Transcript Havza Projeleri Muzaffer DOĞRU
T.C.
Orman ve Su İşleri Bakanlığı Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü HAVZA PLANLAMA VE PROJE EĞİTİMİ 5-7 Kasım 2012, Antalya DİĞER ÜLKELERDE YÜRÜTÜLEN HAVZA PROJELERİ, BU PROJELERDEN KAZANILAN DERSLER Muzaffer Doğru Orman Mühendisi
1/23
SUNUMUN AMACI
Diğer bölgeler ve ülkelerde yürütülen önemli havza projeleri ve bu projelerde kazanılan deneyimler ve dersler konularında bilgilendirme ve uygun olanlardan yararlanmaya katkı sağlamak.
2/23
YARARLANILAN KAYNAKLAR
Bu sunumun hazırlanmasında ağırlıklı olarak Dünya Bankasının 2008 tarihli aşağıdaki yayınından faydalanılmıştır:
”Havza yönetiminde politikalar, yaklaşımlar, uygulamalar:
bunların geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması (ölçek büyütme) için
dersler”
(Watershed management approaches, policies, and operations: lessons for scaling up) .
Ayrıca Birleşmiş Milletler FAO teşkilatının 2006 tarihli aşağıdaki yayınından kısa bir değerlendirme de ilave edilmiştir.
”Yeni nesil havza yönetim programları ve projeleri (The new, generation of watershed, management programs and projects) ” .
3/23
DEĞİŞİK BÖLGELER VE ÜLKELERDE YÜRÜTÜLEN ÖNEMLİ HAVZA PROJELERİ Dünya Bankası tarafından yürütülen çalışmada değişik bölgeler ve ülkelerde yürütülen toplam 69 büyük ölçekli havza projesi incelenmiş olup bunlar aşağıdaki şekilde sınıflandırılmışlardır:
Doğrudan havza yönetimi projeleri: 24 proje İçinde havza yönetimi bileşeni olan projeler: 29 proje Arazi ve su yönetimi projeleri: 7 proje Havza ile bir şekilde ilişkili diğer projeler: 9 proje
4/23
5 6 1 2 3 4
Tablo 1: Dünya Bankasınca havza projelerine sağlanan desteğin bölgeler itibariyle dağılımı (1994-2004) Bölge
Doğu Asya-Pasifik bölgesi Güney Asya bölgesi Latin Amerika-Karayipler bölgesi Avrupa ve Orta Asya bölgesi Afrika bölgesi Ortadoğu-Kuzey Afrika bölgesi
TOPLAM %
34 28 20 8 7 3
100
5/23
Tablo 2: Dünya Bankasınca desteklenen havza projelerin en yoğun olarak uygulandığı ülkeler (1994-2004) Ülke
1 Çin 2 Hindistan 3 Brezilya 4 Endonezya 5 Türkiye 6 Peru 7 Tunus 8 Nijer 9 Gana 10 Cezayir
Havza projeleri Havza kalkınma bileşenli projeler Proje sayısı Toplam bütçe (milyon US$) Proje sayısı Toplam bütçe (milyon US$) Projenin havza bileşeni oranı (%)
3 5 4 2 2 1 1 1 797.1
627.4
542.6
512.9
160.6
93.2
50.7
42.7
3 2 2 1,051.0
251.1
353.7
9-11 8-13 2 2 1 85.7
37.4
23 24 6/23
Tablo 3.1: Bölgeler ve ülkeler itibariyle Dünya Bankası tarafından desteklenen önemli havza projeleri (1994-2004)
Bölge/Ülke Proje Adı Proje Bütçesi (milyon $) DB katkısı (%)
AFRİKA
1 2 3 Burkina Faso Çevre yönetimi projesi Mali Nijer Doğal kaynaklar yönetimi projesi Doğal kaynaklar yönetimi projesi
DOĞU ASYA- PASİFİK
4 Endonezya Yogyakarta üst havza kalkınma projesi 5 6 7 Endonezya Çin Çin Ulusal havza yönetimi ve muhafazası prj.
Kızıl topraklar yöresi kalkınma projesi II Lös Platosu havza rehabilitasyon projesi 25.5
32.1
42.7
25.1
487.8
296.4
248.7
65 64 63 62 12 51 60 8 9 Çin Filipinler Lös Platosu havza rehabilitasyon projesi II.
