Transcript монгол дахь ардчилал, засаглалын байдалд гарч буй

МОНГОЛЫН ЗАЛУУЧУУДЫН
АРДЧИЛЛЫН ТАЛААРХ ОЙЛГОЛТ,
ТӨСӨӨЛӨЛД ГАРСАН ӨӨРЧЛӨЛТ
О.ХАТАНБОЛД
Докторант,
ШУА-ийн ФСЭХ-ийн Улс төр судлалын салбарын
Эрдэм шинжилгээний дэд ажилтан
2014.12.05
АГУУЛГА
I. АРДЧИЛЛЫН ТАЛААРХ ЗАЛУУЧУУДЫН ОЙЛГОЛТ,
ТӨСӨӨЛӨЛ, ГАРЧ БУЙ ӨӨРЧЛӨЛТ
II. АРДЧИЛЛЫН ТАЛААРХ ТОДОРХОЙЛОЛТЫН ҮНДСЭН
ЭЛЕМЕНТҮҮД
III. ТӨРИЙН ЧАДАВХИ БА АРДЧИЛАЛ
IV.
ДҮГНЭЛТ
I. АРДЧИЛЛЫН ТАЛААРХ ЗАЛУУЧУУДЫН ОЙЛГОЛТ,
ТҮҮНД ГАРЧУЙ БУЙ ӨӨРЧЛӨЛТ
 Өнөөгийн залуучуудад ардчиллын талаарх ерөнхий, өнгөц
ойлголт, төсөөлөл давамгайлж байгаа бөгөөд ардчиллыг шударга
ёс, туйлын эрх чөлөө гэж төсөөлөх нь түгээмэл байна.
 Залуучуудын улс төрийн боловсрол, соёлын төвшин доогуур,
ардчиллын үнэт зүйлс идеал буюу чин эрмэлзлийн хэмжээнд хэт
ерөнхий байна.
 Иргэдийн оролцоо, шууд ардчиллын үзэл санаа эрчимтэй сэргэж
байгаа ч эрх зүйн суурь орчинд дорвитой өөрчлөлт орсонгүй.
Харин иргэдийн оролцооны тухайд үзэл, хандлага шинээр буй
болж байна эерэг ач холбогдолтой.
 Судалгаанд хамрагдсан залуучуудын хувьд төр засгийн
удирдлагад итгэх итгэл, тэдний улс төрийн амьдралд нөлөөлөх,
оролцох идэвх мэдэгдэхүйц буурах хандлага илэрч байна.
Экспертийн ярилцлага
Фокус бүлгийн
ярилцлага
Ганцаарчилсан ярилцлага
Ардчиллын талаарх эерэг ойлголт
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Эрх чөлөө, үзэл бодлоо
илэрхийлэх
Шударга ёс
Хүний эрх, эрх чөлөө
Ёс суртахуун
Хууль дээдлэх
Эрх үүргийн нэгдэл
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Зах зээлийн эдийн засаг
Эрхээ эдэлж үүргээ биелүүлэх
Үүрэг хариуцлагаа ухамсарлах
Иргэдийн оролцоо
Хувийн өмч, өмч хувьчлал
Иргэдийн шууд оролцоо
нэмэгдсэн
Ардчиллын талаарх сөрөг ойлголт
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Эрх чөлөө, үзэл бодлоо
илэрхийлэх
Шударга ёс
Хуулийн хүрээнд айж
эмээхгүй амьдрах
Ил тод байдал
Хүний эрхийг дээдлэх
Хүнлэг энэрэнгүй нийгэм
1.
2.
3.
4.
Иргэд, залуусын тэгш
оролцоо
Шударга ёс, тэгш байдал
Үг хэлэх, үзэл бодлоо
илэрхийлэх эрх чөлөө
Зөв төлөвшил, чөлөөт
сэтгэлгээ
Ил тод байдал
Тэгш боломж, тэгш
сонголт
Хүний эрх, хууль дээдлэх
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
5.
