Transcript Document
ODA YÖNTEMLERİ
Oda Yöntemleri
Oda yöntemlerinde, maden yatağının bir kısmı oda şeklinde boşluklar
açılarak kazanılırken, bir kısmı da odalar arasında tavanı tutma amacı
ile emniyet topuğu olarak bırakılmaktadır.
Topuk boyutları cevherin mukavemetine ve örtü tabakasının kalınlığına
(derinliğe) göre seçilir. Emniyet topuklarının boyutları derinlik arttıkça
büyüdüğü için cevher kaybı da artmaktadır.
Az derinlikte, sağlam cevher ve yan taşta cevher kaybı azdır.
Topuklar tavan civataları ile sağlamlaştırılarak boyutları küçültülmekte
ve cevher kaybı azaltılmaya çalışılmaktadır. Bazı durumlarda kaybı
azaltmak
için
kazanılmaktadır.
topuklu
yöntemlerde
olduğu
gibi
topuklarda
Oda Yöntemleri
Oda yöntemlerinin faydalı yönleri: Basit oluşudur. Prensip olarak büyük bir
kısmı galeri açmaya benzer.
Sakıncalı tarafları ise, cevher kaybının fazla olmasıdır, bazı hallerde % 50 ye
kadar ulaşır.
Bu tip üretim yöntemlerine;
-
Serbest arınlı açık ayak
-
Oda-topuk yöntemi
-
Oda yöntemleri
-
Arakatlı kazı yöntemi
-
Huni şeklindeki üretim yöntemleri sayılabilir.
1.Serbest Arınlı Açık Ayak
Serbest
arınlı açık ayak genellikle metalik maden
yataklarında uygulanan bir yöntemdir. Bu yöntemde
önceden yapılmış bir plan ve hazırlık yoktur. Oda ve
topukların yeri ve şekli üretim esnasında cevherin yapı ve
kalitesine göre saptanmaktadır.
Cevherin düşük tenörlü kısımları topuk olarak bırakılmakta
zengin kısımları üretilmektedir.
Bu yöntem oda topuk yönteminin düzgün olmayan ve
plansız bir şeklidir. Bu yöntemin işletme maliyeti azdır ve
selektif üretim imkanına sahiptir.
1.Serbest Arınlı Açık Ayak
4 m den kalın damarlarda kazı
topuklar üstüste gelecek şekilde
tavan arınlı veya taban arınlı ayak
şeklinde yapılır.
2.Oda-Topuk Yöntemi
Yatay ve az eğimli geniş tabakalaşmış, anhidrit, tuz, kömür,
potas gibi yataklarda uygulanan bir yöntemdir.
Oda genişlikleri ile topuk genişlikleri birbirine eşit ya da yakın
değerdedir.
Serbest arınlı açık ayağın, daha sistematik ve daha düzgün
olarak dört köşe oda açıp cevheri kazanmak ve dört köşe
topuklar bırakmak suretiyle yapılan bir şeklidir.
Odaların yüksekliği damar kalınlığı kadar, genişliği 3-10 m,
uzunluğu 50-100 m arasında seçilmektedir.
Hazırlık işlemi, yatay ve az eğimli yataklarda nakliyat
galerilerilerinin açılmasından oluşur. Orta eğimli yataklarda
katlar oluşturulur ve taban taşında nakliye galerileri sürülür.
2.Oda-Topuk Yöntemi
2.Oda-Topuk Yöntemi
2.Oda-Topuk Yöntemi
2.Oda-Topuk Yöntemi
2.Oda-Topuk Yöntemi
2.Oda-Topuk Yöntemi
Az eğimli ve yüksek eğimli cevher yataklarında oda-topuk uygulaması
2.Oda-Topuk Yöntemi
Oda
topuk yönteminde, tavanın tutulması amacıyla
bırakılan topuklar üretim bittikten sonra sübsidansı
önlemek için bırakılabilir. Cevher kaybını azaltmak için
bırakılan topukların miktarı üretilen cevhere oranla daha
az olmalıdır.
Bu yöntemde üretim kaybı fazla olmaktadır (%50-60
kadar). Üretim bittikten sonra topuklar toplanabilir. Bu
durumda yöntem göçertmeli oda-topuk yöntemi şeklini
alır.
Göçetmeli Oda-Topuk Yöntemi
2.Oda-Topuk Yöntemi
2.Oda-Topuk Yöntemi
Güney Afrikalı Anglo Platinum Group
firması dünyanın en büyük platinyum
üreticilerinden biridir. Angola Platinum’a
bağlı Waterval madeni yıllık 3.2 milyon ton
platinyum cevheri üretmektedir.
Waterval madeni şekildede görüldüğü
üzere 6 x 6 m lik topuklar ve 1.8-2’m lik
tavan yüksekliği ile oda topuk üretim
yöntemi uygulamaktadır.
