TOPUKLU YÖNTEMLER

TOPUKLU YÖNTEMLER

Yöntemin özellikleri;  Topuklu veya üretim yöntemlerinde temel prensip, panoyu galeriler yardımıyla dikdörtgen şeklinde topuklara ayırarak , bunları birbirleri ardından olarak kazanmaktır.

kare dönümlü  Bu yöntemlerde, topuk oda genişlikleri (yani topuk genişliklerine göre çok daha küçüktür.

oluşturmak için açılan galeriler)  Genel Ancak damar olarak 2 ile 10 m daha arasında damar kalınlığına sahip yataklarda kalın cevher yataklarında da uygulama uygulanır.

olanağı bulabilir. Her türlü eğiminde ( yatay, meyilli, dik ) çeşitli varyasyonları ile uygulanabilir.

  Yatay yataklarda topuklar yan yana , dik yataklarda ise üst üste yer alır.

Topuklu fakat yöntemler genel olarak geri özel hallerde dolgulu olarak da dönümlü ve göçertmeli olarak karşılaşmak mümkündür.

uygulanır,

TOPUKLU YÖNTEMLER

 Damar kalınlığı 3 m ye kadar olan yataklarda üretim , topukların birbiri arkasından göçertmeli ve geri dönümlü olarak kazanılmasıyla yapılmakta ,  Daha kalın ve fazla sağlam olmayan yataklarda ise panolar yatay dilimlere ve yanyana topuklara ayrılmaktadır.  Yatak dik, kalın, sağlam veya orta sağlamlıkta ise topuklar yanyana değil, üstüste oluşturulmaktadır.bu durumdayatay galeriler damar doğrultusu yönünde açılır ve ara katlar oluşturulur. Ara katlar arası mesafe genellikle 5- 30 m arasında değişir.

Topuklu üretim yöntemleri

 Göçertmeli topuklu ayak   Dolgulu topuklu ayak Çapraz topuklu ayak    Travers ayak Karatumba yöntemi Arakatlı göçertme yöntemi olarak sayılabilir.

1

. Göçertmeli Topuklu Ayak

 Bu yöntem, madenciliğinde önceleri, yaygın arkasından kazanılır.

kömür olarak uygulanmaktaydı.

genişliğinde seçilerek, geri dönümlü ve göçertmeli Topuklar 10-20 m olarak bir biri  Topuklar, çalışmaya ayrı bölümler halinde de üretilmektedir, ancak bir bölüm üretildikten sonra diğer bölümde başlamadan, açılan boşluk tavanının göçertilmesi şeklinde uygulanmaktadır.

 Bu tarzdaki topuklu ayak, eğim alçalma yönünde ve diyagonal olarak uygulanabilir.

yatay,

1

.

Göçertmeli Topuklu Ayak

 Yatay yöndeki göçertmeli topuklu ayak 4-10 m kalınlığında yatık ve eğimli damarlarda uygulanır .

 Dilim genişliği kalın damarlarda 7 8 m , daha ince damarlarda ise 10-20 m olarak seçilir.

1

.

Göçertmeli Topuklu Ayak

Eğim alçalma yönündeki göçertmeli topuklu ayakta topuklar sırasıyla yukarıdan aşağıya doğru kazanılır. Topuk galerileri eğim yönünde açılır. Bu yöntemde iki yönlü üretim yapmak kolaydır.

2. Dolgulu Topuklu Ayak

 Cevheri tahkimat kazanılan topuğun tavanının göçmesi için göçmemiş sökülür. Tahkimat söküldüğü halde tavan ise, tehlikeye sokar.

diğer topuğun kazanılmasına başlanamaz, zira ana tavan tabakası ağırlığını göçük üzerine veremediği için (askıda kaldığı için) oluşan büyük ek gerilmeler kazı boşluğunun emniyetini  Tavan taşlarının özellikleri göçmeye müsait değilse, böyle hallerde dolgulu yöntemin uygulanması daha uygundur.

  Kazı işlemi yapıldıkça dolgu işlemi de hemen arkasından gelmektedir. Dolgu yapılırken alt galeriyi iyi kapatmak gerekmektedir.

Topuklardan başyukarılara oradan da ana nakliye galerisine taşınır.

kazanılan cevher ara galerilerden  Dolgulu yöntem, prensip olarak göçertmeli yöntemin aynısıdır. Bu yöntem kalın yataklarda dilimler halinde aşağıdan yukarıya doğru da uygulanabilir.

