Transcript radyoterapide ana ekibin fonksiyonu ve iş bölümü 2

Radyoterapide Ana Ekibin
Fonksiyonu ve İş Bölümü
Dr. Dilek KÖSEHAN




Kanser tedavisi onkoloji uzmanı doktorlar tarafından
yapılır. Birçok merkezde Onkoloji Hastaneleri
mevcuttur. Kanser tedavileri 3 çeşit yolla yapılır:
Cerrahi (Kanserli dokuyu ve çevresindeki invazyon
riski taşıyan bir miktar sağlıklı dokuyu alıp çıkartmak.
Bazı durumlarda kanserli dokuyu cerrahi müdahale ile
çıkartmak imkansız olabilir.)
Radyoterapi (ışın) tedavisi (Uygun dozda ışın
uygulayarak kanser hücrelerinin öldürülmesi)
Kemoterapi (kanser hücrelerini öldürmek üzere ilaçlar
kullanılması
Radyasyon Onkologu


Kanser hastalarının radyasyonla
tedavisinde uzmanlaşmış kişidir.
Görevi; hastaya ve tümöre bağlı tüm
durumları değerlendirmek, teşhis ve
evreleme işlemlerine olan ihtiyacını
sistematik olarak gözden geçirmek ve
diğer onkologlarla işbirliği içinde en iyi
tedavi stratejisini belirlemektir.

Radyasyon Onkologu, kanserli hasta
grubunda tanı, ayaktan ve yatarak
radyasyon ve her türlü ilaçla öncül ve
destek tedavisinden, hastaların izlem ve
kayıtlarının tutulması, analiz ve
yayınlanmasından sorumlu ve yetkilidir.

Kanser tedavisinde disiplinler arası
çalışma ilkelerini, radyoterapinin
yanısıra cerrahi ve kemoterapinin tedavi
endikasyonlarını ve yan etkilerini bilen,
takip eden ve tedavisini üstlenen uzman
hekimdir.



Radyasyon onkologları, medikal
onkologlar ve cerrahi onkologlarla bir
ekip olarak çalışırlar.
4 yıllık ayrı bir ihtisas alanıdır.
Eğitimleri süresince onkoloji, iyonizan
radyasyon fiziği ve biyolojisi ile kanser
hastalarının radyasyon ile tedavisi
konularında eğitim alırlar.

Radyoterapinin amacı; çevre sağlam
dokuya en az zararla, dikkatlice
ölçülmüş radyasyon dozunun,
belirlenmiş tümör hacmine verilmesidir.
Bu sayede, en az morbidite ile tümör
eradikasyonu, yüksek hayat kalitesi,
uzamış sağ kalım süresi, ağrı gibi
kansere bağlı pek çok semptomun etkili
palyasyonu veya önlenebilmesi, luminal
devamlılık, kemik bütünlük ve organ
fonksiyonunun korunması
sağlanabilmektedir.
Tedavinin başında tedavinin amacı
tanımlanmalıdır.

Küratif: yeterli tedavi sonrası uzun
dönem sağ kalım şansı vardır. Tedaviye
bağlı bazı yan etkiler, istenmediği halde
kabul edilebilir.

Palyatif: uzun dönem sağ kalım ümidi
yoktur. Rahatsızlık yaratan semptomlar
ya da hasta konforunu ve kendine
yeterliliği bozabilecek durumlar tedavi
gerektirir. Tedaviye bağlı major yan
etkiler görülmemelidir. Hastanın yaşam
süresi içinde, tümör kontrolü için
nispeten yüksek doz ışınlanmalar (bazen
küratif dozun %75-80’i kadar)
gereklidir.


Hasta ile tümörün karakteri, prognozu,
yapılacak işlemler ve tedavinin
muhtemel yan etkilerini tartışmak için
zaman ayırması çok önemlidir.
Tedavi detaylarını hasta yakınlarıyla
(özellikle çocuk ve yaşlı olgularda),
hasta tarafından da kabul edilmek kaydı
ile tartışmalıdır.

