Transcript 7. hafta

Metallere Plastik Şekil Verme
DÖVME (Forging)
Dövme ile Üretilen Parçalar
DÖVME
T/Te < 0,3 ise soğuk
T/Te < 0,3-0,5 ise yarı sıcak
T/Te > 0,6 ise sıcak
Fıçılaşma
Fıçılaşmanın engellenmesi: etkin bir yağlama,
sıcak kalıplar, titreşim uygulama.
Ölü Bölge
Kapalı Kalıpla Dövme
Kapalı Kalıpla Dövme
Para, Madalya
İnce detayların elde edilebilmesi için
basınç malzemenin akma noktasının
5-6 katı kadardır
Kafa Şişirme
Kafa şişirme
1. Kural
Tavsiye edilen l=2.5d
Parça kısmen ıstampa içinde ya da kalıp içerisinde olsa
dahi bu kural geçerlidir.
Kafa şişirme
2. Kural (sıcak yığmada)
Boşluk ıstampada ya da kalıpta olabilir.
D<1,5 d olan boşlukta yapılırsa
l>3d olabilir.
Kısmen ıstampada kısmen kalıpta
olmamalı.
Kafa şişirme
3. Kural
Kalıplar içinden dışarı
taşması halinde taşan
kısım en çok çubuk
çapına eşit olmalıdır.
Eğer D=1.25d ise taşan
kısım 1,5d olabilir.
Üstteki kural boşluğun
ıstampa içinde olması
durumunda da geçerlidir.
Dar Kalıplar arasında Dövme,Uzatma,Toplama
Dövme Haddeleri ile Şekillendirme
Farklı gravürlerle miller, yaprak yaylar, bıçaklar,
el takımları üretilir.
Radyal Dövme
Dakikada 50
parça
üretilebilir.
Dış yüzey
daima
dairesel
olmasına
karşın iç
yüzeye
herhangi bir
şekil
verilebilir.
Tüp şeklinde parçalar
Namlular
Çubuk çaplarının küçültülmesi
Çubukların iç yüzeylerine profil verilmesi
Kapalı Kalıpta Çapaklı Dövmede Kalıp Tasarımı
Uzatma ve toplama şekil değiştirme işinin düşük olması nedeniyle kalıpların dış kısmında yer alır.
Son kademeden önce malzemenin kalıp içinde akışını kolaylaştırmak ve kalıbın daha uzun sürede
aşınmasını sağlamak amacıyla kaba dövme yapılır. Kaba dövme kademesindeki parçanın bitmiş
parçaya kıyasla daha yüksek ve dar olması son dövme kademesinde şekil değişiminin sadece
basit basma ile sağlanarak yüksek gerilmelerin doğmamasına yol açar.
Gravürlerin Konumu
Kaba dövme ve son dövme gravürlerinin konumlarının belirlenmesinde koçun dengeli
yüklenmesi, koç klavuzlarındaki aşınmanın azaltılması, iş parçasının kalınlık
ölçülerinin tam olarak elde edilmesi için önlemler alınmalıdır.
En büyük dövme kuvveti gerektiren işlem gravürün kalıp merkezine yerleştirilir.
Parçanın ağırlık merkezi ile koçun merkezi çakışacak şekilde ayarlanır.
Bölüm yüzeyi parçanın alt ve
üst kısmında kalan kısımları
belirler.
a) Bölüm yüzeyi iş parçasının
en uzun çevresinden
geçmelidir. Metali yanal
doğrultuda yaymak derin ve
dar kalıp boşluklarına
doldurmaktan daha kolaydır.
Gravürlerin Konumu
b) İş parçasının düzlemsel
yüzeyi var ise; bu yüzeyin
bölüm yüzeyi olarak alınması
kalıp üretim maliyetini
düşürür. Bir kalıp yüzeyinin
düzlemsel olması sağlanır.
c) Bölüm yüzeyinin konumu
malzeme akışını
kolaylaştıracak şekilde
konumlandırılmalı ve
mümkünse eşit yükseklikte 2
kısma ayırmalıdır.
Eğer uygun olmayan bir şekil
varsa (c’de) yatay konuma
getirilmeli (d).
Gravürlerin Konumu
c) İş parçasınında kaburgalarla çevrili bir kemer olması halinde bölüm yüzeyi
bu kemerin ekseninden geçmelidir. Değişken yükseklikte kemer varsa bölüm
yüzeyi her iki kemere eşit uzaklıkta ayarlanmalıdır.
