Transcript Merve K. - Fatih Üniversitesi

GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE
KIRSAL KALKINMANIN
SOSYO-EKONOMİK ÖNEMİ
TÜRKİYE ÖRNEĞİ
Hatice Merve Kabakulak
02060747
Kırsal Alan&Kırsal Kalkınma
Kavramları
• Kırsal alanlar, ekonomisi tarıma dayanan, yüz
yüze ilişkilerin yaygın olduğu, işbölümü ve
uzmanlaşmanın gelişmediği toplumsal
ortamlarda yaşayan insan topluluklarını
içermektedir.
• Kırsal kalkınma, genel olarak kırsal
toplulukların kendi girişim ve çabalarını kamu
kesiminin işbirliği ile kalkınma yönünde
harekete geçirmek anlamına gelir.
Kır-Kent İlişkisi
• Kırsal üretimin büyük bir kısmının kentsel
alanlarda tüketiliyor olması ve kırsal yörelerde
yaşayan halkın sağlık, eğitim, vs... gibi birtakım
hizmetlerde kente yönelmesi bu bağımlılık
ilişkisine bir örnektir.
Kırsal Yerleşme Alanı Sorunları:
İstihdam
Su
Kanalizasyon
Sağlık
Eğitim
İletişim
Ulaşım
Enerji
Altyapı ve hizmetler*
*BM İnsan Yerleşimleri Konferansı Habitat II, İstanbul Deklarasyonu ve Habitat Gündemi,
http://www.toki.gov.tr/habitat/dokumanlar/habitatgundemi.doc
•
•
•
•
•
•
Tarımda verimin düşük olması,
toprak miktarının azlığıyla
toprak sahipliğinin dengesiz dağılımı
yeterli gelir sağlanamaması
sosyal imkânların yetersizliği
Soyutlanma*
* TKB Kırsal Kalkınma Çalışma Grubu, Avrupa Birliğine Üyelik Yolunda Türkiye Kırsal KalkınmaPolitikası Raporu, Ankara
2003, http://www.tarim.gov.tr/E_kutuphane,E_Kutuphane.html?LanguageID=1
Kentin çekiciliği
• Türkiye’de 2010 yılı verilerine göre 53.6 milyon
kişi yani toplam nüfusun %75’i şehirlerde
yaşamaktadır.
• Sanayi, ticaret ve hizmet sektörlerinin
sunduğu büyük iş imkânlarının bulunması
kentin çekiciliğinin en önemli nedenlerinden
biridir.
1927-2010 Döneminde Türkiye Nüfusu’nun Gelişimi
Yıllar
Nüfus
1927
13 648 270
1935
16 158 018
1955
24 064 763
1970
35 605 176
1990
56 473 213
1999
65 786 563
2000
66 889 425
2001
67 895 581
2002
68 838 069
2003
69 770 026
2004
70 692 009
2005
71 610 009
2006
72 519 974
2007
69 689 256
2008
70 586 256
2009
71 517 100
2010
72 561 312
Kaynak:http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&language=en&pcode=tps00001&tabl
eSelection=1&footnotes=yes&labeling=labels&plugin=1 ; DİE Verileri
Sayım yıllarına göre nüfus ve yıllık nüfus artış hızı
KAYNAK: TUİK, İSTATİSTİK GÖSTERGELER 1923-2009
2000 Yılı Verileriyle Bölgesel Nüfusun Şehir ve Köy Dağılımı
Kaynak: TÜİK, “Bölgesel İstatistikler”, http://www.tuik.gov.tr/Bolgesel Istatistik/ tablo Olustur.do
İl ve İlçe merkezi ve belde ve köy nüfuslarının toplam içindeki oranı (%)
KAYNAK: TUİK, İSTATİSTİK GÖSTERGELER 1923-2009
KIRSAL ALANDA EKONOMİK YAPI
Tarımsal Yapı ve Gelir Dağılımı:
Tarım, taşıdığı ekonomik ve toplumsal rol ile
gelişme potansiyeli bakımından kırsal
kalkınmanın başlangıç noktasıdır.*
Hayvancılık, ormancılık dahil tarımsal üretimin
bütün türleri ile madencilik, balıkçılık ve turizmin
bir çok bölümü kırsal sektörün içine
girmektedir.**
*İçişleri Bakanlığı Araştırma ve Etüdler Merkezi (AREM), http://www.arem.gov.tr/proje/yonetim/Koy_hizmetleri/Bolum1.pdf
s.3
** Çelik Aruoba, "Tarım Sektörü", Türkiye Ekonomisi Sektörel Gelismeler, Ankara, Türkiye
Ekonomi Kurumu Yayınları, 1992, s.30.
