Transcript Document
ODA YÖNTEMLERİ Oda Yöntemleri Oda yöntemlerinde, maden yatağının bir kısmı oda şeklinde boşluklar açılarak kazanılırken, bir kısmı da odalar arasında tavanı tutma amacı ile emniyet topuğu olarak bırakılmaktadır. Topuk boyutları cevherin mukavemetine ve örtü tabakasının kalınlığına (derinliğe) göre seçilir. Emniyet topuklarının boyutları derinlik arttıkça büyüdüğü için cevher kaybı da artmaktadır. Az derinlikte, sağlam cevher ve yan taşta cevher kaybı azdır. Topuklar tavan civataları ile sağlamlaştırılarak boyutları küçültülmekte ve cevher kaybı azaltılmaya çalışılmaktadır. Bazı durumlarda kaybı azaltmak için kazanılmaktadır. topuklu yöntemlerde olduğu gibi topuklarda Oda Yöntemleri Oda yöntemlerinin faydalı yönleri: Basit oluşudur. Prensip olarak büyük bir kısmı galeri açmaya benzer. Sakıncalı tarafları ise, cevher kaybının fazla olmasıdır, bazı hallerde % 50 ye kadar ulaşır. Bu tip üretim yöntemlerine; - Serbest arınlı açık ayak - Oda-topuk yöntemi - Oda yöntemleri - Arakatlı kazı yöntemi - Huni şeklindeki üretim yöntemleri sayılabilir. 1.Serbest Arınlı Açık Ayak Serbest arınlı açık ayak genellikle metalik maden yataklarında uygulanan bir yöntemdir. Bu yöntemde önceden yapılmış bir plan ve hazırlık yoktur. Oda ve topukların yeri ve şekli üretim esnasında cevherin yapı ve kalitesine göre saptanmaktadır. Cevherin düşük tenörlü kısımları topuk olarak bırakılmakta zengin kısımları üretilmektedir. Bu yöntem oda topuk yönteminin düzgün olmayan ve plansız bir şeklidir. Bu yöntemin işletme maliyeti azdır ve selektif üretim imkanına sahiptir. 1.Serbest Arınlı Açık Ayak 4 m den kalın damarlarda kazı topuklar üstüste gelecek şekilde tavan arınlı veya taban arınlı ayak şeklinde yapılır. 2.Oda-Topuk Yöntemi Yatay ve az eğimli geniş tabakalaşmış, anhidrit, tuz, kömür, potas gibi yataklarda uygulanan bir yöntemdir. Oda genişlikleri ile topuk genişlikleri birbirine eşit ya da yakın değerdedir. Serbest arınlı açık ayağın, daha sistematik ve daha düzgün olarak dört köşe oda açıp cevheri kazanmak ve dört köşe topuklar bırakmak suretiyle yapılan bir şeklidir. Odaların yüksekliği damar kalınlığı kadar, genişliği 3-10 m, uzunluğu 50-100 m arasında seçilmektedir. Hazırlık işlemi, yatay ve az eğimli yataklarda nakliyat galerilerilerinin açılmasından oluşur. Orta eğimli yataklarda katlar oluşturulur ve taban taşında nakliye galerileri sürülür. 2.Oda-Topuk Yöntemi 2.Oda-Topuk Yöntemi 2.Oda-Topuk Yöntemi 2.Oda-Topuk Yöntemi 2.Oda-Topuk Yöntemi 2.Oda-Topuk Yöntemi Az eğimli ve yüksek eğimli cevher yataklarında oda-topuk uygulaması 2.Oda-Topuk Yöntemi Oda topuk yönteminde, tavanın tutulması amacıyla bırakılan topuklar üretim bittikten sonra sübsidansı önlemek için bırakılabilir. Cevher kaybını azaltmak için bırakılan topukların miktarı üretilen cevhere oranla daha az olmalıdır. Bu yöntemde üretim kaybı fazla olmaktadır (%50-60 kadar). Üretim bittikten sonra topuklar toplanabilir. Bu durumda yöntem göçertmeli oda-topuk yöntemi şeklini alır. Göçetmeli Oda-Topuk Yöntemi 2.Oda-Topuk Yöntemi 2.Oda-Topuk Yöntemi Güney Afrikalı Anglo Platinum Group firması dünyanın en büyük platinyum üreticilerinden biridir. Angola Platinum’a bağlı Waterval madeni yıllık 3.2 milyon ton platinyum cevheri üretmektedir. Waterval madeni şekildede görüldüğü üzere 6 x 6 m lik topuklar ve 1.8-2’m lik tavan yüksekliği ile oda topuk üretim yöntemi uygulamaktadır. SLOVAKYA JALSAVA MANYEZİT İŞLETMESİ Üretim yöntemi Cevher yataklanması