SLOVAKYA JALSAVA MANYEZİT İŞLETMESİ
Üretim yöntemi
Cevher yataklanması
Blok boyutları
Oda boyutları
Topuk boyutları
: Oda topuk yöntemi
: Düzensiz geometri
: 100 m(boy) x 30 m(genişlik) x 50 m(yükseklik)
: 12 m(genişlik) x 5 m(yükseklik)
: 5 m(genişlik) x 5 m(yükseklik)
1.Temiz hava giriş
2. Hava çıkış
5. Topuklar
3. Cevher bür
4. Dolgu bürü
6. Dolgu
Yöntemin avantajlı yönleri;
Yöntem oldukça esnektir, çalışma koşullarına
uygun olarak değişik şekilleri uygulanabilir ve araç
seçimi buna göre yapılır.
Selektif çalışma olanağı vardır. Tenör çok düşük
olduğu zaman kazıyı durdurmak mümkündür.
Cevher kalitesinin, damar kalınlığının ve taban
koşullarının farklılık gösterdiği yataklarda
uygulanabilir.
Dolguya gerek yoktur.
Üretim miktarını ayarlamak kolaydır.
Yöntemin dezavantajlı yönleri ise;
Havalandırma, tavanın tutulması ve açılan yolların
bakımı masraflıdır.
Birden fazla noktada üretim yapıldığı durumlarda
araçların bir noktadan diğerine gidip-gelme süresi
üretim zamanını azaltır.
Su ve enerji ikmali, drenaj işlemleri güçtür.
Çok sayıda çalışma yeri olduğu için yönetim ve
denetim zordur.
Cevher kaybı fazladır.
3.Oda Yöntemi
Oda yöntemi genel prensipleri ile oda-topuk yönteminin
aynıdır. Yalnız, oda genişlikleri,
genişliklerine göre çok daha fazladır.
bırakılan
topuk
Odaların büyüklükleri, maden yatağının yayılımına ve
cevher ile yantaşın sağlamlığına bağlı olmaktadır.
Bu yöntemin başarıyla uygulanabilmesi için, cevher ve
yantaşın, odaların tahkimatsız, boş olarak durabilecek
kadar sağlam olması gerekir.
Bu yöntemde üretim kaybı %50 ve daha fazladır. Buna
karşın kazı randımanı yüksek ve maliyeti düşüktür.
3.Oda Yöntemi
3.Oda Yöntemi
Odalar genel olarak 100 – 200 m uzunluk, 10-20 m
genişlik ve 10 – 50 m yükseklikte olabilmektedir.
Az eğimli ve orta kalınlıktaki yataklarda odanın
tavanı ve tabanı yantaş olurken kalın yataklarda
odanın dört tarafıda cevherdir. Odalar ve topuklar
üstüste gelirler.
Topukların genişlikleri 5-8 m arasındadır.
Yöntem dolgulu, dolgusuz ve ya göçertmeli olarak
uygulanabilir. Üretim kayıplarını azaltmak için
odalar sağlam bir şekilde doldurulduktan sonra
topuklarda kazanılabilir.
Dolgulu Oda Yöntemi
Oda yöntemi genel prensipleri oda-topuk yöntemiyle
aynıdır. Oda yönteminin uygulama alanı, çeşitli eğimde ve
fazla kalınlıktaki maden yataklarıdır. Bu yöntemin başarı
ile uygulanabilmesi için, cevher veya yantaşın odaların
tahkimatsız boş olarak durabilecek kadar sağlam olması
gerekir.
Yöntemin kazı randımanı yüksek ve birim maliyeti
düşüktür. Yöntem genellikle dolgulu olarak uygulanır.
Odalar sağlam(beton dolgu) bir şekilde doldurulduktan
sonra topuklar kazanılarak üretim kayıpları
azaltılmaktadır.
Beton dolgulu oda yöntemi
Beton dolgulu oda yöntemi
4.Arakatlı Kazı Yöntemi
Arakatlı kazı yöntemine göre kazanılacak cevher yatağı, önce planlı bir
şekilde pano ve topuklara ayrılır. Her pano bloğundaki cevher kütlesi
yatay veya düşey galeriler ile dilimlere ayrılır. Yatay yönde açılan
galeriler ile arakatlar oluşturulur, bu katlarda cevher üretimi için delme
ve patlatma işlemleri yapılır. Ayrıca alt katta kazılan cevherin
çekilebilmesi için çekme noktaları hazırlanır.
Arakatlı kazı yönteminin başarılı bir şekilde yapılabilmesi için;
-
-
-
Cevher damar kalınlığının yeterli olması (en az 6 m)
Cevher damar kalınlığının minimum düzeye erişmesi halinde,
eğiminin 60⁰ den büyük olması
Cevherin ve yantaşın mukavemetinin yeterli olması ve çatlaklar faylar
gibi yapısal bozuklukların bulunmaması
Cevher hazırlama tekniğinin selektif cevher üretimini şart koşmaması
gerekir.