6.
Интернэтийн хяналтгүй хэрэглээ
Ардчиллын талаарх ойлголтын зөрүү
Нийгмийн шударга бус байдал
Улс төрийн талцал
Чөлөөт зөв харьцааны дутагдал
Авлига
Төрийн албан тушаалтнуудын хүнд
суртал
Албан тушаалын наймаа
7.
8.
Эрх үүргийн талаарх мэдлэг хомс
Иргэний болон ардчиллын
боловсрол сул
Үзэл бодлыг хүндэтгэн үзэх
сэтгэлгээний хомсдол
Хуулийн өмнө эрх тэгш байдал
хангагдахгүй байна
Ардчиллын бэхжилт сул
Иргэдийн ухамсарын төвшинг
дээшлүүлэх
Нийгмийн эмх замбараагүй байдал
Гэмт хэргийн өсөлт
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Зах зээлийн эдийн засаг
Эрхээ эдэлж үүргээ биелүүлэх
Үүрэг хариуцлагаа ухамсарлах
Тэгш байдал, хүнийг ялгалгүй
хандах
Иргэдээ сонсох, иргэдийн
оролцоо
Хувийн өмч, өмч хувьчлал
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Баян хоосоны ялгаа
Шударга бус байдал
Улс төрийн наймаа
Авлига
Ардчиллын талаарх буруу ойлголт
Хүнд суртал
Коммунист үзэл
Намын дарангуйлал
Эмх замбараагүй байдал
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Намчирах байдал
Хуулийн хэрэгжилт сул
Мэдээллийн хомс байдал
Улс төржилт их
Дур зоргоороо авирлах,
Хэн нэгнийг ялгаварлан гадуурхах
Аялдан дагалдах явдал нэмэгдсэн
Улс төрийн идэвх оролцоо сул
Хувийн өмч, өмч хувьчлал
Үүрэг, хариуцлагаа ухамсарлах
Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөө,
Шударга сонгууль
Иргэдийн шууд оролцоо
Эрхээ эдэлж, үүргээ биелүүлэх
Бусдыг хүндэлж, боломж олгох
Хуулийн хүрээнд эрх чөлөөтэй
амьдрах
1.
2.
Улс төрийн соёл, боловсрол дутмаг
Иргэний болон ардчиллын боловсрол
дутмаг
Эрх мэдлийн шударга бус хуваарилалт
Хуулиар олгогдсон эрх мэдлээ
хэтрүүлэн ашиглах явдал их, хуулийн
хэрэгжилт сул
Дураараа авирлах, эрх чөлөөтэй байх
Эрхээ эдэлдэг ч үүргээ биелүүлдэггүй
Авлига, хээл хахууль нэмэгдсэн
1.
Хувь хүний эрх зөрчигдөх явдал
ихэссэн
Хөрөнгө мөнгө бүхнийг шийдвэрлэж
байна
Нийгмийн баялагын шударга бус
хуваарилалт
Дарамт, шахалтгүй төр засагтай байх
Сонирхолын зөрчилгүй байх
Санаачилга, хичээл зүтгэл муу
Улс төрийн хэт их намчирхал
Хэт явцуу хүрээнд ардчиллыг ойлгож,
алдаа завхрал гаргах
3.
4.
5.
6.