Laguna de Bay kurumsal güçlendirme ve toplum katılımı projesi 252.0
12.5
60 40 7
Tablo 3.1: devamı (2)
Bölge/Ülke Proje Adı
AVRUPA – ORTA ASYA
10 11 Türkiye Türkiye Doğu Anadolu havza rehabilitasyon projesi Anadolu havza rehabilitasyon projesi 12 Tacikistan Toplum tarımcılığı ve havza yönetimi projesi
LATİN AMERİKA – KARAYİPLER
13 Brezilya Doğal kaynakların yönetimi ve kırsal yoksulluğun azaltılması projesi 14 15 16 Brezilya Brezilya Brezilya Arazi yönetimi projesi I - Parana Arazi yönetimi projesi II - Santa Catarina Arazi yönetimi projesi III 17 Peru Sierra - Doğal kaynakların yönetimi ve yoksulluğun azaltılması projesi Proje Bütçesi (milyon $) DB katkısı (%) 115.5
45.1
15.3
208.0
138.3
71.6
124.7
93.2
71 60 100 48 46 46 44 55 8
Tablo 3.1: devamı (3)
Bölge/Ülke Proje Adı
ORTA DOĞU - KUZEY AFRİKA
18 19 Tunus Fas
GÜNEY ASYA
Kuzeybatı dağlık bölgeleri kalkınma projesi Lakhdar havza yönetimi pilot projesi 20 21 22 23 24 Hindistan Hindistan Hindistan Hindistan Hindistan Entegre havza kalkınma projesi (ovalar) Entegre havza kalkınma (dağlar I) projesi Entegre havza kalkınma (dağlar II) projesi Karnataka havza kalkınma projesi Uttaranchal yerelleştirilmiş havza kalkınma projesi Proje Bütçesi (milyon $) DB katkısı (%) 50.7
5.8
91.8
125.6
193.0
127.6
89.4
54 69 68 70 70 78 78 9
Tablo 3.2: Dünya Bankası tarafından desteklenen ve içinde havza bileşeni olan önemli projeler (1994-2004)
Bölge/Ülke Proje Adı Proje Bütçesi (milyon $) Havza bileşen oranı (%) DB katkısı (%)
AFRİKA
1 Gana Doğal kaynaklar yönetimi projesi 25.7
23 44 2 3 Gana Madagaskar Gana köy altyapısı projesi Second environment project 4 Uganda Tanz-Kenya Viktorya Gölü çevre yönetimi pr.
5 Malawi Ulusal su geliştirme projesi
DOĞU ASYA- PASİFİK
6 7 8 9 Çin Çin Çin Filipin Orman kaynağı geliştirme ve koruma projesi Shanxi yoksulluğu azaltma proj. Shanghai kentsel çevre projesi Su kaynakları geliştirme projesi 60.0
155.0
77.6
94.1
356.0
182.8
512.2
85.2
23 28 48 2 11 9 9 16 50 33 90 84 56 55 39 68 10 Vietnam Su kaynakları yardımı projesi 176.2
1
Tablo 3.2: devam (2)
Bölge/Ülke Proje Adı
AVRUPA-ORTA ASYA
11 12 Estonya Litvanya Haapsalu ve Matsalu Körfezleri çevre projesi Siauliai çevre projesi 13 Polonya Kırsal çevre koruma projesi 14 Ermenistan Doğal kaynaklar yönetimi ve yoksulluğun azaltılması projesi 15 Romanya Tehlike riski önleme ve acil duruma hazırlık projesi
LATİN AMERİKA - KARAYİPLER
16 17 18 19 Uruguay St.Lucia
Brezilya Brezilya Doğal kaynaklar yönetimi ve su geliştirme projesi Havza ve çevre yönetimi projesi Ceara entegre su kaynakları yönetimi projesi Doğal kaynaklar yönetimi ve kırsal yoksulluğun azaltılması Proje Bütçesi (milyon $) Havza bileşen oranı (%) DB katkısı (%) 8.4
22.9
15.8
16.0
203.7
74.0
7.1
247.2
107.5
6 3 0 36 0 4 17 2 2 55 75 55 24 27 35 85 74
Tablo 3.2: devam (3)
Bölge/Ülke Proje Adı 20 21 22 Kolombiya Dominik Cum Paraguay Doğal kaynaklar yönetimi Sulanan alanlar ve su yönetimi Doğal kaynaklar yönetimi
ORTA DOĞU – KUZEY AFRİKA
23 Cezayir Pilot ormancılık ve havza yönetimi projesi 24 Yemen
GÜNEY ASYA
Arazi ve su koruma projesi 25 26 Pakistan Pakistan Çevre ve kaynak koruma proj.
