Transcript زراعت سیب زمینی - سازمان جهاد کشاورزی استان البرز

‫باسمه تعالی‬
‫تهیه وتنظیم ‪:‬‬
‫علیرضا بدری‬
‫كارشناس ارشد زراعت‬
‫كار شناس مدیریت هماهنگی ترویج كشاورزي استان‬
‫البرز‬
‫سیب زمینی ‪:‬‬
‫سیب زمینی از جنس ‪ Solanum‬واز تیره ‪ Solanaceae‬و با نام‬
‫علمی‪ S.tuberosum‬و با نام انگلیسی ‪ Potato‬شناخته می شود‪.‬‬
‫تیره ‪ Solanaceae‬خود به زیر تیره های متعددی تقسیم میشود که اساس این‬
‫تقسیم بندی فرم جنین و تفاوتهای موجود در گرده های فعال تولید شده است و‬
‫وجود آلکالوئید به ویژه آلکالوئیدهای گروه اورنیدتین مشخصه گیاهان متعلق به‬
‫این تیره می باشد ‪.‬‬
‫جنس ‪ Solanum‬گونه های بسیار را شامل می شود که حدود ‪ 1200‬گونه از آن‬
‫تا کنون شناخته شده است و گونه های زراعی آن شامل سیب زمینی ‪ ،‬بادمجان و‬
‫گوجه می باشد‪.‬‬
‫این جنس به ‪ 6‬زیر جنس تقسیم شده و هر کدام ازآنها به بخشهایی تقسیم می شوند‬
‫گیاهانی که غده تولید می کنند در زیر جنس ‪ Hyperba sathrum‬قرار‬
‫می گیرند و این زیر جنس خود به زیربخش ‪ Tuberarium‬تقسیم می شود‪.‬‬
‫زیر جنس ‪ H.S‬با ساقه گل دهنده بند بند ( که از قسمت قاعده به باال بند بند می باشد)‬
‫و وجود کرک با سلولهای بسیار زیاد و همچنین وجود غده مشخص می گردد‪.‬‬
‫تقسیمات بعدی زیر بخشها در واقع مربوط به سری ها است که ‪ 17‬الی ‪ 27‬سری‬
‫تا کنون شناسایی شده که در بین آنها ‪Tuberosa‬بیشترین اهمیت را دارد ‪.‬‬
‫سیب زمینی گیاهی یکساله تابستانه می باشد که منشاء و محل پیدایش تمام جنسهای‬
‫این گونه قاره آمریکا می باشد ‪.‬‬
‫بکار گیری گونه های این تیره در ارتباط با تشکیل غده در سیب زمینی و سته در‬
‫گوجه فرنگی و بادمجان می باشد‪.‬‬
‫گلها در در سیب زمینی پنج پرچم کوتاه به هم چسبیده دارند و گلبرگها و کاسبرگها در آن پنج‬
‫قسمتی متصل به هم می باشند و تخمدان آن دو برچه ای بوده و میوه اش سته می باشد‬
‫که تولید تعداد زیادی دانه می نماید و بطور کلی میوه در جنس ‪ solanum‬سته بوده‬
‫و نوعی جفت ضخیم گوشتی وجود دارد که بر روی آن تعداد زیادی دانه تشکیل میشود ‪.‬‬
‫رنگ گلها بسته به رقم مورد استفاده از سفید ‪ ،‬قرمز ‪ ،‬ارغوانی تا بنفش متغییر مباشد ‪.‬‬
‫اکولوژی سیب زمینی ‪:‬‬
‫سیب زمینی برای اولین بار به مقدار نا چیز از آمریکا به اسپانیا آورده‬
‫شد ‪ .‬سیب زمینی های انتقال داده شده مربوط به زیرگونه‪Andigena‬‬
‫بوده که در گونه سوالنوم قرار دشت ‪ .‬این تیپ از نظر فتو پریودیسم در‬
‫ارتباط با روز کوتاهی مناطق پیدایشش سازگاری پیدا کرده بود و نسبت‬
‫به فتو پریودیسم حساسیت نشان دادند بطوری که شرایط روز بلند اروپا‬
‫نه فقط مرحله زایشی را تحت تاثیر قرار داد بلکه در تشکیل غده نیز اثر‬
‫گذار بود و بعضا ٌ اصآل ٌ غده تشکیل نمی شد‪ .‬لذا در قرن ‪18‬بعد از انجام‬
‫سلکسیون در شرایط اقلیمی مناطق معتدل ‪ ،‬فرمهایی که روزهای بلند را‬
‫تحمل میکرد بوجود آمد این تطابق و سازگاری به روز بلندی عالوه بر‬
‫اینکه دررابطه با تشکیل غده انجام گرفت بلکه در رابطه با شکل ظاهری‬
‫گیاه هم صورت گرفت ( یعنی ساقه ‪ stolon‬کوتاه شده و غده ها نیز‬
‫تعدادشان کم شده ولی درشت تر شدند ) و بدین ترتیب زراعت سیب‬
‫زمینی در سرتاسر اروپا رواج یافت‪ .‬بعدها در مناطق شمالی آمریکا هم‬
‫انتشار پیدا کرد ‪.‬‬
‫این گیاه که در پی کشف قاره آمریکا ازکوهپایه های آمریکای جنوبی به اروپا برده‬
‫شده بود ابتدا بعنوان گیاه داروئی مصرف می شد که پس از کاهش آلکالوئیدها در‬
‫قرن ‪17‬در ایرلند بعنوان تغذیه مصرف شد و در قرن ‪ 18‬به تمام اروپا انتشار یافت‪.‬‬
‫اهمیت و نقشش سیب زمینی بعنوان محصول زراعی در پی افزایش جمعیت بود و تحت‬
‫شرایط آن زمان سیب زمینی بعنوان محصولی با عملکرد باال محسوب می شد‪.‬‬
‫بطور کلی تغییرات اصالحی سیب زمینی در عرض ‪ 200‬سال اخیر صورت گرفته و‬
‫باعث سازگاری این گیاه به مناطق مختلف با طول روزهای معیین و مشخص گردیده‬
‫است بطوری که باعث شده در مناطق با عرض جغرافیایی باال نیز زراعت شود‪.‬‬
‫سیب زمینی برای اولین بار توسط فتحعلی شاه وارد ایران شد و امروزه در اکثر نقاط‬
‫به ویژه آذربایجان ‪ ،‬اردبیل ‪ ،‬اصفهان ‪ ،‬همدان ‪ ،‬زنجان و‪ ...‬کشت می شود‪.‬‬
‫بر اساس گزارش فائو ‪ ،‬سطح زیر کشت سیب زمینی در جهان طی سال‬
‫‪2000‬حدود ‪ 19597420‬هکتار با میانگین تولید ‪ 4/16‬تن در هکتار‬
‫بوده است ‪ .‬و به ترتیب کشورهای چین ‪ ،‬روسیه ‪ ،‬اکراین ‪ ،‬هند ‪ ،‬لهستان‬
‫و آمریکا باالترین سطح زیر کشت و تولید را در جهان دارا می باشند‪.‬‬
‫بر اساس آمار فائو ‪ ،‬سطح زیر کشت سیب زمینی در ایران در سالهای‬
‫اخیرحدود‪150000‬هکتاربا عملکرد متوسط حدود ‪7/20‬تن در هکتار می‬
‫باشد‪.‬‬
‫خصوصیات گیاهی ‪:‬‬
‫سیب زمینی گیاهی یکساله بوته ای با یک یا چند ساقه اصلی می باشد و بصورت ایستاده‬
‫رشد می کند‪ .‬ارتفاع ساقه آن از ‪ 60‬تا ‪ 150‬سانتیمتر متغییر است و طول دوره رشد آن‬
‫به رقم و شرایط تولید بستگی داشته و از ‪ 3‬تا ‪ 6‬ماه متغییر می باشد ‪.‬‬
‫سیب زمینی دارای دو نوع دیپلوئید و تتراپلوئید است که انواع تترا پلوئید هم در شرایط‬
‫روز کوتاهی و هم در شرایط روز بلندی امکان تولید غده را دارند ولی انواع دی÷لوئید‬
‫فقط در شرایط روز کوتاهی تولید غده می کند ‪.‬‬
‫کاشت و تکثیراین گیاه هم به روش جنسی( استفاده از بذر حقیقی ) وهم به روش غیر‬
‫جنسی ( استفاده از غده بذری) امکان پذیر می باشد اما کاشت و تکثیر از طریق بذر‬
‫حقیقی که به ‪ T.P.S‬نیز معروف می باشد جنبه اصالحی داشته و معموالً تولید غده های‬
‫نا همگن می نماید‪.‬‬
‫غده سیب زمینی از تجمع مواد غذایی در ناحیه انتهای ساقه زیر زمینی ( ریزوم ) و رشد‬