1. Çiftçilik
Bitkisel Üretim,
Hayvansal Üretim,
Ziraat Sanatları,
2. Ormancılık
3. Kara Avcılığı ve Su Ürünleri
• Tarım sektörünün içinde en büyük payı çiftçilik
almaktadır.
• 2009 yılında tarımsal üretimin yaklaşık % 65’i
bitkisel, % 25’i hayvancılık, % 3-4’ü orman
ürünleri ve % 5-6’sı da su ürünlerinden
oluşmaktadır.
Türkiye arazi örtüsü
Bitkisel Üretim (2009-2010)
Kaynak: TUİK HABER BÜLTENi, SAYI:64, BİTKİSEL ÜRETİM (KESİN SONUÇLAR), 2010
Türkiye’de ki hayvan sayıları (2008-2009)
Kaynak: TUİK HABER BÜLTENİ, SAYI:87 HAYVANSAL ÜRETİM, 2009
• Hayvan sayısı gerilemeye devam etmiştir.
Türkiye’deki tarımsal üretim yapısında
hayvancılığın istenilen düzeyde olmadığı ve
bitkisel üretime oranla gittikçe azalmakta
olduğu gözlenmektedir.
Sektörlerin Gayrisafi Milli Hasıla İçerisindeki Payı (Sabit Fiyatlarla)
KAYNAK: Türkiye İstatistik Kurumu, istatistik Göstergeler (1923–2009), Ankara,
Türkiye İstatistik Kurumu Yayınları, s :642
Sektörlerin Gayrisafi Milli Hasıla İçerisindeki Payı (Cari Fiyatlarla)
KAYNAK: Türkiye İstatistik Kurumu, İstatistik Göstergeler
(1923–2009), Ankara, Türkiye İstatistik Kurumu Yayınları,
sayfa:642
Sektörlerin Gayrisafi Milli Hasıla İçerisindeki Payı(%)
• Tarımın GSMH'daki oranı sanayileşmis ülkelerde
% 10'nun altındadır. Ama Türkiye 2011 yılına
gelmesine rağmen tarımın GSMH'daki oranını %
10'nun altına çekememiştir.
• Avrupa Birliği üyesi bazı ülkelerde 1986 verilerine
göre bile tarımın milli gelir içindeki payı % 10'nun
altındadır. Almanya'da % 2, Fransa'da % 4,
İspanya'da % 5 ve Portekiz'de % 9'dur.*
*Mehmet Ali Tesbi, ''Türk Tarımındaki Gelişmelerin Bir Değerlendirilmesi'' 3. İzmir İktisat Kongresi, Sektör Gelişme Stratejileri, 4- 7
Haziran 1992, s.164.
Tarım Sektörü ve Tarım Dışı Sektörlerde İstihdam (Bin Kişi)
KAYNAK: Devlet Planlama Teskilatı (DPT), Ulusal Kalkınma Stratejisi,
http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/strateji/kirsal.pdf s:7
Tarım Sektörü ve Tarım Dışı Sektörlerde İstihdam (%)
KAYNAK: Devlet Planlama Teskilatı (DPT), Ulusal Kalkınma Stratejisi,
http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/strateji/kirsal.pdf , s:7
Tarım Kesiminin Gayri Safi Milli Hasıladaki Payı (1987 Yılı Sabit Fiyatlarla)
KAYNAK: Türkiye statistik Kurumu, (Erisim) http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=525
Tarım Kesiminin Gayri Safi Milli Hasıladaki Payı (1987 Yılı Sabit Fiyatlarla)
KAYNAK: Türkiye statistik Kurumu, (Erisim) http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=525
Sektörlerin Gayrisafi Milli Hasıla İçerisindeki Payı(%)
Kaynak: TUİK, İstatistik Göstergeler ,1923-2009 s:683
• Tarımın GSMH'daki payının giderek azaldığı
görülmektedir.