 Hazırlık safhasının uzun, üretim kaybının fazla ve ocak yangın tehlikesi ile üretim miktarının az olması yöntemin dezavantajlarıdır.

3. Çapraz Topuklu Ayak

 Orta kalınlıkta ve dik eğime sahip yataklarda uygulanmaktadır .

 Bu kolaylaştırmak için eğimli olarak ana nakliye galerisi ile 45 ve o yöntemde ’lik açı meydana getirecek şekilde 10-15 genişliği bu topuklar m aralıklarla 2.5-4 m ayak topuk nakliyesini açılır.

galerileri, arasında seçilmekte galerilerle 100-200 oluşturulmaktadır.

Galeri m 2 ’lik  Ayakta klasik olarak delme-patlatma yoluyla yoldan nakledilir.

üretilen kayarak kömür-cevher, yüklemeye gerek kalmadan eğimli kendiliğinden ana nakliye galerisine iner ve buradan

4.Travers Ayak

Kalın kömür ve cevher yataklarında çok uygulanan yöntemlerden biridir . Bu yöntem hem dar kazı arınlı yöntemler içerisinde, hem de topuklu yöntemler içerisinde yer alır.

Bu yöntemin uygulanabilme koşulları cevher yatağının kalın olması ve cevherin sağlam bir yapı arz etmemesidir .

Yantaş özellikleri fazla önemli değildir.

Travers ayak, yukarı ve aşağıya doğru iki yönde uygulanır.(2-4m dilimler) Hazırlık 20-30m aralıklarla oluşturulan katlardan sonra her dilim için damar içinde damar doğrultusu yönünde galeriler açılır. Kazı ise bu galeriye dik olarak 5-15m 2 kesitli galeriler şeklinde yapılır.

4.1

.Yukarı Doğru Uygulanan Travers Ayak

Dilimler travers ayakta aşağıdan yukarıya veya yukarıdan aşağıya doğru kazanılırlar. Birinci durumda mutlaka dolgulu yötem uygulanmalıdır. İkinci durumda ise hem dolgulu hem de vardır.

göçertmeli olarak uygulama olanağı En çok yaygın olanı yukarıya doğru uygulanan dolgulu travers ayaktır .

4.2

.Aşağı Doğru Uygulanan Travers Ayak Dilimlerin yukarıdan aşağıya doğru kazanılması halinde travers ayak dolgulu veya göçertmeli olarak uygulanabilir. Bu uygulama halinde kazanılan cevherin dolguya karışması ve ocak yangını tehlikesi önlenmiş olur. Buna karşın cevher kaybı fazla olmakta ve her dilimde üretim yapıldığı sırada tabana tel örgü döşenmesi gerekir (Bir sonraki dilime yapay tavan oluşması için).

Travers ayağın faydalı ve sakıncalı yönleri

 Faydalı yönleri;  Üretim kayıpları azdır. (cevher kazanımı %98)      Seyrelme az İşlemler basit ve emniyetlidir.

Yatak şartlarına kolay uyum sağlar., Terk edilen ocakların tekrar üretime alınması kolaydır.

Sakıncalı yönleri;

    Havalandırma zor, yangın tehlikesi yüksek.

Ağaç tüketimi yüksek Çok sayıda hazırlık galerisi gerektirir.

Ayak boyları kısa   Mekanizasyon zor Kazı randımanı düşük ve pahalı

5

.Karatumba Yöntemi

Dik eğimli kalın kömür damarlarının kazanılmasında nadir olarak uygulanan bir yöntemdir.

Bu yöntemde üretim randımanı düşük, kömür kaybı ve ağaç sarfiyatı yüksektir.

Emniyet açısından da tercih edilebilir bir üretim yöntemi değildir.

Kara Tumba Yöntemi

Kömür damarı içinde; Birbirine paralel ve 45º eğimde Ana meyil başyukarıları açılır.

Daha sonra bu bayukarılara dik Olarak 6 m aralıklarla 20-22m Uzunluğunda kazıbaşyukarıları açılır İki başyukarı arasındaki 3,5 m kalınlığındaki kömür geri dönümlü olarak kazanılır.(%70-80)

6. ARAKATLI GÖÇERTME YÖNTEMİ (Sub-level Caving ) Arakatlı göçertme yöntemi;  Masif yatakların ve orta kalınlıktaki dik damarların kazanılmasında uygulanan  bir yöntemdir.

Kalın ve yatay damarlarda da bu yöntemle çalışmak mümkündür.