Bülücistan doğal kaynak koruma projesi 27 Hindistan Tarımsal kalkınma -Tamil Nadu 28 29 Hindistan Siri Lanka Karnataka kırsal su temini ve çevre sanitasyon projesi Ulusal sulama projesi Proje bütçesi (milyon $) 65.3
43.2
79.1
Havza bileşen oranı (%) 39 5 54 DB katkısı (%) 60 65 63 37.4
47.6
57.2
17.8
133.3
117.8
49.8
24 19 42 3 13 8 1 67 69 51 83 85 78
PROJELERİN DEĞERLENDİRMESİ SONUÇLARI Bulgular ve Öneriler
13
PROJELERİN YAKLAŞIMLARI VE STRATEJİLERİ
Projelerin büyük çoğunluğu
(% 90’dan fazlası)
yukarı (üst) havza projesi
(toplam 53 projenin 44’ü ),
geri kalanlar
(9 proje )
alt havza projesi şeklindedir. Yukarı ve aşağı havza geliştirme amaçlarını dengeli olarak ele alan proje sayısı çok azdır.
14
Yukarı havza projeleri doğal kaynakların rehabilitasyonu ve sürdürülebilir yönetimi
ile
tarımsal verimliliğin ve halkın geçiminin iyileştirilmesi, yoksulluğun azaltılması
konularına odaklanmıştır
(% 80’inden fazlası).
Aşağı havza projeleri su kaynakları yönetimine
ve bu suretle aşağı havza yörelerine kalite ve miktar olarak yeterli su sağlamaya odaklanmıştır.
15/23
Yukarı havza projelerinin çoğunda
su yönetimi konusu
ana amaçlar ve sonuçlar/çıktılar arasında doğrudan yer almamış, arazi ve doğal kaynakların sürdürülebilir yönetimi çerçevesinde dolaylı olarak ele alınmıştır.
(istisna olarak, su hasatı, küçük çaplı sulama tedbirlerinin uygulandığı Fas Lakhdar, Tunus Kuzeybatı Dağlar ve Türkiye Doğu Anadolu Havza Projeleri ile drenaj çalışmalarının gerçekleştirildiği Çin’in Kırmızı Topraklar II Projesi bahsedilebilir).
16
Projelerin yarısından fazlasında
paydaşların katılımı
ve
katılımcı havza planlaması
yer almıştır.
Biyolojik çeşitlilik, politika ve mevzuat geliştirme
konuları
projelerin sadece ¼’ünden azında
yer almıştır
.
Araştırma bileşeni
projelerin % 40’ında
yer almıştır.
Kurumsal güçlendirme
projelerin % 90’ından fazlasında
ana amaçlar ve stratejiler içinde yer almıştır.
17
BULGULAR Projelerde başarıyı sağlayan etkenler
1) Mikrohavza bazında planlama ve uygulama
.
2) Doğal kaynak yönetimi ile yerel halkın geçiminin iyileştirilmesini beraberce ele alan strateji
.
3) Katılımcılık 4) Projenin yerinden yönetimi
.
18
4)
Talebe dayalı, katılımcı, uygulamalı araştırma.
5) İlgili bakanlıklar ve kurumların beraberce/
eşgüdümlü
ve
çok disiplinli çalışmasını sağlayan düzenlemeler, kurumsal güçlendirme.
6) Entegre havza projelerini destekleyen
politik taahhüt ve uygun yasal çerçeve (mevzuat)
.
7)
Elastikiyet
(planlarda ve uygulamalarda değişen koşullara göre uygun değişiklikleryapılabilmesi).
19
Projelerde başarısızlık ve yetersizliğe yol açan başlıca nedenler Projelerde yoksulluğun azaltılması ve halkın yaşamının iyileştirilmesi amacına ulaşma ile ilgili yetersizlikler
1) Çoğu projenin sonunda bu amacın ne derece gerçekleştiği değerlendirilememiş, ortaya konamamıştır.
Aksine bazı projelerde yoksul kesimlerin projeden olumsuz etkilendiği görülmüştür.