• Tarım sektörünün asıl itici gücü olan çiftçilik yıllar
itibariyle baktığımızda düzensiz bir seyir izlemiştir.
Tarımda 1987 yılı fiyatları ile bazı yıllar gerileme
yaşamış, bazı yıllar ise yükselme yaşanmıştır.
• 2011 yılında 2010 yılına oranla 0.2 ‘lik bir artış
yaşanmış olsada tarımın GSMH'ya yaptıgı katkı ile
tarımda çalışan nüfus arasında büyük bir
dengesizlik bulunmaktadır.
• Tarım ürünlerinin göreli olarak ucuzlaması,
tarım dışı sermaye birikimi için elverişli
koşulların oluşması anlamına gelir.
• ‘tarım ürünlerinde ucuzluk...’
Kırsal Alanda Hanehalkı gelirinin hanehalkı ihtiyaçlarını karşılama
durumu (2010)
Kaynak: TÜİK, “2010 Yaşam Memnuniyeti araştırması, Hanehalkı gelirinin hane halkı ihtiyaçlarını karşılama durumu (Kır)”
İşgücü ve İstihdam Olanakları:
•Tarım sektörü istihdamındaki dengesizlikler,
•Yüksek işsizlik seviyesi,
•Düşük işgücüne katılma ve istihdam oranları,
• İşgücünün eğitim seviyesinin ve niteliğinin
düşüklüğü
•Eğitim ile istihdam arasındaki ilişkinin zayıflığı
“kayıt dışı istihdam”
Mevsim etkilerinden arındırılmamış temel işgücü göstergeleri (Ocak)
TÜRKİYE
Kurumsal olmayan nüfus (000)
15 ve daha yukarı yaştaki nüfus (000)
İşgücü (000)
İstihdam (000)
İşsiz (000)
İşgücüne katılma oranı (%)
İstihdam oranı (%)
İşsizlik oranı (%)
Tarım dışı işsizlik oranı (%)
Genç nüfusta işsizlik oranı(1)(%)
İşgücüne dahil olmayanlar (000)
(1) 15-24 yaş grubundaki nüfus
KENT
KIR
2010
2011
2010
2011
2010
2011
70 975
52 150
24 753
21 162
3 591
47,5
40,6
14,5
17,6
25,9
27 397
71 817
53 051
25 505
22 461
3 044
48,1
42,3
11,9
14,7
22,0
27 546
48 996
36 415
16 769
13 996
2 773
46,0
38,4
16,5
16,9
27,5
19 647
49 239
36 674
17 103
14 740
2 364
46,6
40,2
13,8
14,2
24,0
19 570
21 979
15 735
7 984
7 166
819
50,7
45,5
10,3
21,2
22,2
7 751
22 578
16 378
8 402
7 721
681
51,3
47,1
8,1
17,1
17,6
7 976
Kaynak: TUİK, HANEHALKI İŞGÜCÜ ARAŞTIRMASI 2011 OCAK DÖNEMİ SONUÇLARI (Aralık 2010, Ocak, Şubat 2011)
Ocak 2011 döneminde istihdam edilenlerin % 24'ü tarım,
% 20,7’si sanayi, % 5,8’i inşaat, % 49,4'ü ise hizmetler
sektöründedir. Önceki yılın aynı dönemi ile
karşılaştırıldığında tarım sektörünün istihdam edilenler
içindeki payının 0,2 puan arttığını görüyoruz.
