Transcript uluslararası hizmetler ticareti

ULUSLARARASI
HİZMETLER
TİCARETİ
Tamamını gözden geçir, duplikasyonlar olabilir
Son slaytlarda
1
ULUSLARARASI HİZMETLER TİCARETİ



Hizmetler, yakın tarihlere kadar önemli
bir ekonomik etkinlik olarak
görünmüyordu.
Hizmetlerin ikinci derecede bir faaliyet
alanı olarak görülmesinde, bu kesimde
verimliliğin düşük olduğu biçimindeki
geleneksel inancın büyük etkisi vardır.
Bunun da kökenleri Adam Smith'e kadar
iner.
2
ULUSLARARASI HİZMETLER TİCARETİ



Klâsik Ekolün kurucusu olan A.Smith,
hizmetleri ekonomide birer kısır faaliyet alanı
olarak nitelendirmişti.
Daha sonraları ise hizmet faaliyetlerindeki
artışlar, birincil (tarım) ve ikincil (sanayi)
sektörlerdeki gelişmelerin dolaylı bir sonucu
olarak görülmeye başlandı ve hizmetlere
üçüncül sektör adı verildi.
Bu anlamda hizmetlerin ulusal hasıladaki
katkısı, ilk iki sektörden arta kalan bir pay ya
da "kalıntı“ olarak düşünülüyordu.
3
ULUSLARARASI HİZMETLER TİCARETİ



Bu görüş, yakın zamanlara kadar etkisini
sürdürmüştür.
Bugün bile zaman zaman hizmetlerin emekyoğun ve verimliliği göreceli düşük endüstriler
olduğu düşünülerek, bunların daha çok istihdam
yaratıcı etkileri üzerinde durulur.
Ancak günümüzde teknolojide, özellikle
bilgisayar ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler
hizmetlerle ilgili bu geleneksel düşünceleri hızla
değiştirdi.
4
ULUSLARARASI HİZMETLER TİCARETİ



Böylece, bugün üretime dönük hizmetlerdeki
gelişmeler yalnız kalkınmanın bir sonucu biçiminde
değil, onun temel ön koşullarından birisi olarak
kabul edilmeye başlanmıştır.
Hizmetler kesimi çok geniş bir ekonomik faaliyet
alanım kapsar; o nedenle sektörün genel bir
tanımını yapmak güçtür.
Bununla birlikte, üretimi ile tüketiminin aynı yerde
ve eş anlı olarak gerçekleştirilmesi, diğer bir deyişle
hizmeti sağlayan ile bundan yararlanan arasında
doğrudan bir ilişki bulunması, hizmetlerin soyut
nitelikte olması bazı ortak özelliklerdir.
5
ULUSLARARASI HİZMETLER TİCARETİ


Yapılan bir sınıflandırmaya göre hizmetler,
teknoloji içeriklerine göre bilgiye dayalı olanlar ve
geleneksel hizmetler diye ikiye ayrılır:
Birinci grupta; bankacılık, sigortacılık, bilgi
teknolojisi, danışmanlık, müteahhitlik ve teknik
hizmetler, reklamcılık ve dağıtım, sağlık, eğitim,
kamu hizmetleri, vs. yer alır.
İkinci grubu oluşturanlar ise; ticaret, turizm,
taşımacılık, sosyal hizmetler gibi daha basit
yöntemler içeren geleneksel faaliyetlerdir.
6
ULUSLARARASI HİZMETLER TİCARETİ
Hizmetler, daha ayrıntılı olarak da belli ayırımlar
gözetilerek aşağıda belirtilen 4 ana grup altında
toplanmıştır;
1. Dağıtım Hizmetleri

Ulaştırma ve depolama hizmetleri

Haberleşme hizmetleri
Toptan ticaret hizmetleri
Perakende ticaret hizmetleri (yeme-içme
yerleri hariç)


