Transcript Monopol ve Monopson
Bölüm 10
Monopol ve Monopson
Tartışılacak Konular
Tekel Tekel Gücü (Monopoly Power) Tekel Gücünün Kaynakları Tekel Gücünün Sosyal Maliyeti
Bölüm 10Chapter 10 Slide 2
Tartışılacak Konular
Monopson (Monopsony) Monopson Gücü Tekel Gücünün Sınırlandırılması: Anti tröst yasaları
Bölüm 10Chapter 10 Slide 3
Tam Rekabet
Tam Rekabet Piyasasının Kısa Özeti
P = LMC = LRAC
Normal kar veya uzun dönemde sıfır ekonomik kar Çok sayıda alıcı ve satıcı Homojen ürün Tam bilgi Firmalar fiyatı piyasadan veri olarak alırlar.
Bölüm 10Chapter 10 Slide 4
Tam Rekabet
P D Piyasa S P Firma LMC LRAC P 0 P 0 D = MR = P q 0 Q 0 Q Q
Monopol
Tekel 1) Bir satıcı – çok sayıda alıcı 2) Tek ürün (tam ikamesi olmayan) 3) Giriş engelleri vardır
Bölüm 10Chapter 10 Slide 6
Monopol
Tekelci piyasanın arz yanını oluşturur ve satışa sunulacak miktar üzerinde tam bir kontrole sahiptir.
Karlar marjinal hasılanın marjinal maliyete eşit olduğu noktada maksimize edilir.
Bölüm 10Chapter 10 Slide 7
Monopol
Marjinal Hasılanın Bulunması Tek üretici olarak, tekelci firma çıktı ve fiyat düzeylerini belirlemek için piyasa talebi ile çalışır.
Bir firmanın talebi aşağıdaki gibi olsun:
P =
6 -
Q
Bölüm 10Chapter 10 Slide 8
Toplam, Marjinal ve Ortalama Hasıla Fiyat
P
$6 5 4 3 2 1
Miktar
Q
0 1 2 3 4 5
Toplam Hasıla
R
$0 5 8 9 8 5
Marjinal Hasıla
MR
-- $5 3 1 -1 -3
Ortalama Hasıla
AR
-- $5 4 3 2 1
Bölüm 10Chapter 10 Slide 9
Ortalama ve Marjinal Hasıla
Fiyat 7 4 3 6 5 2 1 Marjinal Hasıla 0 1 Bölüm 10Chapter 10 2 3 4 Ortalama Hasıla (Talep) 5 6 7 Çıktı Slide 10
Monopol
Gözlemler 1) Satışı arttırmak için fiyat düşmelidir 2)
MR < P
3) Tam Rekabete Kıyasla Satışın artması için fiyatın düşmesine gerek yoktur
MR = P
Bölüm 10Chapter 10 Slide 11
Monopol (Monopoly)
Monopolün Çıktı Düzeyini Belirlemesi 1) Karlar
MR = MC iken maksimumdur
2) Maliyet fonksiyonu aynıdır (
Q
)
R
(
Q
)
C
(
Q
) /
Q
R
/
Q
C
/
Q
0
MC
MR veya MC
MR
Bölüm 10Chapter 10 Slide 12
Kar Maksimizasyonu
Tekelcinin Çıktı Düzeyini Belirlemesi
Çıktı
MR = MC düzeyinin altında ise satış hasılatındaki azalma maliyetteki azalmadan büyüktür
(MR > MC).
MR = MC düzeyinin üstündeki çıktı düzeylerinde maliyetlerdeki artış, hasıladaki azalmadan büyüktür
(MR < MC)
Bölüm 10Chapter 10 Slide 13
Kar Maksimizasyonu
Fiyat
MC P 1 P* P 2
Kayıp kar
AC
Bölüm 10Chapter 10
Q 1 Q* Q 2 MR D = AR
Kardaki kayıp Miktar Slide 14
Monopol
Tekelcinin Çıktı Düzeyini Belirlemesi
Bir Örnek
Maliyet MC
C
(
Q
) 50
Q
2
C
Q
2
Q
Bölüm 10Chapter 10 Slide 15
Monopol
Tekelcinin Çıktı Düzeyini Belirlemesi
Örnek
Talep
P
(
Q
) 40
Q R
(
Q
)
MR
P
(
Q
)
Q
R
Q
40 40
Q
2
Q Q
2
Bölüm 10Chapter 10 Slide 16
Monopol
Tekelcinin Çıktı Düzeyini Belirlemesi
Örnek
MR
MC veya
40 2
Q
2
Q Q
10
Q
10,
P
30 iken
Bölüm 10Chapter 10 Slide 17
Monopol
Tekelcinin Çıktı Düzeyini Belirlemesi
Örnek MR = MC eşitliği sağlandığında karların
P =
$30 ve
Q
= 10 iken maksimum olduğunu görebiliriz.