Gravürlerin Konumu
d) Bölüm yüzeyinin zorunlu olarak kırık olması
halinde, dövme kuvveti alt ve üst kalıpları birbiri
üzerinde kaymaya zorlar. Yana itme kuvvetini
dengeleyerek kalıpların birbiri üzerinde kaymasını
önlemek için kalıpta bir dayama kullanılmalıdır.
Dayamanı kalınlığı yüksekliğin en az 1,5 katı
olmalıdır.
d) Eğer mümkünse yana itme kuvvetlerinin
birbirini dengelemesi için 2 parçanın birlikte
simetrik biçimde dövülmesi düşünülebilir.
e) Bölüm yüzeyinin eğim açısı maksimum 75° olmalı
f) Bölüm yüzeyi, dövmeden sonra talaş kaldırma
işlemi düşünülerek, parçanın tezgaha kolay
bağlanabileceği şekilde seçilmeli.
Koniklik(Kenar eğikliği)
Yuvarlatmalar
Köşe ve meme çapları literatürde belirtilen
Kalıptan çıkarılmasını kolaylaştırmak için eğiklik verilir. İç
değerlerden küçük olmamalıdır. Aksi halde dövme
koniklik, dış koniklikten büyüktür çünkü daha hızlı
kusurları oluşabilir, kalıp ömrü kısalır.
soğumadan dolayı kendini çekmektedir.
Küçük yuvarlatma kalıpta çentik etkisi yaratarak
yorulma çatlaklarının başlangıç kaynağı olabilir.
Keskin köşe ve kenarlar hızla ısınıp soğudukları için
ısıl yorulma nedeniyle daha kolay aşınırlar.
Çapak
Kapalı kalıpla çapaklı dövmede hammadde üretilecek parçanın hacminden büyük
alınır ve bu fazlalık çapak oluşumu olarak gözlenir. Çapağın dolması için son dövme
gravürünün çevresine çapak kanalı açılır.
Kenar eğikliğinin bölüm yüzeyine eşit
olması halinde çapak bölüm yüzeyine
eşit dağıtılır.
Kenar eğikliği bölüm yüzeyinin 2
tarafında farklı ise çapak kenar
eğikliğinin küçük olduğu tarafta toplanır.
Bu çapak alma işleminde kolaylık sağlar.
Hangi tip çapağın tercih edileceği dövme makinasına, dövülen malzemenin
özelliklerine, dövme sıcaklığına ve kalıp boşluğundaki gerilmelere bağlıdır.
Kalıp Malzemeleri
Kalıp malzemesi olarak en çok
krom, nikel, molibden ve
vanadyum alaşımlı çelikler
kullanılır.
Dövme kusurları
Dövülen parçalarda görülen birçok kusurun kaynağı dövmeden önce kalıntı, segregasyon,
gözenek gibi kusurların bulunması ile dövülen parçaya geçmesidir.
Tufal, dövme işleminden önce giderilmelidir. Aksi halde;
dövme sırasında iş parçasının yüzeyine gömülerek yüzey görünümünü bozar.
tufal gravürün girintilerinde toplanarak gravürün tam olarak doldurulamamasına yol açar.
talaş kaldırma işleminde kalemin ömrünü kısaltır ve yüzey pürüzlülüğünün yüksek olmasına
neden olur.
Katmer Oluşumu
Küçük kenar yuvarlatma yarıçapının ve kötü malzeme akışının neden olduğu bir dövme kusurudur. Kenar
yuvarlatmasının küçük olması nedeniyle malzeme gravür yüzeyini takip edememekte ve kesiti tam
dolduramadan üst yüzeye ulaşmaktadır. Bu durumda gravürün dolması için malzeme akışı ters yöne döner.
Gravür tam olarak dolsa da kusurlu bir parça üretilmiş olur.
Dövme kusurları
İç Çatlak Oluşumu
Sünek bir malzemede iç çatlakların oluşması hammaddenin aşırı büyük alınmasından
kaynaklanmaktadır. Hammadde aşırı büyük alındığında gravür çapak oluşmaya
başlamadan önce hemen hemen dolar. Fazla malzeme ise yanlara doğru hareket
etmeye zorlandığından, gravür derinliğindeki malzemenin hareket etmemesi nedeniyle
kayma gerilmeleri çatlamaya yol açar.
Dövme Makinaları
Hidrolik presler
Dövme Makinaları
Mekanik presler