7
ULUSLARARASI HİZMETLER TİCARETİ
2. Üretici Hizmetleri
(mal üretenlere hizmet veren alanlar)








Bankacılık, finansman hizmetleri
Sigorta hizmetleri
Gayri menkul alım ve satımı hizmetleri
Mühendislik ve mimarlık hizmetleri
Muhasebe
Çeşitli ticari hizmetler
Hukuki hizmetler
Konaklama ve otelcilik hizmetleri
8
ULUSLARARASI HİZMETLER TİCARETİ
3.Toplumsal/Kamusal Hizmetler
(kişilere topluca sunulan hizmetler)








Sağlık hizmetleri
Hastaneler
Eğitim
Din hizmetleri
Dernek ve vakıflar
Posta hizmetleri
Devlet hizmetleri
Çeşitli mesleki ve sosyal hizmetler
9
ULUSLARARASI HİZMETLER TİCARETİ
4. Kişisel Hizmetler (kişilere özel hizmetler)









Ev hizmetleri
Konaklama hizmetleri
Yeme-içme hizmetleri
Tamir hizmetleri
Yıkama ve kuru temizleme
Berber/kuaför ve güzellik salonları
Eğlence ve tatil hizmetleri
Çeşitli kişisel hizmetler
Sehayat danışmanlığı ve rehberlik.
10
ULUSLARARASI HİZMETLER TİCARETİ



Bilgi temelli hizmetler daha çok üretime
dönüktür.
Bunlar hizmet endüstrilerinde olduğu kadar
sanayi ve tarım kesimlerinde de üretimin
ayrılmaz bir parçası durumundadır.
Örneğin, stok yönetimi, kalite kontrolü,
sekreterlik, pazarlama, muhasebe vb. gibi
hizmetler olmadan sanayi üretiminin
gerçekleştirilemeyeceği açıktır, istatistikler
ABD'de, imalât sanayii istihdamının % 65 75‘ inin hizmet faaliyetleri ile ilgili olduğunu
göstermektedir.
11
ULUSLARARASI HİZMETLER TİCARETİ



Günümüzde hizmetler alanında
gerçekleştirilen devrimin şu iki özelliği
dikkat çekicidir:
Birisi, bilgi temelli hizmetlerdeki (genellikle
üretime yönelik hizmetler) hızlı genişleme,
diğeri de hizmetlerin artan oranda
ticaret edilebilir duruma gelmesidir.
12
DÜNYA HİZMETLER TİCARETİ



Hizmetler, geleneksel olarak uluslararası
ticarete girmeyen faaliyetlere (nontradables)
örnek gösterilmiştir.
Nitelikleri gereği, hizmetlerin dış ticarete
konu olma özelliğinin fiziki mallar kadar
yaygın olmayacağı açıktır.
Çünkü, geniş bir grup hizmet faaliyeti,
üretici ile tüketici arasında eş anlı olarak
dolaysız bir ilişki kurulmasını gerektirir.
13
DÜNYA HİZMETLER TİCARETİ

Başka bir deyimle, ticaretin
gerçekleşmesi için ya satıcının alıcının
ülkesine gitmesi ya da bunun tersi olması
gerekir.

Bu konuda ise bazı fiziksel
olanaksızlıklar yanında, hükümetlerin
yabancı emek veya sermayenin ülkeye
girişini kısıtlamak üzere koydukları çok
sayıda engel bulunabilir.
14
DÜNYA HİZMETLER TİCARETİ



Bununla birlikte, bir kısım hizmet türleri
üzerindeki ticaret yeni değildir.
Örneğin, taşımacılık, turizm, sigortacılık ve
bankacılık gibi hizmetler eskiden beri dış
ticaretin kapsamına girmişlerdir.
Yeni olan son 20 – 30 yıldan beri
uluslararası hizmet ticaretinde görülen
büyük artışlar ve yeni yeni hizmet türlerinin
ortaya çıkmasıdır.
15
DÜNYA HİZMETLER TİCARETİ



Bilgi teknolojisindeki gelişmeler mamul
malların üretiminde daha büyük oranda
hizmet kullanılması sonucunu doğurmuştur.
Böylece ihraç ve ithal edilen malların
kapsamına giren hizmetler büyük ölçüde
artmıştır.
Araştırmalar, sanayileşmiş ülkelerde mal
ihracatının % 60-80'lik bir payının
hizmetlerden (kendi ülkelerinden veya dışarıdan
sağladıkları) oluştuğunu gösteriyor.
16
DÜNYA HİZMETLER TİCARETİ


Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) 1990
yılı istatistiklerine göre; gelişmiş ülkeler
hizmetler sektöründe daha fazla oranda
istihdama sahiptir.
Örneğin, bu oran ABD’de % 75.6, Kanada’da
% 75.2, Avustralya’da % 74.2, İngiltere’de %
70.6 iken, bu ülkelere göre nispeten daha az
gelişmiş ülkelerde hizmet sektöründe daha az
istihdam söz konusudur.
17
DÜNYA HİZMETLER TİCARETİ


Bu oran, İspanya’da % 59.7, Portekiz’de %
53.2, Yunanistan’da % 49.9’dur. Az gelişmiş
ülkelerde ise bu rakamlar, örneğin
Meksika’da % 29.9 ve Bangladeş’te % 28.3
gibi düzeylerdedir.
Bu istatistiksel veriler hizmetler sektörünün
gelişmesinin aynı zamanda ekonomik
gelişme ve refah düzeyinin de önemli bir
göstergesi olduğunu ortaya koymaktadır
18
DÜNYA HİZMETLER TİCARETİ



Hizmetlerin uluslararası nitelik
kazanmasındaki itici güçlerin başında
kuşkusuz ki uluslararası bilgisayar ağlarının
yaygınlaşması ve bu ağlar üzerinden uzun
mesafeli hizmet ticaretinin yapılabilmesi gelir.
İnternet kanalından bugün çok geniş bir
uluslararası bilgi alış verişinin yapılmakta
oluşu buna bir örnektir.
Ayrıca internet hizmetlerinin yaygınlaşması
elektronik ticaret (e-trade) işlemlerini
doğurmuştur
19
DÜNYA HİZMETLER TİCARETİ

Gelecekte hizmetler daha hızlı biçimde artan
bir uluslararası nitelik kazanacaktır.

Bunun nedenleri ise haberleşme ve öteki bilgi
teknolojilerindeki gelişmeler, hizmet
endüstrilerinde artan rekabet ve Hizmetler
Ticareti Genel Anlaşması (General Agreement on
Trade in Services - GATS)'nın dünya hizmetler
ticaretini çok yanlı olarak serbestleştirmeye
yönelik çalışmalarıdır.
20
ULUSLARARASI HİZMETLER TİCARETİ GENEL ANLAŞMASI: GATS



Uruguay Görüşmeleri'nde uluslararası hizmet
ticaretinin çok yanlı olarak serbestleştirilmesini
sağlamak üzere (GATS) anlaşması yapılmış ve
hizmetler de mal ticareti gibi DTÖ'nün kapsamına
alınmıştır.
Hizmetler ticaretini serbestleştirme konusuna en
büyük ilgi duyan ülke ABD idi.
Bunun nedenleri arasında ise çok uluslu ABD
şirketlerinin bu yönde baskıda bulunmaları,
hizmetlerin ABD ihracatı içinde artan payı,
koruyuculuğu savunan çıkar gruplarının siyasal
gücünü kırma, serbest ticarete destek verme, vs.
gibi faktörlerdir.
21
ULUSLARARASI HİZMETLER TİCARETİ GENEL ANLAŞMASI: GATS

