WŁADZA SĄDOWNICZA

WŁADZA SĄDOWNICZA

opiera swoje funkcjonowanie na działaniu niezawisłych i niezależnych SĄDÓW mających monopol na rozstrzyganie konfliktów

prawnych

Ale SĄDY nie mogą dokonywać zmian w wydanych aktach prawnych, na podstawie których orzekają a pozostałe władze mogą wywierać pośredni bądź bezpośredni wpływ na nominacje sędziowskie i finansowanie działalności sądów

w praktyce ZNACZENIE WŁADZY SĄDOWNICZEJ JEST na ogół MNIEJSZE niż dwu pozostałych

PODSTAWOWE ZASADY FUNKCJONOWANIA WŁADZY SĄDOWNICZEJ

1. NIEZAWISŁOŚĆ SĘDZIÓW I NIEZALEŻNOŚĆ SĄDÓW

• • •

zagwarantowanie całkowitej niezależności w orzekaniu brak jakichkolwiek nacisków ze strony innych władz niezależność od opinii publicznej podstawą orzekania KONSTYTUCJA i USTAWY

GWARANCJE NIEZAWISŁOŚCI SĘDZIOWSKIEJ

oddzielenie organów władzy sądowniczej od innych organów władzy niemożność ingerowania w orzecznictwo zasada INCOMPATIBILITAS nieusuwalność sędziów IMMUNITET sędziowski brak odpowiedzialności za orzecznictwo niezależność materialna GWARANCJE PROCESOWE

PODSTAWOWE ZASADY FUNKCJONOWANIA WŁADZY SĄDOWNICZEJ

2. DWU- LUB TRZYINSTANCYJNOŚĆ postępowania 3. NADZÓR SĄDU NAJWYŻSZEGO 4. UDZIAŁ OBYWATELI w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości a) SĘDZIOWIE PRZYSIĘGLI b) ŁAWNICY 5. ZASADA POWSZECHNOŚCI DOSTĘPU DO SĄDU 6. ZAKAZ PROCESÓW INKWIZYCYJNYCH

STRUKTURA SĄDOWNICTWA SĄD NAJWYŻSZY

SĄDY ADMINISTRACYJNE

• •

Naczelny Sąd Administracyjny wojewódzkie SA SĄDY POWSZECHNE SĄDY WOJSKOWE TRYBUNAŁY

• •

Trybunał Konstytucyjny Trybunał Stanu

• • •

rejonowe okręgowe apelacyjne

• •

garnizonowe okręgów wojskowych

SĄDY POWSZECHNE

DOMNIEMANIE KOMPETENCJI ZRÓŻNICOWANA STRUKTURA SĘDZIOWIE POWOŁYWANI POPRZEZ WYBÓR LUB MIANOWANIE WYMOGI stawiane przed kandydatami na sędziów:

•

ukończenie studiów prawniczych

•

praktyka w zawodzie

•

zdanie egzaminu państwowego lub przejście postępowanie kwalifikacyjnego

•

cenzus wiekowy

SĄDY ADMINISTRACYJNE

sprawują kontrolę nad legalnością decyzji wydawanych przez administrację

SĄDY KONSTYTUCYJNE

sprawują kontrolę nad zgodnością aktów prawnych z aktem uznawanym za nadrzędne źródło prawa (konstytucją) model SCENTRALIZOWANY I ABSTRAKCYJNY (model austriacki) model ZDENTRALIZOWANY I KONKRETNY (model amerykański)

• kompetencje do kontroli konstytucyjności ma

tylko jeden

, specjalnie do tego powołany

sąd

• usunięcie normy z systemu prawnego (ex nunc, ex tunc lub pro futuro) • inicjatywa zewnętrzna • kontrola konstytucyjności

przez wszystkie sądy

• norma pomijana tylko w danej, konkretnej sprawie • z inicjatywy jednej ze stron

SĘDZIOWIE sądów konstytucyjnych są powoływani przez:

•

PARLAMENT

•

GŁOWĘ PAŃSTWA

• •

PARLAMENT I GŁOWĘ PAŃSTWA Przez organy wszystkich trzech władz na ogół na jedną kadencję, która trwa od 6 do 12 lat (w PL - 9); skład częstokroć jest odnawiany rotacyjnie albo poszczególnych sędziów powołuje się indywidualnie

SĄDY WOJSKOWE

istnieją tylko w niektórych krajach (nie jest to praktyka powszechna ) sprawują wymiar sprawiedliwości w siłach zbrojnych w sprawach karnych

Do kompetencji władzy sądowniczej należy w szczególności:

•

orzekanie o odpowiedzialności osób sprawujących funkcje publiczne SĄD KONSTYTUCYJNY SĄD POWSZECHNY SĄDY SZCZEGÓLNE (np. Trybunał Stanu)

•

kontrola procesu wyborczego rozstrzygnięcie wyników wyborów kontrola przebiegu kampanii wyborczej możliwość podważenia decyzji o odmowie rejestracji

•

kontrola działalności partii politycznych

•

ochrona wolności obywatelskich

RELACJE POMIĘDZY WŁADZĄ WYKONAWCZĄ, USTAWODAWCZĄ I SĄDOWNICZĄ

1. Model oparty na analizie podażowo-popytowej Koszt ustawy

S 1

WPROWADZENIE PODZIAŁU WŁADZ

S E 1 E D

Liczba wydawanych ustaw D – skłonność do płacenia lobbystom za promowanie danej ustawy S – możliwość wpłynięcia przez lobbystów na wprowadzanie w życie określonych aktów prawnych

