WIEK PRZEDSZKOLNY

Rozwojowy potencjał dziecka – jak go rozpoznać?

Opracowanie: Anna Kotas - psycholog

W

IEK PRZEDSZKOLNY JAKO OKRES PRZEJŚCIOWY

  Określenie „wiek przedszkolny” wskazuje na główne zadanie, które stoi przed dzieckiem – przygotowanie się do pójścia do szkoły.

Wymaga to od dziecka osiągnięcia pewnej samodzielności.

Wiek przedszkolny jest fazą przejściową między życiem w ograniczonym środowisku domowym, a życiem w otwartym środowisku pozadomowym (głównie:szkoła)

   Osiągnięciem wczesnego dzieciństwa było opanowanie wzorców działania w różnych sytuacjach (naśladowanie rodziców – opanowanie wzorców domowych).

Nowe sytuacje utrudniają jednak poprawne odtworzenie domowego wzoru działania.

Dziecko musi nauczyć się działać w sposób dostosowany do wymogów zmieniających się warunków działania.

Jest to czas związany ze:  zmianą typu środowiska działania z zamkniętego na otwarte;  zmianą mechanizmu działania dziecka z prymitywnych form działania na wyższe

KUSZĄCY ŚWIAT LUDZI I PRZEDMIOTÓW -

SPONTANICZNOŚĆ

   Dziecko jest niezmiernie ciekawe świata. Przez większą część etapu przedszkolnego działa spontanicznie, ulega swoim pragnieniom, jeśli czegoś zechce, to chce tego od razu i często, bez zastanowienia, samo podejmuje odpowiednie działania, aby to osiągnąć.

Im bliżej 7 roku życia, tym częściej, zanim dziecko zacznie coś robić, w jego przeżyciu będzie się pojawiał tak zwany moment intelektualny – dziecko zacznie myśleć o tym, co przeżywa. Działania dziecka będą coraz mniej naiwne i spontaniczne.

R

OZWÓJ SPOŁECZNY

   PRZEDSZKOLE = szansa na uspołecznienie działań dziecka.

  Integrowanie się dzieci w grupę społeczną – socjalizacja Kształtowanie się jednostki w grupie, czyli proces dochodzenia do wzorów przeżywania, myślenia i działania w różnych sytuacjach.

TUTORING  W wieku przedszkolnym dochodzi do istotnych zmian w społecznej sytuacji dziecka.

Szczególnie intensywnie rozwijają się u dzieci uczucia rówieśnicze.

Przedszkolak staje się stopniowo coraz bardziej gotowy do przebywania poza domem bez rodziców.

AUTORYTETY

   RODZICE STAJĄ SIĘ DLA DZIECKA AUTORYTETAMI .

Przyglądając się rodzicom dziecko zauważa, że wiedzą oni i umieją dużo więcej niż ono. Mają oni, w opinii dziecka, niemal boskie moce. Z czasem stają się „wszechwiedząca wyrocznią”, jeśli czegoś nie wiedzą to dziecko i tak im nie wierzy- urastają do rangi postaci idealnych.

Do miłości, którą dziecko darzyło do tej pory rodziców, dołącza też szacunek i uznanie. Dziecko, które szanuje swoich rodziców, podporządkowuje się im, bezkrytycznie przyjmuje wolę rodziców i ich polecenia.



DZIECKO, KTÓRE CZUJE SIĘ WEWNĘTRZNIE ZWIĄZANE ZE SWOIMI RODZICAMI I DOŚWIADCZA TEGO, ŻE NIE POZWALAJĄ MU NA WSZYSTKO, NAWET JEŻELI DŁUGI CZAS BĘDZIE POZOSTAWAŁO POZA ICH BEZPOŚREDNIM WPŁYWEM, NIE ZAPOMNI O NAUKACH, NAKAZACH CZY ZAKAZACH. NIE TYLKO SAMO BĘDZIE SIĘ DO NICH STOSOWAŁO, ALE BĘDZIE TEŻ TEGO OCZEKIWAŁO OD INNYCH DZIECI.

ZABAWA – NAJWAŻNIEJSZA FORMA DZIAŁALNOŚCI

    Zabawa sensomotoryczna, manipulacyjna Zabawa konstrukcyjna Gry z regułami wymagają akceptacji ustalonych zasad i respektowanie ich Zabawa na niby – stwarzanie wymyślonej sytuacji, dziecko:  spełnia swoje najważniejsze pragnienia,   rozwija się w niej społecznie, moralnie, emocjonalnie i umysłowo, wchodzi w rolę, uczy się odróżniać fikcję od rzeczywistości.

