Transcript Bójka i pobicie

Bójka i pobicie
Art. 158 kk i art. 159 kk
Art.158 kk
1. Kto bierze udział w bójce lub pobiciu, w którym naraża się
człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo
nastąpienie skutku określonego w art. 156 § 1 lub w art. 157 § 1,
podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest ciężki uszczerbek na zdrowiu
człowieka,
sprawca podlega karze pozbawienia wolności
od 6 miesięcy do lat 8.
§ 3. Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest śmierć człowieka,
sprawca podlega karze pozbawienia wolności
od roku do lat 10.
Art. 159 kk
Kto, biorąc udział w bójce lub pobiciu
człowieka, używa broni palnej, noża lub
innego podobnie niebezpiecznego
przedmiotu,
podlega karze pozbawienia wolności od 6
miesięcy do lat 8.
Odmienność potocznego i prawnego
rozumienia pojęć bójki i pobicia
Bójka: starcie minimum 3 osób, z których każda jest jednocześnie
napastnikiem i broniącym się (Gardocki, Daszkiewicz)
Pobicie: dokonanie czynnej napaści przynajmniej dwóch osób na
inną osobę albo grupy osób na inne osoby (przewaga osób
napadających nad napadniętymi)
wyrok SA w Łodzi z dnia 12 października 2000r: „konstrukcja
art.158 k.k. jest wynikiem niemożności ustalenia, który z
uczestników zajścia zadał cios pociągający za sobą skutki
decydujące o kwalifikacji prawnej” (II Aka 181/200, KZS 2001, z.
7-8, poz.65)
Bójka i pobicie
Karolina Olszak:
Bójka i pobicie. Aspekty wykrywcze i dowodowe,
Wolters Kluwer, Warszawa 2009
Zbigniew Skarżyński
Bójka i pobicie w polskim prawie karnym, Oficyna
Naukowa, Warszawa 1994
Krzysztof Krajewski
Bójka i pobicie Analiza kryminologiczna, Zeszyty
Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego DCCCXCVII,
Kraków 1988
[A. Zachuta: Bójki i pobicia na Podhalu, Zeszyty Naukowe
Instytutu Badania Prawa Sądowego, 1974, nr 1, s.86-127]
Badania K.Olszak (2009)
Badania: akta spraw o przestępstwa bójki albo pobicia (zakończone
prawomocnym wyrokiem) rozpatrywane przez SO w Lublinie, SR w
Lublinie, Wojskowy Sąd Okręgowy w Warszawie, Wojskowy Sąd Garnizonowy
w Warszawie i Wojskowy Sąd Garnizonowy w Lublinie w latach 1998 – 2005.
Ogółem:
200 spraw, 100 sądzonych przez sądy powszechne i 100 przez sady wojskowe
Problem: przestępstwo pospolite, którego sprawcą jest żołnierz:
- zjawisko uchwycone w okresie transformacji w Wojsku Polskim, które zmierza
do stworzenia formacji zawodowej (złożonej z ochotników)
Akcentowane aspekty kryminalistyczne: m.in. taktyka i technik dowodzenia winy i
sprawstwa bójki lub pobicia
Badania Skarżyński (1994)
analiza sądowych akt karnych
spostrzeżenie, że bójki i pobicia to przestępstwa zróżnicowane w
zależności od regionu (różne nasilenie: największe w województwach
południowo-wschodnich a poniżej średniej krajowej np. w Wielkopolsce)
(autor porównywał współczynniki z lat 1976 i 1984)
Próba badawcza z dwu okresów:
I półrocze 1984 i I półrocze 1986
Badane województwa: tarnobrzeskie, ciechanowskie i poznańskie
Analiza: 155 akt z 15 sądów (90,1% ogółu ustalonych spraw, pozostałe były
niedostępne lub zapadły w nich wyroki uniewinniające)
Badania Skarżyński (1994)
Bójki ogółem : 10,3 % badanych spraw
 Tarnobrzeskie: 22,2 %
 Ciechanowskie 7,1 %
 Poznańskie 5,2 %
>zróżnicowanie regionalne
Uwaga: różnice w skali zjawiska mogą również wynikać z
nastawienia organów ścigania na określone typy przestępstw
(różnice w wykrywalności)
Miejsce zdarzenia (miasto/wieś)