Bu grafiksel olarak gösterilebilir:
Bölüm 10Chapter 10 Slide 18
Kar Maksimizasyonu
Gözlemler
tt ’
eğrisinin eğimi =
eğrisinin eğimi ( üretim 10 birim iken) cc’
Kar çıktı 10 birim iken maksimum oluyor P = $30, Q = 10, TR = P x Q = $300 AC = $15, Q = 10, TC = AC x Q = 150 Kar = TR - TC $150 = $300 - $150
Bölüm 10Chapter 10 $ 400 300 200 150 100 50 0
t c
5
t'
C R
c
Kar 10 15 20 Miktar Slide 19
Kar Maksimizasyonu: Örnek
Gözlemler AC = $15, Q = 10, TC = AC x Q = 150 Kar = TR = TC = $300 $150 = $150 veya Kar = (P - AC) x Q = ($30 - $15)(10) = $150
$/Q 40 30 20 15 10 0 Bölüm 10Chapter 10 MC 5 Kar MR 10 15 20 Miktar Slide 20 AR AC
Monopol
Tekelde Fiyatlama Kuralı (Rule of Thumb for Pricing) Burada MC=MR eşitliğini pratikte uygulaması daha kolay olan bir fiyatlandırma kuralına dönüştürmeye çalışıyoruz.
Bu aşağıdaki aşamalar takip edilerek gösterilebilir:
Bölüm 10Chapter 10 Slide 21
Fiyatlandırma Kuralı: A Rule of Thumb for Pricing
1 .
MR
R
Q
(
PQ
)
Q
2 .
MR
P
Q
P
Q
P
P
3 .
E d
P Q
Q
P Q P
P
Q
4 .
Q P
P
Q
5 .
MR
P
P
1
E d
1
E d
Bölüm 10Chapter 10 Slide 22
Fiyatlandırma Kuralı
6 .
Karlar
Maks.
MR
MC P
P
1 E
D
1 E
D
P
1
MC
1 E
D
Bölüm 10Chapter 10 Slide 23
Fiyatlandırma Kuralı
7 .
1
E d
= Marjinal maliyet üzerine bir mark-up ekleyerek fiyat belirlenir (P-MC)/P 8. Mark up oranı talep esnekliğinin tersine eşittir.
Bölüm 10Chapter 10 Slide 24
Fiyatlandırma Kuralı
9 .
P
1
MC
1
E d Örnegin E d
4
MC
9
P
1 9 1 4 9 .
75 $ 12
Bölüm 10Chapter 10 Slide 25
Monopol
Tekelde Fiyatlandırmayı tam rekabetteki durumla karşılaştıralım: Monopol P > MC Tam Rekabet P = MC
Bölüm 10Chapter 10 Slide 26
Monopol
Tekelde Fiyatlandırmayı tam rekabetteki durumla karşılaştıralım : Talep ne kadar esnekse fiyat o kadar marjinal maliyete yakınsayacaktır.
Eğer
E d
büyük negatif bir sayı ise, fiyat MC’ye yakındır (vice versa).
Bölüm 10Chapter 10 Slide 27
Monopol
Talepte Kayma Tam Rekabette, piyasa arz eğrisi, marjinal maliyet tarafından belirlenir.
Tekelci için, çıktı marjinal maliyet ve talep eğrisinin biçimince belirlenir.
Bölüm 10Chapter 10 Slide 28
Talepte Kayma: Fiyat Değişiyor, Miktar Aynı Kalıyor $/Q MC P 1 P 2 Bölüm 10Chapter 10 Q 1 = Q 2 MR 1 D 2 D 1 MR 2 Miktar Slide 29
Talepte Kayma: Çıktı değişiyor, Fiyat Aynı $/Q MC P 1 = P 2 MR 2 D 1 D 2 Bölüm 10Chapter 10 Q 1 Q 2 MR 1 Miktar Slide 30
Monopol
Talepte kayma genellikle hem fiyat hem de miktarın değişmesine neden olur.
Tekelcinin arz eğrisi yoktur.
Tekelci aynı fiyattan çok farklı miktarlar satma yoluna gidebilir.