DZIECIĘCE PRZYJAŹNIE

   W wieku przedszkolnym obserwuje się taki rodzaj uczuć, który pozwala podzielić rówieśników, przede wszystkim własnej płci, na wrogów i przyjaciół.

Istnieje silna potrzeba bycia związanym z innym rówieśnikiem, ale przyjaźnie mają charakter tymczasowy.

Początkowo atrakcyjny jest ten rówieśnik, który ma dostęp do lepszych zabawek. Z biegiem czasu dzieci coraz intensywniej okazują sobie sympatię, odwzajemniają uczucia, wspierają się wzajemnie.

ROZWÓJ UMYSŁOWY –

DZIECKA MYŚLENIE

 Dzieci w wieku przedszkolnym w stadium przedoperacyjnym:     znajdują się Intensywnie rozwija się język i myślenie, Dominują egocentryczna mowa i myślenie , W percepcji i myśleniu dominuje centracja i nieodwracalność Myślenie słowne i intuicyjne .

P

RZEDSZKOLAK POZNAJE SIEBIE I SWOJE OTOCZENIE

     Dziecko zdobywa wiedzę i praktyczne umiejętności.

Zachodzą zmiany w myśleniu i uczuciowości dziecka – stopniowo przestaje być skoncentrowane tylko na sobie.

Nowa wizja świata i siebie w nim - dziecko przezwycięża chęć działania wyłącznie w celu spełnienia własnych pragnień.

Rozwój teorii umysłu – rozkwit dziecięcych teorii umysłu, tj. spójnych koncepcji czy teorii przyczynowo wyjaśniających, które pozwalają przewidywać i wyjaśniać zachowania innych osób przez odnoszenie się do nieobserwowalnych stanów umysłu takich jak: pragnienia, emocje, wrażenia czy przekonania.

Rozwój fantazji i wyobraźni.

R

OZWÓJ EMOCJONALNY

 Uspołecznienie uczuć – powstają pierwsze w pełni społeczne uczucia:  Rozwój uczuć interindywidualnych – przywiązanie, antypatie i sympatie,    Intuicyjne uczucia moralne, Regulacja zainteresowań i wartości, Wzrost samokontroli.

    Duma, wstyd, poczucie winy, zazdrość, zakłopotanie – emocje te nie są tylko bezpośrednią reakcją na aktualną sytuację, ale są wynikiem uogólniania wielu wcześniejszych doświadczeń podobnego typu.

Dziecko lepiej rozumie emocje własne i innych, potrafi manipulować uczuciami innych (np. poprzez przytulanie się), dzieli się emocjami z innymi.

Wzrasta refleksja nad zachowaniem i emocjami, wzrasta zdolność do lepszego radzenia sobie z trudnymi emocjami.

Bazą dla socjalizacji emocji jest więź emocjonalna łącząca dziecko z rodzicami.

     Każdy wiek ma swoje lęki – wydaje się, że dziecko musi w czasie swojego rozwoju przejść przez pewne fazy stanów lękowych. Dzieci boją się:    wytworów swojej wyobraźni: ciemności, „czarowników”, potworów pod łóżkiem… takich rzeczy, którymi straszą je dorośli: tego, że ktoś ich zabierze, policjantów, starszych ludzi, obcych… nowych miejsc, nieznanych sytuacji, rozstania z rodzicami, odgłosów maszyn, burzy… Ucieczka przed źródłem lęku jest reakcją normalną. Lęk nie jest niczym złym i godnym potępienia. Nie wyśmiewaj dziecka , nie zawstydzaj, nie krzycz, nie zmuszaj do stawiania czoła lękotwórczej sytuacji, dopóki samo nie jest jeszcze gotowe.

Zrozum lęk dziecka , nie mów: „nie bój się” ale: „to rzeczywiście może być straszne”; towarzysz dziecku w lęku – „jestem z tobą”, ale nie upewniaj – nie szukaj potworów…

AGRESJA

 Działanie podejmowane w zamiarze wyrządzenia komuś krzywdy lub zniszczenia przedmiotu. Agresja fizyczna

Wiek Od 2 do 4 lat

W szczytowym nasileniu

Wiek Od 4 do 8 lat

Zanika Agresja instrumentalna Cel agresji Okazje do agresji Rzadka w wieku 2 lat Wzrasta wraz z poprawą umiejętności językowych Skierowana na uszkodzenie lub pozyskanie przedmiotu, nie na bezpośrednie zranienie kogoś (INSTRUMENTALNA) Najczęściej jako reakcja na konflikt z rodzicami) Dominująca forma agresji Skierowana na zranienie kogoś lub jego uczuć (WROGA „ZORIENTOWANA NA OSOBĘ, WYUCZONA) Najczęściej jako reakcja na konflikt z rówieśnikami

 Jak podają źródła (M. Kielar-Turska, 2007), w rozwoju dzieci agresja pojawia się wtedy, gdy zaczynają one rozumieć, że mogą być sprawcami czyjegoś smutku, niezadowolenia, a zarazem wtedy, gdy dziecko wie, co może uzyskać, pokazując, że samo jest niezadowolone.