En az haftada bir radyasyon onkologu
tarafından, tedavi etkilerini ve yan
etkilerini değerlendirmek için, tedavi
boyunca hastanın devamlı takibi ve
desteklenmesi zorunludur. Psikolojik
güçlendirme, ilaçlar, diyet danışmanı,
ağız içi ve cilt bakımı eğitimi bu
hastaların tedavisinin önemli bir
parçasıdır.

Radyasyon onkologu, hayat kalitesini ve
sağlık durumunu etkileyecek risk
faktörlerinin tespitinde, morbiditeyi
azaltmada, tümör kontrol ve sağ
kalımını arttırmada aktif rol almalıdır.
Medikal Fizikçi


Hastalıkların tanı ve tedavisinde fiziğin
yöntem ve kavramlarının uygulamalı
olarak kullanıldığı bilim dalıdır.
Radyoterapi, radyoloji ve nükleer tıp
alanlarında ihtiyaç duyulur.





Dört ana konudan sorumludur;
dozimetre,
radyasyon güvenliği,
kalite kontrolü,
tedavi planlaması.





Radyoaktif kaynakların keşfi
Radyasyon kaynaklarının kullanıldığı
cihazların AR-GE hizmetleri
Cihazlardan çıkan radyasyonun
ölçülmesi
Uygulama dozlarının hesaplanması
Radyasyon dozlarının alt limitlerinin
belirlenmesi, radyasyon korunma
önlemlerinin alınmasında


Radyoterapide tedavi planlanması
doktor-fizikçi işbirliği ile yapılır.
Hastaya minimal zararla en uygun
tedavinin seçilebilmesi için fizikçi
hastanın istenilen dozu alması için
gerekli süreyi hesaplar, doktor
tarafından istenilen tedavi şekline göre
hangi organın ne kadar doz alacağını
gösteren izodoz eğrilerini bilgisayarda
tedavi planlama programını kullanarak
çizer.


Lisans düzeyinde fizik mühendisliği ya da
temel fizik bölümü eğitiminden sonra
radyasyon fiziği ve medikal uygulamalarla ilgili
teorik ve pratik eğitim yapmış kişilerdir.
Radyasyon onkolojisinde kullanılan aletlerin
kalite kontrolü ve hastaya verilen dozun
doğruluğundan sorumludurlar.


Cihazların kalibrasyon ve fiziksel
verilerinin doğruluğundan ve belirli
aralıklarla kontrolünden sorumludur.
Bütün personel ve hastaların
radyasyondan korunması, bunun için
gerekli önlemlerin alınması fizikçinin
sorumluluğundadır.


RT merkezi açılması ve çalıştırılması için
TAEK lisansı zorunludur, TAEK lisansı
alabilmek için sorumlu RT fizikçisi
bulundurmak şarttır.
Sorumlu RT fizikçisi olarak başvuracak
kimselerin fizikçi, fizik mühendisi, sağlık
fizikçisi ya da nükleer enerji mühendisi
ünvanına sahip,



Üniversitelerin fen bilimleri, sağlık bilimleri
veya nükleer bilimler enstitülerinden en az
birinden eğitim almak suretiyle bilim uzmanı,
yüksek mühendis veya doktora derecesine
sahip olanlardan;
Lisans üstü eğitimini nükleer fizik, temel
onkoloji, klinik onkoloji veya radyasyon
onkolojisi bilim dallarından konuya ilişkin
birinde yapmış olmak veya,
Lisans üstü eğitimini belirtilen bilim dallarının
dışında yapmış olanlardan bir radyoterapi
merkezinde en az 1 yıl çalışmış olup





Hasta dozimetrisi,
Tedavi planlaması,
Optimizasyon,
Kalite kontrol-kalite temini
Radyasyondan korunma konusunda
yeterli bilgi ve deneyime sahip olmalıdır.
Radyoterapi fizikçisinin görev
ve sorumlulukları



Yeni alınmış cihazlar ile bakım ve onarımdan
geçmiş cihazları kullanıma sokmak üzere
gerekli ölçümleri yapmak
Tüm tedavi koşulları için hasta dozu ile ilgili
gerekli ve yeterli bilgileri elde ederek doz
hesaplamaları yapmak
Tedavi planının en doğru şekilde uygulanamsı
ve hastanın radyasyon güvenliği için gerekli
yöntem ve düzeneklerin teminini ve
kullanılmasını sağlamak
Radyoterapi fizikçisinin görev
ve sorumlulukları


