Transcript Έννοια – προέλευση και εξέλιξη του Δικαίου

1.1 Έννοια – προέλευση και εξέλιξη του Δικαίου.
Τι θα πει Δίκαιο;
Δίκαιο είναι ένα σύστημα κανόνων που
ρυθμίζουν με τρόπο δεσμευτικό την
κοινωνική συμπεριφορά.
Εξασφαλίζει αρμονία και ευημερία στην κοινωνική συμβίωση.
Οι κανόνες δικαίου δεσμεύουν τους πάντες σε συμμόρφωση
προς το μέτρο κοινωνικής συμπεριφοράς που ορίζουν ως ορθό.
1.1 Έννοια – προέλευση και εξέλιξη του Δικαίου.
Σχέση Δικαίου και Ελευθερίας
•Δηλαδή το Δίκαιο περιορίζει την ελευθερία μας;
Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας
Ποινικός Κώδικας (Π.Κ.)
Άρθρο 1012 Α.Κ.
Αν ακίνητο στερείται την αναγκαία δίοδο
προς το δρόμο, έχει δικαίωμα ο κύριός του
να απαιτήσει δίοδο από τους γείτονες
έναντι ανάλογης αποζημίωσης !
…. και γιατί να μας δεσμεύει το Δίκαιο;
Συνεπώς...
• Το Δίκαιο δεν αντιβαίνει στην ελευθερία,
αλλά την εξασφαλίζει
• Προστατεύει τα έννομα αγαθά όλων:
Ζωή, ιδιοκτησία, ασφάλεια, αξιοπρέπεια...
Έτσι,
η ελευθερία του ενός συνυπάρχει με την
ελευθερία του άλλου
1.1 Έννοια – προέλευση και εξέλιξη του Δικαίου.
Βασικά χαρακτηριστικά κανόνων Δικαίου
α) Δεσμευτικός χαρακτήρας
Όποιος δε συμμορφώνεται, έχει κυρώσεις
Η δεσμευτικότητα με την οποία επιβάλλεται το Δίκαιο
σε μια δημοκρατική πολιτεία δεν αντιβαίνει στην ελευθερία,
αντιθέτως την εξασφαλίζει.
Καθιστά εφικτό η ελευθερία του ενός να συνυπάρχει
με την ελευθερία των άλλων κάτω από νόμους κοινώς
αποδεκτούς που ισχύουν για όλους.
1.1 Έννοια – προέλευση και εξέλιξη του Δικαίου.
Βασικά χαρακτηριστικά κανόνων
Δικαίου
β) Γενική και αφηρημένη διατύπωση
Δε ρυθμίζουν δηλαδή μια συγκεκριμένη
περίπτωση, αλλά
Εμπίπτει σε αυτούς απεριόριστος αριθμός
προσώπων και περιπτώσεων.
Για παράδειγμα, το άρθρο 308 του Ποινικού Κώδικα ορίζει:
«Όποιος με πρόθεση προξενεί σε άλλον σωματική κάκωση
ή βλάβη της υγείας του τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι τριών
ετών».
1.1 Έννοια – προέλευση και εξέλιξη του Δικαίου.
Βασικά χαρακτηριστικά κανόνων Δικαίου
γ) Ρυθμίζουν εκείνες τις κοινωνικές σχέσεις
που θεωρούνται σημαντικές για τη
διατήρηση της ενότητας στην κοινωνία
τη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή
Κοινωνικές σχέσεις που ρυθμίζει το
δίκαιο,
όπως για παράδειγμα η δυνατότητα των προσώπων να
συμμετέχουν στις συναλλαγές, να συνάπτουν συμβάσεις
(π.χ. αγοραπωλησίας), να αποκτούν περιουσία κτλ.
π.χ.
• Εμπόριο
• οικογενειακές σχέσεις
• οδική συμπεριφορά
• εργασιακές σχέσεις
κλπ.
1.1 Έννοια – προέλευση και εξέλιξη του Δικαίου.
• Ποιος όμως επιλέγει και με βάση ποια
κριτήρια τις κοινωνικές σχέσεις που
πρέπει να ρυθμίζονται από το Δίκαιο;
Και περαιτέρω, πώς δικαιολογείται ο
νόμος να επιτάσσει: «απαγορεύεται να
κάνεις αυτό», «οφείλεις να κάνεις εκείνο»;
• Πρέπει να υπακούμε σε έναν νόμο, ακόμα
κι αν τον θεωρούμε άδικο;
1.1 Έννοια – προέλευση και εξέλιξη του Δικαίου.
• Οι Ρωμαίοι έλεγαν «αυστηρός νόμος, αλλά
νόμος» (‘dura lex, sed lex’).
• Μπορεί όμως η δεσμευτικότητα του νόμου
να βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στο
γεγονός της επιβολής του;
1.1 Έννοια – προέλευση και εξέλιξη του Δικαίου
Στα ερωτήματα αυτά έχουν δοθεί κατά καιρούς
διαφορετικές απαντήσεις.
οι νόμοι της πόλεως μάς δεσμεύουν, επειδή χάρη
σε αυτούς δημιουργήθηκε η πόλις, μέσα σε
αυτήν ήρθαμε στον κόσμο, μεγαλώσαμε,
συντηρούμαστε, υπάρχουμε χάρη σε αυτήν και
στους νόμους της και δεν μπορούμε να
φανταστούμε την ύπαρξή μας διαφορετικά
…(Σωκράτης).