‫این ناحیه بوجود می آید ‪ .‬پس غده یک ساقه با میانگره های متورم شده و تغییر شکل‬
‫یافته است‪.‬‬
‫سیستم ریشه در بوته ای که از بذر حقیقی بو جو د می آید با بوته ای که از غده بوجود‬
‫می آید متفاوت است بطوری که در بوته حاصل از بذر حقیقی ریشه راست بوده ولی در‬
‫بوته حاصل ازغده بذری افشان و نا بجا می باشد واز هر گره ساقه اصلی چندین ریشه کم‬
‫قطر بوجود می آید‪.‬‬
‫ریشه ها بصورت مطبق از روی ساقه اصلی مشاء یافته و نسبت به جذب آب و مواد غذایی از‬
‫اعماق مختلف خاک اقدام می نمایند ‪ .‬قسمت اعظم ریشه ها تا حدود ‪ 30‬روز پس از سبز شدن‬
‫بخوبی در خاک نفوذ می نمایند و در صورت رطوبت باالی خاک و عدم وجود محدودیت رشدی‬
‫دیگر ‪ ،‬معموالً تا اواخر دوره رشد ادامه می یابند ‪.‬‬
‫حداکثر عمق ریشه در سیب زمینی بسته به شرایط نفوذ پذیری خاک به ‪ 100‬سانتیمتر می رسد‬
‫ولی بیشترین فعالیت جذبی در محدوده ‪ 60‬سانتیمتری صورت می گیرد‪ .‬توسعه عرضی ریشه تا‬
‫‪ 45‬سانتیمتری غده مادری امکان پذیر می باشد‪.‬‬
‫شمای عمومی بوته سیب زمینی ‪:‬‬
‫مشخصات غده سیب زمینی ‪:‬‬
‫در یک انتهای غده(راس غده) جوانه انتهایی ساقه وانتهای دیگر( قائده)محل اتصال غده به ساقه زیر زمینی می باشد‬
‫غده ها بسته به رقم دارای رنگ پوست و اشکال گوناگونی می باشد ‪.‬‬
‫غده دارای چشمهایی می باشند که به صورت نقاط فرو رفته دیده می شوند و حاصل گره های ساقه‬
‫می باشند‪.‬‬
‫هر چشم در کنار یک برگ رشد نیافته بصورت اثر برگ یا ابرو قار دارد ‪.‬‬
‫فاصله میانگره ها از طرف راس به سمت قاعده بتدریج زیادتر می شود پس تراکم چشمها در ناحیه راس‬
‫زیادتر می باشد‪.‬‬
‫برش عرضی سیب زمینی ‪:‬‬
‫جوانه راسی غده دارای غالبیت انتهایی می باشد که با مسن شدن فیزیولوژیک بتدریج نقصان می کند‬
‫غده ها بسته به رقم دارای دوره درمانسی ( دوره خواب ) می باشند که در ارقام مختلف از ‪ 8‬تا ‪15‬‬
‫هفته گزارش شده است‪.‬‬
‫دوره رکود در مرحله رسیدگی ظاهر می شود که هرچه قدر دوره رسیدن را طوالنی کنیم درمانسی کم‬
‫می شود‪.‬‬
‫عامل دوره خواب یکسری مواد بازدارنده است که با مسن شدن غده از مقدارشان کم می شود‪.‬‬
‫با افزایش دما و میزان اکسیژن که باعث افزایش تنفس می شوند می توان از طول دوره رکود کم کرد‬
‫همچنین با بکار بردن مصنوعی برخی از تنظیم کننده های رشد مثل اسید جیبرلیک ‪ ،‬دی سولفید‬
‫کربن ‪ ،‬کلودیدین و گلوتاتیون می توان دوره رکود را شکست‪.‬‬
‫اشعه گاما ‪ ،‬اشعه ایکس ‪ ،‬مالیک هیدرازین و گراماکسون از مواردیند که طول دوره خواب را در غده‬
‫افزایش می دهند که استفاده از مالیک هیدرازین به ویژه در غده هایی که استفاده بذری نداشته و‬
‫برای مصارف خوراکی بکار میروند ‪ 2‬تا ‪ 3‬هفته قبل از برداشت به صورت محلول پاشی معمول‬
‫می باشد‪.‬‬
‫اگر میزان آب غده سیب زمینی کمتر از ‪ 70‬درصد شود غده چروکیده می شود ‪.‬‬
‫رنگ گوشت غده سیب زمینی به رقم بستگی داشته و می تواند از سفید ‪ ،‬زرد ‪ ،‬زرد روشن تا صورتی‬
‫تغییر کند‬
‫از رنگ صورتی بیشتر برای مصارف صنعتی استفاده می شود و آنها را اکثراً برای الکل گیری بکار‬
‫می برند که از ‪ 100‬کیلو غده تر ‪ 10‬الی ‪ 15‬لیتر الکل صنعتی ‪ 16 ،‬الی ‪20‬کیلو نشاسته با ‪20‬‬
‫درصد آب( بطور متوسط ‪ 17‬الی ‪ 18‬درصد وزن غده نشاسته است ) تولید می شود‪.‬‬
‫مواد تشکیل دهنده غده سیب زمینی‬
water
%75-72
starch
%20-16
protein
%2.5-2
fibre
%1.8-1
fatty acids
%0.15
‫مراحل نمو ‪:‬‬
‫تقسیم بندی مراحل نمو سیب زمینی بر مبنای تشکیل و رشد غده انجام میگیرد‪.‬باید توجه کرد که گلدهی‬
‫و غده بندی از نظر فیزیولوژیکی کامالً مستقل از هم می باشند اگر چه ممکن است تحت تاثیر عوامل‬
‫محیطی و گیاهی مشابهی قرار گیرند‪.‬‬
‫مر حله کاشت تا سبز شدن که طی این دوره جوانه رشد کرده و اولین برگ بطور کامل از خاک خارج‬
‫می شود‪ .‬طول این دوره به میزان خواب جوانه های روی غده ‪ ،‬دما ‪ ،‬رطوبت خاک ‪ ،‬عمق و روش‬
‫کاشت و بافت و ساختمان خاک بستگی داشته و از ‪ 3‬تا ‪ 4‬هفته طول می کشد‪.‬‬
‫مرحله رشد رویشی که این مرحله از سبز شدن شروع شده و تا شروع غده بندی ادامه می یابد ‪ .‬طول‬
‫مدت این دوره به ‪ 3‬تا ‪ 5‬هفته می رسد و اندامهای رویشی رشد می کنند‪.‬‬
‫مرحله آغاز غده بندی که با تشکیل اولین غده شروع می شود ‪ .‬اولین غده در راس یک استولن تشکیل‬
‫می گردد ‪ .‬زمان شروع غده بندی تحت تاثیر میزان انتقال مواد غذایی به سمت ریشه قرار دارد ‪ .‬در‬
‫برخی از ارقام و شرایط ‪ ،‬این مرحله با آغاز گلدهی همراه است ‪ .‬این مرحله نیز با توجه به شرایط‬
‫مساعد زراعی حدود دو هفته بطول می انجامد‪.‬‬
‫مرحله رشد غده ‪ ،‬پس از بسته شدن کانوپی که گیاه به حداکثر رشد خود می رسد غده ها شروع به رشد‬
‫سریع می نمایند ‪ .‬طول مدت رشد غدد از ‪ 60‬الی ‪ 90‬روز متغییر می باشد ‪.‬‬
‫مرحله رسیدن که با شروع پیری و زرد شدن اندامهای هوایی مصادف می باشد ‪ ،‬در این مرحله پوست‬
‫چوب پنبه ای غدد تشکیل شده و ضخیم میگردد و با مالش دست از گوشت جدا نمی گردد ‪ .‬در این‬
‫مرحله با توجه به هدف تولید در صد ماده خشک به باالترین میزان خود حدود ‪ 17‬الی ‪ 23‬درصد‬
‫می رسد‬
‫مراحل رشد و نمو سیب زمینی ‪:‬‬
‫غده ها پس از برداشت و طی دوران انبار داری مراحلی از بلوغ فیزیولوژیکی راطی می کندکه می توان‬
‫برای آن ‪ 4‬مرحله مجزا را در نظر گرفت‪.‬‬
‫‪ -1‬دوره استراحت که در آن جوانه های غده حتی در شرایط مساعد نیز رشد نمی کنند‪.‬‬
‫‪ -2‬دوره غالبیت انتهایی که در آن فقط جوانه انتهایی رشد می کند‪.‬‬
‫‪ -3‬دوره جوانه زنی طبیعی که طی آن جوانه چند چشم روی غده می توانند جوانه بزنند‪.‬‬
‫‪ -4‬دوره پیری که طی آن جوانه ها ساقه های الغر ‪ ،‬ضعیف و معموالً منشعب را بوجود می آورند‪.‬‬