Kalite teminin programlarının
protokollere uyun olarak düzenli bir
şekilde yürütülmesini sağlamak
Radyasyon tehlikesi olan alanlardaki
çalışmalarda radyasyon güvenliğini
sağlamak
Radyoterapi fizikçisinin görev
ve sorumlulukları


Radyasyon korunması görevlisi ile birlikte her
cihazın olası kaza durumuiçin tehlike durumu
planını hazırlamak ve tehlike durumunda
planda belirtilen yükümlülükleri yerine
getirmek
Yeni cihazların seçimi ve yeni tesislerin
planlanmasında radyasyon güvenliğine ilişkin
hususlarda görüş ve önerilerde bulunmak
Radyoterapi fizikçisinin görev
ve sorumlulukları


Tesiste çalışanların eğitiminde görev
almak
Çalışan kişiler, kaynaklar ve kalite
kontrolü hakkında kayıtları tutmak


Medikal fizikçi ünvanını alacak kişilerin
yüksek lisans eğitim programları içinde
RT merkezlerinde en az 3ay süreyle staj
yapmış olmaları gerekir.
İlgili radyoaktivite bilgisinin yanı sıra
tıbbi terim ve kavramları da öğrenmeleri
gerekir.

RT fizikçisi yetiştirmek üzere açılan bir
programın içeriğinde temel olarak Sağlık
Fiziği, Radyoterapi Fiziği, Radyasyon
Deteksiyon ve Ölçüm Elektroniği,
Radyobiyoloji dersleri bulunmalıdır.
MEDİKAL FİZİK DALINDA YÜKSEK
LİSANS EĞİTİMİ VEREN
ÜNİVERSİTELER








İ. Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü
H.Ü. Onkoloji Enstitüsü
DEÜ. Sağlık Bilimleri Enstitüsü
EÜ. Sağlık Bilimleri Enstitüsü
U.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü
AÜ. Fen Fakültesi, Fizik Mühendisliği Bölümü
EÜ. Sağlık Bilimleri Enstitüsü
İstanbul Ticaret Üniversitesi
Radyasyon Onkolojisi Teknikerleri

Teknikerler tedavi sırasında doğru pozisyonu
verip, radyasyon üreten cihazları kullanmakla
sorumludur. Tedavi bölgesinde oluşabilecek
yan etkileri izler ve gerektiğinde radyasyon
onkologuna haber verirler. Planlama sırasında
simülatör cihazının kullanımı, hasta vücudunu
masaya fikse eden ve tedavi sırasında hareket
edilmesini engelleyen maskelerin yapımı ve
tedavi alanlarının belirlenmesi de teknikerlerin
sorumluluğundadır. Tedavi planının günlük
kaydını tutar.

Teknikerler lise eğitimi sonrasında
Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu
Radyoterapi ve/veya Radyoloji Ön
Lisans programı mezunu olmalıdırlar.
Radyoloji Bölümünden gelecek kişilerin
Radyoterapi ders ve staj notu 75 ve
üzeri olmalıdır.


Tedavinin ilk kurulumunda doktor ve
medikal dozimetrist ile birlikte ilk gün
kontrollerini yapar.
Tedavi cihazının kullanımı ile ilgili basit
günlük kontrollerin takibini yapar,
meydana gelen arıza durumlarını
sorumlu fizikçiye iletir.


Tedavide hasta için kullanılacak olan
aksesuarları (maske, vakumlu yatak
vb.) hazırlar.
İmhası gereken artık malzemenin
bertaraf edilmesine nezaret eder,
çevreye zararlı olmasını önlemek için
gerekli tedbirleri alır.



