Transcript İlgili Sunum Dosyasını indirmek için tıklayınız.

İSLAMİ FİNANSAL ÜRÜNLER
ORG.
: ESAM
YER
: İKEV
TARİH : 15 ARALIK 2012
SAAT
: 16:00
SUNAN : Doç. Dr. Servet BAYINDIR
(İ.Ü. İlahiyat Fak. Öğr. Üyesi)
AKIŞ

İNSAN VE İKTİSAT İLİŞKİSİ

İSLAM’DA MALIN KONUMU

İSLAM’DA MAL MÜBADELE YÖNTEMLERİ

İSLAM’A GÖRE TİCARETTE TEMEL İLKELER

FAİZİN TANIMI VE İŞLEYİŞİ

FAİZLİ BANKACILIK

FAİZSİZ BANKACILIK

KLASİK DÖNEM İSLAMİ FİNANSAL ÜRÜNLER

ÇAĞDAŞ DÖNEM İSLAMİ FİNANSAL ÜRÜNLER
2

İNSAN VE İKTİSAT İLİŞKİSİ
3
İNSAN VE İKTİSAT




İnsanın iktisatla ilişkisi ilk Adem’le başlar;
‫ون‬
َ ُ‫ين ِمنْ َق ْبلِ ُك ْم لَ َعلَّ ُك ْم َت َّتق‬
َ ‫ ََٓيا اَ ُّي َها ال َّناسُ اعْ ُب ُدوا َر َّب ُك ُم الَّ ۪ذي َخلَ َق ُك ْم َوالَّ ۪ذ‬
Ey insanlar! Sizi ve sizden öncekileri yaratan Rabbinize
ibadet edin ki, Allah’a karşı gelmekten sakınasınız.
(Bakara, 21)
‫ض فِ َرا ًشا َوال َّس ََٓما َء ِب ََٓنا ًۖ ًء َواَ ْن َز َل ِم َن ال َّس ََٓما ِء ََٓما ًء َفا َ ْخ َر َج ِب ۪ه ِم َن‬
َ ْ‫ اَلَّ ۪ذي َج َع َل لَ ُك ُم ْاْلَر‬
‫ه‬
َّ
‫ُون‬
ِ ‫الث َم َرا‬
ِ ٰ ِ ‫ت ِر ْز ًقا لَ ُك ْم َف ََل َتجْ َعلُوا‬
َ ‫لِل اَ ْن َدا ًدا َواَ ْن ُت ْم َتعْ لَم‬
O, yeri sizin için döşek, göğü de bina yapan, gökten su
indirip onunla size rızık olarak çeşitli ürünler çıkarandır.
Öyleyse siz de bile bile Allah’a ortaklar koşmayın. (Bakara,
22)
ً ِ‫ش َقل‬
‫ُون‬
َ ‫يَل َما َت ْش ُكر‬
َ ‫ض َو َج َع ْل َنا لَ ُك ْم فِي َها َم َع ِاي‬
ِ ْ‫ َولَ َق ْد َم َّك َّنا ُك ْم فِي ْاْلَر‬
Biz siz yeryüzüne yerleştirdik ve orada size geçim vasıtaları
yarattık. (Araf, 7, 10)
İNSAN VE İKTİSAT

Adem ve Havva cennet’te diledikleri şeyi yiyebiliyorlardı;
ُ ‫ك ْال َج َّن َة َو ُك ََل ِم ْن َها َر َغ ًدا َحي‬
َ ‫َوقُ ْل َنا ََٓيا ها َد ُم اسْ ُكنْ اَ ْن‬
‫ْث ِش ْئ ُت َم ًۖا َو َْل َت ْق َر َبا‬
َ ‫ت َو َز ْو ُج‬
َّ ‫هه ِذ ِه ال َّش َج َر َة َف َت ُكو َنا ِم َن‬
‫ين‬
َ ‫الظالِ ۪م‬


Dedik ki: “Ey Âdem! Sen ve eşin cennete yerleşin. Orada
dilediğiniz gibi bol bol yiyin, ama şu ağaca yaklaşmayın, yoksa
zalimlerden olursunuz.” (Bakara, 35)
İnsan Dünya’ya belli süre yerleşmek
faydalanmak üzere gönderilmiştir:
ve
ondan
ُ ‫َفا َ َزلَّ ُه َما ال َّش ْي َطانُ َع ْن َها َفا َ ْخ َر َج ُه َما ِممَّا َكا َنا ۪في ًۖ ِه َوقُ ْل َنا اهْ ِب‬
‫ض‬
ُ ْ‫طوا َبع‬
ٍ ْ‫ض ُك ْم لِ َبع‬
‫ض ُم ْس َت َق ٌّر َو َم َتا ٌع ا ِٰلى ۪حين‬
ِ ‫َع ُدو َولَ ُك ْم فِي ْاْلَ ْر‬



Derken, şeytan ayaklarını oradan kaydırdı. Onları içinde
bulundukları konumdan çıkardı. Bunun üzerine biz de,
“Birbirinize düşman olarak inin. Sizin için yeryüzünde belli bir
süre barınak ve faydalanma vardır” dedik. (Bakara, 36)
İNSAN VE İKTİSAT
ُ ‫َقا َل اهْ ِب‬
‫ين‬
ُ ْ‫طوا َبع‬
ِ ‫ض َع ُدو َولَ ُك ْم فِي ْاْلَ ْر‬
ٍ ْ‫ض ُك ْم لِ َبع‬
ٍ ‫ض ُم ْس َت َق ٌّر َو َم َتا ٌع ا هِلى ۪ح‬



Allah, dedi ki: “Birbirinizin düşmanı olarak inin
(oradan). Size yeryüzünde bir zamana kadar
yerleşme ve yararlanma vardır.” (Araf, 24)
‫ُون‬
َ ‫ون َو ِم ْن َها ُت ْخ َرج‬
َ ‫ َقا َل ۪في َها َت ْح َي ْونَ َو ۪في َها َتمُو ُت‬
Allah, dedi ki: “Orada yaşayacaksınız, orada
öleceksiniz ve oradan (mahşere) çıkarılacaksınız.”
(Araf, 25)
İSLAM’DA
MAL’IN (SERVET’İN) KONUMU

7
İSLAM’DA MAL ÖNEMLİDİR

Mal Ayakta Kalabilmenin vastasıdır
ٰ ‫َوْلَ ُت ْؤ ُتو ْا ال ُّس َف َهاء أَم َْوالَ ُك ُم الَّتِي َج َع َل‬
‫للا ُ لَ ُك ْم ِق َياما ً َوارْ ُزقُو ُه ْم فِي َها َوا ْكسُو ُه ْم َوقُولُو ْا لَ ُه ْم َق ْوْلً مَّعْ رُو ًفا‬