‫شمای شما تیک مراحل نمو غده سیب زمینی ‪:‬‬
‫سازگاری سیب زمینی ‪:‬‬
‫این گیاه در محدوده عرض جغرافیائی ‪ 65‬درجه شمالی تا ‪ 45‬درجه عرض جنوبی و تا ارتفاع ‪3500‬‬
‫متری از سطح دریا کشت می شود ‪ .‬سیب زمینی تقریبا ً در تمامی نواحی ایران و تا ارتفاع ‪2500‬متری‬
‫از سطح دریا (بسته به عرض جغرافیای ) کشت می شود ‪.‬‬
‫در نواحی سرد کشور که حداقل ‪100‬روز بدون یخبندان دارند میتواند کشت شود و در نواحی بسیار‬
‫گرم کشور نیز ‪ ،‬دمای پائیز و زمستان آنقدر مالیم می باشد که تولید سیب زمینی در آنها امکان‬
‫پذیر است ‪.‬‬
‫وجود شرایط مناسب و مساعد رشد ‪ ،‬میزان عملکرد را در واحد سطح بر اساس وزن تر حتی به یک‬
‫تن در روز نیز می رساند ‪ .‬در این رابطه برای حصول عملکرد باال با شکل غده یکنواخت ‪ ،‬ایجاد‬
‫شرایط مناسب و پایدار رشد الزم و ضروری است‪.‬‬
‫سیب زمینی گیاهی سرما دوست و حساس به گرما است و در دمای ‪ 18‬تا ‪ 20‬درجه سانتی گراد رشد‬
‫خوبی از خود نشان می دهد که در دمای ‪18‬درجه سانتیگراد به حداکثر و در دمای ‪ 6‬درجه‬
‫سانتیگراد رشدش متوقف می شود همچنین دمای مناسب برای غده دهی ‪16‬تا ‪19‬درجه سانتیگراد‬
‫است و دمای بیشتر از ‪20‬درجه سانتیگراد رشد غده را کند می کند و در دمای ‪ 30‬درجه یا بیشتر‬
‫رشد غده کامالً متوقف می شود ‪ .‬دمای باال سبب کاهش تعداد غده به ازای هر بوته شده و در‬
‫نتیجه اندازه غدد تولیدی در بوته را بزرگتر می کند و عملکرد را پائین می آورد ولی دمای پائین‬
‫تعداد غده در هر بوته بیشتر کرده و اندازه غده ها را نیز کوچکتر می کند‪.‬‬
‫افزایش نور باعث افزایش عملکرد سیب زمینی می شود لذا کشت در مناطق ابری توصیه نمیشود‪ .‬نیز‬
‫بدلیل مذکور افزایش تراکم نیز توصیه نمی شود‪ .‬شاخص سطح برگ اپتیم برای آن ‪ 3‬تا ‪ 5‬است‪.‬‬
‫سیب زمینی از نظر گلدهی روز بلند و از نظر غده بندی روز کوتاه می باشد ‪ .‬این دو صفت نسبت به‬
‫هم کامالً مستقل عمل می نمایند بنابراین هرچه رقم دیر رس تر باشد حساسیت بیشتری به طول‬
‫روز خواهد داشت‪.‬‬
‫سیب زمینی اگر در بهار کشت شود و سرمای دیر رس بهار حادث شود زیاد صدمه نمی بیند و اگر صدمه‬
‫ببیند توان احیای دوباره خود را دارد‪ .‬اگر هوای سرد مرطوب چندین روز ادامه دار باشد بدلیل حمله‬
‫قارچها و پاتوژنها به غدهای کشت شده مضر است ‪ .‬سیب زمینی به یخبندان حساس بوده و در دمای ‪2‬‬
‫درجه به پائین آسیب می بیند‪.‬‬
‫سیب زمینی به بافت خاک و وجود سنگ ریزه و کلوخ در خاک حساس می باشد‪ .‬سیب زمینی به ‪Ph‬‬
‫خاک حساسیت زیادی نداشته ولی به شوری خاک حساس می باشد‪.‬‬
‫سیب زمینی نیازبه خاکهای نرم و عمقی داردو خاکهای شنی لومی یا لومی شنی با هوموس باال برای‬
‫کشت آن مناسب است‪ .‬این خاکها در بهار زود گرم شده در نتیجه تاریخ کاشت را جلو می اندازد ‪ ،‬سله‬
‫بندی در این خاکها کم می باشد که این امر سبب می شود تا جوانه زنی راحتر اتفاق افتد ‪ ،‬همچنین‬
‫این خاکها دارای تهویه منا سبی می باشند که با توجه به نیاز باالی استولنها و ریشه ها به اکسیژن ‪،‬‬
‫تامین اکسیژن در این خاکها راحتتر تامین می گردد‪.‬‬
‫باال بودن آبهای زیر سطحی عامل محدود کننده کشت سیب زمینی می باشد ‪ Ph .‬مناسب برای کشت آن‬
‫بین قلیائی ضعیف تا اسیدی است ‪ Ph .‬اسیدی قوی از تعداد غده ها کم می کند و ‪ Ph‬قلیائی باال‬
‫سبب بروز بیماری گال که غالبا ً در محل طوقه مشاهده می شود می گردد ( عامل این بیماری ویروسی‬
‫بوده و وقتی وارد سلول میشود سلول بجای تولید هورمون اکسین ‪ ،‬تولید اوپین می نماید‪.‬‬
‫ارقام سیب زمینی ‪:‬‬
‫ارقام سیب زمینی بر اساس خصوصیات گیاه شناسی ‪ ،‬موارد استفاده و طول دوره رسیدگی گروه بندی‬
‫می شوند که برخی از ارقام مورد استفاده در ایران با ذکر خصوصیات به شرح جدول ذیل می باشد‪.‬‬
‫تهیه بستر ‪:‬‬
‫سیب زمینی به تراکم خاک و وجود کلوخه در بستر بسیار حساس است زیرا این دو عامل سبب کاهش‬
‫رشد ‪ ،‬آسیب دیدگی و بد شکلی غده می شوند ‪ .‬سیب زمینی نیاز به خاکهای‬
‫زمین مورد استفاده برای کاشت سیب زمینی باید تا عمق ‪ 90‬سانتیمتر فاقد الیه متراکم باشد و خاک تا‬
‫عمق ‪ 35‬سانتیمتری بخوبی نفوذ پذیر باشد‪.‬‬
‫عملیات تهیه بستر برای سیب زمینی تابع تناوب رعایت شده و کشت قبل ازخودش می باشد ‪ .‬مثالً در‬
‫صورتی که کشت ما قبل سیب زمینی هویج باشد با توجه به اینکه برداشت هویج در سال قبل در‬
‫صورتی که در زمین گاو رو صورت بگیرد معموالً باعث شکافته شدن زمین تا عمق نزدیک به ‪20‬‬
‫سانتیمتری می شود در این صورت به تسطیح زمین نیز نیازی نخواهد بود فقط استفاده از گاو آهن‬
‫قلمی برای شکافت خاک متراکم تحت االرض بعد از کشت هویج پیشنهاد میگردد که این کار بعد از‬
‫برداشت هویج و در صورت وضعیت رطوبی مناسب خاک صورت خواهد گرفت این مراحل سبب‬
‫پوسیدگی بقایای ظریف هویج نیز خواهد شد و با پوسیدن بقایا هویج مشکل و اختاللی در کاشت و‬
‫استقرار سیب زمینی بوجود نخاهد آورد‪ .‬سپس در اوایل بهار با مساعد شدن شرایط رطوبتی خاک‬
‫کود شیمیائی زیر پاش در سطح خاک پخش شده و با دیسک در خاک اختالط داده می شود معموالً‬
‫زمین به این صورت آماده برای کشت می شود و در صورت وجود ردیفکارهای مخصوص اقدام به‬
‫کشت می شود‪.‬‬
‫تاریخ کاشت ‪:‬‬
‫سیب زمینی در نواحی اقلیمی با زمستان کمی سرد تا سرد به صورت بهاره کشت می شود و در نواحی‬
‫اقلیمی با زمستان مالیم تا کمی سرد بصورت پائیزه کشت می شود‪.‬‬
‫آماده سازی بستر کشت با استفاده از گاو آهن قلمی ‪:‬‬
‫عوامل موثر در انتخاب تاریخ کاشت مناسب ‪:‬‬
‫احتمال سرمازدگی در کشت پائیزه ‪ ،‬حداقل دمای خاک در کشت بهاره و حداکثر دمای خاک در کاشت‬
‫پائیزه (برای شروع به جوانه زنی و رشد ‪ ،‬فرار از گرمای شدید تابستان و گریز از سرمای پائیزه) ‪،‬‬