 Agresję często poprzedza FRUSTRACJA.

Niezaspokojone potrzeby powodują frustrację, lęk, złość. Samorealizacji Szacunku i uznania Miłości i przynależności Bezpieczeństwa Fizjologiczne Piramida potrzeb Maslowa

      

POTRZEBY PSYCHICZNE

Bezpieczeństwa Aktywności Poznawcza Samodzielności Kontaktu Przynależności Posiadania



Agresja modelowana – naśladowcza

Agresja naśladowcza występuje w wyniku oddziaływania określonych modeli zachowania się. Stanowi ona wynik mimowolnego naśladownictwa modeli agresywnego zachowania się, z którymi dziecko styka się w swym otoczeniu. Z reguły dziecko nie uświadamia sobie, że zachowuje się agresywnie, ani też nie zdaje sobie sprawy ze związku między własnym zachowaniem się a oddziaływaniem określonych wzorów.

           

CO ROBIĆ BY UNIKNĄĆ AGRESJI? JAK REAGOWAĆ ?

Rozwijać kompetencje społeczne, uczyć asertywności, tolerancji i empatii.

Tworzyć warunki do rozwoju poprzez możliwość aktywności, samodzielności, rozmowy i aktywnego słuchania.

Okazywać szacunek.

Tworzyć atmosferę życzliwości i przychylności.

Prezentować wzory prospołecznych zachowań w sytuacjach konfliktowych (modelowanie).

Zachowaj spokój, nie krzycz - tłumacz.

Nie bij! – w ten sposób uczysz agresji. Złap malucha za ręce, powiedz, że to boli i że tak nie wolno. Bądź konsekwentny.

Mów do dziecka krótko i konkretnie.

Pozwól dziecku ochłonąć. Rozmawiaj, gdy będziecie spokojni.

Nie zostawiaj dziecka samego. Nie każ za okazywanie złości, ale naucz dziecko radzić sobie ze złością.

 

O

ADAPTACJI SŁÓW KILKA

Adaptacja oznacza przystosowanie do nowych warunków, poradzenie sobie, zgodę na zmianę. Adaptacja dotyczy przede wszystkim Rodziców, ponieważ małe dziecko naśladuje i uczy się od nich. Obserwuje rodziców i powtarza ich zachowania,

gesty, miny, odczytuje mowę ich ciała – i naśladuje ją.

Jak pomóc dziecku w adaptacji?:

 Nie przeciągaj pożegnania w szatni.

      Nie zabieraj dziecko do domu, kiedy płacze.

Nie obiecuj nagrody.

Nie okazuj negatywnych emocji.

Kontroluj to, co mówisz.

Nie wymuszaj na dziecku, aby opowiadało o przedszkolu.

Pozwól dziecku na płacz – płakać zapewne będzie, to jest normalne.

Pozwól dziecku na zmianę.

Nie strasz dziecka przedszkolem ani panią wychowawczynią.

       Zaproponuj dziecku zabawę w przedszkole. Poczytajcie książeczki.

Razem z dzieckiem przygotuj się do przedszkola.

Tłumacz dziecku, że reguły obowiązujące w przedszkolu są dobre.

W domu wprowadź zasady i pilnuj by były przestrzegane – to da dziecku poczucie bezpieczeństwa.

Odzwyczaj dziecko od pampersa, smoczka czy picia z butelki.

Ucz samodzielności.

Chwal dziecko, że dzielnie sobie radzi w nowej sytuacji. Wytłumacz, że dorośli również się denerwują gdy robią coś pierwszy raz.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ!



BIBLIOGRAFIA:

   „Psychologiczne portrety człowieka” red. Anna Izabela Brzezińska, Gdańsk: GWP, 2005 „Rozwój psychiczny dziecka” F. Ilg, L. Bates Ames, S. Baker, Sopot: GWP, 2010 Artykuły K. Wnęk – Joniec „Dziecko idzie do przedszkola – jak pomóc dziecku w procesie adaptacji” na: www.dziecisawazne.pl