Allah’ın, sizin için ayakta durma/geçim kaynağı kıldığı mallarınızı aklı ermezlere
vermeyin. O mallarla onları besleyin, giydirin ve onlara güzel söz söyleyin.
(Nisa, 4/5)

Mal Kur’an’da Hayr Olarak Nitelenir.
ُ ‫ض َر أَ َح َد ُك ُم ْال َم ْو‬
( ‫ِين‬

َ ‫ين ِب ْال َمعْ ُروفِ َح ًقٰا َعلَى ْال ُم َّتق‬
َ ‫ْن َو ْاْلَ ْق َر ِب‬
َ ‫ت إِنْ َت َر‬
َ ‫ِب َعلَ ْي ُك ْم إِ َذا َح‬
َ ‫ُكت‬
ِ ‫ك َخ ْي ًرا ْال َوصِ َّي ُة ل ِْل َوالِ َدي‬
(Bakara, 2/180

“İçinizden birine ölüm gelir de geriye mal (Hayır) bırakmış olursa (o malı)
ana-baba ve en yakınlarına belirli oranda paylaştırmak üzerinize farz kılınmıştır. Bu,
Allahtan çekinenlere yüklenmiş bir görevdir”.
8
İSLAM’IN HEDEFLERİ İÇİNDE MAL’IN KONUMU
(Makasıd-i Şeria ve Mal)
CAN’IN
KORUNMASI
MALIN
KORUNMASI
NESLİN
KORUNMASI
AKLIN
KORUNMASI
DİN’İN
KORUNMASI
İSLAM’DA
MAL MÜBADELE
YÖNTEMLERİ

10
GAYRİ MEŞRU (BATIL=0 Yolla )
MAL EDİNME YOLLARI

Rüşvet, (Bakara, 2/188)

Hırsızlık, (Maide, 5/38-39)

Gasp (Maide, 5/38-39)

Dini Kullanmak, (Tevbe, 9/34)

Ölçü ve Tartıda Hile, (Mutaffifin, 83/1-5)

Kumar/Spekülasyon (Maide, 5/90-91)

7) Faizcilik
11
MEŞRU MAL EDİNME YOLLARI






İhraz (Herkes için serbest olan mubah bir
sahiplenmek)
Miras,
Vasiyyet,
Hibe,
İnfak/Sadaka,
7) Ticaret


mala el koyarak
a) Alım Satım
b) Ortaklık
12

TİCARET’TE
TEMEL
İLKELER
13
TİCARET’TE TEMEL İLKELER
1. Ticaret Karşılıklı Rızaya Dayalı Yapılmalıdır:
‫ار ًة َعن‬
ِ ‫ين آ َم ُنو ْا ْلَ َتأْ ُكلُو ْا أَمْ َوالَ ُك ْم َب ْي َن ُك ْم ِب ْال َب‬
َ ‫ون ِت َج‬
َ ‫اط ِل إِْلَّ أَن َت ُك‬
َ ‫َيا أَ ُّي َها الَّ ِذ‬
‫ان ِب ُك ْم َر ِحيمًا‬
ٍ ‫َت َر‬
َ ‫للا َك‬
َ ٰ َّ‫اض مِّن ُك ْم َوْلَ َت ْق ُتلُو ْا أَنفُ َس ُك ْم إِن‬
ُ ‫ك ع ُْد َوا ًنا َو‬
‫للا َي ِسيرً ا‬
ِ ٰ ‫ك َعلَى‬
َ ِ‫ان َذل‬
َ ‫ف ُنصْ لِي ِه َنارً ا َو َك‬
َ ‫ظ ْلمًا َف َس ْو‬
َ ِ‫َو َمن َي ْف َع ْل َذل‬





Ey iman edenler! Mallarınızı aranızda batıl yollarla
yemeyin. Ancak karşılıklı rıza ile yapılan ticaretle
olursa başka. Kendinizi helâk etmeyin. Şüphesiz
Allah, size karşı çok merhametlidir.
Kim haddi aşarak ve zulmederek bunu yaparsa, onu
cehennem ateşine atacağız. Bu, Allah’a pek
kolaydır. (Nisa, 4/29, 30)
14
TİCARET’TE TEMEL İLKELER
2. Ticaret’te Kumar (Spekülasyon) Haramdır.
‫اب َواألَ ْزْلَ ُم ِرجْ س مِّنْ َع َم ِل‬
َ ‫َيا أَ ُّي َها الَّ ِذ‬
ُ ‫ص‬
َ ‫ين آ َم ُنو ْا إِ َّن َما ْال َخ ْم ُر َوا ْل َم ْيسِ ُر َواألَن‬
‫ان َفاجْ َت ِنبُوهُ لَ َعلَّ ُك ْم ُت ْفلِحُو َن‬
ِ ‫ال َّش ْي َط‬
‫ضاء فِي ْال َخ ْم ِر وا ْل َم ْيسِ ِر‬
َ ‫َاو َة َو ْال َب ْغ‬
َ ‫إ ِ َّن َما ي ُِري ُد ال َّش ْي َطانُ أَن يُوقِ َع َب ْي َن ُك ُم ْال َعد‬
‫ُون‬
ُ ‫َو َي‬
َّ ‫للا َو َع ِن ال‬
َ ‫صَلَ ِة َف َه ْل أَن ُتم مُّن َته‬
ِ ٰ ‫ص َّد ُك ْم َعن ِذ ْك ِر‬



Ey iman edenler! (Aklı örten) içki (ve benzeri şeyler),
kumar, dikili taşlar ve fal okları ancak, şeytan işi birer
pisliktir. Onlardan kaçının ki kurtuluşa eresiniz. (Maide,
5/91)
 Şeytan, içki ve kumarla, ancak aranıza düşmanlık ve kin
sokmak; sizi Allah’ı anmaktan ve namazdan alıkoymak
ister. Artık vazgeçiyor musunuz? (Maide, 5/91)
15