Tekelci aynı miktarı farklı fiyatlardan satma yoluna gidebilir.
Bölüm 10Chapter 10 Slide 31
Monopol
Verginin Etkisi Monopol durumunda, fiyat bazen vergi miktarından daha fazla artabilir.
Verginin etkisine bakalım: t = spesifik vergi MC = MC + t MR = MC + t : Optimum üretim kararı
Bölüm 10Chapter 10 Slide 32
Dolaylı Verginin Tekele Etkisi
P
$/Q
P 1 t P 0
Fiyat artışı: P
0 P 1 > vergi artışı Q 1
Bölüm 10Chapter 10
Q 0
MC + vergi D = AR MC MR Miktar Slide 33
Monopol
Birden Fazla Tesiste Üretim Çoğu tekel firması için, üretim farklı maliyetlere sahip değişik tesislerde yapılabilir.
Toplam ve Tesis Q miktarlarını belirlemek Her tesiste marjinal maliyetler eşit olmalıdır.
Her tesis için MC = MR olmalıdır
Bölüm 10Chapter 10 Slide 34
Monopol
Çok Tesisli Firma
Matematiksel Olarak:
Q
1
ve C
1
1 .
Tesiste Q
2
&
C
2
2 .
Tesiste
Toplam Cikti
Q
T
Cikti
ve Maliyet
Cikti Q
1
veMaliyet Q
2
Bölüm 10Chapter 10 Slide 35
Monopol
Çok Tesisli Firma
Matematiksel Olarak:
Q
1
PQ T
C
1 (
PQ T
Q
1 (
Q
1 ) )
C
2 (
Q
2 )
C
1
Q
1 0
Bölüm 10Chapter 10 Slide 36
Monopol
Birden Çok Tesisli Firma
Matematiksel Olarak: (
MR
) (
PQ Q
1
T
) (
MC
)
MR MR
MC
1
MC
1
MC
2
C
1
Q
1 0
Bölüm 10Chapter 10 Slide 37
İki Tesiste Üretim
$/Q
MC 1 MC 2 MC T
P* MR* Bölüm 10Chapter 10
Q 1 Q 2 Q 3 D = AR MR
Miktar Slide 38
İki Tesiste Üretim
Gözlemler: 1)
MC T = MC 1 + MC 2
2) Karı Maksimize Eden Çıktı Düzeyi: * MC T = MR @Q T ve P
$/Q
P* MR = MR* MR* = MC 1 MC* = MC 2 –@ Q 1 , @ Q 2 MR* MC + Q 1 2 + MC 2 = MC T , Q 1 = Q T, ve MR = MC 1 + MC 2
Bölüm 10Chapter 10
MC 1 MC 2 MC T D = AR Q 1 Q 2 MR Q 3
Miktar Slide 39
Tekel Gücü
Tekel Sayısı Azdır.
Ancak, her biri negatif eğimli bir talep eğrisi ile karşı karşıya olan birkaç firmadan oluşan bir piyasada, her firma fiyatın marjinal maliyeti aştığı düzeylerde üretim yapacaktır.
Bölüm 10Chapter 10 Slide 40
Tekel Gücü
Senaryo: Dört firma piyasayı eşit olarak paylaşmaktadır. Her biri 5000 diş fırçası üretmektedir, piyasa (20,000) üretmekte fiyat ise $1.50.
Bölüm 10Chapter 10 Slide 41
$/ Q 2.00
Diş Fırçası Talebi
Piyasa fiyatı $1.50 iken, Talep esnekliği -1.5.
$/ Q 2.00
A firması daha esnek bir taleple karşı karşıya (rekabet sonucu) -E
d
= -.6. A firması tekel gücüne sahip ve fiyatı değiştirebilir 1.50
1.00
10,000 20,000 1.60
1.50
1.40
Piyasa Talebi 30,000 Miktar 1.00
MC A D A 3,000 5,000 7,000 MR A Q A
Tekel Gücü
Tekel Gücünün Ölçülmesi Tam Rekabette:
P = MR = MC
Tekel Gücü:
P > MC
Bölüm 10Chapter 10 Slide 43
Tekel Gücü
Lerner endeksi: Tekel Gücü Endeksi
L = (P - MC)/P
Endeksin değeri büyüdükçe (
L,
0 ile 1 arasında değerler alır) tekel gücü büyür.
L
endeksi esneklik
E d cinsinden ifade edilebilir
L
=
(P - MC)/P = -1/E d
E d firmanın talep esnekliğidir, piyasanın talep esnekliği değildir.