RELACJE POMIĘDZY WŁADZĄ WYKONAWCZĄ, USTAWODAWCZĄ I SĄDOWNICZĄ

2. Model przetargowy A priori zakłada się wprowadzenie zasady podziału władz, a legislatywa i egzekutywa mają udział w ostatecznym wprowadzeniu aktu prawnego

0

E 0

zbiór DYSKUSYJNY

E max

zbiór PRZETARGOWY

L 0 L max

poziom wydatków związanych z danym aktem prawnym

2. Model przetargowy – c.d.

UWZGLĘDNIENIE WŁADZY SĄDOWNICZEJ

A S

0

E 0 E max L 0 L max

poziom wydatków związanych z danym aktem prawnym

A – ustawa w kształcie uzgodnionym przez legislatywę i egzekutywę S – ustawa preferowana przez władzę sądowniczą

Jeśli S mieści się w ZBIORZE PRZETARGOWYM, wówczas przedstawiciele legislatywy i egzekutywy nie zareagują na działania władzy sądowniczej zmianą ustawy.

SYSTEM PRAWNY

systemy oparte na PRAWIE ZWYCZAJOWYM

(

common law

) sędziowie tworzą prawo istotną rolę odgrywają precedensy, w oparciu o które tworzone są normy generalne sąd może odstąpić od uwzględnienia precedensów, ale jedynie, gdy wykaże znaczące różnice pomiędzy nimi a rozpatrywaną sprawą

systemy oparte na PRAWIE STANOWIONYM

(systemy kontynentalne) sędziowie nie tworzą prawa precedensy nie są wiążące odstąpienie od precedensów nie rodzi skutków prawnych

HIERARCHIA AKTÓW PRAWNYCH KONSTYTUCJA

lub AKTY O RANDZE KONSTYTUCYJNEJ ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO USTAWY ROZPORZĄDZENIA Z MOCĄ USTAWY ROZPORZĄDZENIA AKTY RZĄDOWE PRAWO MIEJSCOWE

KONSTYTUCJA

AKT PRAWNYCH O NAJWYŻSZEJ MOCY PRAWNEJ w państwie, w którym określone są zasady organizacji państwa, jego cele i zadania, podmioty władzy i sposoby jej sprawowania, podstawowe prawa i wolności obywatelskie jednostek oraz zasady zmiany zawartych w niej norm

PISANE (formalne) PEŁNE

KONSTYTUCJE

NIEPISANE (nieformalne) NIEPEŁNE (małe)

METODY WPROWADZANIA KONSTYTUCJI

•

przez monarchę (KONSTYTUCJA OKTROJOWANA)

•

przez naród (REFERENDUM KONSTYTUCYJNE)

•

przez KONSTYTUANTĘ

•

przez PARLAMENT + rozwiązania pośrednie

NOWELIZOWANIE KONSTYTUCJI

•

POPRAWKI do konstytucji nowelizacje są dodawane do tekstu konstytucji bez modyfikowania jej pierwotnej treści

•

ZMIANY TEKSTU konstytucji nowelizacja wiąże się z każdorazową zmianą treści konstytucji (wykreślenie nieaktualnych przepisów) NOWELIZACJE mogą być dokonywane przez:

•

PARLAMENT

• •

NARÓD (referendum) w państwach autorytarnych - ORGAN WŁADZY WYKONAWCZEJ

EKONOMIA KONSYTUCYJNA

James BUCHANAN (ur. 1919) NAGRODA NOBLA 1986 r.

EKONOMIA KONSTYTUCYJNA próba wyjaśnienia właściwości działania alternatywnych zestawów zasad prawno instytucjonalno-konstytucyjnych, które określają ramy, w jakich dokonują się wybory podmiotów ekonomicznych i politycznych.

KONSTYTUCJA każdy zestaw zasad ograniczających aktywność jednostek w dążeniu do osiągania własnych celów

EKONOMIA KONSYTUCYJNA

Przedmiot badań: konstytucje oparte na wzajemnych UMOWACH, a w szczególności z jednej strony ograniczenia nakładane na przedstawicieli władzy państwowej, a z drugiej ograniczenia nakładane przez władzę na obywateli

W jaki sposób różne zestawy przyjmowanych w poszczególnych społeczeństwach zasad konstytucyjnych wpływają na poziom dobrobytu?

POTWIERDZENIE WNIOSKU EKONOMISTÓW KLASYCZNYCH KLUCZOWE JEST WPROWADZENIE I PRZESTRZEGANIE ZASAD WOLNOŚCI GOSPODARCZEJ

II poł. XX wieku w krajach Zachodnich próba przebudowania gospodarki wedle nowych zasad opartych na koncepcjach J. M. Keynesa: INTERWENCJONIZM jako środek pozwalający (1) uchronić kapitalizm przed upadkiem (2) i dający szansę na budowę „PAŃSTWA DOBROBYTU” BEZPIECZEŃSTWO SOCJALNE „OD KOŁYSKI AŻ PO GRÓB”

WZROST ROLI PAŃSTWA W GOSPODARCE

obok podstawowego, RYNKOWEGO mechanizmu alokacji zasobów coraz większego znaczenia zaczęło nabierać rozdzielanie ich na podstawie DECYZJI POLITYCZNYCH