TİCARET’TE TEMEL İLKELER



3. Ölçü, Tartı ve Hesapta Hile Haramdır:
ً ‫ك َخيْر َواَحْ َسنُ َتأْ ۪و‬
‫يَل‬
َ ِ‫اس ْالمُسْ َت ۪ق ِۜ ِيم هذل‬
ِ ‫ َواَ ْوفُوا ْال َك ْي َل ِا َذا ِك ْل ُت ْم َو ِز ُنوا ِب ْالقِسْ َط‬
Ölçtüğünüzde ölçmeyi tam yapın, doğru terazi ile tartın.
Bu daha hayırlı, sonuç bakımından daha güzeldir. (İsra,
35)
‫﴾ َو ِا َذا َكالُو ُه ْم اَ ْو‬2﴿ ‫ون‬
َ ُ‫اس َيسْ َت ْوف‬
َ ‫﴾ اَلَّ ۪ذ‬1﴿ ‫ين‬
َ ‫ َويْل لِ ْل ُم َط ِّف ۪ف‬
ِ ‫ين ِا َذا ْاك َتالُوا َعلَى ال َّن‬
َٓ
ُ ‫ك اَ َّن ُه ْم َم ْبع‬
ُ ‫﴾ اَ َْل َي‬3﴿ ‫ُون‬
﴾5﴿ ‫﴾ لِ َي ْو ٍم َع ۪ظ ٍيم‬4﴿ ‫ون‬
َ ‫ُوث‬
َ ‫ظنُّ اُو هل ِئ‬
َ ِۜ ‫َو َز ُنو ُه ْم ي ُْخ ِسر‬
Ölçüde ve tartıda hile yapanların vay hâline! (Mutaffifin,1), Onlar
insanlardan (bir şey) ölçüp aldıkları zaman, tam ölçerler.
(Mutaffifin,2), Fakat kendileri onlara bir şey ölçüp, yahut tartıp
verdikleri zaman eksik ölçüp tartarlar. (Mutaffifin,3). Onlar,
büyük bir gün; insanların, âlemlerin Rabbinin huzurunda
duracakları gün için diriltileceklerini sanmıyorlar mı?
(Mutaffifin,4,5)
16
TİCARET’TE TEMEL İLKELER
4. Ticarette/ Üründe Kalite Temel İlkedir.
ٰ ‫َو َع َد ه‬
‫ض َك َما‬
َّ ‫ين ها َم ُنوا ِم ْن ُك ْم َو َع ِملُوا ال‬
ِ ‫صا ِل َحا‬
َ ‫للا ُ الَّ ۪ذ‬
ِ ْ‫ت لَ َيسْ َت ْخلِ َف َّن ُه ْم ِفي ْاْلَر‬
‫ين ِمنْ َق ْبلِ ِه ًۖ ْم َولَ ُي َم ِّك َننَّ لَ ُه ْم ۪دي َن ُه ُم الَّ ِذي ارْ َت ه‬
ْ‫ضى لَ ُه ْم َولَ ُي َب ِّدلَ َّن ُه ْم ِمن‬
َ ‫ف الَّ ۪ذ‬
َ َ‫اسْ َت ْخل‬
َٓ
‫ك ُه ُم‬
َ ‫ك َفاُو هل ِئ‬
َ ِ‫ون ۪بي َشيْـً ِۜا َو َمنْ َك َف َر َبعْ دَ هذل‬
َ ‫َبعْ ِد َخ ْوفِ ِه ْم اَ ْم ًن ِۜا َيعْ ُب ُدو َن ۪ني َْل ُي ْش ِر ُك‬
‫ون‬
ِ ‫ْال َف‬
َ ُ‫اسق‬



Allah, içinizden, iman edip de salih ameller işleyenlere,
kendilerinden önce geçenleri egemen kıldığı gibi onları da
yeryüzünde mutlaka egemen kılacağına, onlar için hoşnut
ve razı olduğu dinlerini iyice yerleştireceğine, yaşadıkları
korkularının ardından kendilerini mutlaka emniyete
kavuşturacağına dair vaadde bulunmuştur. Onlar bana
kulluk eder ve bana hiçbir şeyi ortak koşmazlar. Artık
bundan sonra kimler inkâr ederse, işte onlar fasıkların ta
kendileridir. (Nur, 24/55)
17
TİCARET’TE TEMEL İLKELER




5. Sözleşmelere (Akitlere) Bağlı Kalınmalıdır:
‫ِين آ َم ُنوا أَ ْوفُوا ِب ْال ُعقُو ِد‬
َ ‫ َيا أَ ُّي َها الَّذ‬
Ey iman edenler! Akitlerinizin gereğini yerine getirin. (Maide,5/1)
5. Faiz Bütün Çeşitleriyle Yasaktır:
)278( ‫ يا أيها الذين آمنوا اتقوا هللا وذروا ما بقي من الربا إن كنتم مؤمنين‬
“Ey iman edenler! Allah’tan korkun, faizden kalan alacaklarınızı terk edin.
Eğer inanmış kişilerseniz (böyle yaparsınız)” (Bakara, 2/ 278).
)279( ‫فإن لم تفعلوا فأذنوا بحرب من هللا ورسوله وإن تبتم فلكم رءوس أموالكم ال تظلمون وال تظلمون‬


“Böyle yapmazsanız bilin ki; Allah ve Elçisi tarafından bir savaşla yüz yüze
gelirsiniz. Eğer tevbe ederseniz ana mallarınız sizindir. Böylece ne haksızlık
edersiniz ne de haksızlığa uğrarsınız”(Bakara, 2/ 279).
18

FAİZ NEDİR?
19
FAİZİN TANIMI
Faizin fıkıhtaki tanımı:
‫هوالفضل الخالي عن العوض المشروط في المعاملة‬
Faiz; ticari işlemde karşılığı olmaksızın şart koşulan
fazlalıktır.


Faizin günümüzdeki tanımı:
Faiz; borçtan (krediden) sağlanan gelire
denir.
Faizli işlem; gelir amaçlı borç işlemidir.
20
FAİZİN TANIMI
1) 100 kg asıl borcun karşılığı
2) 10 kg karşılığı olmayan fazlalık (FAİZ)
21
FAİZİN TANIMI
1) 6000 TL asıl borcun karşılığı
2) 2000TL karşılığı olmayan fazlalık (FAİZ)
Faiz: Aynı niteliklere sahip iki malı farklı miktarlarda değiştirmektir.
22
TİCARET VE FAİZ FARKI
1) Müşteri para verdi
2) Satıcı paradan başka bir malı (muz) verdi
Bey: Bir malı başka bir mal ile değiştirmektir.
23
KARZ-I RİBEVİ (FAİZLİ BORÇ)
100.000 USD %10 faizle altı ay vadeli
1
Varlıklı
Muhtaç
Altı ay sonra 100.000 USD +10.000 USD iade
2
Karz-ı Ribevi: “Faydalanmak ve fazlasıyla iade etmek üzere bir mal verme işlemi”.
1)
Nakid fazlası olan, nakde ihtiyaç duyan kişiye altı ay sonra fazlasıyla ödemek üzere 100.000 USD verir.
2) Borç alan vade dolduğunda 100.000 USD ve faizi olan 10.000 USD’yi alacaklıya iade eder.
24

FİNANSAL PİYASALAR VE
FİNANSAL KURUMLAR
25
Banka ve Diğer Finansal Kurumların Finansal
Sistemdeki Fonksiyonları
Dolaylı Finansman

