Transcript çökel (sedimanter) kayaçlar

ÇÖKEL (SEDİMANTER) KAYAÇLAR
Yerkabuğunu meydana getiren her türlü kayacın
(Mağmatik, Metamorfik ve Sedimenter) ve bulunan
bütün minerallerin çeşitli etkenlerle ayrıştırılıp, taşınması
ve belli bir bölgede (ortam) biriktirilip, daha sonra da
bazı işlemlerden geçmesi sonucunda
(sıkışma,çimentolanma vb.) oluşan kayaçlara çökel
(sedimanter) kayaçlar denir.
Bir mostrada görülen kayaların çökel kayası olup olmadığını
anlamak için şu hususlara dikkat edilmelidir.
1- Eğer taşlar tabakalı ise,
2-Tabakaların alt-üst yüzeylerinde veya içerisinde sedimenter yapılar
varsa,
3- İçerisinde fosil mevcut ise,
4- Kayalarda taşınmış kırıntılar -taneler görülüyorsa ve
5- Mostradaki kayalar içerisinde oluşan glakonit, samosit gibi
mineraller var ise bu taşlar çökel kayasıdır.
Arazide çökel kayaları çalışılırken dikkat edilmesi gereken
hususlar; litoloji, doku, sedimanter yapılar, eski akıntılar, tabaka veya
birimlerin kalınlığı ve geometrisi ile fosil durumudur.
Litoloji çökel kayalarının terkibini veya minerolojisini, doku ise
sedimentler içindeki tanelerin tane boyu ve bunların taş içerisindeki
düzenini, dağılımını kapsar.
BAŞLICA ÇÖKEL KAYALAR
1- Karadan taşınmış kırıntılılardan oluşan çökel kayalar
a) Çakıltaşları
b) Kumtaşları
c) Silttaşı
d) Kiltaşı
c) Çamurtaşları
2- Biyokimyasal- Biyojenik- Organik yolla oluşan çökel kayalar
a)Kireçtaşları
b)Dolomitler
c)Çörtler
d)Fosfatlar
e)Kömürler
3- Kimyasal çökelmeyle oluşan çökel kayaları
a)Demirtaşları
b)Evaporitler
4- Volkanik kırıntılı çökel kayaları
a)Aglomeralar
b)Volkanik breş
c)Lapilli taşları
d)Tüfler
ÇAKILTAŞLARI
2mm ile 256mm arasındaki çapta olan kırıntıların
(çakılların) doğal bir tutturucu ile tutturularak
oluşturdukları taşlara çakıltaşı denir. Çakıllı birimlerin
çakılları arasında çoğunlukla kum, mil veya milli
kilden oluşan bir kırıntılı tutturucu (matrix) bulunur.
Çakıltaşlarının sınıflaması
Seyrek çakıllı çakıltaşı
Sık çakıllı çakıltaşı
Aynı cins çakıllı çakıltaşı
Farklı cins çakıllı çakıltaşı
Yuvarlak çakıllı çakıltaşı
Köşeli çakıllı çakıltaşı’ dır.
Çakıltaşı
Çakıltaşı
Çakıl
Köşeli çakıllı çakıltaşı (Breş)
KUMTAŞLARI
1/ 16 ile 2mm arasındaki kırıntıların (kumların) doğal bir
tutturucu ile tutturularak oluşturdukları taşlara kumtaşı denir.
Kumtaşları beş ana unsurdan ibarettir. Bunlar kaya kırıntıları, kuvars
taneleri, küçük kırıntılı tutturucu (matrix) ve çimentodur. Matriks
çoğunlukla kil mineralleri ve mil (silt) boyu kuvarstan oluşmuştur ve
bunlar çoğu durumda kum taneleri ile birlikte çökelirler. Çimento,
tanelerin arasına çökelir ve bunlar en çok kuvars ve kalsitten oluşurlar.
Kumtaşı
Kumtaşı
Kum
Kumtaşı tabakaları
Kumtaşı
Kumtaşlarının sınıflaması (Pettijohn)
Kumtaşlarının sınıflaması
Kuvars Arenitler (Kuvars kumtaşları)
İçerisinde en az % 95 oranında kuvars , % 5
feldspat ve kayakırıntısı içeren kumtaşlarıdır.
Arkozlar
%25 den fazla feldspat kapsayan çökel kayaları
olup, kırmızı ve pembe renklidirler.
Litarenitler
İçerisinde kayakırıntılarının oranı fazla olan
kumtaşıdır.
Arkoz (Kumtaşı)
ÇAMURTAŞLARI
Çamurtaşı çoğunlukla mil (4-62 mikron) ve kil ( 4 mikron) boyu
tanelerden ibarettir. Kiltaşı genelde çok ince taneli ve homojen
olması ile miltaşından (silttaşı) ayrılır.
