Transcript Document

UZUN KAZI ARINLI YÖNTEMLER
Uzun Kazı Arınlı Yöntemler
 Uzun kazı arınlı yöntemler genel olarak kömür, fosfat gibi yaygın tabakalar
halinde oluşan yatakların kazanılmasında uygulananırlar.
 Büyük kütleler halinde oluşan yataklarda da yatak 1-3 m kalınlığında dilimlere
ayrılarak bu yöntemin uygulanması sağlanır.
 40⁰ eğime kadar dalan yataklarda Uzunayak yöntemi, daha büyük eğim açısına
sahip yataklarda da Diyagonal (çapraz) ayak yöntemi uygulanır.
Uzun Kazı Arınlı Yöntemler;
1- Uzunayak üretim yöntemi
2- Diyagonal (çapraz) ayak olmak üzere iki gruba ayrılırlar.
1.Uzun Ayak Üretim Yöntemi
 Bu yöntem 0,4 m ile 5 m damar kalınlığına ve 0 ⁰ ile 40 ⁰ damar
eğimine sahip yataklarda uygulanır.
 Ekonomik ve teknolojik açıdan en uygun damar kalınlığı veya ayak
yüksekliği 1.2 ile 2 m arasındadır.
 Damar kalınlığı 4 m den fazla olan yataklar bu yöntemle önce dilimlere
ayrılarak, ya yukarıdan aşağıya doğru göçertmeli ya da aşağıdan
yukarıya doğru dolgulu olarak sıra ile kazanılır.
1.Uzun Ayak Üretim Yöntemi
Yöntemde;
- Cevher kaybı az olur
- Kazı mekanizasyonu oldukça kolaydır
- Havalandırma basit ve etkilidir
- Kaza oranı düşüktür
- Kontrol ve denetim kolaydır
- Uzun ayak 0.4 m damar kalınlığına kadar başarı ile uygulanabilen bir
yöntemdir
- Çalışan işçiler iyi yetiştirilmiş ve bilgili olmalıdır
- Tahkimat işleri karışık ve pahalıdır
- İşçi gereksinimi fazladır
- Yatırım maliyeti yüksektir
1.Uzun Ayak Üretim Yöntemi
Uzunayak üretim yöntemi ilerleme yönüne göre;
1-Yatay uzunayak
2-Eğim yükselme yönündeki uzunayak
3-Eğim alçalma yönündeki uzunayak
Tavan kontrolüne göre;
1-Dolgulu uzunayak
2-Göçertmeli uzunayak
Ayak içi hazırlıkların açılışına göre;
1-İlerletimli uzunayak
2-Geri dönümlü uzunayak
1.İlerleme Yönüne Göre Uzunayaklar
Yatay uzunayak, Meyil alçalma, Meyil yükselme
 YATAY UZUNAYAK
Yatay uzunayak yöntemi 3 m - 4 m damar kalınlığına ve 40˚
eğimine kadar olan yataklarda en çok kullanılan bir yöntemdir.
Ayak uzunluğu genel olarak 100-300 m arasında seçilir.
Yatay uzunayak
damar
Kuyudan ya da desandreden açılan
rekup
galerileri
ile
damara
ulaşıldıktan sonra damar içinde ve
damar doğrultusunda iki yatay
galeri sürülür. Bu iki galeri damar
eğiminde olan bir başyukarı veya
başaşağı ile birleştirilir (yatay
damarlarda bir galeri ile).
İki damar içi galerisini birleştiren bu
üçüncü galeri veya başyukarı
uzunayağın başlangıcını teşkil eder.
Galerinin
uzunluğu
ayak
uzunluğuna eşittir.
Ayak Uzunluğunun Saptanması
Ayak uzunluğunun ton başına üretim maliyetine büyük etkisi vardır. Bu
yüzden planlama yaparken ayak uzunluğunun uygun bir şekilde
saptanması gerekir. Ayak uzunluğu genel olarak 100-300 m arasında
seçilir. Fakat en az 20-30 m, en fazla 400 m olabilmektedir.
Ayak uzunluğuna etki eden faktörler;
Kayaç basıncı
Açığa çıkan metan gazı miktarı
Ocak tozunun etkisi
Uzunayak çalışmalarının kontrolü
Jeolojik bozukluklar
Kazı cinsi ve şeklinin etkisi
Ocak sıcaklığının etkisi
Derinlik
İşletme organizasyonu
Tavan kontrolü
Panonun hazırlığı, montaj ve demontaj sayısı
Ayak Uzunluğunun Saptanması
 Ayak uzunluğu arttıkça ayak üzerine gelen ek gerilmeler,
metan gazı salınımı, kömür tozu miktarı, hava ısısı, kendi
kendine yanmaya eğilim artmakta ve işletme kontrolü
güçleşmektedir.