GATS Üyelerinin Yükümlülükleri
a.
En çok kayrılmış ülke kuralı: Üye ülkelerin
hizmet ticareti konusunda birbirlerine karşı
ayırımcı işlem yapmamalarım sağlamak
üzere, sözü geçen kurala göre, GATS
anlaşmasını imzalayan bir ülke, başka üye
ülkeye ait bir hizmet firmasına sağladığı
ticaret serbestisini kayıtsız biçimde tüm üye
ülkelerin firmalarına da sağlamak zorundadır.
22
GATS Üyelerinin Yükümlülükleri
Piyasaya giriş ve ulusal ayrımcılık yükümlülükleri: Bu
alanlardaki yükümlülükler, ancak üye ülkelerin
kendilerinin belirleyerek GATS'a sundukları
programlann kapsamına koydukları hizmetler için
uygulanır.
Piyasaya girişle ilgili yükümlülük, tarafların
kendilerinin belirleyerek serbestleştirme planlarında
yer verdikleri koşulların tüm yabancı hizmet
firmalarına aynı şekilde uygulanmasını öngörür.
Ulusal ayrımcılık yükümlülüğü ise; üye ülkenin, bir
başka üye ülke firmasına, anlaşmaya taraf olmayan
ülkelerin firmalarına tanıdığından daha kötü koşullar
uygulanamayacağını ifade eder.
23
GATS Üyelerinin Yükümlülükleri
c. Taahhüt listeleri: Bu listeler, serbestleştirme
sürecinde, halen üye ülkenin yurtiçi hizmet
kesimlerine yabancı firmaların girişini
kısıtlamak için uyguladığı engelleri ne ölçüde
indireceğini veya tümden kaldıracağını
belirtirler.
Dolayısıyla taahhüt listelerinde yer alan
hizmet endüstrilerinin sayısı ve belirledikleri
kısıtlamalar bir anlamda serbestleştirmenin
de ölçüsünü ifade eder.
24
ULUSLARARASI HİZMETLER TİCARETİ GENEL
ANLAŞMASI: GATS




GATS‘ın yanında Uruguay'da imzalanan iki diğer
anlaşma da uluslararası hizmet ticaretini
serbestleştirme girişimleri bakımından oldukça
önemlidir:
Bunlar Ticaretle İlişkili Fikri Mülkiyet Hakları (TRIPs)
ile Ticaretle İlgili Yatırım Önlemleri (TRIMs)
anlaşmasıdır.
TRIPs, fikir ve sanat ürünleri üzerindeki mülkiyet
haklarının korunması ve taklitçilik ile kopyacılığın
önlenmesi amacına yöneliktir.
Bunların sağlanması ise uluslararası mal ticaretinin
olduğu kadar hizmet ticaretinin de gelişmesine katkı
sağlar.
25
ULUSLARARASI HİZMETLER TİCARETİ GENEL
ANLAŞMASI: GATS



TRIMs ise, yabancı sermaye yatırımlarında aranan
yerli girdi kullanma ve üretimin belirli oranını ihraç
etme gibi zorunlulukların kaldırılmasını kapsar.
Bunların kaldırılması da dünya hizmet ticaretini
serbestleştirme çabalarına önemli bir destek
sağlar.
Bütün bunların yanında, günümüzde AB, NAFTA
ve APEC gibi bölgesel ekonomik birleşme
hareketleri de hizmet ticaretinin serbestleştirilmesi
yönünde oldukça önemli gelişmeler sağlamışlardır.
26
ULUSLARARASI HİZMETLER TİCARETİ GENEL ANLAŞMASI:
GATS




Bu kuruluşların ana hedefi üyeleri arasındaki mal
ticaretini serbestleştirmektir.
Bununla birlikte, hizmetler ticaretinin
liberalleştirilmesi konusunda çok çaba gösterirler.
Söz konusu bölgesel gruplaşmalar arasında mal
ticareti kadara hizmet ticareti yönünden de en
kapsamlı olanı AB'dir.
AB'nin 1993 başında oluşturduğu Avrupa Tek
Pazarı, birlik içi hizmet ticaretinin
serbestleştirilmesi yönünde önemli bir ilerleme
sağlamıştır.
27
HİZMET SEKTÖRÜNDE DOĞRUDAN YABANCI SERMAYE
YATIRIMLARI



Hizmet endüstrilerinin özelleştirilmesi ve
piyasaların serbestleştirilmesi, hizmetler
alanındaki doğrudan yabancı yatırımlarını
özendirici etkide bulunmuştur.
Gelişmiş ve az gelişmiş ülkelerde bu sektöre
yapılan DYS yatırımlarının bütün diğer
sektörlerdekilerden daha hızlı bir biçimde
artmasına neden olmuştur.
Taşıma, iletişim, kamu hizmetleri ve mali
alanlarda uygulanan özelleştirme ve rekabeti
artırmaya yönelik politikalar, bu konuda
özellikle etkili olmuştur
28
HİZMET SEKTÖRÜNDE DOĞRUDAN YABANCI
SERMAYE YATIRIMLARI