Birikimciler/Tasarrufçula
r-Borç Verenler

1) Hane halkı

2) İşletmeler

3) Bankalar

4) S.Şirketleri

5)Devlet Kurumları

6) Yabancılar
Paranın Doğrudan
Piyasaya Aktarılması
HarcayanlarYatırımcılar
1) Devlet Kurumları
2) Bankalar
3) S.Şirketleri
4) İşletmeler
5) Yabancılar
6) Hane halkı
Paranın Piyasadan
Doğrudan Bulunması
26

FAİZLİ BANKACILIK
27
Faizli Bankacılığın Finansal Sistemdeki Rolü
Borçlu-Alacaklı İlişkisi
Sermaye
Toplama Yöntemleri

1) Cari Hesap (Borç)

2) Tasarruf Hesabı (Borç)
1000 TL %10 Faizle
1100 TL Geri Ödeme
Borçlu-Alacaklı İlişkisi
Sermayeyi
Değerlendirme
Yöntemleri
1) Kredi kullandırma (Borç)
1000 TL % 20 Faizle
1200 TL Geri Ödeme
28

FAİZSİZ BANKACILIK
29
İLK ÇAĞDAŞ FAİZSİZ BANKA










İlk Çağdaş Faizsiz Banka:
İlk Çağdaş Faizsiz Banka 1963 yılında kuruldu,
Kurucusu; Ahmed en-Neccâr dır,
Ahmed en-Neccar Alman yerel bankacılık düşüncesinden
etkilenmiştir,
Kurulduğu yer; Mısır’ın Myt Geymr kasabası.
Bankanın adı: Yerel Tasarruf Bankası (‫)بنك اإلدخار المحلي‬
Banka 1967’de yönetim tarafından kapatılmıştır,
Kapatıldığında 9 şubesi, 1 milyon müşterisi vardı.
Banka ilk yıl yatırımcılara %8 kar dağıtmıştır.
Banka kapanmasına rağmen sonraki bankalara fikri zemin
oluşturmuştur.
30
ORTADOĞUDA FAİZSİZ BANKACILIĞIN GELİŞİMİ






Uluslararası İslam Kalkınma Bankasının (IDB)
Kurulması:
Prof. Muhammed Abdulmennan 1960’lı yıllarda tüm İslam
ülkellerinin ortaklığında bir “İslâm Kalkınma Bankası”
kurulması düşüncesini ortaya attı.
Amaç İslam ülkelerinin içinde bulundukları geri kalmışlık
kıskacından kurtulmaları idi.
Aralık 1973'te Cidde'de yapılan, “İslâm Ülkeleri Maliye
Bakanları Toplantısı”nda, Suûdî Arabistan kralı Faysal'ın da
gayretleriyle İslâm Kalkınma Bankasının kurulmasına karar
verildi.
Türkiye’nin de içinde bulunduğu İKÖ’ye üye 29 İslam
ülkesinin iştirâkiyle 20 Ekim 1975'te banka kuruldu.
Günümüzde bankanın üye sayısı 47’dir.
31
ORTADOĞUDA FAİZSİZ BANKACILIĞIN GELİŞİMİ





Devlet Düzeyinde Resmi Nitelikli Faizsiz Bankaların
Ortaya Çıkışı:
1) Pakistan Uygulaması: 1981 yılında Pakistan'daki tüm
bankaların faaliyetlerini İslamî prensipler çerçevesinde yürütme
mecburiyeti getirilmiştir.
2) İran Uygulaması: 1979 İhtilalinden sonra İslamlaşma
sürecine girilen İran’da 1984'te İran tüm bankalar millileştirilmiş
ve
tüm
faaliyetlerin
İslâmî
prensipler
çerçevesinde
yürütülmesine başlanmıştır.
3) Sudan Uygulaması: 1982-986 yılları ararsında yaşanan
devlet düzeyinde İslamlaşma çabaları çerçvesinde banakların
faaliyetlerinin de İslâmî prensipler çerçevesinde yürütülmesine
karar verildi. Ancak Sudan bu süreçte başarıya ulaşamadı.
4) Mısır Uygulaması: Mısır’da 1971’de Mısır Hükümeti
tarafından "Mısır Nasır Sosyal Bank“, 1980 yılında ise "Mısır
Milletlerarası İslâm Kalkınma ve Yatırım Bankası"
kuruldu.
32
ORTADOĞUDA FAİZSİZ BANKACILIĞIN GELİŞİMİ




Uluslararası Nitelikli Özel Faizsiz Bankaların Ortaya
Çıkışı:
Dâr Al-Maal İslâmî (DMI): Bahama Adaları’nda 27
Ağustos 1981'de kurulmuştur.
Al- Baraka Grubu: Uluslararası El-Bereke Limited Şirketi
11.3.1981’de Bahama adalarında İngiliz Bankacılık
Mevzuatına uygun olarak kuruldu.
Kuveyt Finans Kurumu: 1977’de Kuveyt’te kurulmuş
olan uluslar arası nitelikli bir faizsiz kurumdur.
33
ORTADOĞUDA FAİZSİZ BANKACILIĞIN GELİŞİMİ

Özel Nitelikli Faizsiz Bankaların Ortaya Çıkışı:

1) Dubai İslâm Bankası (DİB) Dubai - 1975,

2) Sudan Faisal İslâm Bankası Hartum- 1977,

3) Mısır Faisal İslâm Bankası Kahire - 1977,

4) Ürdün

5) Bahreyn İslâm Bankası Bahreyn -1979,

6) Tedamun İslâm Bankası Hartum - 1981,

7) Kıbrıs İslâm Bankası

8) Bereket İslâm Yatırım Bankası Manama - 1984.
İslâm
Bankası Ürdün - 1978,
Lefkoşe- 1982,
34
TÜRKİYE’DE FAİZSİZ BANKACILIĞIN ORTAYA ÇIKIŞI

A) Faizsiz (Katılım) Bankacılıkla İlgili Yasal Düzenlemeler:

- İlk Yasal Düzenleme.
16.12.1983 tarih ve 83/7506 sayılı Bakanlar Kurulu Kararrnâmesi,
-Son Yasal Düzenleme:
1.11.2005 tarihli Resmi Gazete’de Yayımlanan Bankalar Kanunu
35
TÜRKİYE’DE FAİZSİZ BANKACILIĞIN ORTAYA ÇIKIŞI

B. Türkiye’deki Mevcut Katılım Bankaları:(4Adet)
1)
Al- Baraka Türk Katılım Bankası A.Ş. (1984- ---).
2)
Kuveyt Türk Katılım Bankası A.Ş. (31 Mart 1989- ---).
3)
Asya Türk Katılım Bankası A.Ş. (1996- ----)
4)
Türkiye Finans Katılım Bankası A.Ş. (01.01.2006)

