Transcript วิทยากรกระบวนการ

วิทยากร
กระบวนการ
โดย
พิพฒ
ั น์
จันทมณีสมบูรณ์
สถาบันการพัฒนาชุมชน
กรมการพัฒนาชุมชน
[email protected]
086-1900216
www.cdd.go.th
นักรบย่อมมีบาดแผล แต่ใช่ยอมแพ้ต่อขวากหนาม
คุณ “อานวย”

วิทยากรกระบวนการ
(Facilitator)
ใครคือวิทยากรกระบวนการ



FACILITATOR= ผู้ทาสิ่ งยากให้เป็ นสิ่ งงาย
่
หมายถึง กระบวนการรวมตัว รวมคิ
ด
่
รวมท
า(นพ.ประเวศ วะสี ) คนกลางทีช
่ ่ วยจัด
่
และดาเนินงานการพบปะ ประชุมอบรมให้
เกิดการคิดทีเ่ ป็ นระบบ มีอส
ิ ระทางความคิด
และสามารถสื่ อสารทาความเขาใจกั
นอยาง
้
่
ตรงไปตรงมา ดวยการใช
้
้เทคนิคและ
กระบวนการเรียนรูแบบมี
ส่วนรวมเป็
นหัวใจ
้
่
สาคัญ
ใครคือวิทยากรกระบวนการ
หน้าทีข
่ องวิทยากรกระบวนการ








เป็ นผู้จัดการ
เป็ นผู้ประสานงาน
ผู้สั งเกต
ผู้กระตุ้น
ผู้สร้างบรรยากาศ
ผู้เอือ
้ อานวยให้เกิดการสื่ อสารทางกาย
ผู้รวมเรี
ยนรูกั
่
้ บสมาชิกในกลุม
่
โค้ชการเรียนรู้ หรือการแกไขปั
ญหาดวยตั
วเอง
้
้




ใช้เทคนิคการกระตุนเร
มให
้ งเร
่ ากลุ
้
่
้คิด
แสดงความคิดเห็ น
สนับสนุ นกลุมโดยดู
แลให้สมาชิกทุกคน
่
ไดรั
่ อเพียง
้ บเวลาทีพ
ใช้เทคนิคการกระตุนเร
มให
้ งเร
่ ากล
้
่
้คิด
แสดงความคิดเห็ น
สนับสนุ นกลุมโดยดู
แลให้สมาชิกทุกคน
่




พิจารณาถึงพฤติกรรมการทางาน
สั มพันธภาพภายในกลุม
่
สามารถจัดการกับความไมแน
่ าจจะ
่ ่ นอนทีอ
เกิดขึน
้ อยางไม
คาดฝั
น
่
่
สามารถมีอารมณร์ วมไปกั
บคนในเวที และ
่
บฟังความคิดเห็ น รวมทัง้ ความรูสึ้ ก
พรอมรั
้
ของผู้อืน
่
ทาให้ประเด็นยาก ๆ กลายเป็ นประเด็นที่



ซึ่งโดยทัว่ ๆ ไป วิทยากรกระบวนการมีบทบาท
สาคัญ 3 ประการ ดังนี้
บทบาทดานการเตรี
ยมการ คือ การเตรียมตนเอง
้
แหลงข
่ ้อมูลกิจกรรมการเรียนรู้ สื่ ออุปกรณการ
์
เตรียมการวัด และประเมินผล เป็ นต้น
บทบาทดานการด
าเนินการ ประกอบดวย
การเป็ นผู้
้
้
นาเสนอ ผู้ช่วยการสื่ อสาร ช่วยเหลือให้คาแนะนา
ปรึกษา การเป็ นผู้กระตุ้นจูงใจ การเป็ นผู้สั งเกต เป็ น
ผู้รวมกิ
จกรรม การเป็ นผู้ประสานงาน เสริม
่
บรรยากาศอบอุนเป็
นมิตร การเป็ นผู้วิเคราะหสรุ
่
์ ป
ประเด็น สั งเคราะห ์ เชือ
่ มโยงประเด็นให้เป็ นไปตาม