Tedavi planına bağlı kalarak doktorun
tedavi alanını hasta üzerine
işaretlenmesine yardımcı olur.
Konvansiyonel ve CT simülatör, Cobalt
60, lineer hızlandırıcı özellikli cihazları
kullanır, basit günlük kontrollerini yapar.
Bilgisayar (office) kullanmayı bilmesi
tercih sebebidir.
SB Görev Tanımı

Radyoterapi teknisyeni, radyoterapi
uzmanının direktifi ve radyasyon
fizikçisinin (yoksa uzmanın) ölçü ve
hesaplarına göre, iyonizan ışınlı tedaviyi
uygulamakla yükümlüdür.



Hasta ışınlamasını radyoterapi fizikçisi
ve hekimden aldığı talimatlara uygun
şekilde yapmak,
Işınlama süresince odada hasta dışında
kimsenin bulunmamasını sağlamak,
Işınlama süresince oda kapısının kapalı
olmasını sağlamak,




Kumanda odasında görevliler dışında
kimsenin olmamasını sağlamak,
Işınlama süresince kumanda odasında
bulunarak tedavi için önceden
ayarlanmış değerleri kontrol altında
tutmak,
Işınlama süresince hastayı gözlemek ve
beklenmeyen bir durum olması halinde
radyasyon fizikçisine haber vermek,
Bir tehlike anında planda belirtilen
yükümlülükleri derhal yerine getirmek


Poliklinik ve protokol defterini düzenli
olarak tutar, servis ve laboratuarın tıbbi
istatistiklerini hazırlar. Cihazların bakım,
muhafaza ve en uygun şekilde
çalışmasını sağlar. Gördüğü arızaları en
kısa zamanda şef veya uzmana haber
verir.
Görevini, kalite yönetim sistem
politikası, hedefleri ve prosedürlerine
uygun olarak yürütür.
Dozimetrist


Radyoterapinin yanı sıra fizikte
uzmanlaşmıştır.
Medikal fizikçi ve radyasyon onkologu
ile birlikte doz dağılım ve
hesaplamalarına katkıda bulunur,
cihazlar ve araçlar hakkında genel bilgi
sahibidir.


Radyasyon onkologu tanımlanmış bir
tümör hacmine belli bir doz radyasyon
verilmesini planlar.
Daha sonra dozimetrist bilgisayar
ve/veya elle sağlıklı dokuları da göz
önüne alarak hedeflenen dozun hastaya
verilebileceği bir plan hazırlar.

Dozimetrist verilmesi gereken doz ile
hastanın sağlıklı organlarının zarar
görmemesi arasında hassas bir denge
kurmak zorundadır. Bu amaçla birden
fazla tedavi planı hazırlar ve
doktor+fizikçi ile birlikte hangisinin
tümörün yeterli RT’yi alması için en
uygunu olduğuna karar verir.
Radyasyon Onkolojisi Hemşiresi



1980lerden beri ekibin etkin bir parçası haline
geldiler.
İlk zamanlarda aynı zamanda radyoterapi
teknisyeni olarak da eğitilmekte ve
kullanılmaktaydılar.
İdari ve/veya danışman pozisyonunda ya da
hasta ve aile eğitimi, hasta bakımı ve
araştırma alanlarında çalışmaları mümkündür.



Hastanın tedavi öncesi
değerlendirmesinde ekibin bir
parçasıdırlar.
Hastalara tedavinin genel seyrini ve
olası yan etkilerini açıklar ve görülmesi
durumunda ne yapılması gerektiği
hakkında ilk bilgileri verir.
RT süresinde haftada bir ya da daha sık
olarak hastaların kontrolünü yaparlar.



Özellikle adjuvan ve neoadjuvan KT ve
RT alan hastalarda bilgili hemşireler
kritik önem taşır.
Her iki tedavinin de bağımsız yan
etkileri olmakla beraber birlikte
kullanıldıklarında sinerjistik etki yapabilir
ya da birbirlerinin etkisini
alevlendirebilirler.
Akut toksisite ve geç etkiler konusunda
deneyimli ve bilgili olmaları gerekir.


Önerilen en az 2 yıllık genel tıbbi-cerrahi
hemşirelik+1yıl onkoloji hemşireliği
deneyimi olan kişilerin bu pozisyonda
görev almasıdır.
Hastane bilgi yönetim sistemlerini ve
bilgisayarı pratik şekilde kullanabiliyor
olmaları beklenir.