Badania K.Krajewski (1988)
Charakterystyka fenomenologiczna bójek i pobić
Porównanie trzech województw (obszar trzech okręgów sadowych):
 - krakowskie (typowo wielkomiejskie)
- nowosądeckie (typowo wiejskie)
- kieleckie (charakter mieszany regionu)
Badania aktowe: akta spraw o przestępstwa z art. 158 i 159 kk z roku 1978
z wybranych sądów: 248 akt, z których analizowano ostatecznie 208
spraw: 41 bójek (19,7%) i 167 pobić (80,3%)
(cele m.in. zweryfikowanie ustaleń A. Zachuty dot. bójek
i pobić na Podhalu)
Cechy charakterystyczne bójki i pobicia
-wielość i zmienność uczestników
-duża dynamika zdarzeń
-zmienność składu osobowego uczestników (zarówno sprawców
jak i ofiar),
-zmienność miejsca zdarzenia (przemieszczanie się sprawców)
-rozłożenie zdarzenia w czasie (kontynuowanie działań
agresywnych po przerwach)
• >problemy z zakwalifikowaniem udziału poszczególnych osób oraz
ustaleniem jedności/wielości czynów zabronionych
Pojęcie „udziału” w bójce lub pobiciu
problem: czy słowne zachęcanie do agresywnych działań stanowi
udział w bójce lub pobiciu?
Dwa stanowiska:
• - wg SN udział może polegać na „zagrzewaniu co najmniej dwóch
jego uczestników do kontynuowania przestępnego działania lub na
ułatwianiu im w jakikolwiek sposób takiego działania, które
wyraża się w zadawaniu razów określonej osobie” (wyrok SN z
dnia 10 kwietnia 1973
• -wg A.Marka i M.Filara: pogląd przyjmujący że ”udziałem” w
bójce lub pobiciu może być słowne zachęcanie do agresywnych
działań jest zbyt daleko idący
Udział w bójce lub pobiciu cd.
Za „udział” w bójce lub pobiciu uznawane są także formy
zachowania, które w działaniu zbiorowym mogą narażać na
niebezpieczeństwo utraty życia lub uszkodzenia ciała: przytrzymywanie
ofiary, krępowanie jej, podawanie narzędzi, blokowanie drogi ucieczki ,
gaszenie światła itp.
Wyrok SA w Łodzi z dnia 23 listopada 2000r (II Ka 169/2001,
Prokuratura i Prawo 2001, nr 6, poz.20);
• „dla przyjęcia udziału w pobiciu w rozumieniu art.158 § 1 k.k. nie jest
też konieczne, aby konkretna osoba zadała innej osobie (napadniętemu)
cios w postaci uderzenia, kopnięcia itp. Wystarczy świadome połączenie
działania jednego ze sprawców z działaniem drugiego człowieka lub
większej grupy osób przeciwko innemu człowiekowi lub grupie osób”
Specyfika przestępstw bójki i pobicia
- pewne postacie zachowania sprawcy, które w wypadku innych
przestępstw byłyby kwalifikowane jako podżeganie lub
pomocnictwo, są traktowane jako bezpośrednie sprawstwo
„udziału” w bójce lub pobiciu
- uczestnika bójki i pobicia nie zwalnia od odpowiedzialności
karnej fakt, że on sam jest ofiarą (narażono go na
niebezpieczeństwo utraty życia lub uszkodzenie ciała)
Bójka: problem obrony koniecznej
- uczestnicy bójki występują w podwójnej roli: „zarazem
ofensywnej i defensywnej” (są jednocześnie napastnikami i
broniącymi się)
> przeważa stanowisko, że nie jest dopuszczalne powołanie się
na obronę konieczną (wyjątek, gdy gdy osoba wycofała się z
bójki lub występuje w obronie osoby niezdolnej do dalszego
udziału w bójce)
Odpowiedzialność karna osób
włączających się do bójki lub pobicia
Wyróżnia się dwie kategorie takich osób:
• -interweniujące: dążą do zakończenia bójki lub udzieleni
pomocy ofiarom pobicia
• -przyłączające się do bójki lub pobicia (decydujący
moment przyłączenia)
Problem włączenia się do waśni dwóch osób osoby trzeciej:
- Kiedy waśń przekształca się w bójkę lub pobicie?