มีทก
ั ษะการสื่ อสารทีด
่ ี กระตุ้นให้ทุกคนมีปฏิกริ ย
ิ า
โต้ตอบดวยสั
มพันธภาพทีด
่ ี
สร้าง
้
ความเชือ
่ ถือไววางใจ
้
มีทก
ั ษะการฟัง ฟังอยางเป็
นกลาง ตัง้ ใจ หยุดเพือ
่
่
ฟัง ไมพู
าความคิด ให้
่ ดแทรก ไมครอบง
่
ความสาคัญกับการรับรู้ การแสดงความรูสึ้ ก และ
ความหมายทีซ
่ ่ อนเรนเช
าทีส
่ มาชิกพูด
้
่ นเดียวกับถอยค
้
ออกมา
มีความสามารถในการตัง้ คาถามเชิงสรางสรรค
่ า
้
์ ทีท
ให้เกิดกระบวนการคิดและทาทายให
้
้คิดหาคาตอบ
รู้จักใช้คาพูดทีก
่ ระชับ ตรงประเด็น ชัดเจน กระตุน
้
ให้คิดไปตามลาดับอยางเชื
อ
่ มโยง เป็ นระบบ หรือ
่
เป็ นประเด็นทาทายส
าหรับกลุมในการฝ
้
่
่ าฟันให้





มีความปรารถนาอยางแรงกล
าที
่ ะทาให้เกิดการเรียนรู้
่
้ จ
ในกลุม
ช่วยเหลือ
่ และเต็มใจให้ความ
มีความสามารถในการใช้กิจกรรมสอดแทรกในจังหวะ
เวลาทีเ่ หมาะสม
มีความสามารถในการสรางบรรยากาศสนั
บสนุ นซึง่ กัน
้
และกัน ไมใช
่ ้การวิพากษวิ
์ จารณเชิ
์ งลบ ช่วยเหลือ
ให้มีการแลกเปลีย
่ นระหวางสมาชิ
กกลุมให
่
่
้เป็ นทัง้ ผู้ให้
และผู้รับ
มีความสามารถในการสรุป และเชือ
่ มโยงให้เห็ น
ภาพรวมมากกวาการมองประเด็
นเล็ก หรือแยกส่วน
่
เชือ
่ ในศั กยภาพของผู้ดอยโอกาส
เคารพในศั กดิศ์ รี
้
ความเป็ นมนุ ษยของทุ
กคน ต้องการเห็ นผู้อืน
่ มี
์
วิทยากรกระบวนการตองมี
4
้
การส่งเสริม




1.ส่งเสริมให้คนหาข
อมู
่ เติมเทาที
้
้ ลเพิม
่ ่
จาเป็ น
2.ส่งเสริมการเรียนรูเป็
้ นกลุม
่ มากกวา่
รายบุคคลอยางต
อเนื
่
่ ่อง
3.ส่งเสริมการประเมินทางเลือกระหวาง
่
สมาชิกในกลุมเอง
่
4.ส่งเสริมการประเมินผลลัพธ ์ และความ
พึงพอใจดวยตั
วของสมาชิกเอง
้
ทักษะการจับประเด็น
รู้ข้อมูล ฟังเรือ
่ งให้ดี ให้ครบ
 จดบันทึกสาระสาคัญ
เข
 ถาม ถาไม
่ ้าใจ
้
 ตรวจสอบความเข้าใจ (โดยการ
สรุปให้ฟัง)
 จัดหมวดหมู ่ วิเคราะห ์ สรุป
 มีสื่อช่วย (Mind Map)

ทักษะการจัดแจงฉาก





การทาให้ผู้เขาร
สมาชิกกลุม
รั
้ วมเวที
่
่ รู้สึ กวาได
่
้ บการ
ต้อนรับเขาสู
ส่วนรวม
้ ่ การเวที/กระบวนการเรียนรูแบบมี
้
่
อยางจริ
งใจ และเชือ
่ มัน
่ วาการจั
ดเวทีนี้จะเป็ น
่
่
ประโยชนกั
ดคุยทักทายเล็ก ๆ
้
์ บเขามาก ดวยการพู
น้อยๆ กับผู้รวมเวที
่
สร้างความไวเนื
่ ใจ โดยเชือ
่ มโยงกับประสบการณ ์
้ ้อเชือ
ผู้รวมเวที
่
ชีแ
้ จงวัตถุประสงคชั
์ ดเจน
ความสาคัญ ความจาเป็ น และประโยชนที
้ บ
์ เ่ วทีจะไดรั
สร้างความน่าเชือ
่ ถือโดยพูดคุยกับผูเข
ในเรือ
่ ง
้ าร
้ วมเวที
่
ใกลๆ
่ งทีเ่ ขาสนใจ เรือ
่ งทีฮ
่ ิ ต หรืออาจ
้ ตัวเขา เรือ
ทักษะการสรางบรรยากาศ
้
กลุม
่