DYS yatırımlarıyla hizmet ticareti arasında da
doğru yönlü bir orantı olduğu görülmektedir.
Başka bir deyişle, DYS yatırımları arttıkça
uzun mesafeli hizmetlerde (haberleşme ve bilgi
hizmetleri, teknik danışmanlık, vs. gibi) ve hizmet
üreticisi faktörlerin şirket içi hareketliliğinde
önemli artışlar olmuştur.
Ayrıca artan DYS yatırımı akımları aynı
zamanda, yabancı sermayeli firmaların,
içinde faaliyette bulundukları ülkedeki hizmet
satışlarının da artması demektir.
29
HİZMET SEKTÖRÜNDE DOĞRUDAN YABANCI SERMAYE
YATIRIMLARI




Üretici ve tüketici arasında doğrudan temas
gerektiren birçok hizmeti sağlamanın hemen hemen
tek yolu bu gibi yabancı sermaye yatırımlarıdır.
Bu tür faaliyetler, ev sahibi ülke ile yabancı ülkede
yerleşik olanlar arasında bir ticari değişim niteliğinde
olmadıkları için ev sahibi ülkenin ödemeler bilançosu
istatistiklerine girmezler.
Oysa gerçekte bunların hizmet ithalinden bir farkı da
yoktur.
O nedenle, eğer yabancı sermaye işletmelerinin ev
sahibi ülkelerde ürettikleri hizmetler, dünya hizmet
ticaretine eklenmiş olsaydı, bu ticaretin hacmi çok
daha büyük boyutlara ulaşmış olacaktı
30
EKONOMİK KALKINMA SORUNLARI VE
HİZMETLER TİCARETİ




Üretime yönelik hizmetlerin kalkınmada oynayacağı
rolün önemi giderek daha iyi anlaşılmaktadır.
Örneğin; taşımacılık, haberleşme ve dağıtım hizmetleri
sanayileşme süreci ve verimlilik artışları için
vazgeçilmez etkenlerdir.
Aynı zamanda bu ve benzeri hizmetlerin kalitesi bir
ekonomide maliyetleri doğrudan etkilemektedir.
Üretimin artan hizmet yoğunluğu karşısında, etkin
üretim hizmetlerine ulaşılabilmesi gerek mal, gerekse
hizmet üretimi yapan endüstrilerde rekabetçi gücü
belirleyen temel bir etken durumuna gelmiştir.
31
EKONOMİK KALKINMA SORUNLARI VE
HİZMETLER TİCARETİ


Bu nedenle de, dünyanın her yanında
modern üretim hizmetlerine olan talep hızla
artmakta; bunun sonucu olarak da hizmet
endüstrilerine giriş engelleri tek yanlı
reformlarla ya da karşılıklı görüşmelerle
azaltılmaktadır.
Az gelişmiş ülkelerde de hizmetler alanına
yapılan doğrudan sermaye yatırımları, teknik
bilgi ve yönetim becerileri kazanmanın etkin
bir yolu olarak görülmektedir.
32
EKONOMİK KALKINMA SORUNLARI VE
HİZMETLER TİCARETİ




Etkin üretici hizmetleri, dışa dönük bir sanayileşme
politikası izlenmesi açısından da önemlidir.
Örneğin imalât sanayiinde küresel haberleşme ve
taşımacılık ağlarına ulaşılması, zaman duyarlı ya da
modası hızla değişen ürünlerin uluslararası rekabeti
için artık bir zorunluluk durumuna gelmiştir.
Etkin üretim hizmetleri, firmaların tüketici taleplerine
yanıt vermek için gerekli üretim dönemini de
kısaltmaktadır.
Bilgi teknolojileri ayrıca, ölçek ekonomileri
yaratmakta ve hizmetlerin kapsamım genişletici
sonuçlar doğurmaktadır.
33
EKONOMİK KALKINMA SORUNLARI VE
HİZMETLER TİCARETİ