7.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Ардчиллын талаарх дөрвөн янзын ойлголт судалгаанд оролцогчдоос гарсан нь нийгмийн шударга
ёс, хэм хэмжээ ба ёс журам, сайн засаглал буюу сайн төр засаг, мөн эрх, эрх чөлөө
Ардчиллын талаарх монголын
залуучуудын ойлголт (2014)
Ардчилсан засаглалын төлөв байдалд гарсан
өөрчлөлт-2006-2013
0
Шударга бус
2013
0.1
Иргэдийн оролцоо
4.3
Эв нэгдэлтэй байх
5
Нийтээрээ зөвшилцөн олонхиор
шийдэх
Хувийн өмчтэй байх (өмчлөх эрх)
2010
9.1
6.3 5.6
10.5
7.7
6.5
9.1 2.7 4.20.1
1.7
2008
20.2
10.5
17.8
10.6
14.5
1.4 10.7
6.7 6.31.3
4.1
7.3
8.5
Хүний эрхийг дээдлэх
Үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх
эрх чөлөө
14.4
25.9 18.9 23.8 21.6 10.812.9 13
7.3
Ил тод байдал
Шударга ёс
20.6
16.1 15.9 27.1
4.5
Нээлттэй нийгэм
Олон улсад нээлттэй байх
43.6
2.9
Хуулиа дээдлэх, эрхээ эдэлж,
үүргээ биелүүлэх
Хуулийн хүрээнд айж эмээхгүй
амьдрах
52.6
12.2
2005
19.7
11.2
1.82.9 2.7 3.8
7.5
5.7
5.5
4.8
19
16.9
Эрх чөлөө, үзэл бодлоо илэрхийлэх
Шударга ёс
Олон улсад нээлттэй
Хуулийн хүрээнд айж эмээхгүй амьдрах
Хүний эрхийг дээдлэх
Ил тод байдал
Нээлттэй нийгэм
Эрхээ эдэлж, үүргээ биелүүлж хуулиа дээдлэх
Хувийн өмч
Нийтээрээ зөвшилцөн олонхиор шийдэх
Эв нэгдэлтэй байх
Иргэдийн оролцоо
Эмх цэгцгүй, замбараагүй
Хариулж мэдэхгүй
Ардчиллыг ил шууд утгаар дэмжих дэмжэг ардчиллын институциуд үүсэн бий болоход
зайлшгүй шаардлагатай боловч энэ нь өөрөө хангалттай нөхцөл биш. Ардчиллыг
илтээр дэмжих нь дэлхийн улс рхнуудад түгээмэл ажиглагдаж байгаа ч зөвхөн
арчилал гэсэн ерөнхий санаа зорилгод таатай хандах нь бас хангалттай биш.
Ардчилсан засаглалын төлөв байдалд
гарсан өөрчлөлт-2006/2013 2177 залуус
(18-34)
2005
2008
2010
2013
0
1.4
18.5
14.9
6.1 5.2
6.4 8.2
9.9 8.4
8.3
4
1.6
5.1
3.7
21.4
7.4 7.3 10.9
13.7
11.5
6.1
5.1
8.4
0.1
4.1
0
17.2
13.1
11.3
22.4
8.9
9.1 7.6
13.3
5.5
4.2
6.8 2.4 1.8
5.3
12.2
6.8 5.8
3.3
0.3 0.4
2.1 1.7
1.3
0
0
0
Азийн барометрийн судалгаа 2012
II.
АРДЧИЛЛЫН ТАЛААРХ ТОДОРХОЙЛОЛТЫН ҮНДСЭН
ЭЛЕМЕНТҮҮД
Үндсэн хуулийн хандлага
а.үндсэн хуульт хаант засаглал
б.ерөнхийлөгчийн засаглалын тогтолцоо
в.парламентын засаглалын тогтолцоо
Субстантив хандлага: ардчилал хувь хүний амьдрал, улс төрийг дараах
байдлаар тодорхойлно.