> decydująca okoliczność: działanie osoby trzeciej za wiedzą i
wolą uczestnika
Użycie „niebezpiecznego przedmiotu”
159kk : surowsza odpowiedzialność, gdy uczestnik zajścia używa w czasie
zdarzenia broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu
- > o przyznaniu tej cechy decydować będą właściwości przedmiotu,
ponadto konieczne ustalenie uczestnika, który się posługuje w/w
przedmiotem)
Wyrok SA w Warszawie z 24 kwietnia 2002 (II Aka 115/02)
• „użycie w przepisie sformułowania „lub (używa) innego podobnie
niebezpiecznego przedmiotu” oznacza (..),że może to być jedynie
taki przedmiot, którego niebezpieczeństwo użycia porównać można z
niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia człowieka, jakie stwarza
użycie broni palnej lub noża”
„Niebezpieczne przedmioty”
Sztachety, kołki, pręty metalowe, buty typu „glany”, szklane
butelki (w całości i w postaci tzw. „tulipana”), psy rasy amstaf
lub rottweiler, siekiera, motyka itp.
* znamię ”używa” interpretowane jest węziej niż termin
„posługuje się”:
samo posiadanie lub demonstrowanie niebezpiecznego
przedmiotu w celu zastraszenia nie wystarcza dla bytu
przestępstwa z art.159 kk.
Krajewski (1988)
Zestawienie niebezpiecznych narzędzi (obecnie „przedmiotów”)
z analizowanych akt spraw karnych
Rodzaj narzędzia
l.b.
%
Nóż, scyzoryk, brzytwa, żyletka
15
17,4
Kastet
2
2,3
Siekiera, motyka, łopata, kosa, grabie
10
11,6
Sztachety, kije, kołki, deski
28
32,6
Butelki
7
8,1
Kamienie
8
9,3
Krzesło
3
3,5
Rurka metalowa
2
2,3
Inne
11
12.8
Razem:
86
100
Użycie niebezpiecznych narzędzi w
bójce i pobiciu w świetle badań
A.Zachuta (1973): użycie niebezpiecznych narzędzi jako
cecha charakterystyczna bójek podhalańskich
Skarżyński (1994):
- w badanej próbie w 25,8 % incydentów użyto
niebezpiecznego narzędzia (w 62,5 % bójek i 21,6 % pobić);
- częściej używano narzędzi „tępych” (82,7%) niż „ostrych”
Typologia bójek i pobić (Krajewski 1988)
Typ czynu/ Bójki i pobicia
Bójki
(l.b.)
1. w restauracjach, barach, kawiarniach 5
2. „weselne” i „zabawowe”
5
3. o charakterze demonstracji,
4
agresywności i siły
4. o charakterze zemsty lub odwetu
7
5. na tle konfliktów wiejskich
13
6. na tle awantur i konfliktów
3
rodzinnych i sąsiedzkich
7. inne
3
RAZEM
41
%
%
29,4
16,7
5,7
Pobicia
(l.b.)
12
25
66
21,9
48,1
17,6
25
14
14
78,1
51,9
82,4
21,4
19,7
11
167
78,6
80,3
70,6
83,3
94,3
Wiek sprawców bójek i pobić (Olszak)
Wiek
sprawców
<17 r.ż
Sprawy
%
rozpatrywane
przez sądy
powszechne
Sprawy
%
rozpatrywane
przez sądy
wojskowe
11
5,3
0
17-21
107
51,4
198
22 -25
32
15,4
26-29
17
30-33
%
11
2,4
76,4
305
65,3
55
21,2
87
18,6
8,2
3
1,2
20
4,3
11
5,3
0
0
11
2,4
34-37
3
1,4
0
0
3
0,6
38-41
5
2,4
1
0,4
6
1,3
42-45
10
4,8
1
0,4
11
2,4
46-50
6
2,9
1
0,4
7
1,4
>50
6
2,9
0
0
6
1,3
208
100
259
100
467
ogółem
0
ogółem
100
Uprzednia karalność
Karalność
sądy
%
powszechne
(liczba
sprawców)
Za bójkę lub
5
pobicie
Za inne
40
przestępstwa
Nie karani
163
Ogółem
208
sądy wojskowe
(liczba
sprawców)
%
ogółem %
2,4
6
2,3
11
2,4
19,2
28
10,7
68
14,5
78,4
100
227
261
87
100
390
469
83,1
100
Sprawy rozpatrywane przez sądy
wojskowe (Olszak)
Sprawy rozpatrywane przez sądy wojskowe:
• -wszyscy sprawcy płci męskiej
-większość stanu wolnego (tylko 6,6% w związku
małżeńskim)
-prawie wszyscy (97,6 % ) w wieku od 17- 25 r.ż.