C. Faaliyetlerine Son Ver(il)miş Olanlar:
1)
Faisal Finans Kurumu (1984-2001)=Family Finans Kurumu (20012006).
2)
Anadolu Finans Kurumu A.Ş. (1991- 2006).
3)
İhlas Finans Kurumu A.Ş. (1994- 11 Şubat 2001) (Kapandı)
36
ÖZET
Karz ve Emek-Sermaye
Ortaklığı (Mudaraba)
Sermaye
Toplama Yöntemleri
1) Özel Cari Hesap
(Karz)
2) Katılma Hesabı
(Mudaraba)
Otaklık ve Ticaret İlişkisi
Sermayeyi
Değerlendirme
Yöntemleri
1. TİCARET
a. Murabaha
b. Kiralama(Leasing)
c. Selem
d. İstisna
2. ORTAKLIK
a. Alt Mudaraba
b. Muşareke
c. Müzaraa
d. Müsakaat
e. Borsa İşlemleri
3. DİĞER HİZMETLER
37
KLASİK DÖNEM
FİNANSAL ÜRÜNLERİ

38
1. Bey’ Akdi (Alım-Satım)
Alım-Satım Akdinin Tanımı:
‫مبادلة مال بمال آخر‬
Bir malı başka bir mal ile değiştirmektir.
39
39
TİCARETİN TANIMI
1) Müşteri para verdi
2) Satıcı paradan başka bir malı (muz) verdi
Bey: Bir malı başka bir mal ile değiştirmektir.
40
2. KARZ-I HASEN



Karzın Tanımı
Karz terim olarak “bir kimseye faydalanmak ve
mislini iade etmek üzere bir malı verme” işlemine
denir.
Türkçe’de “karz” yerine daha çok “Borç” yahut “Kredi”
kavramları kullanılır.
41
KARZ ÇEŞİTLERİ






a. Faizsiz Ödünç (Karz-ı hasen)
Herhangi bir gelir beklentisi ve şartı içermeyen, miktar ve değer
olarak verilenin aynısını geri alma üzere borç verme işlemine
denir.
Karz-ı hasen, Kur’an ve hadislerde tavsiye edilen bir
yardımlaşma çeşididir.
Karz-ı hasen daha gelenekte çok darda olanların kredi
ihtiyaçlarının karşılanmasında kullanılmıştır.
b. Faizli Ödünç (Karz-ı ribevî)
Maddî bir menfaat, bir gelir beklentisi ve şartı ile fazlasıyla geri
almak üzere borç verme işlemine “karz-ı ribevî” yani faiz amaçlı
ödünç adı verilir.
42
KARZ-I HASEN
100.000 USD altı ay vadeli
1
Varlıklı
Muhtaç
100.000 USD iade
2
Karz-ı Hasen: “Faydalanmak ve mislini iade etmek üzere bir mal verme işlemine” denir.
1) Nakid fazlası olan nakde ihtiyaç duyan kişiye altı ay sonra ödemek üzere 100.000 USD verir.
2) Borç alan vade dolduğunda 100.000 USD’yi alacaklıya iade eder.
43
Ah şu Saate
Sahip olsam
3. Klasik Murabaha
Galiba şu bayanın
saate ihtiyacı var
fakat peşin parası yok
3
1
2
4
1) Tacir malı asıl satıcıdan (örneğin) 100 TL’ye (genelde peşin olarak)
satın alır
2) Tacir 100 TL’ye peşin aldığı malı (örneğin) %10 karla, 110 TL’ye 2
ay vade ile müşteriye satar.
3) Müşteri her ay 55 TL olmak üzere toplam 2 ay içinde parayı satıcıya
öder.
44
4. FIKHİ TEVERRUK

Tanımı: “Nakit elde etmek için, bir malı vadeli olarak satın
alıp teslim aldıktan sonra, onu satıcıdan başkasına peşin
olarak daha ucuza satma işlemine teverruk denir”.

İki çeşit teverruk uygulaması vardır:

a) Bireysel (Fıkhî) Teverruk: “Kişinin nakit elde etmek için
bir malı vadeli olarak satın alıp, daha sonra o malı satıcı
dışındaki birine peşin olarak satması işlemine” denir.

b) Organize Teverruk. “Satıcı veya sermayedar ile nakit
talebinde bulunan kişinin anlaşmalı olarak oluşturdukları bir
düzen, sistem içerisinde gerçekleştirilen teverruk işlemine” ise
organize teverruk denir.
FIKHİ TEVERRUK UYGULAMASI
1
50.000 TL Vadeli
2
1) Borca çok sıkışmış çıkış yolu arıyor,
2) Arabayı galeriden vadeli olarak 50 bin’e satın alıyor
3) Arabayı pazarda daha ucuza peşin satıp nakit ihtiyacını gideriyor
46
5. BEYU’L-İNE

İne’nin Sözlük Anlamı:

“Bey‘: ”‫ بيع‬ve “el- î‘neh: ”‫ العينة‬sözcüklerinden oluşur.

Bey‘ ‫ بيع‬terim olarak “bir malı başka bir mal ile değiştirmek” anlamında kullanılır.

“el-Αneh: ”‫ العينة‬sözlükte “malın makbulü, kalitelisi, borç vermek” anlamlarına gelir.

Îne’nin Terim Anlamı:

İki şekilde tanımlanır:

1) “Bir malı başkasına yüksek fiyattan vadeli olarak satıp teslim ettikten sonra,
yüksek olan bedel müşterinin zimmetinde (borç olarak) kalmak üzere, aynı malı
daha düşük fiyattan peşin satın alma işlemi” ne denir. Veya,

