομάδων
 Η ρωμαϊκή πολιτεία
διέπεται από το ius
publicum, και όταν
συναλλάσσεται με ιδιώτες.
 Η βούλησή της εκφράζεται
 Populus romanus
από τα αρμόδια όργανα.
(Ρωμαϊκή πολιτεία)
 Οι διαφορές του populus
 το υπόδειγμα των ενώσεων
romanus με τους ιδιώτες
προσώπων
επιλύονται διοικητικά. Δεν
κλητεύεται ενώπιον του
 Το σύνολο των πολιτών
Πραίτορα.
 Res publica = τα
 Το ταμείο (aerarium) έχει
πράγματα που ανήκουν
δημόσιο χαρακτήρα = κοινή
στην ολότητα των
περιουσία των Ρωμαίων.
Ρωμαίων.
 Κοινότητες (municipia,
civiates) = ενότητες
προσώπων.
 Διέπονται από το δημόσιο
δίκαιο, η περιουσία τους =
κοινή όλων των πολιτών τους.
 Αργότερα, μπορούν να
παραστούν σε δίκη
 Διοικούνται από τα όργανά
τους.
 Fiscus= η δημόσια




περιουσία του Ηγεμόνα.
Ανήκει στον εκάστοτε
Ηγεμόνα που έχει ελεύθερη
διάθεσή της εν ζωή
Μετά θάνατον περιέρχεται
στο διάδοχό του και όχι
στους κληρονόμους του.
Αποτελεί ιδιαίτερο νομικό
πρόσωπο.
Μπορεί να παρίσταται στο
δικαστήριο.
 Eνώσεις προσώπων
 Επιτρέπονται από το
Δωδεκάδελτο (επιρροή
σολώνειας νομοθεσίας)
 Tίθενται περιορισμοί λόγω
καταχρήσεων με το Senatus
Consultum de
Bacchanalibus (186 π.Χ.)
 Δυσπιστία Ρωμαίων έναντι
σωματείων (π.χ. αρνητική
απάντηση Τραϊανού σε
Πλίνιο για ίδρυση
πυροσβεστικής υπηρεσίας
στη Βιθυνία).
Senatus Consultum de
Bacchanalibus
 Απαιτείται άδεια της Συγκλήτου,
 Επαγγελματικές ενώσεις
 Μισθωτές φόρων




(publicani)
Συντεχνίες (corpora),
αργότερα γίνονται
υποχρεωτικά.
Σωματεία
πλοικτητών/εμπόρων
Σωματεία με σκοπό τη
συνεστίαση των μελών τους
(sodalitates) ή την ταφή
τους
Θρησκευτικά σωματεία






αν το καταστατικό του
σωματείου προβλέπει
συνελεύσεις των μελών
Διέπονται από καταστατικό
Το περιεχόμενο είναι ελεύθερο,
αν ο σκοπός είναι θεμιτός
Δεν επιτρέπεται να συνέρχονται
πάνω από 1 φορά/μήνα
Κανείς δεν μπορεί να είναι μέλος
σε πάνω από 1 σωματείο
Μέλη: τουλάχιστον 3, για κατά
πλειοψηφία λήψη αποφάσεων
Μέλη: και δούλοι!
 Περιορισμένη ικανότητα
 Μπορούν να αποκτήσουν
την κυριότητα π.χ. δούλων,
που ανήκουν στο σύνολο
των μελών.
 Μπορούν να αναλάβουν
υποχρεώσεις που
βαραίνουν το σύνολο
 Μπορούν να ενάγουνενάγονται,
εκπροσωπούμενα από τον
actor
 Διαλύονται
 Αν τα μέλη πέσουν κάτω
από 3
 Με απόφαση της
συνέλευσής τους
 Από την πολιτεία, αν ο
σκοπός καταστεί
παράνομος
 Αν λυθεί, η περιουσία
διανέμεται μεταξύ των
μελών.
 Εκκλησία
 Ένωση πιστών
 Αρχικά =
παράνομο
σωματείο
(collegium
illicitum)
 Aναγνωρίζεται
από το Μ.
Κωνσταντίνο
 Την περιουσία της
διαχειρίζεται ο
Επίσκοπος
 Διαιρείται σε
Επισκοπές, που
παρίστανται στο
δικαστήριο
 Ιδρύματα (pia
causa)
 Oμάδα περιουσίας
αφιερωμένη σε
κάποιο σκοπό
 Συστήνονται με
κληροδοσία ή δωρεά
υπό όρους
 Υπέρ φυσικών ή
νομικών προσώπων
(σωματείου –
κοινότητας)
 Γνωρίζει ανάπτυξη ο
θεσμός στο
Βυζάντιο.