Blok boyutları Oda boyutları Topuk boyutları : Oda topuk yöntemi : Düzensiz geometri : 100 m(boy) x 30 m(genişlik) x 50 m(yükseklik) : 12 m(genişlik) x 5 m(yükseklik) : 5 m(genişlik) x 5 m(yükseklik) 1.Temiz hava giriş 2. Hava çıkış 5. Topuklar 3. Cevher bür 4. Dolgu bürü 6. Dolgu Yöntemin avantajlı yönleri; Yöntem oldukça esnektir, çalışma koşullarına uygun olarak değişik şekilleri uygulanabilir ve araç seçimi buna göre yapılır. Selektif çalışma olanağı vardır. Tenör çok düşük olduğu zaman kazıyı durdurmak mümkündür. Cevher kalitesinin, damar kalınlığının ve taban koşullarının farklılık gösterdiği yataklarda uygulanabilir. Dolguya gerek yoktur. Üretim miktarını ayarlamak kolaydır. Yöntemin dezavantajlı yönleri ise; Havalandırma, tavanın tutulması ve açılan yolların bakımı masraflıdır. Birden fazla noktada üretim yapıldığı durumlarda araçların bir noktadan diğerine gidip-gelme süresi üretim zamanını azaltır. Su ve enerji ikmali, drenaj işlemleri güçtür. Çok sayıda çalışma yeri olduğu için yönetim ve denetim zordur. Cevher kaybı fazladır. 3.Oda Yöntemi Oda yöntemi genel prensipleri ile oda-topuk yönteminin aynıdır. Yalnız, oda genişlikleri, genişliklerine göre çok daha fazladır. bırakılan topuk Odaların büyüklükleri, maden yatağının yayılımına ve cevher ile yantaşın sağlamlığına bağlı olmaktadır. Bu yöntemin başarıyla uygulanabilmesi için, cevher ve yantaşın, odaların tahkimatsız, boş olarak durabilecek kadar sağlam olması gerekir. Bu yöntemde üretim kaybı %50 ve daha fazladır. Buna karşın kazı randımanı yüksek ve maliyeti düşüktür. 3.Oda Yöntemi 3.Oda Yöntemi Odalar genel olarak 100 – 200 m uzunluk, 10-20 m genişlik ve 10 – 50 m yükseklikte olabilmektedir. Az eğimli ve orta kalınlıktaki yataklarda odanın tavanı ve tabanı yantaş olurken kalın yataklarda odanın dört tarafıda cevherdir. Odalar ve topuklar üstüste gelirler. Topukların genişlikleri 5-8 m arasındadır. Yöntem dolgulu, dolgusuz ve ya göçertmeli olarak uygulanabilir. Üretim kayıplarını azaltmak için odalar sağlam bir şekilde doldurulduktan sonra topuklarda kazanılabilir. Dolgulu Oda Yöntemi Oda yöntemi genel prensipleri oda-topuk yöntemiyle aynıdır. Oda yönteminin uygulama alanı, çeşitli eğimde ve fazla kalınlıktaki maden yataklarıdır. Bu yöntemin başarı ile uygulanabilmesi için, cevher veya yantaşın odaların tahkimatsız boş olarak durabilecek kadar sağlam olması gerekir. Yöntemin kazı randımanı yüksek ve birim maliyeti düşüktür. Yöntem genellikle dolgulu olarak uygulanır. Odalar sağlam(beton dolgu) bir şekilde doldurulduktan sonra topuklar kazanılarak üretim kayıpları azaltılmaktadır. Beton dolgulu oda yöntemi Beton dolgulu oda yöntemi 4.Arakatlı Kazı Yöntemi Arakatlı kazı yöntemine göre kazanılacak cevher yatağı, önce planlı bir şekilde pano ve topuklara ayrılır. Her pano bloğundaki cevher kütlesi yatay veya düşey galeriler ile dilimlere ayrılır. Yatay yönde açılan galeriler ile arakatlar oluşturulur, bu katlarda cevher üretimi için delme ve patlatma işlemleri yapılır. Ayrıca alt katta kazılan cevherin çekilebilmesi için çekme noktaları hazırlanır. Arakatlı kazı yönteminin başarılı bir şekilde yapılabilmesi için; - - - Cevher damar kalınlığının yeterli olması (en az 6 m) Cevher damar kalınlığının minimum düzeye erişmesi halinde, eğiminin 60⁰ den büyük olması Cevherin ve yantaşın mukavemetinin yeterli olması ve çatlaklar faylar gibi yapısal bozuklukların bulunmaması Cevher hazırlama tekniğinin selektif cevher üretimini şart koşmaması gerekir. 