‫رطوبت خاک ‪ ،‬طول دوره رشد رقم مورد کاشت ‪ ،‬زمان ارائه محصول به بازار و آزاد شدن زمین‬
‫برای کشت بعدی ‪.‬‬
‫رشد جوانه در دمای ‪ 9‬درجه سانتیگراد به کندی آغاز می گردد ‪ .‬بنابراین اولین تاریخ کاشت بهاره‬
‫زمانی است که میانگین دمای خاک در عمق کاشت به حدود این درجه حرارت رسیده باشد و در کل‬
‫در خصوص دمای کاشت مناسب می توان رسیدن میانگین دمای شبانه روزی هوا به کمتر از ‪22‬‬
‫درجه در پائیز و ‪ 10‬درج در بهار را مالک قرار داد ‪.‬‬
‫کاشت در دمای نا مناسب خاک یا رطوبت نا مناسب خاک ( بیش بود یا خشکی) سبب می شود تا غددی‬
‫که برای کاشت بریده شده اند بخوبی پوست چوب پنبه ای تولید نکرده و آب از دست داده و مورد‬
‫هجوم میکرو ارگانیسمها قرار بگیرند و رشد خوبی نکنند ‪ .‬و غیر یک نواختی رشد سبب اختالل‬
‫کلیه عملیات داشت می شود ‪ .‬و بوته های ضعیف و کوچک تولید شده توان رقابتی کمی با علفهای‬
‫هرز خواهند داشت‪.‬‬
‫ر وش کاشت ‪:‬‬
‫‪ -1‬بهتر است از غده های بذری گواهی شده استفاده شود چون در کنترل و جلو گیری از گسترش‬
‫بیماریه اهمیت زیادی دارد‪.‬‬
‫‪ -2‬از غده هایی استفاده شود که دوره خواب خود را سپری کرده باشند ‪.‬‬
‫‪ -3‬غدد بذری باید وزن مناسبی داشته با شند غدد کمتر از ‪ 35‬گرم وزن نباید کشت شوند که آنها را از‬
‫این نظر می توان درجه بندی نمود‪.‬‬
‫‪ -4‬غدد بین وزنهای ‪ 35‬تا ‪ 60‬گرم و یا حدود ‪ 5/3‬تا ‪ 5/4‬سانتیمتر قطر دارند نیاز به قطعه کردن‬
‫ندارند ‪.‬‬
‫‪ -5‬غددي كه داراي بیش از ‪ 65‬تا ‪ 80‬گرم وزن دارند بدلیل اینكه قابلیت قطعه قطعه شدن را نداشته و‬
‫كشت مستقیمشان نیز از نظر اقتصادي مقرون به صرفه نیست ‪ ،‬براي كاشت مناسب نمي باشند غدد‬
‫داراي وزن بیش از ‪ 280‬گرم نیز براي قطعه كردن مناسب نمي باشند لذا این غدها نیز براي استفاده‬
‫بذري مناسب نمي باشند‪.‬‬
‫‪-6‬غددي كه داراي وزني بین ‪ 80‬تا ‪280‬گرم هستند براي كاشت بایستي قطعه قطعه شوند ‪ ،‬چنین غددي‬
‫را معموالَ بین ‪ 2‬تا ‪ 4‬قطعه تقسیم مي كنند كه تعداد قطعات به وزن و تعداد چشمها روي غده بستگي‬
‫خواهد داشت‪ .‬عمل برش غده سبب رفع خواب غده بذري خواهد شد‪.‬‬
‫‪-7‬غدد بذري( چه بصورت قطعه قطعه و چه به صورت كامل ) ‪ ،‬قبل از كاشت بایستي با سمموم قارچكش‬
‫مناسب مثل كاپیتان و مانكوزب و ‪ ...‬ضدعفوني نمود ‪.‬‬
‫‪ -8‬باتوجه به اینكه سرعت سبزشدن و رشد اندام هوایي و تعداد ساقه اصلي حاصل از رشد غدد بذري بر‬
‫عملكرد نهاي تاثیر مي گذارد و این خصوصیات تابعي از سن فیزیولوژیكي غده و همچنین نحوه آماده‬
‫سازي غده براي كاشت مي باشد لذا غدد قبل از كاشت باید در حالت پیش جوانه زني قرار گیرند تا با‬
‫افزایش سن فیزیولوژیك غده ها ‪ ،‬جوانه ها شروع به رشد نمایند ( در صورتي كه جوانه ها قبالً شروع‬
‫به رشد نموده باشند نیاز به پیش جوانه زني نمي باشد ) ‪.‬‬
‫‪ -9‬قرار گرفتن غدد در مرحله پیش جوانه زني عالوه بر افزایش سن فیزیولوژیكي سبب ترمیم زخمها ‪ ،‬رشد‬
‫تعداد بیشتري جوانه روي غذه ‪ ،‬تسریع سبز شدن ‪ ،‬تسریع غده بندي ‪ ،‬زود رسي ‪ ،‬افزایش عملكرد ‪،‬‬
‫امكان تشخیص غدد آلوده و فاقد جوانه ‪ ،‬افزایش مقاومت گیاه در مقابل آفات و بیماریها و‪ ...‬نیز مي‬
‫گردد‪.‬‬
‫‪ -10‬مدت زمان پیش جوانه زني بسته به سن فیزیولوژیكي غده ها از ‪2‬تا ‪ 4‬هفته متغییر است و دماي مورد‬
‫نیاز در این شرایط ‪ 10‬تا ‪ 15‬درجه مي باشد كه با افزایش سن غده ها این دما كاهش می یابد و بر‬
‫عكس‪.‬‬
‫‪ -11‬وجود نور غیر مستقیم و پراکنده در زمان پیش جوانه زني مفید بوده و باعث مي شود تا جوانه ها ي‬
‫كوتاه ‪ ،‬متراكم و سبز تولید گردد‪.‬‬
‫مرحله کاشت ‪:‬‬
‫کشت سیب زمینی به دو صورت دستی یا ماشینی انجام میگیرد ‪:‬‬
‫‪ -1‬کشت دستی ‪ :‬در کاشت دستی ‪ ،‬شیارها را به کمک بیل ایجاد نموده و غدد آماده برای کشت را با‬
‫فواصل مناسب درون شیارها توذیع کرده و سپس خاک را روی غده ها ریخته و ایجاد پشته می نمایند‪.‬‬
‫‪ -2‬کشت مکانیزه ‪ :‬در کاشت مکانیزه باید از غدد همگن از نظر شکل و اندازه استفاده شود و بایستی به‬
‫استحکام جوانه ها نیز توجه کامل گردد از دستگاههایی که برای این منظور استفاده میشوند به دو‬
‫نمونه به شرح ذیل اشاره می گردد ‪:‬‬
‫الف – ماشینهای مجهز به سوزنهای چند سانتیمتری نوک تیز که سوزنها در غده ها فرو رفته و آنرا‬
‫گرفته و به داخل شیار کاشت منتقل میکنند‪ .‬شکل هندسی غدد مورد کشت با این دستگاه با یستی نزدیک‬
‫به مکعب باشد ‪ .‬استفاده از این دستگاه بدلیل آسیبی که به غدد وارد می نماید توصیه نمی شود‪.‬‬
‫ب – دستگاههایی که با دست تغذیه می شوند ‪ ،‬استفاده از این دستگاه نیاز به کارگر دارد‪ .‬ولی شکل و‬
‫اندازه غدد در این نوع دستگاه از اهمیت کمتری بر خوردار است‪.‬‬
‫دستگاههای کاشت سیب زمینی می توانند از ‪ 1‬تا ‪ 4‬ردیف کاشت داشته باشند و همچنین ممکن است به‬
‫کود پاش نیز مجهز باشند و کود را بصورت نواری در داخل شیاری که در دو طرف غدد کشت شده ایجاد‬
‫می نماید قرار دهد‪.‬‬
‫عمق شیار کشت چه در کاشت ماشینی و چه در کاشت دستی به فاصله ردیف کاشت و بافت خاک بستگی‬
‫دارد مثالً در خاکی با بافت درشت تا متوسط که سله و مقاومت مکانیکی خاک کم می باشد و همچنین در‬
‫شرایطی که فاصله ردیفهای کاشت حدود ‪ 75‬سانتیمتر می باشد ودرنتیجه امکان ایجاد پشته های مرتفع‬
‫وجود ندارد ‪ ،‬عمق شیار باید به اندازهای باشد که پس از قرار گرفتن غده در درون شیار ‪ ،‬فاصله سطح‬
‫باالی غده تا سطح خاک دست نخورده مجاور آن ‪ 3‬تا ‪ 6‬سانتیمتر باشد‪ .‬در این صورت پس از پشته‬
‫بندی ‪ ،‬قطر الیه خاک باالی غده به ‪ 10‬تا ‪12‬ساانتی متر میرسد‪ .‬در صورتی که بافت خاک نیمه سنگین‬
‫یا سنگین باشد باید فاصله ردیفها افزایش و شیاره ها سطحی تر باشند‪.‬‬