Bölüm 10Chapter 10 Slide 44
Tekel Gücü
Tekel gücü pozitif karların garantisi değildir.
Kar, fiyatın ortalama maliyeti ne kadar aştığına bağlıdır.
Bölüm 10Chapter 10 Slide 45
Tekel
Tekelde Fiyatlandırma Kuralı
P
1
MC
1
E
d
Tekel gücüne sahip herhangi bir firmada fiyatlandırma:
E d
büyük ise, mark-up küçük
E d
küçük ise, mark-up büyük olacaktır
Bölüm 10Chapter 10 Slide 46
Talep Esnekliği ve Mark-Up Fiyatlama $/ Q Talep ne kadar esnekse, mark-up o derece küçük olur..
$/ Q
P*
MC
P*
MR AR
P*-MC
MC AR
Q*
Miktar
Q*
MR Miktar
Tekel Gücünün Kaynakları
Bazı firmalar önemli tekel gücüne sahipken neden bazılarının tekel gücü yok denecek kadar küçüktür?
Bir firmanın tekel gücü, firmanın ürününe olan talebin fiyat esnekliği tarafından belirlenir.
Bölüm 10Chapter 10 Slide 48
Tekel Gücünün Kaynakları
Firmanın Talep esnekliğini ise aşağıdaki faktörler belirler: 1) Piyasa talebinin esnekliği 2) Firma sayısı 3) Firmalar arası etkileşim
Bölüm 10Chapter 10 Slide 49
Tekel Gücünün Sosyal Maliyeti
Tekel gücü ekonomide fiyatların daha yüksek, tüketilen miktarın ise daha düşük olmasına yol açar.
Bununla birlikte, şekilde değiştirir?
tekel gücü üretici ve tüketicilerin refahını toplam olarak hangi
Bölüm 10Chapter 10 Slide 50
Tekel Gücünden Kaynaklanan Net Kayıp $/Q Tüketici Rantındaki Kayıp Yüksek fiyattan dolayı Tüketicilerin kaybı A+B ve Üreticilerin kazancı A-C.
MC
Net kayıp
P m P C A B C AR
Bölüm 10Chapter 10
Q m MR Q C
Miktar Slide 51
Tekel Gücünün Sosyal Maliyeti
Rant Kollama (Rent Seeking) Firma tekel gücü elde etmek için aşağıdaki faaliyetler için harcama yapabilir.
Lobi faaliyetleri Reklam faaliyetleri Eksik kapasite yaratma
Bölüm 10Chapter 10 Slide 52
Tekel Gücünün Sosyal Maliyeti
Bu faaliyetlere girişmek için Tekelcinin kazanmayı umduğu kar miktarına bağlıdır.
Tüketicilerden firmaya aktarılacak tutarlar ne kadar büyükse, tekelin sosyal maliyeti o ölçüde büyük olacaktır.
Bölüm 10Chapter 10 Slide 53
Fiyat Düzenlemeleri
$/Q
MR
Fiyat P
1 .
düzeyinin altında Olacak biçimde düzenlendiğinde Marjinal hasıla eğrisi MC P m P 1 P 2 = P C AC P 3 P 4 Q 1
düzeyinin üzerindeki noktalarda
C
Orijinal ortalama ve marjinal produces Q
m
and charges P
C m
.
ye decreases and a shortage exists.
AR
Bölüm 10Chapter 10
Q m Q 1 Q 3 Q c Q’ 3
Miktar Slide 54
Tekel Gücünün Sosyal Maliyeti
Doğal Monopol (Natural Monopoly) Tek bir firma aynı üretimi daha düşük maliyetle gerçekleştirmesi durumunda doğal tekel oluşur.
Bölüm 10Chapter 10 Slide 55
Doğal Tekelde Fiyatı Düzenleme
Q m
Düzenleme yoksa, tekelci kadar üretir ve P
m fiyatından satar
$/Q
P m P r P C
Bölüm 10Chapter 10
Q m MR
Fiyat P
C
olacak biçimde düzenlenirse firma zarar edecek ve kapanacaktır.
Fiyatı P
r
düzeyinde belirlenirse, en yüksek üretim yapılır ve kar sıfır olur.
AC MC AR Q r Q C
Miktar Slide 56
Tekelin Sosyal Maliyeti
Uygulamada Düzenlemeler (Regulation) Firmanın maliyet ve talep fonksiyonlarını tahmin etmek, piyasa şartları ile birlikte değiştiği için çok zordur.