2) Proje başında
havza halkının hangi kesimlerinin, özellikle yoksulların hangi proje uygulamaları ile nasıl etkileşeceği ile ilgili tesbitlerin
(sosyal değerlendirme)
yöntemlerinin ortaya konmaması yapılmaması, somut performans göstergeleri ve değerlendirme
bu durumun ana nedenleri
20
arasındadır.
Sağlanan önemli gelir artışının ölçüldüğü projelere örnek olarak Çin’deki Lös I Projesi (4 katı gelir artışı), aynı ülkedeki Kırmızı Topraklar II Projesi (2 katı artış), Tunus Lakhdar Havza projesi (%30’luk artış), Türkiye’deki Doğu Anadolu Havza Projesi (% 136’lık artış) gösterilebilir.
21
Yukarı ve aşağı havzalar arasındaki bağlantı ve etkileşimin dikkate alınması ve değerlendirilmesi ile ilgili yetersizlikler
3) Yukarı havza projelerinin çoğunda,
aşağı havzalarda oluşan etkiler ve dışsallıklar
(olumlu ve olumsuz)
ile ilgili bulgular ve değerlendirmeler yoktur veya yetersizdir.
4) Proje başarısı genelde, çalışılan mikrohavza sahaları bazında elde edilen sonuçların (ıslah edilen saha, artan üretim, gelir, vb.) miktarı/değeri ve bunların tüm havza bazında toplamı olarak ölçülmektedir.
Ancak bu toplam değerlerin havza bütünü bazında ne derece etkili ve anşamlı olduğu değerlendirilmemektedir.
22
5) Yukarı havza pojelerinde
aşağı havzalardaki etkiler
(havza hidrolojisi, su kalitesi, sedimentasyon miktarındaki değişimler, vb.)
ile ilgili doğrudan ölçe ve değerlendirmeler yoktur veya yetersizdir. 6) Yukarı havzadaki bazı uygulamaların aşağı havzalarda olumsuz etkileri olduğu bilinmekle, ancak değerlendirmelerde gerktiğince dikkate alınmamaktadır
(üst havzalarda artan sulama, artan bitki örtüsünün su tüketimi sonucu alt havzaya ulaşan su miktarında azalma, artan tarım uygulamalarının yol açtığı su kirlenmesi, vb.).
23
Projelerin izleme ve değerlendirme çalışmaları ve sistemleri ile ilgili yetersizlikler
7) Projelerin çoğunda
izleme ve değerlendirme sistemleri ve uygulamaları yetersiz olup
, son zamanlarda önemli gelişmeler gösteren ve GBS tabanlı,
uzaktan algılamadan yararlanan havza düzeyinde dinamik modelleme yöntemlerinden yararlanma ihtiyacı bulunmaktadır
. (geniş sahalarda değerlendirme, güvenilirlik, düşük maliyet) Başarılı izleme ve değerlendirme sistemine sahip projeler: Çin’deki Lös Platosu, Hindistan’daki Karnataka Havza Projesi ile Brezilya’daki Arazi Yönetimi Projeleri verilebilir.
24
Projelerin ekosistem hizmetlerinin değerlendirilmesi, maliyet ve faydalarının paylaşımı ile ilgili yetersizlikleri
8)
Projelerin sağladığı ekosistem hizmetleri
(biyolojik çeşitliliğin korunması, su kalitesinin iyileştirilmesi, karbon tutumu vb.)
ile ilgili maliyet ve faydaların ölçme ve değerlendirilmesi genelde yetersizdir.
Bu alanda gerekli
araştırma-geliştirme çalışmaları çoğu projelerde yer almamaktadır.
İncelenen 24 havza projesinden sadece 7’sinde çevresel faydaların ekonomik değerlendirmesi bir ölçüde yapılabilmiştir.