а.хүний сайхан амьдралын баталгаа в.аюулгүй байдал
б.хувь хүний эрх, эрх чөлөө
г.шударга ёс
д.нийгмийн тэгш байдал
Процедурын тодорхойлолт
а.өрсөлдөх чадвартай у/н тогтолцоо
б.бүх нийтийн сонгуулийн эрх
в.чөлөөт сонгууль
г. ХМХ ба олон нийтийн хүртээмжтэй байдал
Үйл явцад чиглэсэн хандлага
а.сонгогдсон албан тушаалтнууд
б.чөлөөт, шударга сонгууль
в.үг хэлэх эрх чөлөө
г.олон талын мэдээллийн эх сурвалж
д.хараат бус үйл ажиллагаа
е.иргэдийн оролцоо (Роберт Даль)
II. АРДЧИЛЛЫН ТАЛААРХ ТОДОРХОЙЛОЛТЫН ҮНДСЭН
ЭЛЕМЕНТҮҮД
Үйл явцад чиглэсэн ардчиллын элементүүд
Үндсэн хоёр үзэл санаагаар илэрч болно:
1.Ардчилал бол төр, иргэдийн хоорондын харилцаанд тулгуурлана.
Өөрөөр хэлбэл, ардчилах үйл явц ба ардчилсан бус үйл явц нь эдгээр
харилцааны өөрчлөлтөөс бүрдэнэ.
Үйл явцад чиглэсэн ардчиллын элементүүд
2.Аливаа дэглэм өөрөө ардчилсан байхын үндсэн чанар нь төр,
иргэдийн хоорондын улс төрийн харилцаа, эрх тэгш байдал, харилцан
үүрэг хүлээсэн зөвлөлдөх үйл явц болоод түүнийгээ хамгаалж чаддаг
байх явдал юм.
III.
ТӨРИЙН ЧАДАВХИ БА АРДЧИЛАЛ
Ерөнхий таамаглал:
Төр өөрөөр ардчилсан шийдвэр гаргахад хяналт тавьж, түүнийхээ үр
дүнг практикт хэрэгжүүлэх чадавхигүй бол ардчилал ажиллах боломжүй.
Ардчилсан дэглэм нь
- Ардчиллын хамгийн дээд болон доод төвшингөөр
- Төрийн чадавхийн хамгийн дээд ба доод төвшингөөр тодорхойлогдоно.
Дэглэмийн хэлбэр: Ардчилсан бус дэглэмийн төрийн чадавхийн хамгийн дээд
ба доод төвшин
Төрийн чадавхи өндөртэй ардчилсан бус дэглэм
Төрийн чадавхи сул ардчилсан дэглэм
- олон нийтийн дуу хоолой бага
- олон нийтийн улс төрийн үйл явцад төрийн аюулгүй
байдлын үүднээс хүчний байгууллагуудыг өргөн
оролцуулдаг
- угсаатны эвсэл болон шашныг ашиглах
-Иргэний дайн болон хэрцсгий балмад явдлыг өдөөх
- улс төрийн хэт их тогтлолт, улс төржилт
- доороос бий болсон олон нийтийн эсэргүүцэл эсвэл дээд
төвшний хүрээн дэх тэмцлээр дамжуулан дэглэмийг
өөрчлөх
III.
ТӨРИЙН ЧАДАВХИ БА АРДЧИЛАЛ
Дэглэмийн хэлбэр: Ардчилсан дэглэмийн төрийн чадавхийн хамгийн дээд ба доод
төвшин
Төрийн чадавхи өндөртэй ардчилсан дэглэм
- нийгмийн хөдөлгөөнүүд
Төрийн чадавхи сул ардчилсан дэглэм
- ардчилсан улс орнуудад байдаг бүх зүйлийг
багтаасан дээд төвшин
- сонирхолын бүлгийн идэвхтэй үйл ажиллагаа ба улс
төрийн намуудын үйл ажиллагаа
- үр дүн муутай төрийн мониторинг
- олон нийтийн улс төрийн үйл явцыг төрийн зүгээс өргөн
хүрээнд хянах
- олон нийтийн улс төрийн үйл явцад хууль дүрмээс
гадуур тогтлогчдын оролцоо хэт их
- улс төрийн хүчирхийллийн төвшин бага
Төрийн чадавхи өндөртэй ардчилсан
бус дэглэм
Казакстан, Иран, БНХАУ Гонконг гм
Төрийн чадавхи сул ардчилсан бус дэглэм
Сомали, Лонго гм
Төрийн чадавхи өндөр ардчилсан
дэглэм
-Норвеги, Япон гм
Төрийн чадавхи сул ардчилсан дэглэм
Ямайка, Белги, Монгол гм
Иргэдийн дунд ардчиллын талаарх мэдлэг хомс, төр засгаас иргэдийн улс төрийн болон
иргэний боловсролыг дээшлүүлэх тал дээр хэрэгжүүлж буй үйл ажиллагаа дутмаг байгаагийн
дээр нь ардчиллыг зөвхөн ‘эрх, эрх чөлөө’ мэтээр ойлгох хандлага хэвээр байна.
