منابع و روش های تامین مالی توسعه موقوفات
Download
Report
Transcript منابع و روش های تامین مالی توسعه موقوفات
بسم هللا الرحمن الرحیم
کارگاه دانش افزایی
آشنایی با منابع و روشهای تامین مالی توسعه
موقوفات
دکتر حجت هللا عبدامللکی
عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق علیه السالم
آشنایی با منابع و روشهای تامین مالی توسعه موقوفات
فهرست مباحث:
تامین مالی توسعه موقوفات؛ مضمون و ضرورت
تامین مالی اوقاف؛ چالشها و فرصتها
موضوعات فقهی در تامین مالی توسعه موقوفات
مبانی تامین مالی پروژه در نظام مالی متعارف
مهندس ی مالی اسالمی
ابزارها و روشهای سنتی تامین مالی توسعه موقوفات
ابزارها و روشهای نوین تامین مالی توسعه موقوفات
مروری بر تجربیات کشورهای منتخب
تامین مالی توسعه موقوفات؛ مضمون و ضرورت
الف) منظور از تامین مالی توسعه موقوفات
فراهم نمودن منابع مالی و طراحی نظام و فرآیندهای سرمایه گذاری
جهت توسعه دارایی های موقوفه موجود و یا ایجاد موقوفات جدید.
ب) ضرورت مساله
گسترش روز افزون مسائل اقتصادی و پیچیدگی های آن؛
نقش بخش اوقاف و دارایی های وقفی در توسعه اقتصادی؛
لزوم برآورده شدن مقاصد شارع مقدس و واقف؛
تامین مالی توسعه موقوفات؛ مضمون و ضرورت
ب) ضرورت مساله (ادامه)
ارزش سرمایه های بخش اوقاف ایران :حدود 500هزار میلیارد تومان؛
سرمایه مورد نیاز:
بازدهی انتظاری:
وضعیت فعلی :؟؟؟؟؟
حدود 500هزار میلیارد تومان؛
150هزار میلیارد تومان؛
(به ازای )%15
(بودجه عمومی دولت در سال 230 :92هزار میلیارد تومان)
تامین مالی اوقاف؛ چالشها و فرصتها
الف) فرصتها:
الف )1-اوقاف ،بخش سوم اقتصاد؛
الف )2-گسترش گرایشهای معنوی جوامع اسالمی و غیر اسالمی؛
الف )3-توجه به موضوع اوقاف در جوامع اسالمی و غیر اسالمی؛
الف )4-بخش اوقاف ،به عنوان زمینه ای بکر و فوق العاده برای تحرکات مالی
و سرمایه ای؛
الف )5-گسترش روز افزون نظام مالی اسالمی در سطح کشورهای اسالمی و
جهان؛
الف )6-موفقیتهای اخیر ،نوید بخش آینده ای درخشان تر؛
تامین مالی اوقاف؛ چالشها و فرصتها(ادامه)
ب) چالشها:
ب )1-مسائل و رویکردهای فقهی:
خطر وقوع در ربا،
لزوم رعایت مقاصد واقف و ،...
ب )2-چالشهای مدیریتی؛
ب )3-چالشهای نظارتی؛
ب )4-ضعف های قانونی؛
ب )5-ضعف های نهادی؛
ب )4-نیاز به توسعه منابع انسانی؛
موضوعات فقهی در تامین مالی توسعه موقوفات
احکام
ابراز با هرچیزی که داللت بر آن کند،
در لزوم قصد قربت در آن ،اختالف وجود دارد،
در وقف خاص ،قبض از سوی موقوف علیه ،شرط صحت است( ،تا قبل از
قبض ،واقف می تواند رجوع کند)،
لزوم تابید (دائمی بودن حبس)( -بنا بر اجماع)،
لزوم بقا عین،
عدم اجازه تغییر واقف در کیفیت وقف،
در صورت عدم تعیین متولی ،نوبت به حاکم شرع می رسد،
جواز استفاده از موقوفه مسجدی که خراب شده یا نیاز به آن موقوفه ندارد -در
مسجد دیگر ،و یا در سایر امور خیر.