25
9) Havza çalışmalarının sağladığı
ekosistem hizmetlerine dayalı ödeme (PES) sisteminin
çalışmalarına sürdürülebilir teşvik ve finans sağlamaya yönelik yapıların ve bu suretle havza
geliştirilmesine yönelik stratejiler ve gayretler projelerde yer almamaktadır
(bu amaçla Çin Lös I projesinde sarfedilen gayretler sonuç vermemiştir. Kostarika, Meksika ve Endonezyadaki havza projelerinde küçük ölçekte de olsa ekosistem hizmetleri için ödeme konusunda bazı başarılar sağlanmıştır). Bu durum,
projelerin aşağı ve yukarı havzalarda yaratılan maliyetleri ve faydalarının bunları yüklenen veya yararlanan paydaşlar arasında adil olmayan paylaşımına neden olmaktadır
paydaşlarca yararlanılmaktadır). ( genelde ekosistem hizmetleri maliyetlerinin çoğu yukarı havzadaki düşük gelirli kırsal halk tarafından yüklenilirken, faydaların çoğu aiağı havzalarda yaşayan
26
Arazi mülkiyet sorunları ve ortak kullanım alanları yönetimi ile ilgili yetersizlikler
10 )
Arazi mülkiyet ve faydalanması ve özellikle ortak kullanım alanları
(özellikle mera alanları)
yönetimi ile ilgili sorunların
görülmektedir. projelerin başarı ve sürdürülebilirliğini yakından etkilediği bilinmesine karşın bu konunun
bir çok projede yeterince dikkate alınmadığı
Bu bağlamda başarısız projelere örnek olarak Doğu Anadolu Havza Projesi, başarılı projelere ise Çin’deki Lös I ve Kırmızı Topraklar II projeleri ile Tunus’taki havza projesi gösterilebilir.
27
KAZANILAN DERSLER IŞIĞINDA YENİ NESİL HAVZA PROJELERİ İÇİN ÖNERİLER
28
Havza projelerinin zaman içinde gelişimi:
Birinci nesil havza projeleri
: 1970-1980’lerde hazırlanan ve uygulanan, üst havzalarda tahribatın önlenmesi ve alt havzalardaki altyapı yatırımlarının korunması amacıyla uygun
teknik/mühendislik tedbirlerinin
(erozyon kontrol ağaçlaması, sel kontrolu, vb.) gerçekleştirilmesine dayalı projelerdir.
İkinci nesil havza projeleri:
1990-2000’li yıllarda yürütülen havza projeleri ise
doğal kaynakların rehabilitasyonu ve sürdürülebilir yönetimi ile yerel halkınn yaşamının iyileştirilmesi/yoksulluğun azaltılması çalışmalarını beraberce
ve
katılımcı
olarak planlayan ve uygulayan yaklaşıma dayanmıştır.
Yeni nesil projeler:
Daha önceki projelerde elde edinilen deneyimler ve kazanılan derslerden yararlanarak bundan sonra hazırlanacak ve uygulanacak projelerdir.
29
Yeni nesil projeler için öneriler Havza projelerini entegre projeler olarak hazırlama, uygulama
Yukarı ve aşağı havza çalışmalarını beraber
planlama ve uygulama. Yukarı havza projelerınde
aşağı havza bağlantıları ve etkileşimlerinin dikkate alınması,
çalışılan mikrohavzalar yanında aşağı havzalarda meydana gelecek olumlu ve olumsuz etkilerin ve dışsallıkların (özellikle su ve havza hidrolojisi üzerindeki) da dikkate alınması.
Doğal varlıkların ve kaynakların yönetimi
(koruma, geliştirme, faydalanma)
ile kırsal kalkınma faaliyetlerini ve ilgili diğer çalışmaları beraberce
planlama ve uygulama .
30
Mikrohavza bazlı ve katılımcı planlama ve uygulama
Planlama ve uygulama çalışmaları için
baz olarak mikro havzaların alınması,
çalışılacak
mikrohavzaların, uygun kriterlere göre önceliklendirmesi ve seçimi
.
Projelerin katılımcı yaklaşımla yürütülmesi.
(planlama, uygulama ve değerlendirmelerin
paydaşların katılımı ve katkıları
ile gerçekleştirilmesi). 31
Biyolojik çeşitlilik ve ekosistem hizmetlerinin yer alması 1) Biyolojik çeşitliliğin korunması ve restorosyonu konusu projelerin ana amaç ve stratejileri içinde yer almalıdır
(a) havzalardaki önemli biyolojik çeşitlilik sahalarının belirlenmesi, korunması; (b) proje faaliyetlerinin biyolojik çeşitlilik üzerine olası etkilerin değerlendirilmesi ve olumsuz etkilerinin önlenmesi (yabancı tür ve orijinlerin kullanılmaması, doğal ekosistemlerin ve habitat bozulma ve değiştirilmesinden kaçınma, vb.).