1.1 Έννοια – προέλευση και εξέλιξη του Δικαίου
Στα ερωτήματα αυτά έχουν δοθεί κατά καιρούς διαφορετικές
απαντήσεις.
Άλλοτε πάλι, οι άνθρωποι πίστευαν ότι ο νόμος
αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα ενός μεγαλοφυούς
σχεδίου μιας ανώτερης δύναμης, του Θεού ή της Φύσης,
γεγονός που αιτιολογεί την αυθεντία και τη
δεσμευτικότητά του.
Από την ίδια τη φύση και την υπόσταση του
ανθρώπου εκπορεύονται και τα δικαιώματα π.χ. στην
ελευθερία, την υγεία, τη σωματική ακεραιότητα, που
ισχύουν για όλους. Έτσι, όταν οι εκάστοτε ηγεμόνες
θεσπίζουν το γραπτό δίκαιο, δεσμεύονται από το
προαιώνιο, φυσικό, άγραφο δίκαιο.
1.1 Έννοια – προέλευση και εξέλιξη του Δικαίου
• Ο «αιώνας των φώτων» (18ος αιώνας), που
σημάδεψε την εποχή της νεωτερικότητας με
απόηχο που φτάνει μέχρι σήμερα, θεώρησε ότι
θεμέλιο της αυθεντίας του νόμου είναι ο ίδιος ο
ανθρώπινος Λόγος (η Λογική), αυτός που
μετατρέπει μια απλή συνάθροιση ανθρώπων σε
οργανωμένη κοινωνία, πολιτεία.
1.1 Έννοια – προέλευση και εξέλιξη του Δικαίου
• Στη δημοκρατία σήμερα οι πολίτες
διαδραματίζουν πρωταρχικό ρόλο. Κατέχουν το
μοναδικό προνόμιο να αυτοοργανώνονται, να
“παράγουν” δηλαδή οι ίδιοι συνειδητά και
ηθελημένα, μέσω της νομοθεσίας, την ίδια την
τάξη που τους κυβερνά
1.1 Έννοια – προέλευση και εξέλιξη του Δικαίου.
Δίκαιο και κοινωνική πραγματικότητα
• Το Δίκαιο παρακολουθεί τις • Το Δίκαιο επιδρά στη
κοινωνικές μεταβολές
διαμόρφωση της
κοινωνικής
πραγματικότητας
Ψήφος και στις γυναίκες
Θέσπιση πολιτικού γάμου • Π.χ. Ευνοϊκές ρυθμίσεις
υπέρ πολύτεκνων μπορεί
Διατήρηση επωνύμου
να οδηγήσουν νέα
παντρεμένης
ζευγάρια να κάνουν
Κατάργηση θανατικής
πολλά παιδιά
ποινής
1.1 Έννοια – προέλευση και εξέλιξη του Δικαίου.
• Το Δίκαιο επαγγέλλεται ότι είναι το μέσον για την
επίτευξη της Δικαιοσύνης.
• Η Δικαιοσύνη είναι ένα αίτημα διαχρονικό, ένα
πανανθρώπινο φιλοσοφικό ερώτημα. Έχει να
κάνει με τις αξίες που εμπνέουν μια κοινωνία.
• Και η απάντηση στο ερώτημα
«τι είναι δίκαιο και τι άδικο»
δεν είναι δεδομένη, ούτε αμετάβλητη.
1.1 Έννοια – προέλευση και εξέλιξη του Δικαίου.
• Ο Σωκράτης στο έργο του Πλάτωνα «Πολιτεία» θυμάται τον
ορισμό του λυρικού ποιητή Σιμωνίδη:
«δίκαιο
θα μπορούσε να είναι να αποδίδεις στον καθένα
ό,τι πρέπει…».
• Κάτι ανάλογο πιστεύει και ο Ρωμαίος νομικός του 3ου αιώνα
μ.Χ. , Ουλπιανός, σε μια διατύπωση διαχρονικής αξίας που
σώζεται στον
Πανδέκτη:
«Δικαιοσύνη είναι η σταθερή και διαρκής βούληση,
να αποδίδεις στον καθένα το ίδιον, αυτό δηλαδή που
του ανήκει. Τα παραγγέλματα του Δικαίου είναι να
ζεις εντίμως, να μην βλάπτεις τον άλλον, να
αποδίδεις στον καθένα το ίδιον».
Nelson Mandela
Πόσο δίκαιο είναι το Δίκαιο;
Όταν μέσα από τους κανόνες του
επιτυγχάνεται δικαιοσύνη
ίση μεταχείριση....
"Έχω ένα όνειρο: ότι μια μέρα αυτό το
έθνος θα αναστηθεί και θα βρει τον
αληθινό προορισμό του: αυτή η αλήθεια
είναι αυταπόδεικτη: όλοι οι άνθρωποι
γεννιούνται ίσοι. Έχω ένα όνειρο: ότι μια
μέρα τα τέσσερα παιδιά μου θα ζήσουν σε
ένα κράτος όπου δε θα κρίνονται από το
χρώμα του δέρματός τους, αλλά από το
περιεχόμενο του χαρακτήρα τους. "
Martin Luther King