Transcript Şahmeran - WordPress.com

Merve Çapacı
Gökçen DOĞAR
10/A 179
Anlamı ve Tanımı

Şahmeran, daha çok güney, orta ve doğu Anadolu resminde, masallarında,
hikâyelerinde rastlanan akıllı ve iyicil olarak tanımlanan bellerinden aşağısı
yılan, üstü ise insan, Meran adı verilen, doğaüstü yaratıkların başındaki hiç
yaşlanmayan, ölünce ruhunun kızına geçtiğine inanılan varlık.

Farsça yılanların şahı anlamına gelen "şah-ı meran" dan gelir. Ancak,
Şahmeran'a ilişkin tüm efsanevi kayıtlar ve Şahmeran efsanelerine özgü tüm
betimlemelerde varlık dışıdır.
Halk İçindeki Önemi

Anadolu’ nun sadece sözlü halk edebiyatında değil, el
sanatlarında da etkisini sürdüren bir efsanedir. Şahmaran ya
da Şahmeran. Özellikle genç kızların
çeyizlerindeki işlemelerde ve duvar resimlerinde kem
gözlerden korunmak için kullanılmaktadır.

Kimilerine göre Ceyhan ile Misis arasında Ortaçağ'da yapılan
Yılankale'de yaşamıştır. Bu söylencenin izleri Adana’nın selle,
Ceyhan’ın yelle, Misis’in yılanla gideceği şeklindeki bir
tekerlemeyle bütün canlılığını korumaktadır. Bu tekerlemede
Yılankale'nin koruyucu yılanlarının efendileri Şahmeran’ın
öldürüldüğünü bilmedikleri ve bunu duydukları gün
insanlardan intikam almak için Misis’e inerek insanları
öldüreceklerine inanılır.

Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde Yılankale'den bahsederken
”Evsafı Kal’ai şah Maran” yani Şahmaran Kalesi olarak söz
eder ve bu kalede sürü sürü yılanın yanında boynuzlu ve
ensesi tüylü bir yılanın görüldüğünü yazar. (Evliya
Çelebi,1935:340)
Şahmeran Duası
Anadolu'da yılanların eve girmemesi yada tarla
gibi yerlerde yılanların saldırısına uğramamak için
okunurmuş.
 Şahmeranın diğer bir özelliği de dilekleri
gerçekleştirmesidir, bolluk ve bereket vermesidir.

Yerleşkesi
Şahmeran kültürü daha çok
Cizre ve Nusaybin civarında
yerleşiktir.
 Akdeniz
bölgesinin Tarsus ilçesinde
yaşadığına inanılıyor. Aynı
isimli bir efsane Mardin
yöresinde de geçer. Bu yörede
Şahmeran bir resimle tasvir
edilir ve Şahmeran ustaları
tarafından yapılan tablolar
evlerin duvarlarını süsler.

Efsaneleri

Özellikle Hesiodos’un Tanrıların Doğuşu adlı eserinde anlatılan Ekhidna Şahmerana çok
benzerlik göstermektedir.
Hesiodos eserinde ;

“Ne ölümlülere, ne de ölümsüzlere benzeyen.
Bir mağarada doğdu bu azgın yürekli
Ekhidna.
Yarı bedeni bir genç kızdı onun,
Güzel yanakları ve gözleri fıldır fıldır,
Yarı bedeniyse koskoca bir yılandı, korkunç,
Her yanı benek benek amansız bir yılan
Yerin gizli deliklerinde kaybolan;
Mağarasında otururdu Ekhidna,”

diyerek tanımlamıştır Ekhidna’yı (Eyuboğlu, Erhat,1977:114). Mitolojiye göre Ekhidna’nın
ini Arima dağları denen Kilikya’da yerin altındadır. Yani efsanenin kaynağı Kilikya bölgesi
olsun ya da olmasın yaşadığı yer burasıdır.

Efsanelerin çoğunda Şahmeran erkek olarak ifade edilir. Fakat özellikle Tarsus dahil olmak
üzere Anadolunun her yerinde kullanılan Şahmeran motifinde Şahmeran kadın olarak
resmedilir. Öykülerdeki bu cinsiyet değişikliği belki adının başındaki Şah kelimesinden
kaynaklanmaktadır.

Efsanenin Hatti ve Hurrilerin etkisindeki Hitit mitolojisinden de izler taşıdığı düşünülmektedir.
Hatti kökenli olan gök tanrısı Telepinu’nun Illuyanka ejderi ile savaşı Hitit mitolojisinin bir
parçasıdır. Telepinu mitosunun ele geçen iki anlatısının birinde Illuyanka adlı ejdere yenilen
gök tanrısı, ejderi yenmek için tanrıça İnar’ın Hupasiya adlı bir ölümlüye aşkını vaat etmesini
kullanır.

Aşka karşılık bu ölümlü, Illuyankayla yer içer, onu sarhoş eder. Bu fırsattan yararlanan gök
tanrısı gelir, ejderi öldürür. Diğer hikayede ise gök tanrısını yenen Illuyanka gök tanrısının
yüreğini ve gözlerini alır. Gök tanrısı öç almak için Arm adlı bir ölümlünün kızıyla evlenir ve
ondan bir oğlu olur.

Oğul büyüyünce ejderin kızıyla evlenir ve babasının yüreğiyle gözlerini geri alır. Gök tanrısı
eski gücüne kavuşunca ejderi öldürmeye gider. oğlu araya girerek “Ejderi öldüreceksen beni
de öldür ” der ve babası oğluyla beraber ejderi öldürür. Bu efsanenin benzeri Yunan
mitolojisinde de vardır.