ความเป็ นกันเองระหวางผู
่
้เขาร
้ วมเวที
่
สมาชิกกลุมด
น
และระหวาง
่ วยกั
้
่
วิทยากรกับสมาชิกกลุม
่
การเขาใจวั
ฒนธรรมประจาชาติ หรือ
้
วัฒนธรรมของคนไทย
ทีร่ ก
ั สนุ กมุง่
สั มพันธ ์ มีความเกรงใจ ไมกล
่ าแสดง
้
ความคิดเห็ น
การจัดกิจกรรมนันทนาการเพือ
่ ละลาย
พฤติกรรมและสรางสั
มพันธภาพดวยความ
้
้
ทักษะการสื่ อสารดวยการ
้
พูด




สื่ อความหมายชัดเจน ไมก
่ ากวม หรือคลุมเครือ
การมีจุดมุงหมายในการพู
ดเพือ
่ ให้ความรู้ ให้ความ
่
บันเทิง กระตุ้นจูงใจ ปลุกใจ
สร้างความประทับใจ
เป็ นต้น ดังนั้นต้องเลือกใช้คาพูดให้เหมาะสมกับเวลา
สถานที่ โอกาส และบุคคล
การออกเสี ยงเน้นหนักเบาตามเนื้อเรือ
่ ง เปลีย
่ นระดับ
เสี ยง ดัง คอย
เร็ว ช้า สลับกันให้เป็ นไปตาม
่
ธรรมชาติ
ขจัดคาพูดทีไ่ มน
าคาญใหแก
่ ่ าฟัง หรือสรางความร
้
้ ่
ผู้ฟัง เช่น เอ้ออ้า, นะครับ อันนี้ เป็ นต้น
ทักษะการสื่ อสารดวยการ
้
พูด



กลาวทั
กทายผูฟั
่ ให้เกียรติ ขอบคุณ หรือ
่
้ งเพือ
ขอโทษ ผู้ฟังโอกาสอันสมควร และขณะพูด
พลัง้ เผลอใช้คาหรือกริยาไมสุ
่ ภาพ
หากมีการตอบสนองทางลบจากผูฟั
้ ง อยาแสดง
่
อาการไมพอใจพยายามท
าความเขาใจว
ามี
่
้
่ อะไร
เข้าใจผิดหรือไม่ โดยการใช้คาถามเพือ
่ ให้เกิด
ความชัดเจน
การใช้ทาทางประกอบการสื
่ อสารดวยค
าพูด
่
้
เพือ
่ ความเขาใจในเนื
้อหาไดชั
้
้ ดเจน ดึงดูด
ทักษะการสื่ อสารดวยภาษา
้
กายทีด
่ ี




กริยามารยาทเรียบรอยสง
างามและแสดงถึ
ง
้
่
ความมัน
่ ใจ
การเคลือ
่ นไหวรางกาย
ประกอบ คาพูดที่
่
สอดคลองกั
บเนื้อหาอยางเหมาะสม
ไม่
้
่
ลุกลีล
้ ุกลน
วางตัวสบาย ๆ แสดงถึงความเป็ นกันเอง สด
ชืน
่ มีชว
ี ต
ิ ชีวา
การแสดงออกทางสี หน้า แววตาทีส
่ นใจผูฟั
้ ง
ให้เกียรติ และยิม
้ แยมแจ
มใส
้
่
ทักษะการฟังทีด
่ ี







สนใจ ใส่ใจ ตอสมาชิ
กทุกคน
่
ถามเพือ
่ ให้ขยายความหรือให้ความกระจาง
เมือ
่
่
ฟังแลวยั
้ งไมชั
่ ดเจน
ไมสอดแทรกหรื
อเสนอแนะในระหวางที
ผ
่ ้อื
ู น
่ พูดอยู่
่
่
อยาด
ปเรือ
่ งทีไ่ ดรั
่ วนสรุ
่
้ บฟังมาอยางง
่ ายดาย
่
เปิ ดใจยอมรับความคิดเห็ นทีห
่ ลากหลาย
พยายามทาความเขาใจ
สมาชิกทุกคน และ
้
ใจความสาคัญในการอภิปราย
สรุปประเด็นหลักในการอภิปรายหรือแลกเปลีย
่ น
ทักษะการตัง้ ประเด็นคาถาม
 คาถามปลายปิ ด
 คาถามปลายเปิ ด

ทักษะการเสริมกาลังใจ




การเสริมกาลังใจ เพือ
่ กระตุ้นให้กลุมเต็
่ มใจ ทุมเทใจ
่
ในการเรียนรู้ วิทยากรกระบวนการ สามารถเสริม
กาลังใจไดด
าทาง
คาพูด และรางวัลหรือ
้ วยท
้
่
สั ญลักษณต
ๆ ดังนี้ประเภทของการเสริมกาลังใจ
่
์ าง
1.การเสริมกาลังใจดวยวาจา
เช่น เกงมาก
ดีมาก
้
่
เป็ นความคิดทีด
่ ี ชัดเจนดี
เป็ นต้น
2.การเสริมกาลังใจดวยท
าทาง
เช่น การพยักหน้า
้
่
การยิม
้ การตัง้ ใจฟัง แสดงการตอบรับในระหวางที
่
่
สมาชิกกลุมพู
่ ด เป็ นต้น
3.การเสริมกาลังใจดวยการให
้
้รางวัล/สั ญลักษณต
่
์ างๆ
เช่น การให้ สิ่ งของ
การติด
หลักในการเสริมกาลังใจ