موضوعات فقهی در تامین مالی توسعه موقوفات
ب) سواالت فقهی در تامین مالی توسعه موقوفات:
آیا وقف پول مجاز است؟
آیا وقف اوراق بهادار مجاز است؟
آیا استفاده چند بعدی از موقوفات مجاز است؟
در چه شرایطی تغییر متولی مجاز است؟
در چه مواردی تغییر کاربری موقوفه مجاز است؟
در چه شرایطی وقف مدت دار مجاز است؟
(ادامه)
موضوعات فقهی در تامین مالی توسعه موقوفات
(ادامه)
پاسخ اجمالی به سواالت:
ه )1-آیا وقف پول مجاز است؟
جواب:
فقهای مخالف :مجاز نیست ،چون عین آن باقی نمی ماند. فقهای موافق :مجاز است ،چون هدف واقف ،وقف مالیه است و باقینماندن عین پول اولیه مهم نیست؛ زیرا اصل مال باقیست.
موضوعات فقهی در تامین مالی توسعه موقوفات
(ادامه)
پاسخ اجمالی به سواالت:
ه )2-آیا وقف اوراق بهادار مجاز است؟
جواب:
نظر موافقین :مجاز است ،زیرا اوراق بهادار ،از مصادیق مال هستند وقابلیت انتفاع مستمر از آنها وجود دارد.
موضوعات فقهی در تامین مالی توسعه موقوفات
(ادامه)
پاسخ اجمالی به سواالت:
ه )3-آیا استفاده های چند بعدی از اموال موقوفه مجاز است؟
جواب:
موافقین :در صورتیکه اوال :نیت اولیه واقف تامین شود و ثانیا :استفاده در ابعاد دیگر ،منافی و متناقض با نیت اولیه واقف نباشدو
-ثالثا :مشروع باشد ،مجاز است.
موضوعات فقهی در تامین مالی توسعه موقوفات
(ادامه)
پاسخ اجمالی به سواالت:
ه )4-در چه شرایطی تغییر متولی مجاز است؟
جواب:
-
به نظر می رسد در صورتیکه با حضور متولی فعلی ،نیت واقف تامین
نشود ،حاکم شرع اجازه دارد متولی را عوض کند.
موضوعات فقهی در تامین مالی توسعه موقوفات
(ادامه)
پاسخ اجمالی به سواالت:
ه )5-در چه مواردی تغییر کاربری موقوفه مجاز است؟
جواب :برخی از موارد که برخی فقها اجازه داده اند:
موقوفه خراب شود (امکان برگرداندن آن وجود نداشته باشد)، موقوفه از حالت انتفاع خارج شود، انتظار برود که با شرایط موجود ،از حالت انتفاع خارج شود، (در مورد وقف خاص) :بروز اختالف شدید بین صاحبان موقوفه ،بهنحوی احتمال تلف مال یا جان برود.
موضوعات فقهی در تامین مالی توسعه موقوفات
(ادامه)
پاسخ اجمالی به سواالت:
ه )6-در چه شرایطی وقف مدت دار مجاز است؟
جواب:
دالئل ارائه شده برای تابید در وقف ،اجماع است ،و دلیل نقلی و رواییوجود ندارد( ،امکان و احتمال تجدید نظر)
شاید بتوان با قاعده حبس ،نتایج مورد انتظار از وقف موقت را به دستآورد،
آشنایی با منابع و روشهای تامین مالی توسعه موقوفات
تحلیل نظری روشهای تامین مالی توسعه موقوفات
مبانی تامین مالی پروژه در نظام مالی متعارف
مهندس ی مالی اسالمی
ابزارها و روشهای سنتی تامین مالی توسعه موقوفات
ابزارها و روشهای نوین تامین مالی توسعه موقوفات
مبانی تامین مالی پروژه در نظام مالی متعارف
(ادامه)
الف) مدیریت سبد دارایی؛ ضرورتی در مدیریت مالی بنگاه،
مفهوم سبد دارایی :ترکیب انواع دارایی های واقعی و اسمی در مجموعه دارایی
های بنگاه اقتصادی،
معیارهای تعیین ترکیب دارایی ها:
سوددهی (بازدهی مالی) :عاملی مثبت.