• Kırsal kesimde işgücüne katılım oranlarının
kentlere kıyasla daha yüksek tespit edilmesi,
kentlerden farklı olarak; kadınların çoğunlukla
ücretsiz aile işçisi şeklinde tarımda istihdam
edilmesi ve öğrencilerin örgün eğitim
sürecinden erken ayrılmalarından
kaynaklanmaktadır.
İstihdam Edilenlerin Yıllara Göre İktisadi Faaliyet Kolları (Bin Kişi, 15+ Yas)
KAYNAK: Türkiye statistik Kurumu, (Erisim) http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=546
Kırsal Kesimde İstihdam Edilenlerin Yıllara Göre İktisadi Faaliyet Kolları (Bin Kişi, 15+
Yaş)
İşsizlik ve Kentlere Göç Olgusu:
Kırsal alanda mevsimlik, gizli, açık, teknolojik ve
yapısal işsizlik şeklinde ortaya çıkan işsizlik yani
işgücü çokluğu vardır.
•Özellikle tarım sektöründe ve bununla bağlantılı
olarak kırsal alandaki işsizliğin nedenini 1950’lerden
itibaren gerçekleşmekte olan tarımda makineleşme
ve teknolojik gelişmelere bağlamak olasıdır. Bir
traktörün köye girmesiyle 4 ila 9 arasında insanın
üretimden kopması ve işsiz kalması mümkün
olmuştur.*
*Prof.Dr. Cevat GERAY, “İşlendirme Açısından Kırsal Gelişme Yöneltilerimiz -Yaklaşım ve Uygulamalara Toplu Bir Bakış-“, Kırsal Alanda Girişimcilik Potansiyeli ve
Değerlendirme Olanakları, İstanbul, Çözüm Reklâm, 1999.s. 27.
KIRSAL ALANDA SOSYO-KÜLTÜREL YAPI
• Demografik Özellikler: Türkiye’de kırsal nüfus çoğunlukla
“köy nüfusu” olarak değerlendirilmektedir.
Sosyo-Kültürel Özellikler:
• Türkiye’de 6 ve daha yukarı yaşta okuma ve yazma bilen
nüfus oranı %87 olup bu oran erkekler için %94 ve kadınlar
için %81 iken, %82’lik bir okuma yazma oranına sahip kırsal
alanlar için %91 ve %73 olarak ifade edilmektedir.
• Kırsal alanda genel eğitim, ilköğretim kademesinde
yoğunlaşmakta olup orta öğretimin %93’ü şehirlerde
gerçekleştirilmektedir.*
*DPT, Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi, s.9
Kırsal Kalkınmada Kadın:
• Yöreden yöreye değişmekle birlikte, kırsal kesimde dikkat çeken bir
nokta, bu alanlarda yaşayan kadınların eğitim seviyelerinin düşük
olmasıdır. Kadınların eğitime katılma oranları erkeklere göre düşük
olmaktadır.
• Ülke genelinde kızların okullaşma oranlarını artırmaya yönelik tüm
çabalara rağmen, halen kırsalda önemli oranda kız çocuğu okula
gönderilmemektedir.
• Kırsal kalkınma çabalarında istenilen sonucun alınamamasında,
kadının hedef kitle olarak seçilmemiş olmasının önemli bir payı
vardır*
*DPT, Dokuzuncu Kalkınma Planı Kırsal Kalkınma Politikaları Özel İhtisas Alt Komisyonu Raporu, Ankara, 2006,
http://plan9.dpt.gov.tr/oik16%5F2%5Fkirsalpolitika/kirsalka.pdf, s.21
• Türkiye’de tarım işletmelerinin çoğunluğu, aile
işletmesi yapısında küçük ölçekli işletmelerdir.