ควรเสริมกาลังใจทันที ทีแ
่ สดงพฤติกรรมทีพ
่ งึ ปรารถนา
ควรเลือกวิธก
ี ารเสริมกาลังใจ ให้เหมาะสมกับสมาชิก
กลุมแต
ละคน
่
่
พยายามหาโอกาสเสริมกาลังใจทัว่ ถึงกัน
การเสริมกาลังใจไมควรมาจากวิ
ทยากรกระบวนการฝ่าย
่
เดียว ควรมาจากกลุมบ
เช่น การปรบมือ
่ าง
้
แสดงออกดวยความจริ
งใจ
้
ควรใช้การเสริมกาลังใจดวยวาจา
ทาทางประกอบกั
น
้
่
ไป
ทักษะการกระตุนให
้
้ผูร
้ วม
่
เวทีตน
ื่ ตัว





เลนเกม
่
นวด
รองเพลง
้
ออกกาลังกาย
ฯลฯ
ทักษะการสรุปบทเรียน




การสรุปบทเรียนควรกระทาเมือ
่ ใด
สรุปใจความสาคัญของแตละตอนใน
่
ระหวางการแลกเปลี
ย
่ นเรียนรู้
่
สรุปเมือ
่ กลุมอภิ
ปรายหรือฝึ กปฏิบต
ั จ
ิ บ
่
ลง
สรุปเมือ
่ จบเนื้อหาหรือประเด็นหรือ
บทเรียน
ทักษะการสรุปบทเรียน




วิธก
ี ารสรุปบทเรียนมี 3 วิธ ี อะไรบาง
้
1.การสรุปทบทวน อาจให้กลุมมี
ป
่ ส่วนรวมในการสรุ
่
โดยการใช้คาถาม จับประเด็นสาคัญ และเรียบเรียง
อยางเหมาะสม
่
2.สรุปจากการปฏิบต
ั ิ เช่น ให้กลุมสั
่ งเกตจากการฝึ ก
ปฏิบต
ั แ
ิ ละพยายามชีใ้ ห้เห็ นการเชือ
่ มโยงกับความรู้เดิม
และประเด็นเนื้อหาทีเ่ พิง่ จบไปกับประเด็นทีจ
่ ะเรียนรู้
รวมกั
นตอไป
่
่
3.สรุปผลการสรางสถานการณ
้
์ โดยวิทยากร
กระบวนการสรางสถานการณ
ให
บเนื้อหา
้
้
์ ้สอดคลองกั
ทักษะการสรุปบทเรียน






ข้อควรคานึงในการสรุปบทเรียน
1) การสรุปทบทวน โดยการใช้คาถามต้องสั มพันธกั
์ บ
เนื้อหาและจุดประสงค ์
ของแตละประเด็
น
่
2) การสรุปเชือ
่ มโยงระหวางสิ
่ ลุมรู
งสิ่ งทีย
่ งั
่ ่ งทีก
่ แล
้ วไปยั
้
ไมรู่ ้
3) การสรุป ต้องสามารถใช้ประเมินเนื้อหาหรือประเด็น
วามี
ยนของกลุมได
่ สาระและผลตอการเรี
่
่
้
4) วิธก
ี ารสรุปต้องสอดคลองกั
บความสนใจและ
้
ความสามารถของกลุม
่
5) การสรุปต้องเป็ นการแนะนาแนวของเนื้อหาหรือ
เชือ
่ มโยงสิ่ งทีจ
่ ะเรียนรูร
นตอไป
้ วมกั
่
่

วิทยากรกระบวนการไมควรแสดงตนว
าตนเป็
น
่
่
บุคคลทีส
่ าคัญทีส
่ ุด เป้าหมายหลักคือการทาให้
กลุมปฏิ
บต
ั งิ านไดส
่
้ าเร็จ และสมาชิกในกลุมมี
่
ความรูสึ้ กวาผลงานนั
้น เกิดจากการรวมกั
น
่
่
ปฏิบต
ั งิ านของพวกเขาเอง ทาให้ทุกคนไดเกิ
้ ด
การเรียนรูในเรื
อ
่ งนั้นๆไดเป็
้
้ นอยางดี
่