ریسک :عاملی منفی.
درجه نقدشوندگی :عاملی مثبت.
مدیریت بنگاه ،با تعیین ترکیب بهینه ای از سوددهی ،ریسک و درجه نقدینگی،
مجموعه دارایی های خود را تعیین و اداره می کند.
مبانی تامین مالی پروژه در نظام مالی متعارف
ب) روشهای متعارف تامین مالی :
استقراض:
استقراض از مردم،
استقراض از سایر بنگاهها،
استقراض از دولت،
استقراض از نهادهای مالی بین املللی
(دولتهای خارجی ،بانکهای بین املللی ،نهادهای مالی و )...
(ادامه)
مبانی تامین مالی پروژه در نظام مالی متعارف (ادامه)
ب) روشهای متعارف تامین مالی (ادامه):
مشارکت:
سرمایه گذاری مشترک (،)Joint Venture
انتشار اوراق سهام (تشکیل شرکت سهامی)،
تبدیل به اوراق بهادار نمودن دارایی ها،
مبانی تامین مالی پروژه در نظام مالی متعارف (ادامه)
ب) روشهای متعارف تامین مالی (ادامه):
استفاده از مشتقات:
تعریف مشتقات :ابزارهایی برای مدیریت ریسک هستند .انواعی از قراردادهای
مالی هستند که ارزش آنها ،مشتق از ارزش دارایی پایه است.
مهندس ی مالی (طراحی ابزارهای جدید)
مبانی تامین مالی پروژه در نظام مالی متعارف (ادامه)
ج) روشهای ارزیابی مالی طرح های توسعه و سرمایه گذاری:
ارزیابی بازدهی (سود):
شاخص ارزش خالص فعلی (:)NPV
شاخص نرخ بازدهی داخلی (:)IRR
ارزیابی ریسک:
شاخص های مربوط به محاسبه سود انتظاری براساس روشهای آمار و
احتمال
ارزیابی درجه نقدینگی:
شاخص دوره بازگشت سرمایه.
مهندس ی مالی اسالمی؛ مبانی و ابزارها
الف) تعریف:
شاخه ای از علم اقتصاد اسالمی، وظیفه آن ،معرفی و ارزیابی انواع قراردادها و رویه مالی جدید ،به لحاظ تطابق باشرع مقدس اسالم (و میزان بازدهی و ریسک آنها)،
-
طراحی ابزارهای جدید برای تامین منابع مالی از سالیق مختلف؛
ب) ضرورت:
پیچیدگی های مالی و اقتصادی معاصر و نیاز به ابزارها و رویه های مالی جدید درجوامع اسالمی (که در عصر معصومین علیهم السالم و جود نداشته اند)
مهندس ی مالی اسالمی؛ مبانی و ابزارها (ادامه)
ج) قاعده اساس ی در مهندس ی مالی اسالمی:
-
اصل اباحه عامه:
(کل ش یء لک حالل حتی تعلم انه حرام)
براساس این قاعده ،قراردادها ،ابزارها و رویه های جدید مالی همگی
مجاز هستند ،مگر اینکه به دلیلی ثابت شود مخالف با شرع هستند.
مهندس ی مالی اسالمی؛ مبانی و ابزارها (ادامه)
د) قواعد کنترلی در مهندس ی مالی اسالمی:
نهی از ربا:
معامالت جدید ،نباید دارای ماهیت ربوی باشند،
نهی از غرر( :غرر عبارت است از نوعی جهل ذاتی و غیر متعارف)
معامالت جدید ،نباید دارای ماهیت غرری باشند،
نهی از ضرر:
معامالت مالی جدید ،نباید باعث ضرر و زیان هیچیک از طرفین شوند،
نهی از اکل مال به باطل:
(نهی از معامله آنچه ارزش و مالیت ندارد و )...