Таны бодлоор Монгол Улс хэр ардчилалтай байна гэж
боддог вэ? (2014 оны залуусын үнэлгээ, 2003-2006 оны
дүнгийн хувьд хийсэн харьцуулалт)
Харьцуулсан дүнгээс хийх дүгнэлт
Ардчиллын хэрэгжиж буй байдалд
иргэдийн санаа бодол 50 хувиас
доогуур үнэлгээтэй байгаа ч
Монгол улсад ардчилал хэр зэрэг
тохирч байгаа болон иргэд түүнд
хэрхэн тааламжтай хандаж буй
байдал зэргээс харахад иргэдийн
дунд ардчиллын талаарх мэдлэг
хомс, төр засгаас иргэдийн улс
төрийн болон иргэний боловсролыг
дээшлүүлэх тал дээр хэрэгжүүлж
буй үйл ажиллагаа дутмаг
байгаагийн дээр нь ардчиллыг
зөвхөн ‘эрх, эрх чөлөө’ мэтээр
ойлгох хандлага хэвээр байна.
Залуучуудын амьдралд ардчиллын үзүүлж буй нөлөөтэй
харьцуулсан байдал
(2005-2013 оны дүнд хийсэн харьцуулалт, хувиар)
Харьцуулсан дүнгээс
хийх дүгнэлт
Монгол дахь ардчилсан
засаглалын төлөв байдалд
гарсан өөрчлөлтийн талаарх
давтан судалгаанд
хамрагдсан залуучуудын
хувьд тэдний амьдралд
ардчиллын үзүүлсэн бодит
нөлөөг авч үзвэл нийт
оролцогчдын 51.2% (2005),
54.8% (2008), 44.0% (2010),
39.1% (2013) нь ардчилал
тэдний амьдралд “сайн муу
тал аль аль нь” нөлөөлсөн
гэж хариулсан байна. Энэ нь
зурагт харуулснаар ардчилал
нь засаглалын бусад бүх
хэлбэрээс ямагт дээр байх
олон нийтийн ардчиллын
талаарх бодит
Дээд боловсролтой, ардчиллын талаарх ойлголт, шударга ёс, үнэт зүйлсийг эрхэмлэдэг залуусын
хувьд өнөөгийн засгийн хэлбэр, түүний чадамж, үнэт зүйлсийг ардчилсан бус хандлага
давамгайлсан гэж үзэж байна. Харин бага боловсролтой болон боловсролгүй залуусын дунд (63.7
хувь) өнөөгийн засгийн хэлбэрийг ‘бүрэн ардчилсан’ гэж үзжээ.