‫جهت ردیفهای کشت برای سیب زمینی اهمیت داشته و بایستی شمالی جنوبی باشند به این ترتیب کاشت‬
‫در سمت شرق انجام خواهد شد و اگر به دالیلی ردیفها شرقی غربی باشند کاشت در طرف جنوبی‬
‫صورت خواهد گرفت‪.‬‬
‫بطور کلی با توجه به دو عامل پوشش سطح خاک توسط گیاه(که خود تابعی از رقم و شرایط تولید است)‬
‫وعمق کاشت قابل حصول(که خود تابعی از بافت و ساختمان خاک و عمق خاک ورزی می باشد)می‬
‫توان فاصله مناسب ردیفهای کشت سیب زمینی را تعیین نمود ‪.‬‬
‫عمق کاشت ‪:‬‬
‫در تعیین عمق کاشت مناسب باید به بافت خاک ‪ ،‬زمان کاشت(کشت پائیزه یا بهاره)‪ ،‬عمق خاک ورزی ‪،‬‬
‫اقلیم منطقه ‪ ،‬نوع آبیاری و زمان اولین خاک دهی پای بوته توجه کرد ‪ .‬بطور کلی عمق کاشت‬
‫مناسب برای سیب زمینی ‪ 10‬تا ‪ 12‬سانتیمتر می باشد و عمق بیش از ‪ 15‬سانتیمتر نا مطلوب‬
‫می باشد‪.‬‬
‫فاصله روی ردیف ‪:‬‬
‫در سیب زمینی ‪ ،‬تراکم ساقه هوایی اصلی در واحد سطح اهمیت زیادی دارد‪.‬این تراکم تحت تاثیر عواملی‬
‫چون پتانسیل تولید منطقه‪ ،‬رقم‪ ،‬قدرت رشد و تولید هر ساقه و درنهایت هدف تولید می باشد ‪ .‬تراکم‬
‫ساقه هوایی در واحد سطح تابعی از تعداد جوانه روی غده بذری و فاصله کاشت دو غده می باشد ‪.‬‬
‫چنانچه فاصله بین دو غده زیاد شود ( تراکم پائین بیاید ) به تولید تکمه و رشد ثانویه ‪ ،‬تنوع در‬
‫اندازه غده و نیز به تولید غدد درشت منجر می شود ‪.‬‬
‫برای تولید غده بذری تعداد ساقه اصلی مورد نیاز در واحد سطح حدود ‪ 30‬ساقه می باشد که با ‪ 15‬تا‬
‫‪ 20‬سانتیمتر فاصله کاشت روی ردیف این تعداد ساقه تامین می گردد‪ .‬و برای تولید غده به منظور‬
‫مصارف خانگی به ‪ 20‬تا ‪ 25‬ساقه در واحد سطح نیاز است که با فاصله روی ردیف ‪ 25‬تا ‪30‬‬
‫سانتیمتر این تعداد ساقه حاصل خواهد شد ‪ .‬همچنین برای تولید غدد بزرگ که برای مصارف صنعتی‬
‫مطلوب است به ‪ 15‬تا ‪ 20‬ساقه در واحد سطح نیاز داریم که با فاصله روی ردیف ‪ 30‬تا ‪35‬‬
‫سانتیمتر این تعداد ساقه در واحد سطح بدست می آید‪.‬‬
‫عمق کاشت ‪:‬‬
‫در تعیین عمق کاشت مناسب باید به بافت خاک ‪ ،‬زمان کاشت(کشت پائیزه یا بهاره)‪ ،‬عمق خاک ورزی ‪،‬‬
‫اقلیم منطقه ‪ ،‬نوع آبیاری و زمان اولین خاک دهی پای بوته توجه کرد ‪ .‬بطور کلی عمق کاشت‬
‫مناسب برای سیب زمینی ‪ 10‬تا ‪ 12‬سانتیمتر می باشد و عمق بیش از ‪ 15‬سانتیمتر نا مطلوب‬
‫می باشد‪.‬‬
‫فاصله روی ردیف ‪:‬‬
‫در سیب زمینی ‪ ،‬تراکم ساقه هوایی اصلی در واحد سطح اهمیت زیادی دارد‪.‬این تراکم تحت تاثیر عواملی‬
‫چون پتانسیل تولید منطقه‪ ،‬رقم‪ ،‬قدرت رشد و تولید هر ساقه و درنهایت هدف تولید می باشد ‪ .‬تراکم‬
‫ساقه هوایی در واحد سطح تابعی از تعداد جوانه روی غده بذری و فاصله کاشت دو غده می باشد ‪.‬‬
‫چنانچه فاصله بین دو غده زیاد شود ( تراکم پائین بیاید ) به تولید تکمه و رشد ثانویه ‪ ،‬تنوع در‬
‫اندازه غده و نیز به تولید غدد درشت منجر می شود ‪ .‬برای تولید غده بذری تعداد ساقه اصلی مورد‬
‫نیاز در واحد سطح حدود ‪ 30‬ساقه می باشد که با ‪ 15‬تا ‪ 20‬سانتیمتر فاصله کاشت روی ردیف این‬
‫تعداد ساقه تامین می گردد‪ .‬و برای تولید غده به منظور مصارف خانگی به ‪ 20‬تا ‪ 25‬ساقه در واحد‬
‫سطح نیاز است که با فاصله روی ردیف ‪ 25‬تا ‪ 30‬سانتیمتر این تعداد ساقه حاصل خواهد شد ‪.‬‬
‫همچنین برای تولید غدد بزرگ که برای مصارف صنعتی مطلوب است به ‪ 15‬تا ‪ 20‬ساقه در واحد‬
‫سطح نیاز داریم که با فاصله روی ردیف ‪ 30‬تا ‪ 35‬سانتیمتر این تعداد ساقه در واحد سطح بدست‬
‫می آید‪.‬‬
‫بطور کلی اگر فاصله بین ردیف ‪ 75‬سانتیمتر و فاصله روی ردیف ‪ 20‬سانتیمتر‬
‫باشد ( حدود ‪ 6/6‬غده در واحد سطح کشت شود ) و اگر متوسط وزن غده های‬
‫مورد استفاده ‪ 50‬گرم باشد برای کاشت یک هکتار سیب زمینی به ‪ 3335‬کیلو‬
‫گرم غده نیاز خواهیم داشت‪.‬‬
‫مرحله داشت ‪:‬‬
‫آبیاری ‪:‬‬
‫سیب زمینی از گیاهان حساس به خشکی محسوب می شود و کمبود رطوبت موجب کاهش شدید عملکرد‬
‫می شود ‪ .‬همچنین تغییرات شدید رطوبت خاک میتواند سبب بد شکل شدن و رشد غیر یک نواخت غدد‬
‫گردد‪.‬‬
‫کمبود یا بیش بود رطوبت در مراحل مختلفی نموی اثرات متفاوتی دارد مثالً گیاه در مرحله جوانه زنی و‬
‫سبز شدن حساسیت زیادی به تنش خشکی ندارد ولی کمبود رطوبت سرعت سبز شدن را به میزان‬
‫قابل توجهی کاهش میدهد ‪.‬‬
‫سیب زمینی در مرحله رشد رویشی و دوران رسیدگی به کمبود رطوبت حساسیت چندانی ندارد ولی در‬
‫مرحله شروع غده بندی تا شروع زرد شدن برگها حساسیت باالیی به تنش رطوبتی از خود نشان‬
‫می دهد‪.‬‬
‫بیش بود رطوبت خاک نیز موجب شسته شدن عناصر غذایی به اعماق خاک ‪ ،‬توسعه بیماریها و کاهش‬
‫درصد ماده خشک غده شود‪.‬‬
‫بنابر این تعیین زمان آبیاری در مراحل مختلف نموی متغییر خواهد بود بطوری که گفته شد از مرحله‬
‫کاشت تا مرحله غده بندی ( که حدود ‪ 3‬تا ‪ 4‬هفته بعد از سبز طول می کشد ) که نیاز به رطوبت‬
‫باال نیست زمان آبیاری را بر اساس تخلیه ‪ 50‬تا ‪ 55‬در صد رطوبت قابل استفاده از خاک تعیین می‬
‫کنند‪ .‬ولی در طی زمان شروع غده بندی تا زمان زرد شدن برگها (با توجه به زودرسی و دیررسی‬
‫رقم بین ‪ 60‬تا ‪ 90‬روز طول می کشد ) آبیاری را بر اساس تخلیه ‪ 40‬تا حداکثر ‪ 50‬درصد رطوبت‬
‫قابل استفاده خاک انجام می دهند ‪.‬‬
‫در زراعت سیب زمینی اگر کشت بصورت هیرم با شد تا زمانی که بوته ها به ارتفاع ‪ 10‬سانتیمتری‬
‫نرسیده اند به آبیاری نیازی نخواهد بود‪.‬‬
‫خاک دهی پای بوته ‪:‬‬
‫وقتی که ارتفاع بوته ها ی سیب زمینی به ‪ 25‬سانتیمتر رسیده باشند و محصول در مرحله قبل از‬
‫مرحله غده بندی قرار داشته باشد اقدام به خاک دهی پای بوته می شود ‪.‬‬