Zeus ile Typhon arasında geçen savaşta, Illuyanka efsanesinin ana öğeleri bulunur
(Akurgal,1993:107).
Typon omuzlarından yüz yılan başının yükseldiği, korkunç bir tanrı olarak ifade edilir.
Yanardağ tanrısı olarak da tanımlanır. Ekhidnayla birleşerek korkunç canavarlar
üretmişlerdir(Erhat,1989:316).


Helen anlatısında Typhon tanrı
Zeus’un yüreğini ve gözlerini değil,
kollarının ve bacaklarının kas lifini
almıştır.Bu örnekte ejderin
gözcülüğünü yapan kızını Aigipan adlı
bir kadın oyalarken Zeus’un kas
liflerini tanrı Hermes geri alır.
Efsanenin Kilikya bölgesinden
geldiğini de yer adları açığa vurur.
Helen anlatısında Typhon’un
oturduğu yer Mersin civarınaki
Korykos mağarasıdır. Adı geçen
Casius Dağı ise Antakya
yakınlarındadır. Efsanelerin hepsinde
bir ölümlünün ihaneti söz konusudur.

Kimilerine göre Typhon’la Ekidna’nın kızı olan ve
Odyseia’da sözü geçen mitolojik deniz canavarı Skylla da
Şahmeran’a benzerlik gösterir. Skylla M.S. III. yüzyılda
Tarsus sikkelerinin üzerine de basılmıştır. Sikkenin ön
yüzünde Şua taçlı PUPIENUS arka yüzünde cepheden
duran SCYLLA vardır. (SNG Levante 1633 ) Kaynağı ne
olursa olsun bu gün hala Misis yakınında Çokçapınar
köyünde Şahmeran Mağarası adı altında bilinen kutsal
bir mekan vardır.
Simgeler
Şahmeran’ın Kafası
 Şahmeran’ın Gövdesi
 Şahmeran’ın Kuyruğu

Bilgelik
Sağlık, sonsuzluk
Zehir, İhanet
Şahmeran’ın İhaneti
(İnsanlığın ona yaptığına karşılık )
Karakterler
 Tahmasp
 Şahmeran
 Kral
 Vezir

Yer
 Mezopotamya
 Adana
 Misis
 Mardin

Camsab’ın İhaneti
Karakterler
 Camsab
 Camsab’ın
Arkadaşları
 Şahmeran
 Hükümdar
 Vezir

Yer
 Tarsus

Şahmeran’ın İhaneti
(İnsanlığın ona yaptığına karşılık )
Karakterler
 Adam
 Şahmeran
 Padişah
 Vezir
 Padişahın Kızı
 Büyücü

Yer
 Belirsiz

Şehmur’un İhaneti
Karakterler
 Bilgin
 Camsab
 Şehmur
 Şahmeran
 Şahmeran’ın
kızı
 Şahbanu
 Dev

Yer
 İran
 Tebriz
 Tarsus


Şahmeran:
Beni gerçekten sevdiğiniz için mi yoksa benimle evlenerek Meranların başına geçmek
için mi sınava katıldınız?

Gençler:
- Sizi çok sevdiğimiz için diye yanıtlamışlar

Şahmeran:
- Uğrunda ölecek kadar mı seviyorsunuz? Diye sormuş ikinci sorusunu

- Gençlerden bir tanesi kayıtsız kalırken diğeri:
- Evet, diye yanıtlamış.

Şahmeran Hüsrev'in hançerini gence uzatarak:
- Kanıtla öyleyse, demi?

Beklemediği bir durumla karşılaşan genç, bir süre bekledikten sonra hançeri havaya
kaldırmış.

Onu durduran Şahmeran:
Beni eğer gerçekten sevmiş olsaydın, başkasına bırakmaz ve kendini öldürmeye
kalkmazdın demiş. Bu nedenle seninle de evlenemem demiş

Şahmeran:
İstesem benim için canını verir misin?

Camsap:
Seni büyük bir tehlikeden kurtarmak için canımı vermem gerekirse bir saniye
bile düşünmeden veririm; ama sevgimi kanıtlamam için ise Hayır.

Şahmeran:
Pekala sana iki seçenek veriyorum. Ya beni kendi ellerinle başka birisine tutsak
vereceksin ya da ölmeme göz yumacaksın. Zorunlu kalmış olsaydın bu
seçeneklerden hangisini seçerdin?

Camsap:
Zor bir soru. Ölüm her zaman en son düşünülecek bir yoldur. Zorunlu
kalsaydım, ölmenize göz yummam kendi ellerimle başkasına verirdim.
Seven insan sevdiğine güvenir, hangi şartlarda olursa olsun, içinde bu sevgi
varken sevdiğinin başkasının olmayacağını bilir. Ayrıca, insan sağ oldukça
ümit var demektir.
KAYNAKÇALAR
http://www.toplumdusmani.net/modules/
wfsection/article.php?articleid=1110
 http://galaksi.blogcu.com/sahmeranefsanesi/546115
 http://www.edebiyatogretmeni.net/forum/
mitoloji/sahmeran_ve_lokman_hekim_efs
anesi-t3628.0.html
 http://www.sahmeran.nl/uploads/sahmera
ntekenfilm/sahmersanHikayesi.pdf