2) “Bir malı peşin olarak satıp aynı malı yüksek fiyattan vadeli olarak satın alma”
işlemine denir.
BEYU’L-İNE ÖRNEĞİ-1
Borç vermek isteyen X malı vadeli olarak satar
(Toplam 150.000TL, 12 Ay)
(1)
Borç
veren
(2)
Müşteri borcunu taksitler halinde ödemek üzere borçlanır
Müşteri malı peşin olarak borç verene geri satar (Toplam: 100.000 TL)
(3)
(4) Borç
Müşteri
İhtiyaçlı
alan malın bedelini (100.000TL) hemen müşteriye öder.
Beyu’l-ine (1): Müşteri vadeli olarak satın aldığı malı daha ucuza peşin olarak
aynı kişiye sattı.
48
BEYU’L-İNE ÖRNEĞİ-2
Borç isteyen X malı peşin olarak borç verene satar (Toplam 100.000TL)
(1)
Borç
veren
Kişi (borç veren) borcunu nakit olarak öder (Toplam 100.000TL)
(2)
İhtiyaçlı
Borç veren malı vadeli olarak borç isteyene geri satar (Toplam: 150.000 TL)
(3)
(4) Malı alan (borç alan) malın bedelini (150.000TL) taksitler halinde alacaklıya öder.
Beyu’l-ine (2): Müşteri peşin olarak sattığı bir malı pahalı olarak vadeli şekilde
geri satın aldı.
49
TEVERRUK VE BEYU’L-İNE FARKI
60.000 TL Vadeli
50.000 TL Peşin
1
2
1) Nakde ihtiyaç duyan kişi galeriden arabayı 60 bine vadeli olarak satın aldı.
2) Müşteri aynı malı aynı kişiye (Galericiye) 50 bine peşin sattı.
50
6. BEYU’L-VEFA
Nakde ihtiyacı olan 2 yıl sonra geri almak üzere X malı peşin olarak satar (Toplam 100.000TL)
(1)
Kişi (nakit fazlası olan) bedeli nakit olarak öder (Toplam 100.000TL) (2)
Varlıklı
İhtiyaçlı
2 yıl sonra bedeli iade eder (Toplam: 100.000 TL)
(3)
(4) Bedeli (verdiği parayı) geri alıp malı geri iade eder.
Beyu’l-vefa: Varlıklı kişi malın mülkiyetini devralarak peşin para verdi; para iade edilince
malı geri verdi. Bu işlemde para verenin artı kazancı olmadı. (İşlem Gerçekte Rehin)
51
7. BEYU’L-İSTİĞLAL
Nakde ihtiyacı olan 2 yıl sonra geri almak üzere
X malı peşin olarak satar (Toplam 100.000TL)
2 yıl sonra bedeli iade eder (Toplam: 100.000 TL)
(4) Malı iade eder (Geri satar)
(2)
Kira tahsil eder (Aylık 1000 TL)
Evi kiraya veriri (Aylık 1000 TL)
Varlıklı
Kiracı
(1)
(4)
(5)
Muhtaç
(3)
Beyu’l-İstiğlal: Varlıklı kişi malın mülkiyetini devralarak peşin para verir. Malı
kiraya vererek gelir elde eder. Sonuçta ana para iade edilince malı geri verir. Bu
işlemde para verenin artı kazancı vardır. (İşlem Gerçekte Rehindir. Rehinden elde
52
edilen gelir FAİZDİR)
ÇAĞDAŞ DÖNEM
FİNANSAL ÜRÜNLER

53

2. ÇAĞDAŞ MURABAHA
54
ALIM-SATIM AKDİ
Alım-Satım Akdinin Tanımı:
‫مبادلة مال بمال آخر‬
Bir malı başka bir mal ile değiştirmektir.
Alım satımda farklı mallar değiştirilir.
Değiştirilen mallar tarafların mülkiyetine geçer.
55
Çağdaş Bankacılık Murabahası
Ah şöyle
güzel bir
arabam olsa
Bir müşteri
gelse de araba
kredisi istese
1
Bir müşteri
Gelse de şu
arabayı satın
alsa
2
3
4
5
6
1)
2)
3)
4)
5)
6)
Müşteri bankaya arzu ettiği arabanın finansmanı için başvurur,
Banka araba ve satıcısını araştırır. Emin olursa,
Banka müşteri ile arabanın fiyatı ve kar yüzdesi konusunda anlaşır
a) Banka arabayı asıl bayiden satın alır -Örneğin 10.000 TL peşin fiyata- (veya)
b) Banka arabayı satın almak için müşteriyi vekil tayin eder, o da gider alır.
a) Banka arabayı müşteriye vadeli olarak başta anlaşılan kar oranını ekleyerek
satar -Örneğin %10 karla, 1 yıl vade ile 11.000 TL- (veya)
b) Banka adına malı satın almış olan müşteri, banka adına başta anlaşılan
bedelden tekrar kendisine satar.
56
Müşteri borcunu taksitler halinde bankaya öder.
Bankacılıktaki Murabahada
Ortaya Çıkan Fıkhi Problemler
1) Banka ile müşteri arasında yapılan Genel Kredi Sözleşmesinin,
müşterinin malı bankadan satın alacağına dair vaadini içermesi,
2) Müşterinin malı, banka adına satın alıp, gene banka adına kendisine
(müşteriye) satmak üzere vekil kılınması (müşterinin hem kendisi
hem de bankayı olmak üzere çift tarafı temsili),
3) Genel kredi sözleşmesinde maldaki, ayıp, kusur, teslime kadarki
süreçte meydana gelebilecek her türlü zarar ve ziyandan bankanın
sorumlu tutulamayacağına ilişkin şart,
4) Malın mülkiyetinin hukuken ve fiilen bankanın mülkiyetine
geçmemesi,
5) Bankanın hiçbir riske katlanmadan kazanç elde etmesi,
6) Taksitlerin belirlenen vakitlerde ödenmemesi durumunda bankanın
müşteriden faiz, veya mahrum kalınan kar adı altında ek bir bedel
talep edilmesi,
7) Zamanında ödenmeyen borçların, teverruk veya başka bir yolla,
borca ilave yapılarak yeniden yapılandırılması
8) Müşterinin borçlarını özürsüz olarak geciktirmesi sebebiyle yatırım 57
sahiplerinin kardan mahrum kalması.

3. MUDARABA VE
MÜŞAREKE
58
2. MUDARABA
Mudaraba’nın Tanımı
A) Sözlük Anlamı:
Hanefi ve Hanbeli mezhebi
mensuplarına göre Arapça’da “gitmek,
uzaklaşmak, rızık peşinde koşmak”
anlamlarına gelen "durb" kökünden
türetilmiş mufâale vezninde bir
mastardır. İşletmeci sermayeyi işletmek
için yol teptiğinden bu isim verilmiştir.
Maliki ve Şafii’lere göre ise, sözlükte
“kesmek” anlamına gelen “karz”
kökünden türetilmiş mufâale vezninde
bir mastar olup “Mukaraza” denir.
Sermayedar parasının bir kısmını kesip,
koparıp işletmeciye vermektedir.
B) Terim Alamı:
Bir tarafın sermaye diğer tarafın
emek ve teşebbüsünü koyarak,
ticaret yapmak ve oluşacak kâr
başlangıçta anlaşılan oranda
paylaşılmak üzere kurulan
ortaklığa Mudaraba/Mukaraza
(emek-sermaye ortalığı) denir.
59
MUDARABA UYGUMULAMASI
Rabbül-mal/Sermayedar
Mudarib/ İşletmeci
% 100
% 100
EMEK
SERMAYE
% 100
SERMAYE
+
KAR
% 75
% 25
60
MUŞAREKE UYGUMULAMASI
Müşarik/ Ortak
Müşarik/ Ortak
% 40
% 60
SERMAYE
SERMAYE
% 60
% 40
SERMAYE
+
KAR
% 45
% 55
61
4. KREDİ KARTI UYGULAMASI
62
Kredi Kartı Sisteminin İşleyişi
0
1
Kart kurumu- Banka
İlişkisi
Banka-İşyeri İlişkisi
Kart Çıkaran Banka
Kart kuruluşu
İşyeri- Kart Hamili İlişkisi
3
Banka- Kart Hamili İlişkisi
Üye İşyeri
2
Kart hamili/müşteri
Taraflar Arasındaki İlişkilerin Fıkhi Durumu:
0- Vekalet (Kart kurumu vekil; Banka müvekkil)
1. Kefalet, (Banka kefil; işyeri m. Leh); Havale, (Banka m. aleyh; işyeri m. Leh) ve 3. Vekalet (Banka vekil; işyeri müvekkil)
2. Havale, (Müşteri, muhil; İş yeri muhalün leh)
63
3. Kefalet, (Banka kefil; müşteri mekfulun Leh); Havale, (Banka m. aleyh; müşteri muhil) ve 3. Vekalet (Banka vekil; müşteri
5. ORGANİZE TEVERRUK
64
BANKA TEVERRUKU UYGULAMASI