‫خاک دهی باعث می شود اوال ٌ استولونها و غدد نزدیک به سطح خاک درتاریکی قرار گیرند و رشد‬
‫مناسبی داشته باشند ‪ ،‬ثانیا ٌ با توجه به اینکه برای خاک دهی ‪ ،‬خاک را از بین ردیفهای کشت بر‬
‫می دارند باعث نرم شدن خاک می شود ‪ ،‬ثالثا ٌ جوبهای بین ردیفها ترمیم می شوند و رابعا ٌ در غددی‬
‫که پوسته بدلیل نزدیکی به سطح خاک ( در عمق ‪ 2‬تا ‪ 3‬سانتی متری از سطح خاک ) از سمت‬
‫نزدیک به سطح سبز رنگ شده اند رنگ سبز از بین برود ( رنگ سبز پوسته در چنین حالتی نشانه‬
‫وجود کلروفیل وسوالنین است ) ‪.‬‬
‫خاک دهی پای بوته هادر دوره کاشت بهتر است در دو مرحله انجام بگیرد که البته این کار برای مناطقی‬
‫که مشکل حادی در تامین آب مورد نیاز برای آبیاری ندارند توصیه می شود‪.‬‬
‫مصرف کودهای شیمیائی ‪:‬‬
‫نیاز کودی سیب زمینی باال بوده و مقدار عناصر غذایی بر میزان رشد رویشی ‪ ،‬زمان غده بندی ‪،‬‬
‫زمان رسیدگی ‪ ،‬اندازه و وزن مخصوص غده ‪ ،‬توسعه بافت چوب پنبه ای و آسیب پذیری غدد سیب‬
‫زمینی از ضربات مکانیکی تاثیر می گذارد ‪.‬‬
‫کود نیتروژن ‪ :‬کمبود نیتروژن خاک سبب کاهش عملکرد ‪ ،‬گسترش بیماریها و پیری زود رس گیاه‬
‫می شود از سوی دیگر ‪ ،‬زیادی نیتروژن باعث تحریک رشد رویشی ‪ ،‬تاخیر در غده بندی و‬
‫رسیدگی ‪ ،‬کاهش وزن مخصوص غده ‪،‬افزایش در صد غده درشت ‪ ،‬حفره های مغزی و قندهای‬
‫احیاء کننده می گردد‪.‬‬
‫بیش بود نیتروژن خاک به ویژه در هوای گرم بسیار نا مطلوب بوده و سبب رشد رویشی وتاخیر در غده‬
‫بندی و رسیدگی می شود ‪.‬‬
‫ضرورت تقسیط کود نیتروژن مصرفی به صورت پایه و سرک به احتمال شستشوی نیتروژن و نحوه‬
‫مصرف کود سرک بستگی دارد‪.‬در شرایطی که خطر شستشو کم است ‪ ،‬می توان نصف کود نیتروژن‬
‫را بصورت پایه و مابقی را بصورت سرک مصرف نمود ‪.‬‬
‫بطور کلی بهتر است یک چهارم کود نیتروژن به صورت پایه و ما بقی به صورت سرک مصرف گردد ‪.‬‬
‫کود نیتروژنه پایه ترجیحا ٌ به صورت نواری ( ‪ 5‬تا ‪ 10‬سانتیمتر در یک یا دو طرف غده و ‪ 5‬سانتیمتر‬
‫پائین تر از محل قرار گیری غده ) در خاک قرار داد و یا روی سطح خاک پاشیده و سپس با دیسک‬
‫با خاک مخلوط کرد ‪.‬‬
‫کود نیتروژنه سرک را می توان در حاشیه پشته ها قرار داده و یا قبل از خاک دهی پای بوته ها در کنار‬
‫ردیفهای کاشت مصرف گردد و زمان آن ‪ 3‬تا ‪ 4‬هفته پس از سبز شدن می باشد‪.‬روش دیگر استفاده‬
‫از کود سرک پاشیدن در بین ردیفها و سپس استفاده از کولتیوار می باشد ( راندمان اثر بخشی این‬
‫روش بدلیل اینکه بخش قابل توجه کود در ناحیه وسط جوی باقی می ماند پائین می باشد ) ‪ .‬در‬
‫صورت مصرف کود نیتروژنه بصورت محلول پاشی با سیستم آبیاری ‪ ،‬بین ‪ 3‬تا ‪ 8‬هفته پس از سبز‬
‫شدن بوده و در هر بار نیز نباید بیشتر از ‪ 20‬کیلو مصرف کرد ‪.‬‬
‫مقدار كود شیمیائي مورد نیاز سیب زمیني به عملكرد مورد انتظار ‪ ،‬مقدارعناصرغذایي موجود در خاك ‪،‬‬
‫رقم و طول دوره رشد آن ‪ ،‬محصول قبلي و میزان كود حیواني مصرفي بستگي دارد ‪.‬‬
‫با توجه به اینكه قسمت عمده ریشه ها در محصول سیب زمیني در عمق حدود ‪ 60‬سانتي متري قرار‬
‫می گیرند لذا براي تعیین كود نیتروژنه مورد نیاز ‪ ،‬خاك را تا همین عمق برسي مي كنند‪.‬‬
‫بر اساس برخي از منابع ‪ ،‬باید موجودي نیترات خاك را تا میزان ‪ 20‬میلي گرم در كیلوگرم نادیده گرفت‬
‫و براي مازاد این مقدار ‪ ،‬به ازاء هر ‪ 5‬قسمت در میلیون نیترات موجود در خاك مي توان حدود ‪ 10‬كیلو‬
‫گرم از كود نیتروژنه مصرفي كاست‪.‬‬
‫بطور كلي‪ ،‬اگر عوامل زراعي براي تثبیت نیتروژن در وضعیت متوسطی باشند‪ ،‬برای تولید حدود ‪ 40‬تن‬
‫سیب زمینی در یک هکتار به ‪ 180‬تا ‪ 200‬کیلو گرم نیتروژن نیاز خواهیم داشت‪.‬‬
‫کود فسفر ‪ :‬فراوانی فسفر در خاک باعث افزایش تعداد غده در هر بوته می شود ‪.‬‬
‫برای تعیین کود فسفر مورد نیاز ‪ ،‬خاک را تا عمق ‪ 15‬سانتی متری بررسی می نمایند و کود فسفر مورد‬
‫نیاز را براساس حاصلخیزی خاک تعیین می کنند ‪ .‬بطور کلی مقدار کود فسفر مورد نیاز برای تولید‬
‫‪ 40‬تن غده سیب زمینی در هر هکتار بر اساس حاصلخیزی خاک ‪ ،‬به شرح ذیل می باشد ‪:‬‬
‫برای خاکهای نسبتا ٌ فقیر که میزان فسفر درآنها کمتر از ‪ 7‬قسمت در میلیون می باشد به ‪ 120‬تا ‪130‬‬
‫کیلو گرم اکسید فسفر ‪ ،‬برای خاکهایی که میزان فسفر در آنها ‪ 8‬تا ‪ 11‬قسمت در میلیون است به‬
‫حدود ‪ 75‬تا ‪ 90‬کیلو گرم اکسید فسفر ‪ ،‬برای خاکهایی که میزان فسفر در آنها حدود ‪ 12‬تا ‪15‬‬
‫قسمت در میلون است به ‪ 30‬تا ‪ 50‬کیلوگرم اکسید فسفر نیاز است و برای خاکهای غنی از فسفر‬
‫( بیش از ‪ 16‬قسمت در میلیون ) نیازی به مصرف کود فسفر نخواهد بود‪.‬‬
‫در صورتی که از میزان فسفر موجود در خاک اطالعی موجود نباشد ‪ ،‬برای حصول ‪ 40‬تن عملکرد در‬
‫هکتار می توان تا حداکثر ‪ 90‬کیلوگرم فسفر همراه با نیتروژن پایه مصرف کرد ‪ .‬توضیح اینکه در‬
‫مصرف کود فسفات ‪ ،‬قرار دادن آن بصورت نواری در خاک بر سایر روشها ارجحیتخواهد داشت‪.‬‬
‫کود پتاسیم ‪ :‬نیاز سیب زمینی به پتاس نسبت به اکثر محصوالت دیگر بیشتر می باشد‪ .‬فراوانی این‬
‫عنصر سبب کاهش وزن مخصوص غده ها و نیز توسعه پوسته چوب پنبه ای غده سیب زمینی می‬
‫گردد که این دو عصفت سبب کاهش خسارت برداشت و افزایش خاصیت انباری غدد می شود‪.‬‬
‫افزایش خاصیت انباری بدلیل کاهش قندهای احیاء کننده می باشد ‪ .‬همچنین کاهش قندهای احیاء‬
‫کننده برای سرخ کردن سیب زمینی مطلوب می باشد‪.‬‬
‫برای تعیین کود پتاس مورد نیاز نیز خاک را تا عمق ‪ 15‬سانتی متری بررسی نموده و مقدار کود پتاس‬
‫مورد نیاز براساس حاصلخیزی خاک تعیین می گردد ‪.‬‬
‫در خاکهایی که مقدار پتاسیم در آنها کمتر از ‪ 150‬قسمت در میلیون می باشد ‪ ،‬از نظر پتاس فقیر‬