Şeyller, yapraklanma çoğunlukla tabakalanmaya paralel
düzlemler boyunca ayrılma özelliği ile karakteristiktir. Bir çok şeyl
laminalıdır. Çamurtaşları yapraklanma göstermez ve kırılırken
blokumsu kırılır ve masif yapılıdır. Marn kireçli bir çamurtaşıdır.
Çamurtaşları her çeşit ortamda çökelebilmekle birlikte en iyi
nehirlerin taşkın ovalarında, göllerde, düşük enerjili sahil
ortamlarında, deltalarda, denizel şelf alanlarının kesimleri ile havza
yamacı ve derin okyanusal ortamlarda oluşurlar.
Siltaşı
Kiltaşı
Kiltaşları
KİREÇTAŞLARI
Kireçtaşları kalsiyumkarbonatın kimyasal olarak çökelimi ile oluşan
kayaçlardır. Kireçtaşlarında üç ana unsur vardır. Bunlar karbonat
tanelerini oluşturan allokemler , mikritik çamur (mikrit veye
mikrokristalin kalsit) ve sparit çimentodur. Allokemlerin başlıcaları
intraklast, oolit, pellet ve iskelet taneleridir.
Bazı kireçtaşları, kumtaşları gibi deniz zeminine taşınarak getirilirler
ve burada mikritik veya sparitik bir tutturucu ile tutturularak
kireçtaşlarını oluştururlar. Bazı kireçtaşları ise, çamurtaşlarında
olduğu gibi ince taneli kireç çamurlarının (Mikrit) taşlaşması ile
meydana gelirler. Diğer bazı kireçtaşları da resiflerde görüldüğü gibi
büyüme konumundaki organizmaların iskeletleri ile veya karbonatlı
çökellerin algler tarafından tutulması (stramatolitler gibi) ve
bağlanması ile oluşturulurlar.
Doğada isimlendirilen bazı kireçtaşları
Fosilli kireçtaşı
Mercanlı kireçtaşı
Resifal kireçtaşı
Killi kireçtaşı
Oolitik kireçtaşı
Pizolitik kireçtaşı gibi adlandırılmışlardır
Kireçtaşı
Oolitik kireçtaşı
OOLİT
Fosilli kireçtaşı
Kireçtaşları
(araziden görünüm)
Kireçtaşları
(araziden görünüm)
RESİF
Resif, iri ve güçlü iskeletli mercanlar ve mercanımsı alglerin
oluşturduğu masif, dalgaya dayanıklı, deniz tabanında topografik bir
engebe oluşturan organik kökenli bir karbonat yığışımıdır. Kalkerli
algler, süngerler, mollusklar ve bryozoalar ve foraminiferler resif
gelişiminde bağlayıcı ve çökel üretici organizmalar olarak yardımcı rol
oynamışlardır. Resifler çok geniş bir yayılım göstermekle beraber,
karakteristik olarak tropikal ve subtropikal kuşağın tektonik olarak
duraylı, sığ karbonat platformlarında veya şelflerinde gelişim
göstermişlerdir. Gelişim, özellikle platform ve şelflerin serbest su
dolaşımının gerçekleştiği besleyiciler bakımından zengin, rüzgara
karşı bakan/ açık yüksek enerjili açık deniz taraflarında
gerçekleşmektedir.
Resif gelişimi, resif oluşturucu organizmaların biyolojik
doğası, deniz düzeyi oynamaları, deniz tabanının topoğrafyası ve
sübsidansı ile dalga enerjisi, biyoerozyon ve akıntılar gibi resif yapıcı
süreçler tarafından denetlenir.
Resif ortamı (güncel)
Resif
Resif Kireçtaşları
Resif Kireçtaşları
DOLOMİTLER
Çökel kayalarında dolomitlerin çoğu kireçtaşlarının
magnezyumca zenginleşmesi ile oluşur. Arazi çalışmaları
sırasında bindirme ve kırık hatlarında da bazen dolomitleşmelere
rastlanılmaktadır.
KÖMÜRLER
Bitkilerden kaynaklanan karbonlu malzemenin katmanlı birikintilerine genel
anlamda kömür denir.
Turba
Linyit
Maden kömürü (Taş kömürü)
Antrasit
Kömür
Antrasit
EVAPORİTLER
Buharlaşma sonucu oluşan Çökel kayaların başında
kayatuzu, Jips (Caso4.2H2O) ve anhidrit (CaSO4) gelir.
Kayatuzu
ÇÖRTLER (Çakmaktaşları)
Sert, donuk görünüşlü ve genelde 30micron dan
küçük kuvars kristallerinden oluşan çörtler başlıca tabakalı ve
yumrular halinde olmak üzere iki şekilde görülür.
VOLKANİK KIRINTILI ÇÖKELLER
Volkandan püskürme ve patlama ile çıkan karalar ve sualtı gibi değişik
ortamlarda biriken veya içerisinde bazen değişik oranda volkanik olmayan
kırıntılarıda kapsayabilen bütün volkanik kırıntılı kayalara volkanik
kırıntılılar denir.
Aglomera
Lapilli
DERS BİTTİ!