Харьцуулсан дүнгээс
хийх дүгнэлт
Засгийн өнөөгийн хэлбэрийг залуусын
хүйсийн байдлаар харьцуулсан үзүүлэлт
Бүрэн
ардчилсан
53.9%
46.1%
50.0%
Холимог
50.0%
47.9%
Ардчилсан
биш
52.1%
Эрэгтэй
Эмэгтэй
Залуучуудын амьжиргааны түвшин,
хүйсийн байдлаар засгийн хэлбэрийг
харьцуулбал бүрэн ардчилсан гэж үзсэн
залуусын дунд эрэгтэйчүүд
эмэгтэйчүүдээс 7.8 хувиар өндөр, харин
‘ардчилсан биш’ гэж үзэгсдийн хувьд
эмэгтэйчүүд эрэгтэйчүүдээс 4.2 хувиар
илүү байна. Эндээс үзвэл, хэдийгээр
эрэгтэйчүүд өнөөгийн засгийн
хэлбэрийг бүрэн ардчилсан гэж үзэх
болсон шалтгаан нь эрчүүдийн хувьд
нийгэмд эзлэх байр суурь, албан
тушаал, эрхэлж буй бизнесийн
хүрээгээр илүү боломжтой гэж үздэгтэй
холбоотой байж болох юм.
Эмэгтэйчүүдийн хувьд бүрэн
ардчилсан гэж үзсэн төсөөлөл бага,
харин ардчилсан биш гэж үзсэн
төсөөлөл нь илүү өндөр (+6.0) байгаа
нь өнөөгийн нийгэмд гарч буй
жендэрийн зохистой байдал, тэгш
байдлын харьцаа дутагдаж тэднийг
шийдвэр гаргах, бодлого боловсруулах
төвшинд төдийлэн дэмжих
IV.
1.
ДҮГНЭЛТ
Ардчилал дан ганц тодорхойлолтоор бүрдэж бий
болдоггүй. Цаг хугацаа явах тусам хувьсан өөрчлөгдөж
байдаг.
2. Ардчилсан болон ардчилсан бус байдал нь өөрөө үйл явцад
чиглэсэн хандлагаар илэрхийлэгдэх учиртай гэдгийг
ойлгох ёстой.
3. Ардчилсан болон ардчилсан бус байдал нь төрийн чадавхи
өөрчлөгдөх бүрийд харилцан бие биедээ нөлөөлдөг.
4. Дэглэмийн хувьд төрийн чадавх хамгийн өндөр,
ардчиллын хөгжлийн төвшин нь өөрөө өндөр байгаа
тохиолдолд ардчилал бэхжиж, баталгаажина.
Эх сурвалж
• Монголын залуучууд: Ардчилал, улс төрийн оролцооны талаарх ойлголт
төсөөлөл. Судалгаа. ШУА.ФСЭХ. НҮБХХ. УБ., 2013/2014
• Democratic citizenship and Youth in East Asia. Report. Asian Barometer Conference
on Democracy and Citizens Politics in East Asia, September 20-21, 2012, Taipei,
Taiwan
• Азийн барометрийн судалгааны мэдээллийн сан - 2003, 2006, 2010. УТБА,
Тайваны их сургууль.
• Азийн барометр: Ардчилсан хөгжлийн харьцуулсан судалгаа. УТБА. УБ., 2006,
2008
• Монголын ардчиллын үнэлгээ ардчиллын төлөвшилд гарсан өөрчлөлт-2011/2012.
ЕТГ, ТБШХ, ФСЭХ. УБ., 2013
• Монголын нийгмийн өөрчлөлт. ШУА.ФСЭХ. УБ., 2013
• Монголын залуучуудын нийгмийн дүр төрх (ХХ-XXI зууны зааг дээр). ШУА.ФСЭХ.
УБ., 2012
• Монголын ардчиллын төлөвшил. ШУА.ФСЭХ. УБ., 2011
• Ардчилсан засаглалын төлөв байдалд гарсан өөрчлөлт – 2006, 2008, 2010. ШУА.
ФСЭХ. УБ., 2010
• Tilly, Charle. Democracy. Cambridge: Cambridge University Press, 2007
INSTITUTE OF PHILOSOPHY, SOCIOLOGY AND LAW
MONGOLIAN ACADEMY OF SCIENCES
BARUUN SELBE STR-15, ULAANBAATAR-15141,
CHINGELTEI DISTRICT, MONGOLIA
WWW.IPSL.MAS.AC.MN
Анхаарал тавьсанд баярлалаа