-44,5 % wykształcenie zawodowe +33,6 % podstawowe
(razem : 78,1 % )
- 94,6 % pełniło zasadniczą służbę wojskową
-większość w przeszłości nie karana
Sprawy rozpatrywane przez sądy
powszechne (Olszak)
- 92,3 % mężczyźni , 7,7 % kobiety
-
- ponad połowa (51,4%)w wieku 17-21 lat; łącznie
66,8 % w wieku od 17-25
25 % w związku małżeńskim, 3,8 % rozwiedzionych
blisko połowa sprawców (47,1%) bezrobotna, 5,8 %
rencistów i 1,4 % emerytów
22, 6 %pracowało a 22,1 % uczyło się lub studiowało
ponad 1/5 (21,6%) była uprzednio karana (2,4 %
uprzednio karani za bójkę lub pobicie)
Stan (nie)trzeźwości sprawców
Stan
nietrzeźwości
sądy
%
powszechne
(liczba
sprawców)
Nieustalony 83
Trzeźwy
16
Nietrzeźwy 109
Razem
208
39,9
7,7
52,4
100
sądy
%
wojskowe
(liczba
sprawców)
ogółem
%
107
19
135
261
190
35
244
469
40,5
7,5
52,0
100
41,0
7,3
51,7
100
Alkohol a bójki i pobicia
Skarżyński (1994):
• > dominująca rola alkoholu w etiologii bójek i pobić
> w większości incydentów (56,1%) brali udział wyłącznie
nietrzeźwi
> zajścia z udziałem wyłącznie trzeźwych sprawców: 17,4 %
• (w 14,2 % incydentów nie ustalono stanu trzeźwości)
W badaniach Skarżyńskiego ustalono zależność pomiędzy
trzeźwością a rodzajem zajścia:
• > trzeźwość uczestników była charakterystyczna dla zajść
„sąsiedzkich”a stan nietrzeźwości dla zajść „gastronomicznych” i
„ulicznych”
Stan (nie) trzeźwości ofiar
Stan trzeźwości sądy
%
ofiar
powszech
ne (liczba
ofiar)
sądy
%
wojskowe
(liczba ofiar)
ogółem
%
Nieustalony 46
Trzeźwy
18
Nietrzeźwy 61
Razem
125
71
32
20
123
117
50
81
248
47,2
20,2
32,6
100
36,8
14,4
48,8
100
57,7
26,0
16,3
100
Wiek ofiar (Olszak)
Wiek ofiar
sądy
powszechne
(liczba ofiar)
%
sądy
wojskowe
(liczba ofiar)
%
ogółem
%
<17 r.ż
17-21
22 -25
26-29
30-33
34-37
38-41
42-45
46-50
>50
ogółem
7
25
23
12
3
3
12
8
12
11
116
6,1
21,6
19,8
10,3
2,6
2,6
10,3
6,9
10,3
9,5
100
3
80
17
4
5
2
1
1
2
0
115
2,6
69,6
14,8
3,5
4,3
1,7
0,9
0,9
1,7
0
100
10
105
40
16
8
5
13
9
14
11
231
4,3
45,5
17,3
6,9
3,5
2,2
5,6
3,9
6,1
4,8
100
Stosunek do sprawcy (VOR)
Stosunek do
sprawcy
sądy
powszechne
Obcy
45
Krewny,
6
powinowaty
Znajomy
49
Razem
100
%
sądy wojskowe %
ogółem
%
45
6
43
1
43
1
88
7
44
3,5
49
100
56
100
56
100
105
200
52,5
100
Sposób popełnienia przestępstwa
Sposób działania Sprawy
%
sprawcy
rozpatrywane
przez sądy
powszechne
Bicie rękoma
20
20
Sprawy
%
rozpatrywane
przez sądy
wojskowe
21
21
ogółem
%
41