 Ayrıca ayak uzunluğu yüksek atımlı fayların var olması ve
zincirli konveyörün kopma mukavemeti ile
sınırlandırılmaktadır.
 Yukarıda belirtilen kriterler ayak uzunluğunun kısa
tutulması yönünde etki ederken
Ayak Uzunluğunun Saptanması
 Maliyet faktörü ayak uzunluğunun uzun tutulması yönünde
etki etmektedir. Ayak uzunluğu arttıkça açılacak damar içi
galerileri miktarı azalacağı için birim üretim maliyeti
düşecektir.
 Tam mekanize ayaklarda optimum ayak uzunluğunun
belirlenmesine yönelik bir araştırmada 200m ayak
uzunluğunun en ekonomik uzunluk olduğu ifade edilmektedir.
Pano Uzunluğunun Saptanması
 Pano uzunluğu, ayağın üretime başladığı yer ile üretimin

-
bittiği yer arasındaki mesafeye denir. Başka bir ifade ile
günlük ayak ilerleme hızlarının toplamına eşittir.
Pano uzunluğuna etki eden maliyet ile ilgili faktörler
şunlardır;
Hazırlık maliyeti, artan pano uzunluğu ile düşmektedir
Üretim maliyeti, artan pano uzunluğu ile önce azalır, belirli
bir pano uzunluğundan sonra tekrar artmaya başlar
Nakliye maliyeti, önce azalır sonra artmaya başlar
Havalandırma maliyeti, pano uzunluğu ile artar
Ulaşım Maliyeti, artan pano uzunluğu ile artar
Pano Uzunluğunun Saptanması
- Jeolojik faktörler (tektonik); doğrultuya dik yöndeki
faylar etkiler. Kırıkların fazla olduğu yerlerde pano
uzunluğu kısa seçilir.
- Derinlik, arttıkça ısı da artacağından artan
derinlikle pano uzunluğu kısalacaktır.
- İşletme organizasyonu açısından pano uzunluğu
arttıkça organizasyon kolaylaşır. İşçiler iş yerine
alıştıkları için randımanları yükselir.
Pano Uzunluğunun Saptanması
 Pano uzunluğu arttıkça üretim maliyeti önce azalmakta sonra
artmaktadır. Kömür yapısına, yan kayacın özelliklerine, mekanizasyon
derecesine ve yıllık üretim miktarına göre değişmekle beraber üretim
maliyeti 1 000 m ile 1 500 m arasında minumum seviyelerde
seyretmektedir.
 Tektonik bozukluklar, artan derinlik, ocak yangınları olasılığı, metan
gazı salınımı gibi nedenler pano boyunun kısa tutulması yönünde etkin
olurken, kaya mekaniği ve mekanizasyon açısından uzun tutulması
yararlıdır.
 Çünkü bir uzunayağın kaya mekaniği açısından en kritik evresi ayağın
başlangıç evresidir ve pano boyu kısaldıkça yeni ayak başlama sayısı
artacaktır.
Pano Uzunluğunun Saptanması
 Mekanize ayakta ayak içi makine ve ekipmanın biten bir
panodan yeni başlayan bir panoya taşınması 1,5–2 ay gibi
bir süre almaktadır. Pano boyu ne kadar uzun olursa nakil
sayısı o kadar az olacak, efektif çalışma süresi ve dolayısı
ile üretim artacaktır.
Günlük İlerleme ve Kazı Hızının Saptanması
Bir uzun ayaktaki kazı hızından, ayağın pano boyunca günlük ilerleme
miktarı (m/gün) anlaşılır. Bir uzun ayaktan yapılan günlük üretim;
Üretim
İlerleme
miktarı = miktarı
(t/gün)
(m/gün)
x
Damar
kalınlığı
(m)
x
Ayak
uzunluğu
(m)
x
Kömür
yoğunluğu
(t/m3)
Ayak uzunluğu günlük ilerleme hızı ile bağlantılıdır. Belirli bir üretimi
gerçekleştirmek için ayak uzunluğu arttırılırsa kazı hızı azalır.
Ayak uzunluğu azaltılırsa kazı hızı artar. Eğilim, kazı hızının yüksek
tutulması yönündedir, çünkü bu yolla hem kazı randımanı artar hem de
sabit giderler düşer.