‫محسوب شده و برای حصول عملکردهایی ‪ 40‬تن در هکتار بایستی حدود ‪ 50‬تا‪100‬کیلو گرم اکسید‬
‫پتاس به خاک اضافه گردد که این کود نیز مثل فسفات بهتر است همراه با کود پایه و بصورت نواری به‬
‫زمین اضافه شود‪.‬‬
‫بطور کلی در شرایط متعادلی از رشد و تولید عملکردهای معقول سیب زمینی ‪ ،‬به ازاء هر تن غده‬
‫تولیدی ‪ ،‬حدود ‪ 3/2‬تا ‪ 6‬کیلوگرم نیتروژن ‪ 3/0 ،‬تا ‪ 44/0‬کیلو گرم فسفر ( ‪ 7/0‬تا ‪ 1‬کیلو گرم‬
‫اکسید فسفر ) ‪ 7/2 ،‬تا ‪ 3/8‬کیلو گرم پتاسیم ( ‪ 2/3‬تا ‪ 10‬کیلوگرم اکسید پتاسیم ) از خاک خارج‬
‫می شود که در این ارتباط ضرایب پئین تر نشانگر شرایط مناسب تر رشد و راندمان باالتر عناصر‬
‫غذایی می باشد‪.‬‬
‫كنترل علفهاي هرز ‪:‬‬
‫بدلیل اینكه زمان سبز شدن سیب زمیني طوالني مي باشد ( ‪ 3‬تا ‪ 4‬هفته ) و نیز باتوجه به اینكه سرعت‬
‫گسترشش هم پس ازسبز شدن پائین مي باشد و غالبا ً حدود ‪ 6‬هفته طول مي كشد تا شرایط محصول‬
‫براي رقابت با علف هرز مهیا گردد ‪ ،‬لذا در مراحل اولیه رشد ‪ ،‬علفهاي هرز قادرند در رقابت با‬
‫محصول نسبت به آن پیشي بگیرند و شرایط نا مطلوبي براي محصول ایجاد نمایند ‪ .‬بنابراین كنترل‬
‫علفهاي هرز مزرعه سیب زمیني الزم وضروري خواهد بود ‪.‬‬
‫كنترل علفهاي هرز مزارع سیب زمیني به دو طریق ( ‪ - 1‬كنترل مكانیكي و ‪ -2‬كنترل شیمیایي )‬
‫صورت مي گیرد‪.‬‬
‫‪ -1‬كنترل مكانیكي ‪:‬‬
‫طوالني بودن دوران سبز شدن سیب زمیني و رشد بطئي آن پس از سبز شدن ‪ ،‬امكان كنترل مكانیكي‬
‫سیب زمیني را فراهم مي كند كه با استفاده از انواع كولتیواتور علفهاي هرز بین ردیفها را كنترل‬
‫نمود و با چنگك گردان علفهاي هرز روي ردیف را كنترل نمود ‪.‬‬
‫كنترل شیمیایي ‪:‬‬
‫براي كنترل شیمیائي مي توان از علف كشهاي پیش كاشتي ‪ ،‬پیش رویشي و پس رویشي ( نسبت به‬
‫محصول ) استفاده كرد ‪ .‬استفاده تلفیقي از دو گروه علف كش پیش رویشي و پس رویش ( نسبت به‬
‫علف هرز ) بسیار مطلوب تر است‪.‬‬
‫علف كشهاي نظیر ترفالن ‪ ،‬استامپ ‪ ،‬سنكور یا لكسون ‪ ،‬گراماكسون ‪ ،‬رانداپ و ‪ ...‬را براساس‬
‫توصیه هاي فني ( زمان استفاده ‪ ،‬دز مصرفي و‪ ) ...‬كلینیك یا داروخانهاي سم فروشي براي‬
‫علفهاي مختلف استفاده نمود‪.‬‬
‫آفات و بیماریها ‪:‬‬
‫سیب زمیني مورد حمله آفات عموي زیادي از جمله كرم برگ خوار چغندر ‪ ،‬شب پره گاما ‪ ،‬شب پره‬
‫زمستاني ‪ ،‬كرم آگروتیس ‪ ،‬شته سیب زمیني ‪ ،‬سوسك كلرادو ‪ ،‬كرم سفید ریشه و ‪...‬قرار مي گیرد‪.‬‬
‫سوسك كلرادو ‪:‬‬
‫سوسك كلرادو در خاك زمستان گذراني مي كنند و‬
‫در بهار به مزرعه سیب زمیني حمله كرده‬
‫ودر سطح زیرین برگ تخم گذاري مي كنند ‪.‬‬
‫الرو هاي حاصل از تفریخ تخم پس از مدتي‬
‫تغذیه از برگها وارد خاك شده‪ ،‬و بصورت‬
‫شفیره در آمده و مجدداَ بصورت حشره بالغ‬
‫به برگها حمله مي كنند‪.‬‬
‫شته ‪:‬‬
‫شته ها عالوه بر خسارت مستقیم از طریق تغذیه از شیره‬
‫پرورده ‪ ،‬مي توانند در انتقال بیماریهاي ویروسي نیز موثر‬
‫باشند كه از این لحاظ به ویژه براي مزارع بذري بسیار‬
‫مهم مي باشد‪ .‬شته ها بیشتر در زیر برگها زندگي كرده و‬
‫به رنگهاي مختلف دیده مي شوند‪ .‬در اثر تغذیه شته ها ‪،‬‬
‫برگ ها پیچیده شده ‪ ،‬دچار لكه هاي سوختگي شده و گاه‬
‫مي میرند‪.‬‬
‫كنترل آفات سیب زمیني از طریق از بین بردن بقایاي گیاهي آلوده ‪ ،‬كنترل علفهاي هرز اطراف مزراع ‪،‬‬
‫بكار گیري تناوب زراعي مناسب ‪ ،‬بكارگیري روشهاي تلفیقي و استفاده از حشره كشهایي از گروه‬
‫كارباماتها و ارگونو فسفاتها با غلظت مناسب و توصیه شده مي تواند صورت بگیرد‪ .‬شایان ذكر‬
‫است كه در استفاده ازحشره كشها نیز بایستي با كلینیكها و داروخانه هاي سم فروشي مشاوره گردد‪.‬‬
‫ازحشره كشهاي مورداستفاده براي كنترل آفات مكنده وغیر مكنده سیب زمیني مي توان به تیودان ‪،‬‬
‫آندوسولفان ‪ ،‬سوین ‪ ،‬آمبوش ‪ ،‬تیودیكارب ‪ ،‬ماالتیون وفوزالن اشاره نمود‪.‬‬
‫بیماریها ‪:‬‬
‫از بیماریهاي مهم سیب زمیني مي توان به بیماري مرگ ریشه ( یا مرگ گیاه چه )‪ ،‬بوته میري ‪ ،‬سفیدك‬
‫داخلي یا دروغي ‪ ،‬آلترناریا ‪ ،‬پژمدگي باكتریایي و فساد حلقوي ‪ ،‬بیماریهاي ویروسي ‪ ،‬نماتدها و‬
‫پوسیدگي خشك سیب زمیني اشاره نمود كه تصاویر برخي از بیماریها به همراه توضیحاتي ‪ ،‬در‬
‫اسالیدهاي ذیل اشاره شده است‪.‬‬
‫بیماری موزائیک برگ‬
‫زردی‬
‫برگهای ابلقی‬
‫زمینه های به رنگ زرد روشن با حاشیه نامنظم گسترش یافته و معموال در شاخ و برگ‬
‫پراکنده می باشد‬
‫قسمتهای های زرد رنگ برگ‬
‫این بیماری عبارتند از خطوط زرد رنگ به اشکال مختلف مانند حلقه ‪ ،‬حلقه های ناقص و‪ ....‬این عالئم معموال توسط‬
‫‪ PMTV‬در برخی از مناطق ایجاد می شود‬
‫رگبرگهای زرد شده‬
‫رنگ سبز مایل به زرد روشن رگبرگها تا حد زیادی از رنگ سبز پهنک برگ قابل تشخیص‬
‫است‪ .‬این عالمت تنها با ‪ PYVV‬در جنوب امریکا یافت می شود‬
‫‪Anthocyanescense‬‬
‫برگها بدلیل تولید غیر عادی و تجمع آنتوسیانینها ‪ ،‬ممکن است طیف وسیعی از رنگ بنفش‬
‫‪ ،‬قرمز ‪ ،‬آبی و ‪ ...‬نشان دهد‪ .‬این تغییرات معموال با تغییر در شکل برگ همراه است‪ .‬تا‬
‫حدودی عالئمی شبیه ‪ Rhizoctonia‬تحت بعضی از شرایط ایجاد می گردد‪.‬‬
‫بیماری ریز برگی‬
‫برگها ی گیاه در مقایسه با سایر گیاهان کوچک مانده ولی سالم هستند‪ .‬این مشکل معموال‬
‫با تغییر رنگ در برخی از قسمتهای برگ همراه است‪ .‬این بیماری بعضا ٌ با کمبود عناصر‬
‫غذایی اشتباه گرفته می شود‪.‬‬
‫لوله ای شدن برگ‬
‫چروکیدگی‬
‫چروکیدگی به سمت لبه برگ ها آشکار می شود که باعث ظاهر پر تالطم برگ می شود ‪ ،‬و‬
‫الیه نازک برگ گاهی به دلیل آن به حالت زیگ زاگ در می آید‪ .‬این عالئم معموال با‬
‫بیماری موزاییک و یا لکه ای برگ همراه است‪.‬‬