Kırsal alanda yaşayan kadınlar üretici
faaliyetlerinin büyük bir bölümünü küçük aile
işletmelerinde ücretsiz işçi olarak yerine
getirmektedir.*
Kaynak: TKB, Tarım Sektörü, http://www.tarim.gov.tr/arayuz/10/icerik.asp?efl=tarim_sektor/index.htm&curdir=%5Csanal_kutup
hane%5Ctarim_sektor&fl=tarim_orgut.htm
Nüfusun Okuryazarlık Oranı
Kaynak: İstatistik Göstergeler, 1923-2009
• Kırsal Yoksulluk:
• Bireylerin sahip olduğu eğitim düzeyi de
yoksulluğu etkilemektedir. Hanehalkı reisinin
öğrenim durumu yükseldikçe fertlerin
yoksulluktan uzaklaştıkları belirlenmiştir
• Türkiye’de hanede yaşayan fert sayısı arttıkça,
yoksul hanehalkı ve fert oranı da artmaktadır.
• Türkiye’de iktisadî faaliyette bulunan yoksullar
büyük oranda inşaat ve tarım sektöründe
çalışmaktadır.
Yoksulluk Sınırı Yöntemlerine Göre Yoksul Fert Sayısı, 2002–
2003–2004
Kaynak: TUİK, “Yoksulluk Çalışması sonuçları 2006’’
Yoksul Oranı
Kaynak: TUİK, Türkiye İstatistik Yıllığı,2009 s:407
Kırsal Alanda Çalışma
• Ülke genelinde tarım sektöründe çalışanlar,
toplam çalışanlar üzerindeki ağırlığını hala
devam ettirmektedir.
• 2007 yılında kırsal alanda tarım dışında
3.669.000 kişi çeşitli işlerde çalışmaktadır.
• Tarımda işgücünün bu noktada kalmasında
makineleşmenin rolü büyüktür.
• Kırsal alanlarda tarım sektöründe çalışanlar,
mülk sahibi ve onun üyeleri, kiracı ve
ortakçılar ile ücretli tarım işçilerinden
oluşmaktadır.
• ‘Ücretsiz İşgücü’
Verimlilik
• Tarımın ekonomik gelişmeye katkısını
sağlamak, sektörde en uygun teknolojileri
kullanarak, üretimin mümkün olan en üst
düzeyde gerçekleştirilmesi ile olur.
• Tarım üretimini sağlayacak teknoloji...
• Artan maliyet..
• tarımda verimlilik...
• Tarım kesimde nitelikli işgücünün sınırlı
olması, verim düşüklügünde önemli rol
oynamaktadır.*
• Tarımda verimliğin artması için...
• Yeni üretim teknolojilerini kullanmak gerekir.
• Tarımda sermaye ve yatırımları artırmaktadır.
• Tarımda kurumsal reformlar yapılmasıdır.
*Resat Aktan, “Türkiye Tarımının Temel Özellikleri ve Verimlilik Sorunları”, Ankara Üniversitesi
Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Ankara, Cilt:27, No:3, 1972, s.689–693.
Eğitim Durumuna Göre Tarım Sektöründe İstihdam Edilenler
(Bin Kişi, %, 15+ Yaş)
KAYNAK: Türkiye İstatistik Kurumu
Altyapı
• Plansız ve dağınık bir yerleşim yapısı
• Yerlesim yerlerinin ancak % 1’i planlı
• Kırsal imar düzeni, kırsal alan planlaması
konularında hazırlanan mevzuat
uygulanamamaktadır.
• Kanalizasyon eksikliği
Sonuç
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Kırsal Alanlar için ortak sorun, o bölgelerde yaşayanların kazançlarının yetersiz
olmasıdır.
Kırsal alanların kalkındırılmasında biri ekonomik, digeri sosyo – kültürel olmak
üzere iki hedef üzerine kurulmalıdır.
Kırsal kalkınma için sadece tarımda kalkınma yeterli değildir.
Ekonomik kalkınma kırsal kalkınma için başlangıç noktasıdır ya da bir basamaktır
fakat tek başına kesinlikle yeterli değildir.
Kırsal halkın bilinçlenmesi, eğitim düzeylerinin yükselmesi kalkınma için şarttır.
Sağlık ve eğitim olanakları kırsal alanlarda yetersiz seviyelerde bu olanakların
arttırılıp iyileştirilmesi gerekli.
Kırsal kalkınma olanaklarının son derece sınırlı olduğu alanlarda tarım dışı kalkınma
teşvik edilmemelidir.