  Örtü tabakası ve tavan taşının kolay göçmesi tercih edilir.

Cevher kaybı ve seyrelmesi fazladır.

6. ARAKATLI GÖÇERTME YÖNTEMİ Hazırlık Safhası Önce bir ana nakliyat galerisi açılır. Buradan en üst arakat galerisine kadar giden başyukarılar çıkılır. Başyukarılardan tavan ve taban taşı içinde arakat düzeyinde olmak üzere damar doğrultusunda yollar açılır.

Arakatlar belirli aralıklarla, tüm yatağı kapsayacak şekilde açılan galeri şebekesinden oluşur. Bacalar ince damarlarda doğrultuya paralel, kalın damarlarda ise doğrultuya dik yönde açılmaktadır.

Başyukarılar, cevher nakliyesi, hava dönüş yolu, malzeme taşıma yolu olarak kullanılır.

6. ARAKATLI GÖÇERTME YÖNTEMİ

LHD sistemlerinde (yükleyici ile nakliye) ağır iş makinalarının ulaşımını sağlamak için, katlar arasında maksimum % 20 eğimli rampalar açılır (helezon yollar).

Arakatlar arasındaki mesafe 10-30 m arasında değişir, delme sistemine ve cevherin yapısına bağlıdır.

6. ARAKATLI GÖÇERTME YÖNTEMİ

Arakatlı göçertme yöntemi (ince damarda uygulama) Arakatlı göçertme yöntemi ( orta kalınlıktaki damarda uygulama)

Arakatlı Göçertme Yöntemi (kalın damarda uygulama)

6. ARAKATLI GÖÇERTME YÖNTEMİ - Üretim Hazırlık bittikten sonra ön kesme ile başlayıp bacaların ön kısmında bir boşluk açılır. Sonra bacalardan yelpaze şeklinde delikler delinerek ateşleme yapılır. Ateşlemeden sonra cevher nakledilir ve tavan göçertilir. Seyrelme fazla olduğu için cevher çekme işlemi iyi kontrol edilmelidir.

Çalışma parametreleri

Damar doğrultusu boyunca 60-80 aralıkarla katlar oluşturulur Ana kat galerilerinin ve üretim bacalarının boyutları: 3-6 m, Yüksekliği ekipman boyutlarına bağlı olarak 2,7-4 m Arakatlar arasındaki düşey mesafe: 9 14 ( delik çapı 50-75mm) 20 32m( delik çapı 100-110mm) Patlatma galerileri arasındaki mesafe (yatay) 7,5-11 den 23m ye kadar (Merkezden merkeze) Yelpaze deliklerin eğimleri: düşey – 70-80°, endış delikler 70-85º. Deliler arası 1,2-1,8 m

6. ARAKATLI GÖÇERTME YÖNTEMİ

6. ARAKATLI GÖÇERTME YÖNTEMİ



Cevher; orta derecede sağlam veya delme patlatma ile kazılabilecek sağlamlıkta



Yankayaç; zayıf –orta derecede sağlam, kırıklı, ve çatlaklı ve göçebilir



Cevher yatak şekli; tabular veya masif



Damar eğimi; dik dalan veya yatay



Damar boyutları; >6m



Cevher tenörü; orta



Derinlik; 1,5km ye kadar



Kömür madenciliğinde sınırlı, metalik cevherlerin veya diğer metal dışı cevherlerin üretiminde yaygın olarak kullanılan yöntemdir.demir, bakır, kurşun, çinko, altın....

b) Kalın cevher damarlarında doğrultuya dik üretim ile daha az cevher kaybı c) İnce cevher damarlarında doğrultuya paralel üretim ile daha fazla cevher kaybı

Arakatlı göçertme yönteminin avantajları  Uygulama alanı çok geniştir.

 Modern delme ve yükleme araçları kullanıldığı için üretim kapasitesi çok yüksektir.  Yöntem mekanizasyona elverişlidir ve insan gücü gereksinimi azdır.  Tahkimat malzemesi gereksinimi azdır.

 Emniyeti yüksektir.  Birim hazırlık maliyeti düşüktür.

Dezavantajları

 Cevher alma randımanı düşük, seyrelme oranı yüksektir.

 Selektif cevher üretimi zordur.  Arakat bacalarına tali havalandırma gerekir.

 Hazırlık sistemi karışıktır ve başka bir yönteme geçmek zordur.

Arakatlı göçertme yöntemi Sub Level Caving - YouTube.flv