‫دفرمه شدن برگ‬
‫برگ ها با از دست دادن شکل عادی خود طویل شده و پهنای برگها کم شده و باریکتر از‬
‫برگهای معمولی می شوند‪ .‬در بیشتر موارد با سفت شدن و یا تغییر شکل در رگبرگهای‬
‫اصلی و یا نکروزه شدن همراه است و این پیچیده گی معموال توسط ویروس ها ایجاد‬
‫می گردد‪.‬‬
‫چروکیدگی‬
‫سطح برگ ناهموار می گردد که با عالمت (فلش) نشان داده شده است که این نا همواری‬
‫بدلیل تاول و یا رشد بیشنر رگبرگهای مختلف در پهنک برگ ایجاد می شود‪ .‬این عالمت‬
‫ممکن است فقط در بعضی از ساقه های بوته آلوده در کل بوته اتفاق بیافتد‪.‬‬
‫‪( Erectness‬برگهای برجسته قائم)‬
‫برگ نسبت به ساقه با زوایه حاده(که در اکثر ارقام کمتر از ‪ 60‬درجه است)قرارمی گیرند‪.‬‬
‫و این انحراف زاویه در برگ معموال با تغییرات دیگری از قبیل تغییر رنگ نیز همراه‬
‫است‪ .‬عالوه بر رقم ‪ PLRV‬در برخی از ارقام ‪ ،‬این عالئم با آلودگی ‪ PSTVd‬نیزهمراه‬
‫است ‪.‬‬
‫‪( Apical necrosis‬مرگ انتهایی )‬
‫این بیماری به نام ‪ acronecrosis‬هم نامیده می شود ‪ .‬اگرچه شروع مرگ از شاخه ها‬
‫و برگ های انتهای بوته شروع می شود و سپس به سمت پایین حرکت می کند ولی ممکن‬
‫است تمام بوته را تحت تاثیر بگذارد ‪.‬‬
‫‪ (Systemic necrosis‬بافت مردگی سیستمیک )‬
‫رگه های ‪ necrotic‬در واقع نقاط یا حلقه های سختی هستند که در قسمتی یا تمامی‬
‫پهنای برگ پراکنده می شوند‪.‬‬
‫‪Vein necrosis‬‬
‫نکروز سیستمیک رگبرگها كه به ویژه در سطح پایینی برگها مشاهده مي شود كه ممکن است در کل طول‬
‫رگبرگها و یا قسمتي از رگبرگها اتفاق افتد در این بیماري معموال برگ های بطرف پایین خمیدگي پیدا‬
‫مي كنند‪.‬‬
‫‪ ( Dwarfing‬پا کوتاهی )‬
‫بوته ها معموال در اواخر دوره رشد از نظر ارتفاع کوچکتر از بوته های سالم می مانند‪.‬‬
‫توسعه برخی از بوته ها ممکن است در ابتدا به طور معمول صورت بگیرد اما در ادامه‬
‫رشد خود ‪ ،‬رشدشان به طور ناگهانی متوقف می شود‪ .‬تغییر شکل ممکن است در برگها و‬
‫یا ساقه رخ دهد‪.‬‬
‫‪ ( Stunting‬کوتوله شدن )‬
‫کاهش در اندازه بوته ازعالیم شایع بیماری های ویروسی مختلف است‪ .‬این عالمت معموال‬
‫با ‪ dwarfing‬اشتباه گرفته می شود ولی تغییر شکل کوتاهی گیاهان را نشان نمی دهد‪.‬‬
‫غده هاي دوكي شكل شده‬
‫معموال قطر غده ها تدریجیاَ کاهش ميابد و به شكل دوك در مي آيد‪.‬‬
‫غده هاي هوایی‬
‫غدهها در محل اتصال برگ به ساقه تولید می شوند ‪.‬‬
‫رشد هاي غیر نرمال بیش از اندازه‬
‫از نشانه هاي اين بيماري رشد چشم ها (جوانه ها) و برجستگی غير نرمال آنها و یا‬
‫تشكيل زگيل و تكمه بر روي غده اصلي مي باشد كه معموال با تغییر شکل‬
‫نيزهمراه است ‪.‬‬
(Tecaphora solani)
Pink Rot (Phythopthora erytroseptica)
(Fusarium oxysporum)
Powdery scab
Spongospora solani
‫پوسته پوسته شدن توسط عامل بيماري )‪(Streptomyces sp‬‬
( Synchytrium endobioticum) ‫عامل بیماري‬
(Phythopthora infestans)
‫عامل بیماري‬
Rossellinia
Plants from fields affected by late blight are
not suitable for positive selection. Avoid
selecting samples that have any of the
symptoms caused by Phythopthora
infestans
‫برداشت و نگهداري سیب زمیني ‪:‬‬
‫زمان رسیدن و یا موقع برداشت سیب زمیني با پژمرده شدن برگها ‪ ،‬سفت شدن پوست غده و به راحتي‬
‫جدا شدن آن از استولون ها مشخص مي شود ‪ .‬عالوه بر این عوامل موثر دیگر مانند رقم سیب زمیني‬
‫مورد كاشت ‪ ،‬زمان كاشت وشرایط آب وهوایي نیز در تعیین زمان برداشت دخالت دارند ‪ .‬به طور كلي‬
‫سیب زمیني دیر رس را باید قبل از شروع به سرما برداشت كرد ‪ .‬در مورد ارقام زودرس و در مناطق‬
‫گرم باید قبل از شروع گرما محصول را جمع آوري نمود ‪ .‬تجربه نشان داده است كه اگر سیب زمیني پس‬
‫از خشكیده شدن شاخ و برگ ها برداشت گردد ‪ ،‬محصول داراي مرغوبیت و خاصیت انباري بیشتري‬
‫خواهد بود ‪.‬‬
‫اگر برداشت سیب زمیني در موقعي كه هنوز شاخ و برگ آن سبز است انجام گیرد امكان آلودگي غده ها‬
‫و ابتال به بعضي از بیماري ها افزایش مي یابد براي جلوگیري از آلودگي ‪ ،‬مخصوصا ً در مورد سیب‬
‫زمیني بذري و سهولت در برداشت‪،‬قسمت هوایي گیاه را جمع آوري كرده از مزرعه خارج مي كنند‪.‬‬
‫غده هاي تازه از خاك خارج شده معموالًترد بوده و پوست آنها سفت نیست بنابراین توصیه مي شود در‬
‫صورتي كه برداشت به وسیله دست انجام مي گیرد ‪ ،‬غده ها را پس از خارج كردن از خاك چند‬
‫ساعتي روي زمین باقي گذاشته تا حالت تردي خود را در اثر تبخیر از دست بدهد ‪ .‬البته مدت باقي‬
‫ماندن غده ها روي زمین و مخصوصا ً در آفتاب نباید زیاد باشد زیرا این عمل باعث افزایش مقدار‬
‫سوالنین غده ها خواهد شد ‪.‬‬
‫مسئله مهم در مورد سیب زمیني این است كه باید آن را در شرایطي نگهداري كرد كه كیفیت غده ها‬
‫حفظ شود ‪ ،‬یعني جوانه نزند ‪ ،‬پوست آن سبز نشود و همچنین فاقد چروكیدگي پوسیدگي و غیره‬
‫باشد ‪ .‬این موضوع با تنظیم درجه حرارت ‪ ،‬رطوبت و تهویه درانبارهاي قابل كنترل ‪ ،‬امكان پذیر‬
‫مي باشد ‪.‬‬
‫استفاده از انبارهاي قابل كنترل براي بسیاري از كشاورزان به آساني‬
‫مقدور نیست و لذا جهت نگهداري از سیب زمیني از زیر زمین و یا سیلو‬
‫استفاده مي كنند ‪ .‬در استفاده از سیلو و انبارهاي معمولي نیز باید رعایت‬
‫مسایل یاد شده را نمود و سیلو را باید طوري تهیه كرد كه دو عامل‬
‫رطوبت و حرارت كه از عوامل فعالیت خارج و تحریك جوانه ها هستند تا‬
‫حدودي قابل كنترل باشند و ضمنا از یخ زدن سیب زمیني در داخل سیلو‬
‫جلوگیري شود ‪.‬‬
‫منابع‪:‬‬
‫خواجه پور ‪ ،‬محمد رضا ‪ ،1385 ،‬گیاهان صنعتي ‪ :‬فصل ‪ ”13‬سیب زمیني ” ( چاپ دوم ) ‪ ،‬انتشارات‬
‫جهاد دانشگاهي واحد صنعتي اصفهان‪.‬‬