Hizmet endüstrilerinin artan ölçülerde bilgi
teknolojisine dayanması, bunların da daha
çok fiziki ve beşeri sermaye gerektirmesi
dolayısıyla, yüksek gelirli ülkeler, özellikle
ticari hizmetler ihracında uzmanlaşmışlardır.
Ticari hizmetler bu ülkelerin toplam
ihracatında daha büyük bir ağırlığa sahiptir.
Aynı özellik taşımacılık, mali, teknik ve
iletişim hizmetleri gibi özel hizmet alanları için
de geçerlidir
34
EKONOMİK KALKINMA SORUNLARI VE
HİZMETLER TİCARETİ



Az gelişmiş ülkelerde görünüm daha değişik
özellikler taşımaktadır.
Bunların bir çoğu halen hizmetler alanında
açıkça görünen bir karşılaştırmalı üstünlüğe
sahip bulunmaktadır.
Ancak karşılaştırmalı üstünlük alanlan
farklıdır; bazıları turizmde, bazılan yurt dışı
inşaat faaliyetlerinde, bazıları da
kısıtlanmadığı taktirde işgücü ihracında
önemli bir potansiyele sahiptir.
35
EKONOMİK KALKINMA SORUNLARI VE
HİZMETLER TİCARETİ


Uluslararası hizmet ticareti ve hizmetlere
yönelik doğrudan yabancı sermaye
yatırımlarındaki artışın temel nedenlerinden
birisi, zengin ülkelerin sanayi ağırlıklı toplum
olma durumundan hizmet egemen toplum
durumuna dönüşmekte olmalarıdır.
Gerek ulusal gelir, gerekse toplam istihdam
içindeki payları açısından, hizmetler halen bu
ülkelerde en büyük sektör durumundadır.
36
ULUSLARARASI HİZMETLER VE DIŞ TİCARET TEORİSİ


Uluslararası ticaret teorisi analizlerinin
asıl ilgi konusu, uluslararası mal
ticaretinin nedenlerini açıklamaktır.
Uluslararası hizmet ticaretiyle ilgili
yeterli sayıda çalışma yapılmamasının
bir nedeni Klâsik İktisatçıların hizmet
faaliyetlerini verimsiz olarak kabul
etmeleridir.
37
ULUSLARARASI HİZMETLER VE DIŞ TİCARET TEORİSİ



Bir kısım iktisatçılar, mal ticaretini açıklamaya
yönelik teorilerin uluslararası hizmet ticaretini de
açıklayabileceğini öne sürerken, bazıları da bu
konuda daha ihtiyatlı bir tutum sergilemektedir.
Üretim faktörlerinin ülkeler arasında hareketsiz
olduğu biçimindeki varsayım dolayısıyla HeckscherOhlin modelini hizmet ticaretine uygulamak
güçleşmektedir.
Çünkü, daha başta da belirtildiği üzere, çoğu hizmet
faaliyetlerinde üretimi gerçekleştiren faktör ile onun
tüketicisi arasında fiziki bir birliktelik gerekir.
38
ULUSLARARASI HİZMETLER VE DIŞ TİCARET
TEORİSİ


Bu özelliğin sonucu olarak da hizmet ticareti
büyük ölçüde üretim faktörlerinin uluslararası
alandaki hareketliliğine bağlı kalmaktadır.
Dolayısıyla, faktörlerin ve hizmet
kullanıcılarının uluslararası hareketi üzerine
konulan kısıtlamalar hem hizmetlerin dünya
ticaretim, hem de uluslararası faktör fiyatları
eşitliğinin sağlanmasını engelleyici etkide
bulunacaktır.
39
ULUSLARARASI HİZMETLER VE DIŞ TİCARET
TEORİSİ



Hizmet ticaretinin faktör donatımı ile
açıklanmasına yönelik kuşkular, doğaldır ki,
Karşılaştırmalı Üstünlük Teorisinin uluslararası
hizmet ticareti açısından geçersiz olduğu
anlamına gelmez.
Karşılaştırmalı üstünlükler mal ticareti için
olduğu kadar, hizmet ticareti için de geçerliliğini
korumaktadır.
Ancak mal ve hizmet ticaretinde karşılaştırmalı
üstünlüğü yaratan etkenler arasında farklılıklar
bulunabilir.
40
Slayt sonu....
41