Devlet tarafından kredi, sübvansiyon gibi teşviklerle desteklenmesi gerekir.
Bu gün tarımla geçinen insanların en büyük sorunlarından biri ürettikleri ürünlerini
pazarı olduğu halde iyi bir fiyata satamamaktadır. Bunun için çiftçilerin Pazar
olanaklarını araştıracak kurumların oluşturulması gerekir. Aksi halde kırsal alanda
elde edilen artık değerin yine kırsal alanda kalması olanaksızıdır.
KAYNAKÇA
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
BM İnsan Yerleşimleri Konferansı Habitat II, İstanbul Deklarasyonu ve Habitat Gündemi,http://www.toki.gov.tr/habitat/dokumanlar/habitatgundemi.doc
TKB Kırsal Kalkınma Çalışma Grubu, Avrupa Birliğine Üyelik Yolunda Türkiye Kırsal KalkınmaPolitikası Raporu, Ankara 2003,
http://www.tarim.gov.tr/E_kutuphane,E_Kutuphane.html?LanguageID=1
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&language=en&pcode=tps00001&tableSelection=1&footnotes=yes&labeling=labels&plugin=1 ; DİE Verileri
TUİK, İSTATİSTİK GÖSTERGELER 1923-2009
TÜİK, “Bölgesel İstatistikler”, http://www.tuik.gov.tr/Bolgesel Istatistik/ tablo Olustur.do
İçişleri Bakanlığı Araştırma ve Etüdler Merkezi (AREM), http://www.arem.gov.tr/proje/yonetim/Koy_hizmetleri/Bolum1.pdf s.3
Çelik Aruoba, "Tarım Sektörü", Türkiye Ekonomisi Sektörel Gelismeler, Ankara, Türkiye Ekonomi Kurumu Yayınları, 1992, s.30.
TUİK HABER BÜLTENi, SAYI:64, BİTKİSEL ÜRETİM (KESİN SONUÇLAR), 2010
TUİK HABER BÜLTENİ, SAYI:87 HAYVANSAL ÜRETİM, 2009
Mehmet Ali Tesbi, ''Türk Tarımındaki Gelişmelerin Bir Değerlendirilmesi'' 3. İzmir İktisat Kongresi, Sektör Gelişme Stratejileri, 4- 7 Haziran 1992, s.164.
Devlet Planlama Teskilatı (DPT), Ulusal Kalkınma Stratejisi, http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/strateji/kirsal.pdf s:7
TÜİK, “2010 Yaşam Memnuniyeti araştırması, Hanehalkı gelirinin hane halkı ihtiyaçlarını karşılama durumu (Kır)”
TUİK, HANEHALKI İŞGÜCÜ ARAŞTIRMASI 2011 OCAK DÖNEMİ SONUÇLARI (Aralık 2010, Ocak, Şubat 2011)
Prof.Dr. Cevat GERAY, “İşlendirme Açısından Kırsal Gelişme Yöneltilerimiz -Yaklaşım ve Uygulamalara Toplu Bir Bakış-“, Kırsal Alanda Girişimcilik Potansiyeli ve
Değerlendirme Olanakları, İstanbul, Çözüm Reklâm, 1999.s. 27.
DPT, Dokuzuncu Kalkınma Planı Kırsal Kalkınma Politikaları Özel İhtisas Alt Komisyonu Raporu, Ankara, 2006,
http://plan9.dpt.gov.tr/oik16%5F2%5Fkirsalpolitika/kirsalka.pdf, s.21
TKB, Tarım Sektörü, http://www.tarim.gov.tr/arayuz/10/icerik.asp?efl=tarim_sektor/index.htm&curdir=%5Csanal_kutup
hane%5Ctarim_sektor&fl=tarim_orgut.htm
TUİK, Türkiye İstatistik Yıllığı,2009 s:407
Resat Aktan, “Türkiye Tarımının Temel Özellikleri ve Verimlilik Sorunları”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Ankara, Cilt:27, No:3, 1972, s.689–
693.