1. Banka ile müşteri arasında GKS imzalanır,
2. Müşteri teverruk talep formunu doldurur.
3. Formda müşterinin talep ettiği nakit miktarı ve banka tarafından
eklenecek farkla vade ve taksitler belirtilir.
4. Müşteri talep formunu imzalarken, yerli veya uluslararası piyasadan
emtia (platin, nikel vb.) satın alıp kendisine (müşteriye) satması ve
ardından o emtiayı tekrar piyasada satıp nakde çevirmesi konusunda
bankayı vekil kılar.
5. Banka müşterinin ihtiyacı değerindeki emtiayı uluslararası borsalardan
(genelde LME) brokırlar vasıtasıyla peşin olarak kendi adına satın alır.
6. Banka kendi adına satın aldığı emtiayı anlaşılan şartlarda, maliyetine
kâr ekleyerek, müşteriye vadeli olarak satar. Müşterinin hesabına borç
kaydeder.
7. Banka müşterinin vekili sıfatıyla söz konusu emtiayı aracılar vasıtasıyla
borsada peşin olarak tekrar satıp nakde çevirir ve parayı müşterinin
hesabına nakit olarak geçer.
8. Böylece müşteri nakit ihtiyacını gidermiş, banka da yapmış olduğu bu
işlem ve vade farkından kazanç sağlamış olur.
BANKA TEVERRUK UYGULAMASI
LME
Broker A Metali Bakaya Teslim Eder
5
7
6
Broker B
8
Broker B Metali LME de satar
Müşteri Bankaya başvurur
2
Broker LME’den Metali alır
4
Banka Broker’ 50.000 TL değerinde metal sparişi verir.
Banka Metali Vadeli olarak müşteriye satar
3
Broker A LME’den Metali talep eder
Broker A
1
9
Broker B Bedeli Teslim Alır
66
BANKA TEVERRUKU UYGULAMASI

1. GKS’de yer alan şartlar bankayı bütün risklerden uzaklaştırmaktadır.

2. LME’deki işlemlerin büyük çoğunluğu türev niteliklidir.

3. Gerçekte bir metal veya başka mal alım satımı söz konusu değildir.

4. İşlemler tümüyle elektronik ortamda kaydi şekilde yapılmaktadır.

5. İşlemler brokerlerin anlaşmasıyla anlık olarak gerçekleşmektedir.

6. Teverruk bir çok açıdan fıkhın temel kuralları ile çatışmaktadır.

7. Finansal işlemler normal ticari işlemlerin aracı olması gerekirken,
teverrukta ticari işlem finansal işlemin aracı, kılıfı haline getirilmiştir.

Dünyadaki muteber Fıkıh kurullarından hiçbiri mevcut, türev ürüne dayalı
teverruka cevaz vermemektedir.

Sonuç: Mevcut Teverruk Uygulaması Caiz Değildir.
6. GES UYGULAMASI
68
GİRİŞ







Finansal Ürünler başlıca iki gruba ayrılır:
Birincisi, özellikle likidite yönetiminde başvurulan
para ve sermaye piyasası ürünleridir.
İkincisi; kurumsal ve bireysel müşterilere yönelik
ürünlerdir.
Türkiye’de bugüne kadar faizli ürünlere alternatif
nitelikli üç para ve sermaye piyasası ürünü ihraç
edilmiştir. Bunlar;
1) 1984 yılında piyasaya sürülen GOS’lar.
2) 2009 yılında piyasaya sürülen GES’ler
3) 2010 yılında piyasaya sürülen SUKUK’ tur.
GELİRE ENDEKSLİ SENTLER (GES)
UYGULAMASI VE FIKHİ DURUMU
T.C.
BAŞBAKANLIK
HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI
GELİRE ENDEKSLİ
SENETLER
TANITIM KILAVUZU
GES’lerin Gelir Kaynakları

1) Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO),

Kamu adına petrol arama, sondaj, üretim, vb. işler.

2) Devlet Malzeme Ofisi Genel Müd. (DMOGM)





Devlet kuruluşlarının kırtasiye ve büro malzemesi,
motorlu taşıtlar vb. ihtiyaçlarının temini.
3) Devlet Hava Meyd. İşl. Gen. Müd. (DHMİ)
Hava taşımacılığı, havaalanlarının işletilmesi, meydan
yer hizmetlerinin sunulması,
4) Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü (KEGM)
Denizlerimizde seyreden Türk ve yabancı bayraklı
gemilerin seyir güvenliğine yardımcı olmak; gemi
kurtarma hizmetleri yapmak.
GES’lerin Mahiyeti






Garantiler:
1) Anapara garantisi,
2) Asgari Getiri Oranı Garantisi
GES’ler asgari getiri garantisine sahiptir. TL cinsi GES’ler
için, ihraç aşamasında her bir kupon döneminde
öngörülen azami kupon ödemesinin %90’ı garantilidir.
USD cinsi GES’lerde ise, ihraç aşamasında her bir kupon
döneminde öngörülen azami kupon ödemesinin %95’i
garantilidir.
3) Azami Ödeme (Getiri) Limiti
Kaynak Kuruluşlardan öngörülenin üzerinde tahsilat
gerçekleşmesi durumunda, ödeme miktarının öngörülenin
üzerine çıkmaması için kupon ödemelerinde azami sınır
uygulanır.
GES’E ÖRNEK


Hazine Müsteşarlığı’nın ilanında 11.08.2010 tarihli IV.
Tertip GES ihracı ile ilgili olarak şu bilgi verilmektedir:
“ …Bu kapsamda, her bir kupon döneminde asgari gelir
payı getiri garantili ve azami gelir payı getiri
limitini haiz olan IV. Tertip GES’lerin anapara ve kupon
ödeme dönemleri ve her ödeme için belirlenen azami ve
asgari getiri sınırı aşağıda yer almaktadır”.
Kupon
Tarihi
09.02.2011
10.08.2011
08.02.2012
08.08.2012
Dönem Getirisi
Yıllık Basit
Yıllık Bileşik