مهندس ی مالی اسالمی؛ مبانی و ابزارها (ادامه)
ه) یکی از محصوالت جدید در تامین مالی اسالمی:
صکوک ()Sukuk
-مبنا :تبدیل به اوراق بهادار نمودن دارایی ها
()seciritization
مفهوم تبدیل به اوراق بهادار نمودن دارایی ها:تجمیع و انتقال مطالبات به یک مجموعه سهام (اوراق بهادار) که
قابلیت فروش به سرمایه گذاران را داشته باشد.
-توجه به واقعی بودن دارایی اولیه (شرکت ،بنگاه اقتصادی و )...
مهندس ی مالی اسالمی؛ مبانی و ابزارها (ادامه)
انواع صکوک براساس قرارداد اولیه:
-
گواهی مالکیت دارایی اجاره داده شده،
گواهی بهره برداری از منافع یک دارایی،
گواهی خرید نسیه،
گواهی مضاربه،
گواهی مزارعه،
گواهی مساقات،
گواهی استصناع،
ابزارها و روشهای سنتی تامین مالی موقوفات
افزودن موقوفات جدید؛
استقراض؛
اجاره بلند مدت؛
اجاره دو بخش ی؛
فروش اقساطی؛
اجاره؛
مضاربه؛
مشارکت؛
اجاره بلند مدت؛
...
منابع و روشهای نوین تامین مالی موقوفات
.1
.2
.3
انتشار اوراق سهام:
سهام محصول
سهام مشارکت
سهام اجاره
ابزارهای مهندس ی مالی اسالمی:
منابع و روشهای نوین تامین مالی موقوفات (ادامه)
یکی از ابزارهای مهندس ی مالی اسالمی:
تبدیل به اوراق بهادار نمودن دارائیها؛
( -)Securitizationاستفاده ازانواع صکوک.
.1
.2
.3
انواع صکوک سرمایه گذاری قابل استفاده در تامین مالی توسعه
موقوفات:
صکوک تبرعی سرمایه گذاری اوقاف ()CMAIS
صکوک انتفاعی سرمایه گذاری اوقاف ()PMAIS
صکوک تبرعی -انتفاعی سرمایه گذاری اوقاف ()CPMAIS
منابع و روشهای نوین تامین مالی موقوفات (ادامه)
.1صکوک (اوراق) تبرعی سرمایه گذاری اوقاف (:)CMAIS
انتشار اوراقی بدون بازدهی برای سرمایه گذار و صرفا با نیت تبرع (کمک به وقف)؛
.2صکوک (اوراق) انتفاعی سرمایه گذاری اوقاف (:)PMAIS
انتشار اوراقی دارای بازدهی برای سرمایه گذار و بدون نیت تبرع؛
.3اوراق تبرعی -انتفاعی سرمایه گذاری اوقاف (:)CPMAIS
انتشار اوراقی با اهداف مشترک تبرع -انتفاع؛
مقدمه ای بر اوراق وقف
با ماهیت تبرعی -انتفاعی
مقدمه
.1انواع طرح های وقفی:
الف .منفعتی
ب .انتفاعی
ج .انتفاعی -منفعتی
.2عرصه های قابل تعر یف جهت تامین مالی از طریق اوراق تبرعی -انتفاعی:
.1-2منفعتی
.2-2انتفاعی -منفعتی
مقدمه (ادامه)
.3هدف از طراحی اوراق تبرعی -انتفاعی:
تامین مالی اوقاف با بهره گیری از
نیات ترکیبی انتفاعی -تبرعی مومنین
.4منطق موفقیت:
.1محدودیت منابع مالی مومنین؛
.2فرهنگ دوگانه مومنین معاصر؛
.3اعتقاد به برکت با مشارکت در امور خیریه؛
مالحظات فنی در طراحی اوراق
.1ارزیابی اقتصادی طرح پیشنهادی:
محاسبه سرمایه مورد نیاز؛ محاسبه نرخ بازدهی؛ -تعیین سطح انواع ریسک های طرح؛
.2تعیین سهم بهینه اوقاف از بازدهی انتظاری طرح سرمایه