Radyasyon onkologu gerekli
gördüğünde ekibe yardımcı olacak bir
diyetisyen psikolog hazır bulunmaktadır.
Sosyal Hizmetli



Hasta ve ailesine pratik anlamda yardım
ve danışmanlık yaparlar.
Gerektiğinde evde verilebilecek bazı
bakım hizmetlerinin sağlanabilmesi için
gerekli organizasyonu yaparlar.
Lisans derecesi olan kişiler olmaları
gerekir.
Diyetisyen



Hastanın ağırlığını ve beslenme
durumunu takip ederler.
Tedavi öncesi ve sonrasında ayrıca
tedavi süresince uygun ve yeterli
beslenebilmeleri için gerekli listeler
oluştururlar.
Lisans dereceleri olması gerekir.


Türkiye’de Radyasyon Onkolojisi
Merkezlerinin Coğrafi Bölgelere Göre
Dağılımı, Kullanılan Radyasyon Verici
Cihazlar ve İnsan Gücü
Türk Onkoloji Dergisi, cilt 19, sayı3,
2004, 87-96




Faal 50 adet RT merkezi
216 uzman doktor, 125 araştırma
görevlisi doktor
77 uzman fizikçi, 30 sertifikalı fizikçi
220 YO mezunu RT teknikeri, 39
sertifika sahibi RT teknikeri




Radyasyon onkologu: 17-5
RT teknikeri: 28-3.8
Dozimetrist yok
Fizikçi:1.4
Etik Değerlendirmeler

RT ekibi hasta haklarını kabul etmek ve
tıbbi bakım kalitesine direkt etki eden
sorumluluklarını bilmek, RT çalışanları
ve hasta arasında en iyi ilişkiyi kurmada
yardımcı olmak zorundadırlar.
Hasta Hakları


Cinsiyet, ırk, milliyet, din gözetilmeden
saygı ve ilgi ile insan olarak tedavi
edilme hakkı
Sağlık bakım programı sayesinde
emniyette hissetme hakkı. Hasta,
hastalığının tanısı, tedavisi ve prognozu
hakkında anlaşılabilir terimler ile tam ve
güncel bilgi alabilmelidir.


Mahremiyet hakkı. Hastanın durumunun
tartışılması, konsültasyonlarda,
muayenelerde ya da tedavi kayıtlarında
olduğu gibi gizlidir. Kanun tarafından
şart koşulmadıkça herhangi bir bilgi
verilmeden önce yazılı bildirim izni
gereklidir.
Hizmet hakkı. Bütün hastaların hizmet
için ricalarının kabul edilebilir sınırlar
içerisinde yerine getirilmesini bekleme
hakkı vardır.

Tedavilerin maliyetlerini bilme hakkı.
Eğer mali problemler gelişirse ödeme
için uygun ayarlamalar yapılabilmelidir.


Eğitim ve araştırma faaliyetlerinden
haberdar edilme hakkı.
Tedavinin etki ve sonuçları ile ilgili
olarak hastanın danışma hakkı.



Dışarda tanı almış patoloji preparatlarının
tekrar incelenmesi dahil olmak üzere histolojik
tanı tedavi edilen enstitüde doğrulanmalıdır.
Özel tedavi araçlarının kullanımı gibi günlük
tedavi detayları, tedavi cihazına ilişkin
problemler ve gerçekleştirilen tüm işlemler
tedavi kartına kayıt edilmelidir.
Bütün tedavi parametreleri ve hesaplamaları
tam kayıt edilmeli ve radyasyon onkolgunun
yanı sıra, fizikçi ya da dozimetrist tarafından
doğrulanmalıdır.



Tedavi için bilgilendirilmiş muvafakat
yetişkin hasta ise kendisinden değilse
velisinden alınmalıdır.
Bilgilendirme formunda olası yan etkiler,
kritik hastalar için istatistiksel hayat
beklentisi gibi bilgiler yer almalıdır.
Eğer tedavi planını değiştirmek
zorunluğu doğarsa hastaya açık ve
detaylı bilgi verilmeli, gerekirse ikinci bir
muvafakat alınmalıdır.