4.Arakatlı Kazı Yöntemi
Arakatlı kazı yönteminde cevher üretimi üç ayrı şekilde yapılır.
Yelpaze şeklindeki düşey deliklerle yapılan kazı: Bu sistemde arakat
galerileri ya panonun sınırında ya da panonun ortasında üst üste gelecek
şekilde açılırlar.
Arakat galerisi panonun sınırında açılırsa daha düzgün bir yüzey elde
edilir, ancak daha çok galeri açılması gerekir.
Şekil a’daki sistem yükleme işleminin skreyper ile yapıldığı madenlerde
uygulanır. Alt kesme galerisine yığılan patlatılmış cevher önce çekme
noktalarından skreyper galerisine çekilir, oradan skreyper yardımıyla ana
nakliye galerisine nakledilir.
Şekil b’de görülen sistem LHD (Load - haul - dump) nakliye sistemine
göre hazırlanmıştır. Alt kesme galerisinde biriken cevher otoloderlerle
yükleme noktalarından alınarak, yakındaki bir kuyuya boşaltırlır ve ana
nakliye sistemine sevk edilir.
4.Arakatlı Kazı Yöntemi
Yelpaze şeklindeki düşey deliklerle yapılan kazı:
Açılan nakliye ve arakat galerilerinden sonra, panonun ön
ve arka cephesinde alt kesme galerisinden başlamak üzere
panonun en üst sınırına kadar başyukarılar açılır. Ön
cepheye açılmış olan başyukarı panonun tüm ön cephesini
kapsayacak şekilde genişletilerek ön kesme işlemi yapılır.
Ön
kesme işlemi tamamlandıktan sonra alt kesme
galerisinden yukarıya doğru delikler delinerek cevher
akmasını sağlayacak bir açıda (50º - 60º) alt kesme işlemi
yapılır. Ara katlardan da yelpaze şeklinde delikler delinerek
patlatma işlemi yapılır.
4.Arakatlı Kazı Yöntemi
Arakatlı kazı yönteminde cevher üretimi üç ayrı şekilde yapılır.
Paralel şekilde delik delme ile yapılan kazı şekli
Panonun sınırında veya ortasında alt alta gelmek üzere arakat
galerileri sürülür. Bu galerilere dik bir şekilde panonun ön
cephesinde bir sınırdan diğerine kadar uzanan patlatma
galerileri açılır. Bu galerilerden yukarı ve aşağıya doğru
birbirlerine paralel delikler delinerek kademeli bir şekilde
patlatılır.
4.Arakatlı Kazı Yöntemi
Arakatlı kazı yönteminde cevher üretimi üç ayrı şekilde yapılır.
Paralel şekilde delik delme ile yapılan kazı şekli
4.Arakatlı Kazı Yöntemi
Arakatlı kazı yönteminde cevher üretimi üç ayrı şekilde yapılır.
Yelpaze şeklindeki yatay deliklerle yapılan kazı: Bu
yöntemde pano düşey yönde ve birbirine paralel şekilde
açılan kuyular yardımıyla kazanılır.
4.Arakatlı Kazı Yöntemi
4.Arakatlı Kazı Yöntemi
4.Arakatlı Kazı Yöntemi
Avantajlı Yönleri:
İşçiler kazı boşluğunda
çalışmadıkları için emniyetli
bir yöntemdir.
Kazı ve yükleme işlemini
mekanize etmek kolaydır.
Tahkimat yapılmadığı için
malzeme sarfiyatı azalır.
Kazı ve yükleme prosesleri
ayrı yerlerden yapıldığı için
birbirlerine engellemezler.
Sakıncalı Yönleri:
Cevherin jeolojik sınırları iyi
tesbit edilemezse cevher
seyrelmesi çok olur.
Panodaki kazı işleri
tamamlandıktan sonra topuk
kurtarma işlemi zorlaşır.
Topuklar kurtarılmayacaksa
cevher kaybı çok olur.
4.Arakatlı Kazı Yöntemi
Çeşitli arakatlı kazı yöntemlerinin perspektif görünüşü
4.Arakatlı Kazı Yöntemi
5. Yeraltı Huni Şekilli Ayaklar
Cevherin ve yantaşın sağlam olduğu kalın maden
yataklarında uygulanan yöntemlerden biridir.
Cevher içinde açılan bürlerin üsten itibaren huni
şekline getirilmesi ve taban ayak şeklinde yukarıdan
aşağıya doğru kazılmasıdır.
Yöntemin yararlı yanı, kazılan cevherin
yüklenmesine gerek duyulmamasıdır. Sakıncalı yanı
ise üretim kaybınınyüksek oluşu ve işçi emniyetinin
düşük olmasıdır.
Vertical Crater Retreat Mining (VCR)
Vertical Crater Retreat Mining (VCR)