4.Arakatlı Kazı Yöntemi Arakatlı kazı yönteminde cevher üretimi üç ayrı şekilde yapılır. Yelpaze şeklindeki düşey deliklerle yapılan kazı: Bu sistemde arakat galerileri ya panonun sınırında ya da panonun ortasında üst üste gelecek şekilde açılırlar. Arakat galerisi panonun sınırında açılırsa daha düzgün bir yüzey elde edilir, ancak daha çok galeri açılması gerekir. Şekil a’daki sistem yükleme işleminin skreyper ile yapıldığı madenlerde uygulanır. Alt kesme galerisine yığılan patlatılmış cevher önce çekme noktalarından skreyper galerisine çekilir, oradan skreyper yardımıyla ana nakliye galerisine nakledilir. Şekil b’de görülen sistem LHD (Load - haul - dump) nakliye sistemine göre hazırlanmıştır. Alt kesme galerisinde biriken cevher otoloderlerle yükleme noktalarından alınarak, yakındaki bir kuyuya boşaltırlır ve ana nakliye sistemine sevk edilir. 4.Arakatlı Kazı Yöntemi Yelpaze şeklindeki düşey deliklerle yapılan kazı: Açılan nakliye ve arakat galerilerinden sonra, panonun ön ve arka cephesinde alt kesme galerisinden başlamak üzere panonun en üst sınırına kadar başyukarılar açılır. Ön cepheye açılmış olan başyukarı panonun tüm ön cephesini kapsayacak şekilde genişletilerek ön kesme işlemi yapılır. Ön kesme işlemi tamamlandıktan sonra alt kesme galerisinden yukarıya doğru delikler delinerek cevher akmasını sağlayacak bir açıda (50º - 60º) alt kesme işlemi yapılır. Ara katlardan da yelpaze şeklinde delikler delinerek patlatma işlemi yapılır. 4.Arakatlı Kazı Yöntemi Arakatlı kazı yönteminde cevher üretimi üç ayrı şekilde yapılır. Paralel şekilde delik delme ile yapılan kazı şekli Panonun sınırında veya ortasında alt alta gelmek üzere arakat galerileri sürülür. Bu galerilere dik bir şekilde panonun ön cephesinde bir sınırdan diğerine kadar uzanan patlatma galerileri açılır. Bu galerilerden yukarı ve aşağıya doğru birbirlerine paralel delikler delinerek kademeli bir şekilde patlatılır. 4.Arakatlı Kazı Yöntemi Arakatlı kazı yönteminde cevher üretimi üç ayrı şekilde yapılır. Paralel şekilde delik delme ile yapılan kazı şekli 4.Arakatlı Kazı Yöntemi Arakatlı kazı yönteminde cevher üretimi üç ayrı şekilde yapılır. Yelpaze şeklindeki yatay deliklerle yapılan kazı: Bu yöntemde pano düşey yönde ve birbirine paralel şekilde açılan kuyular yardımıyla kazanılır. 4.Arakatlı Kazı Yöntemi 4.Arakatlı Kazı Yöntemi 4.Arakatlı Kazı Yöntemi Avantajlı Yönleri: İşçiler kazı boşluğunda çalışmadıkları için emniyetli bir yöntemdir. Kazı ve yükleme işlemini mekanize etmek kolaydır. Tahkimat yapılmadığı için malzeme sarfiyatı azalır. Kazı ve yükleme prosesleri ayrı yerlerden yapıldığı için birbirlerine engellemezler. Sakıncalı Yönleri: Cevherin jeolojik sınırları iyi tesbit edilemezse cevher seyrelmesi çok olur. Panodaki kazı işleri tamamlandıktan sonra topuk kurtarma işlemi zorlaşır. Topuklar kurtarılmayacaksa cevher kaybı çok olur. 4.Arakatlı Kazı Yöntemi Çeşitli arakatlı kazı yöntemlerinin perspektif görünüşü 4.Arakatlı Kazı Yöntemi 5. Yeraltı Huni Şekilli Ayaklar Cevherin ve yantaşın sağlam olduğu kalın maden yataklarında uygulanan yöntemlerden biridir. Cevher içinde açılan bürlerin üsten itibaren huni şekline getirilmesi ve taban ayak şeklinde yukarıdan aşağıya doğru kazılmasıdır. Yöntemin yararlı yanı, kazılan cevherin yüklenmesine gerek duyulmamasıdır. Sakıncalı yanı ise üretim kaybınınyüksek oluşu ve işçi emniyetinin düşük olmasıdır. Vertical Crater Retreat Mining (VCR) Vertical Crater Retreat Mining (VCR)