2) Projenin ekosistem hizmetlerine etkilerinin değerlendirilmesi
(a) Etkilenecek ve değerlendirilecek ekosistem hizmetlerinin belirlenmesi (biyoçeşitlilik, iklim değişikliği, hava, toprak, su kalitesi, besin zinciri, vb) (b) Bu alanda uygun araştırma kurumlarıyla işbirliği yapılması.
32
Etkin izleme ve değerlendirme (İD): 1)
İzleme ve değerlendirmede
GIS tabanlı, uzaktan algılamadan yararlanan dinamik modelleme yöntemlerinden
yararlanma.
2) İzleme ve değerlendirme bazı:
(a) mikro havza; (b) alt havza; (c) tüm havza.
3) İzleme ve değerlendirme alanları:
( a) ekolojik; (b) ekonomik; (c) sosyal etki ler ve sonuçlar.
4) Değerlendirme zamanı/safhası:
(a) proje safhasında; (b) proje sonunda; (c) proje sonrasında.
33
5) İzleme ve değerlendirme sisteminde belirlenecekler:
(a) performans ve başarı ölçüm göstergeleri; (b) bu göstergelerle ilgili hangi verilerin, hangi kaynaklardan kimler tarafından ne zaman toplanacağı; (c) bu verilerin toplanması için gerekli kaynaklar ve bunların nasıl sağlanacağı (alet, ekipman, eleman, eğitim, bütçe, vb.) (d) toplanan verilerin hangi yöntemlerle kim tarafından ne zamanlarda değerlendirileceği; (e) değerlendirme sonuçlarının nasıl yararlanılacağı, kimlerle nasıl paylaşılacağı.
34
Proje değerlendirmesi (analizi) kapsamı:
Ekonomik etki ve sonuçların değerlendirmesi - Ekolojik etki ve sonuçların değerlendirilmesi - Sosyal etki ve sonuçların değerlendirmesi
- Risk analizi - Kurumsal kapasite, proje yönetimi yeterliliği - Teknik analiz
35/23
Proje fayda ve maliyetlerinin paydaşlarca adil paylaşımı
Proje başında ayrıntılı bir sosyal değerlendirme çalışması yapılması (
yöredeki
farklı paydaş gruplarının
beklentileri ve görüşleri yönlerinden sosyo-ekonomik durum, doğal kaynakları kullanma, geçimleri için bağımlı olmaö havza yönetiminden
değerlendirilmesi
).
Öngörülen proje
maliyet ve faydalarının farklı paydaş grupları itibariyle paylaşımının belirlenmesi, değerlendirilmesi.
Havza çalışmalarınından zarar görenlere
en az bu zarar miktarını karşılayacak
alternatif gelir ve geçim imkanlarının sağlanması
.
Ekosistem hizmetlerinden
önemli yarar sağlayanlar tarafından bu hizmetler
için ödemeler
yapılması imkanlarını araştırma. 36
Kurumsal Gelişme ve Proje Yönetimi:
1)
Havzalarda çalışan ilgili bakanlıklar ve kurumlar arasında
eşgüdüm
ve beraber çalışma anlayışının geliştirilmesi,
entegre çalışmayı destekleyecek kurumsal ve yasal düzenlemeler.
2) İhtiyaç duyulan konularda
(entegre ve katılımcı havza yönetimi, sosyal, ekolojik etkilerin, ekosistem hizmetlerinin değerlendirilmesi, modern ve etkin izleme ve değerlendirme sistemi tesisi, vb.)
kurumsal kapasite geliştirme çalışmaları.
3) Proje yönetimlerinin mevcut kurumsal yapılara entegrasyonu
(dışarıda yeni proje yapı oluşturmadan kaçınma),
proje yönetimini mümkün olduğunca yerelleştirme. 4) Yerel
yönetimler, eğitim ve araştırma kurumları, uzmanlar, STK’lar, vb. ile
diyalog ve işbirliğine
önem ve öncelik verme. 37
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER FAO TEŞKİLATININ HAVZA PROJELERİNİ DEĞERLENDİRME SONUÇLARI VE YENİ NESİL HAVZA PROJELERİ İÇİN ÖNERİLERİ
38
2002 yılında ”Dağlar Yılı” vesilesiyle FAO tarafından
dünyada uygulanan havza projeleri ve çalışmaları ile ilgili geniş çaplı bir değerlendirme
çalışması gerçekleştirilmiştir.