Kazı hızının fazla tutulmasının en önemli dezavantajı, ek kayaç basıncı
kömür içerisinde kırıklar ve çatlaklar oluşturmadan önce kazının
gerçekleşmesidir. Bu da kazı işlemini zorlaştırır.
 Tam mekanize çalışmada ortalama 3.5 m/gün'lük ve maksimum 10-12
m/gün'lük ayak ilerleme hızlarına ulaşılmaktadır.
 Klasik uzun ayaklarda kazı hızı günde 1 have şeklindedir. Have ise
damar kalınlığına ve sertliğine, tavan koşullarına, kazı yöntemine bağlı
olarak 1.25-1.50 m arasında değişmektedir.

Uzun Ayaklarda Kazı Şekilleri
kazı işlemi, martopikör, delme patlatma ve tam
mekanize makinalarla (kömür sabanı, kesici yükleyici v.b) yapılır.
 Uzunayaklarda
Klâsik
Kazı
Nakliyat
Tahkimat
Martopikör,
Sabit oluk, zincirli Ahşap, sürtünmeli veya
hidrolik direk, çelik sarma
kazma,
delme- konveyör
patlatma
Yarı
mekanize
Saban,
kesici-yükleyici
Tam
mekanize
Zincirli konveyör
Sürtünmeli veya hidrolik
direk, çelik sarma
Zincirli konveyör
Martopikör,
kazma,
delmepatlatma
Yürüyen tahkimat
Saban,
kesici-yükleyici
Yürüyen tahkimat
Zincirli konveyör
Martöpikör
Kömür Sabanı
Kesici Yükleyici
Uzun Ayaklarda Kazı Şekilleri
Martopikörle yapılan kazıda her ekibe belli bir kazı arını
uzunluğu (3-8 m)verilir. Önce ilerleme miktarı kadar ayak
arınında bir oyuk açılır
daha sonra arına paralel olarak
kömür kazısı yapılır. Bu yöntemede geçici tahkimata gerek
kalmadan essas ayaktahkimatı kurulabirlir.
Uzun Ayaklarda Kazı Şekilleri
 Tam mekanize uzun ayaklarda ise arına paralel
olarak ayak boyunca nispeten yüksek bir hızda gidipgelen ve her defasında 3-5 cm kalınlığında kömür
koparan sabanla sıyırıcı kazı, arına dik olarak
tambur genişliği kadar (70-90 cm) batarak sabana
göre daha düşük bir hızda ayak boyunca gidipgelerek çalışan kesici-yükleyici ile yapılan kesici kazı
şekilleri söz konusudur.
Ayakta kazı
 Ayakta kazı
delme- patlatma,
martöpikör,
saban,
kesici yükleyici
 Ayak içi kömür
nakliyesi ise zincirli
konveyörle yapılır.
Uzunayakta arına paralel ağaç tahkimat
Uzunayakta arına dik ağaç tahkimat
Hidrolik direk uygulaması
Yatay Uzunayağın Faydalı ve Sakıncalı Yönleri
Faydalı yönleri;
-Pano boyu mümkün olduğu kadar uzun seçilebilir.
-Su atımı kolay olur.
-Damar içi galerilerinin açılması kolay olur.
-Malzeme ve personel nakliyesi kolay olur.
-Cevher yükleme işlemi kolay olur
Sakıcalı yönleri;
-Büyük hazırlık işleri zorlaştırır.
-Büyük eğimlerde hidrolik dolgu yapılamaz.
-Nakliye aracından (büyük eğimlerde) taş ve kömür yuvarlanmalarına karşı iyi
önlem alınması gerekir.
Eğim (meyil) Yükselme Yönündeki Uzunayak
Eğim yükselme yönündeki uzunayakta, ayak ilerleme yönü eğim yükselme
yönündedir.
Eğimi az olan veya yatay tabakalaşmış damarlarda uygulanır.
En büyük zorluğu eğimli damarlarda kömür arınını tutabilmektir.
Sağlam olmayan çok kırıklı kömür
ayak boşluğuna kayar. Az eğimli ve düz
damarlarda hem göçertmeli hem de
dolgulu şekli uygulanabilir.
Orta eğimli damarlarda mutlaka
dolgulu uygulanmalıdır.
Ayak tek ve çift kazı arınlı
olarak düzenlenebilir.