Bölüm 10Chapter 10 Slide 57
Tekel Gücünün Sosyal Maliyeti
Uygulamada Regülasyonlar Alternatif bir fiyatlandırma tekniği
–getiri oranı regülasyonudur. Bu teknik maksimum fiyatı firmanın beklediği yada kazanacağı getiri oranına göre belirleme olanağı vermektedir.
P = AVC + (D + T + sK)/Q, Burada
P = fiyat, AVC = ortalama değişken maliyet D = aşınma, T = vergiler s = izin verilen getiri oranı, K = firmanın
Bölüm 10Chapter 10
sermaye stoku
Slide 58
Monopson (Monopsony)
Bir monopson sadece bir satın alıcının olduğu piyasadır.
Oligopson ise sadece birkaç alıcının olduğu piyasadır.
Monopson Gücü: alıcının tam rekabet piyasasındaki fiyata kıyasla malın fiyatını aşağıya çekebilme kabiliyetidir.
Bölüm 10Chapter 10 Slide 59
Monopson
Rekabetçi Alıcı Fiyatı veri olarak alır (Price taker)
P = Marjinal maliyet= Ortalama Maliyet
D = Marjinal Değer
Bölüm 10Chapter 10 Slide 60
$/Q Rekabetçi Alıcı ile Rekabetçi Satıcının Karşılaştırılması Alıcı $/Q Satıcı MC
P*
ME = MV @ Q* ME = P* P* = MV ME = AE
P*
D = MV AR = MR MR = MC P* = MR P* = MC Miktar Q* Miktar Q*
Monopson Alıcı
Piyasanın Arz Eğrisi MonopsonistinOrtalama Harcama Eğrisidir.
$/Q
ME
Monopson
•
ME > P & S
S = AE P C P* m
Rekabetçi
•
P = P C
•
Q = Q+C
MV
Bölüm 10Chapter 10
Q* m Q C
Miktar Slide 62
Monopol ve Monopson
$/Q Monopolde MR = MC; AR > MC; P > MC
MC P* P C
Bölüm 10Chapter 10
AR Q* MR Q C
Miktar Slide 63
Monopol ve Monopson
$/Q
ME
Monopsonda ME = MV; ME > AE; MV > P
S = AE P C P* MV
Bölüm 10Chapter 10
Q* Q C
Miktar Slide 64
Monopol ve Monopson
Monopol
MR < P
P > MC
Q m < Q C
P m > PC
Monopson
ME > P
P < MV
Q m < Q C
P m < P C
Bölüm 10Chapter 10 Slide 65
Monopson Gücünün Kaynakları
Piyasa arzı çok katı ise monopson gücü büyüktür.
Alıcı sayısı ne kadar az ise monopson gücü o derece yüksek olur.
Alıcılar arasındaki rekabet düşük ise monopson gücü büyüktür.
Bölüm 10Chapter 10 Slide 66
$/Q P* Monopson Gücü: Esnek ve Esnek Olmayan Arz MV - P* Q* MV $/Q ME S = AE P* Miktar MV - P* Q* ME S = AE MV Miktar
Monopson Gücünün Yol Açtığı Kayıplar
Monopsonda Net Kayıplar Üretici rantındaki değişme =
-A-C
Alıcı Rantındaki değişme =
A - B
Refahta değişme =-
A - C + A - B = -C - B
Daha az satın alındığı için etkinsizlik ortaya çıkmaktadır
$/Q
P C P*
Bölüm 10Chapter 10
A B C ME
Net Kayıplar
S = AE MV Q* Q C
Miktar Slide 68
Monopson Gücü
Monopson Gücünün Sosyal Maliyeti
İki Yanlı Tekel İki yanlı tekel durumu nadiren karşılaşılan bir durumdur. Fakat, tekel gücüne sahip az sayıda satıcının olduğu ve monopson gücüne sahip az sayıda alıcıya satışın yapıldığı bir piyasalar daha yaygındır.
Bölüm 10Chapter 10 Slide 69
Piyasa Gücünü Sınırlandırmak: Anti tröst yasaları
Anti tröst Yasaları: Rekabetçi bir piyasayı teşvik eder Kurallar ve düzenlemeler daha rekabetçi bir ekonomiyi teşvik edecek biçimde: Rekabeti kısıtlayan hareketlerin kısıtlanması İzin verilecek piyasa yapılarını kısıtlamak
Bölüm 10Chapter 10 Slide 70