Bu amaçla,
çalıştay 80 kuruluştan 300’den fazla uzmanın katılımıyla gerçekleştirilen 4 bölgesel
da (Kenya, Nepal, Peru, Fransa)
ve bir uluslararası konferansta
bilgi ve deneyimler değiştirilmiş ve
yeni nesil havza projelerinde uygulanacak yaklaşım ve yöntemlerle ilgili öneriler belirlenmiştir
. 39
Tebliğler
ve havza değerlendirmeleri ile ilgili bilgiler
5 ciltte toplanmıştır.
Havza konularında çalışan uygulamacılar ve karar vericiler için temel kaynak oluşturması amacıyla
”Yeni nesil havza yönetim programları ve projeleri
(The new, generation of watershed, management programs and projects)” bir kitap hazırlanmıştır.
Tesbit edilen
önerilerin uygulanması ile ilgili bazı pilot proje uygulamaları başlatılmıştır.
40
41
ESKİ VE YENİ NESİL HAVZA PROJELERİNİN MUKAYESESİ
1 2 3 4 5
Eski nesil projeler Yeni nesil projeler
Sosyo-ekonomik hususların havza projeleri ve programlarına entegrasyonu.
Yerel halkın katılımı, buna dayalı katılımcı planlama.
Katı program/proje tasarımı, yerel düzeyde uygulayıcılarca karar almada kısıtlamalar.
Proje sahası ve kısa dönem etkilere odaklanma. Havza bazında koordinasyonun çok az sağlandığı küçük ölşekli havza projeleri.
Havzalarda kullanım ve tasarruf hakları ile ilgili sorunların ve sosyal ihtilafların teknik yönden sağlam tedbirlerle çözülebileceği inancı. Havza doğal kaynaklarının yönetiminin sosyo ekonomik kalkınma süreçlerinin bir parçası olarak görülmesi. Sosyal, teknik ve politik ve ekolojik yönler arasında bağlantı ve bütünleşikliği çok paydaşlı katılım ve işbirliği ile sağlamak.
Esnek program-proje tasarımı, karar ve uygulamada yetkinin yerelde artırılması. Mikro ve makro havza, yukarı ve aşağı havza bağlantılarına ve uzun dönem etkilere odaklanma, yerel süreçlerin ve etkilerin havza bütününde koordine edilmesi. Havzalarda kullanım ve tasarruf hakları ile ilgili sorunlar ve sosyal ihtilafların çoğunlukla toplumsal ve politik kökleri ile ilgili olduğu ve bunların devamlı müzakerelerle çözülebileceği bilinci. 42
BÜTÜNLEŞİK ARAZİ YÖNETİMİ (BAY) (LANDSCAPE MANAGEMENT)
Arazi ve onun doğal varlıkları ve kaynaklarının;
kullanım (yararlanma) amaçları arasındaki sinerjilerin artırılması ve olumsuz etkileşimlerin azaltılması farklı arazi
ve bunun yöre halkı dahil tüm
paydaşların ihtiyaçları, ilgileri ve perspektifleri
, dikkate alınmak ve yararlanmak suretiyle yönetimidir. BAY/nin amacı;
çeşitlilik kaybı, ormansızlaşma-çölleşme, iklim değişikliği
gibi tehditlere
açlık, yoksulluk, su yetersizliği, biyolojik daha etkin mücade
leye katkı sağlamaktır.
43
BAZI KİLİT TERİMLER ÜZERİNDE GÖRÜŞ FARKLILIKLARI
•
Kaynak – Varlık
•
Kullanma – koruma, geliştirme, yararlanma
•
Arazi kullanımı yönetimi – Ekosistem yönetimi
44
Bütünleşik Arazi Yönetimi Sistemi
DOĞAL SİSTEM Biyotik Abiyotik SOSYO EKONOMiK S İSTEM Ekonomi Politika Sosyal Kültür
45
\ Alpin mera Orman Mera Orman Yerleşim Tarım Orman/Silvipasture Su BİR HAVZADA FARKLI ARAZİ KULLANIM BİLEŞENLERİ
46
Orman Su Agroforestry Otlatma alanı ALT HAVZADA ARAZİ KULLANIMLARI
46
Havzada yaşayan insanlar havza kaynaklarına daha bütüncül bakarlar.
22