Eğim Yükselme Yönündeki Uzunayak
Eğim Yükselme Yönündeki Uzunayak
Faydalı yönleri;
- Yükleme işlemi kolaydır(yer çekiminden dolayı).
- Kazı ve nakliye makinalarının montajı ve sabitleştirilmesi kolaydır.
- Hidrolik dolgu başarı ile uygulanabilir.
- Damar yönüne dik uzanan fayların bulunması halinde bu yöntem çok
avantajlıdır.
Sakıncalı yönleri;
- Taban taşı yumuşak olduğu zaman, kazı makinası, tabanı merdiven
şeklinde keser.
- Yatak eğimi büyüdükçe galeri açma işlemi zorlaşır.
- Yantaş su içeriyorsa, gelen su, çalışma alanına dolar ve işleri
güçleştirir.
- Artan eğimle pano uzunluğu küçülür.
- Metan emisyonu olan damarlarda eğim yukarı kazı?
Eğim Alçalma Yönündeki Uzunayak
 Yatay ve eğim yükselme yönündeki uzunayaklarda meydana gelen
sakıncaları ortadan kaldırmak amacıyla eğim alçalma yönündeki
uzunayak yöntemi düşünülmüştür. hem göçertmeli hem de dolgulu
olarak uygulabilir.
Göçertme ve tahkimat sökümü
sırasında taş yuvarlanmalarını
önlemek için düşük eğimlerde hafif tel
hasır, yüksek eğimlerde ise ağır tel
hasır kullanılır.
20 dereceden fazla eğimlerde
malzeme ve personel nakli zorlaşır.
Eğim Alçalma Yönündeki Uzunayak
Eğim Alçalma Yönündeki Uzunayak
Faydalı yönleri;
- Tavan kontrolü kolay olur.
- Metan gazı konsantrasyonu düşüktür. gaz yukarıya kazısı yapılmış bölgeye
uçar.
- Kazı ve nakliye vasıtalarının sabitleştirilmesine gerek yoktur.
 Nakliye aracından kömür ve taş yuvarlanma tehlikesi yoktur.
 Kör kuyuların açılmasına gerek yoktur.
 Sakıncalı yönleri;
- Artan eğimle birlikte yükleme işlemi zorlaşır.
- Göçük ve dolgu malzemesinin çalışma alanına doğru kayma tehlikesi vardır.
- Pano uzunluğu, artan damar eğimi ile birlikte azalır.
Uzunayağın Avantajlı yönleri;
 Uzunayak yönteminde cevher kaybı az olur ve iyi uygulanınca % 95 hatta











%100 üretim randımanı sağlanır.
Üretim konsantrasyonu kolay sağlanır.
Kazı mekanizasyonu oldukça kolaydır.
Üretilen kömürün tane iriliği büyüktür zira ek gerilmeler damarda kırıklar ve
çatlaklar oluşturur bunlarda kömürün büyük, parçalar halinde kazanılmasını
kolaylaştırır.
Yeraltında üretimin yanında çıkan taşların ayak arkasına yerleştirilmesi
mümkündür.
Uzunayakta üretilen ton kömür başına düşen hazırlık galerisi miktarı oldukça
düşüktür.
Havalandırma basit ve etkilidir.
Kaza oranı düşüktür.
Sübsidanslar uzunayakta daha düzgündür, zira kazı alanları geniş sahalara
yayıldığı için sübsidans çanağıda geniş ve düzgün olur.
Uzunayak 0.4 m damar kalınlığına kadar başarı ile uygulanabilen bir yöntemdir.
Malzeme ve personel nakliyesi kolay olur.
Kontrolü ve denetimi kolaydır.
Uzunayağın Dezavantajlı yönleri
 Uzunayakta çalışan işçiler iyi yetiştirilmiş ve bilgili olmalı,
 Kömür üretimi düzgün ve sürekli bir biçimde yapılmalıdır.






Ayakta kazı belli bir süre durdurulduktan sonra tekrar
üretime geçmek zordur.
Ocak yangını tehlikesi büyüktür.
Tavan ve taban taşının özelliklerinin yöntemin başarılı bir
şekilde uygulanmasında etkisi büyüktür.
Tahkimat işleri karışık ve pahalıdır.
Jeolojik kırıklar ve tektonik bozukluklar uzunayak
boşluklarını etkiler hatta ayağın başarı ile uygulanmasını
bile engelleyebilir.
İşçi gereksinimi fazladır.
İlkyatırım maliyeti yüksektir.
Mekanize Uzunayak