20,5
Kopanie
4
11
11
15
7,5
Bicie rękoma i
70
kopanie
Używanie
11
narzędzia
Przytrzymywanie 1
70
59
59
129
64,5
11
8
8
19
9,5
1
5
5
6
3
Zagrzewanie
1
1
1
1
2
1
Podżeganie
0
0
2
2
2
1
4
Czas i miejsce czynu:
rozkład dobowy (Olszak)
Godzina
Sprawy
%
rozpatrywane
przez sądy
powszechne
Sprawy
rozpatrywan
e przez sądy
wojskowe
%
ogółem
%
6-12
12-18
18-24
24-6
ogółem
8
19
48
15
90
2
15
68
15
100
2
15
68
15
100
10
34
116
30
190
5,3
17,9
61,0
15,8
100
8,9
21,1
53,3
16,7
100
Rozkład (rytm) tygodniowy
bójek i pobić
Olszak:
 najczęstsze zdarzenia w niedziele (19,2 %), następnie w piątek i
sobotę (po 15,7%) :
Skarżyński :
 najczęstsze zdarzenia w sobotę (20,5%), następnie w niedzielę
(19,3%) i piątek (16,1%)
Krajewski: piątek, sobota i niedziela: łącznie 55,2 % pobić i 43,7
% bójek
Rozkład zajść w poszczególnych miesiącach:
Olszak (2009):
najliczniej zajścia występowały w miesiącach:
 > w sprawach rozpatrywanych przez sądy powszechne : styczeń
(10%), maj (12%), lipiec (11%), sierpień (11%)
 > w sprawach rozpatrywanych przez sądy wojskowe: styczeń (13%),
lipiec (13%), październik (10%), grudzień (10%)
Skarżyński (1994):
w miesiącach jesiennych tj. IX,X,XI (30, 3%) nieznacznie częściej niż w
letnich tj. VI,VII,VIII (29,7%),
Krajewski: (1988):
 Bójki: okres koncentracji: kwiecień – lipiec
 Pobicia: lipiec - październik
Motywy bójek i pobić (Olszak)
Motyw
%
Obraza
Sprawy
rozpatrywane
przez sądy
powszechne
23
%
ogółem
%
23
Sprawy
rozpatrywane
przez sądy
wojskowe
15
15
38
19
Stosunki międzyludzkie
-
-
29
29
29
14,5
Nieporozumienia sąsiedzkorodzinne
Ekonomiczny
10
10
-
-
10
5
12
12
-
-
12
6
Erotyczny
4
4
6
6
10
5
Zemsta
10
10
3
3
13
6,5
Pomyłka
2
2
1
1
3
1,5
Inne
5
5
7
7
12
6
Bez powodu
13
13
14
14
27
13,5
Nieustalony
21
21
25
25
46
23
Ogółem
100
100
100
100
200
100
Następstwa czynu (Olszak)
Rodzaj następstwa
Sprawy
rozpatrywane
przez sądy
powszechne
%
Sprawy
rozpatrywane
przez sądy
wojskowe
%
Brak
17
17
14
14
31
15,5
Do 7 dni
50
50
65
65
115
57,5
Powyżej 7 dni
14
14
17
17
31
15,5
5
5
4
4
9
4,5
Śmierć
14
14
0
0
14
7
Ogółem
100
100
100
100
200
100
Ciężkie kalectwo
lub choroba
zagrażająca życiu
ogółem
%
Aktualne problemy
 - aspekty wykrywcze i możliwości dowodowe
 - nieletni sprawcy bójek i pobić
 - problem tzw. „ustawek”
 - problem pseudokibiców
 - czy zapobieganie bójkom i pobiciom jest możliwe?
 - nowe zjawiska (happy slapping)
 - strategie przeciwdziałania