Azami Kupon
Ödeme Miktarı
4,20
4,29
4,29
4,51
4,32%
8,64%
8,82%
%90'lık Asgari Kupon
Ödeme Miktarı
3,78
3,86
3,86
4,06
3,89%
7,77%
7,92%
GES UYGULAMASI
1
3
4
2
GES UYGULAMASININ FIKHİ DURUMU





GES’lerin fıkhi durumu hakkındaki görüşler:
Hayrettin Karaman 2009 yılında yazdığı iki yazı ile Osmanlı
dönemindeki iltizam usulüne kıyasla GES’lerin caiz olduğunu ileri
sürmüştür.
19 Şubat 2012 de ise GES’lerin faizli borç senedi olduğuna dair bir
yazı yayımlamış ve GES’lere yatım yapmanın haram olduğunu ileri
sürmüştür.
Hayrettin Karaman rücu etmesinin gerekçesini özetle şu şekilde
açıklamıştır:
“Helal gelirlere bağlı “Gelir ortaklığı senedi” yanlış olarak “Gelire
endeksli şekilde çıktı”, biz niyetlere bağlı olarak, bunun gelir
ortaklığına indirgenebileceği” yorumunda bulunduk ve düzeltilmesi
için de çalıştık. Ancak düzeltme gecikince “helale doğru atılmış iyi
niyetli bir adımın düzelerek devamı arzusuna bağlı ve geçici
yorumumuzu geri çektik ve baskı yoluna gittik. Bu davranış
semeresini verdi, devlet pek yakında sukuk çıkaracak.
GES UYGULAMASININ FIKHİ DURUMU

Bize göre GES’ler 2009 da da faizli idi bugün de faizlidir.

Çünkü faiz klasik “krediden elde edilen gelir”e denir.

Faizi diğer mübadele işlemlerinden ayıran en önemli
unsur, menfaatin bir tarafa riskin ise tümüyle diğer tarafa
ait olması, yani kredinin hem anapara hem de getiri
garantili olmasıdır; riski içermemesidir.

GES uygulamasında da hem an para hem de –asgari ve
azami oranlı olsa da- getiri garantisi vardır.
7. SUKUK UYGULAMASI
(KİRA SERTİFİKALARI)
77
Türkiye Örneği






Türkiye’de bu konuda ilk somut adım, 1980’li yılların ilk
yarısında “Özel Finans Kurumları” nın faaliyetlerine izin
verilmesi ile atıldı.
İkinci olarak 1984 yılında, 2983 sayılı kanunla “Gelir Ortaklığı
Senetleri (GOS) Sermaye piyasası ürünü olarak ihraç edildi.
Üçüncü adım ise 2009 yılında atıldı ve Gelire Endeksli
Senetler (GES) çıkarıldı.
GES’lerin faizli olduğu yerli ve yabancı otoriteler tarafından
kabul edilince, onlardan doğan boşluğu gidermek için SUKUK
çalışmaları başladı.
SPK 2010 yılı Mart ayında varlığa dayalı kira sertifikalarının
(SUKUK) ihracına ilişkin tebliği yayımladı.
Sukuk ile, yatırımcılara, dayanak varlıkların kira gelirlerinden
pay alma imkanı sunulacağı ifade edildi.
VKŞ Gayrimenkulu KK’ya geri satar
KK 1 m.$ değerli Gayrimenkulü 5 yıl vade ile
VKŞ’ devreder (Satar)
VKŞ
Ana sermaye KK’ya ödenir
VKŞ Gayrimenkulü KK’ya 5 yıl vade ile kiralar
Kira ödemesi
Ana sermaye
Bankayı yetkilendirir
KK VKŞ’ye kira öder
Ana para
Ana para
Kira geliri
Yatırımcı ana sermayeyi yatırır
Sukuk ihraç eder yatırımcıya sunar
KK
Türkiye Örneği





SPK Taslağında her ne kadar Satım, Kiralama gibi kavramlar yer
almakta, sertifikalar Kira Sertifikası şeklinde adlandırılmakta ise de
gerçekte bu ifadeler sözde kalmakta, özde ise Kredi işleminin
farklı şekillere büründürüldüğü görülmektedir.
KK ile VKŞ arasında başlangıçta yapılan sözleşme hem varlığın
(başlangıçta belirlenen fiyattan) VKŞ’ye devrini hem (vade sonunda
aynı fiyattan) KK’ya geri satımını hem de KK’ya kiralanması şartlarını
içermekte, taraflara seçme hakkı tanınmamaktadır.
VKŞ’nin varlık üzerinde hiçbir tasarruf yetkisi yoktur.
Kira süresince deprem, yangın ve sel felaketi vb. bütün riskler KK’ya
(kiracıya) ait gözükmektedir.
Oysa kira gelirini meşru kılan en temel unsur, kira konusu malın
kiraya verenin mülkiyetinde olarak kullanıma hazır halde tutulması ve
tüm risklerinin mal sahibine ait olmasıdır.

Aksi halde akit kiralama akdi şeklinde adlandırılamaz.
Türkiye Örneği



Taslaktaki kayıt ve şartlar bir bütün olarak incelendiğinde, SUKUK’tan
amacın rehin verilecek herhangi bir varlık karşılığında finansal
ihtiyacı gidermek; finansman sağlamaktır.
VKŞ nin bu süreçteki rolü ise, başta Sertifika sahipleri olmak üzere
tarafların haklarını muhafaza ve işlemi organizedir.
Kira geliri diye adlandırılan “Sertifika gelirleri” ise sertifika
sahiplerinin verdikleri kredi karşılığında rehin olarak aldıkları varlığın
menfaatini (kredi alana, Borçluya daha başlangıç aşamasında)


satarak elde ettikleri gelirdir ki bunun İslam hukukundaki ismi
“Riba”dır.
Sonuç; mevcut Tebliğdeki şekliyle çıkarılan Sukuk’a dayalı ürünlerin
Faizsiz Bankacılık ilkeleriyle bağdaşmayacağı açıktır.
Hazinenin çıkarmak üzere olduğu Sertifikaların mevcut
Taslaktakinden tek farkı, VKŞ’nin varlığı, vade sonunda devraldığı
aynı fiyatla iade etmekle mecbur tutulması, Hazinenin ise muhayyer
olmasıdır. Oysa VKŞ zaten Hazinenin başka bir şirketidir.
SON
TEŞEKKÜRLER
Doç. Dr. Servet Bayındır