گذاری؛
.3تعیین بخش تبرعی سهم بازدهی سرمایه گذاران:
(ارزیابی اقتصادی ،اجتماعی و فرهنگی)
)مالحظات فنی در طراحی اوراق (ادامه
:الگوهای ارزیابی
1. TELOS
2. PEST
Technical
Economical
Legal
Operational
Seasonal
Political
Economical
Socio-cultural
Technical
بومی سازی الگوهای فوق در بخش اوقاف
)(با لحاظ شرایط فضایی
مالحظات فقهی -حقوقی
.1تعیین ماهیت قرارداد:
عقود مبادالتی با شرط ضمن عقد (جعاله ،اجاره ،فروش اقساطی و )...؛ عقود مشارکتی با شرط ضمن عقد (مضاربه ،مشارکت ،مزارعه و )...؛ شرط :هبه (وقف -اختصاص یا )...بخش ی معین از بازدهی توسط سرمایه گذار جهتامور خیریه؛
.2تنظیم متن قرارداد:
.3انواع طرح های تبرعی -انتفاعی:
مالحظات فقهی -حقوقی
(ادامه)
.3انواع طرح های تبرعی -انتفاعی:
طرح انتفاعی روی عرصه وقفی
مسیر تحقق اهداف
عرصه وقف -اعیان غیروقف
طرح انتفاعی روی عرصه غیر وقفی
مشارکت اوقاف با سرمایه گذاران
طرح وقفی روی عرصه وقفی
(تسبیل بخش ی از ثمره برای واقف یا همان سرمایه گذار)
عرصه وقف -اعیان وقف
مفاد قرارداد:
.1تعیین آورده بخش اوقاف:
عرصه
متصرفی
غیر متصرفی
اعیان
نقدینگی
سایر
مفاد قرارداد:
.2تعریف و ارزیابی پروژه:
انتفاعی
انتفاعی -منفعتی
براساس الگوی ارزیابی
پروژه های اوقاف:
فنی اقتصادی حقوقی فقهی اجتماعی فرهنگی... -
مفاد قرارداد:
.3تعیین ماهیت قرارداد بین اوقاف و سرمایه گذاران:
-صلح و وقف
پروژه های وقفی
(طبق الگوی اوراق وقفی متعارف)
موقوفه جدید
ایجاد می شود
سایر الگوها -عقود مشارکتی
پروژه های غیر وقفی
(شرکت ،مضاربه ،مزارعه و )...
موقوفه جدید
ایجاد نمی شود
عقود مبادالتی(اجاره ،اجاره به شرط تملیک و )...
مفاد قرارداد:
.4تعیین سهم اولیه (مستقیم) اوقاف از پروژه (یا عواید آن)
•سهم از دارایی (ملک)A :
a
•سهم از سود:
A+a
•ترکیبی:
.5تعیین سهم تبرعی سرمایه گذاران از پروژه (یا عواید آن)
•سهم از دارایی (ملک)B :
b
•سهم از سود:
B+b
•ترکیبی:
مفاد قرارداد:
.6تعیین نیت تبرعی سرمایه گذاران:
وقف
کمک به احداث موقوفه جدید ،با قصد مشخص
کمک به توسعه سایر موقوفات
سایر نیات خیر
فرهنگی و مذهبی اجتماعی اقتصادی... -
کمک به نیت واقف فعلی -مشارکت در توسعه سایر موقوفات
ارکان اوراق وقفی تبرعی -انتفاعی
همان ارکان اوراق وقفی متعارف
.1
.2
.3
.4
.5
.6
.7
.8
بانی -سازمان اوقاف و امور خیریه؛
ناشر؛
موضوع پروژه؛
سرمایه گذاران؛
امین (ناظر) -نماینده ولی فقیه؛
عامل؛
مدیر پروژه؛
متولی (در صورت ایجاد موقوفه جدید)؛
مثال .1
.1آورده بخش اوقاف:
.2نوع پروژه:
احداث مجتمع تجاری در یک زمین
موقوفه
عرصه -متصرفی؛
مجتمع تجاری -انتفاعی؛
اجاره؛
.3ماهیت قرارداد:
شرط ضمن عقد :سرمایه گذاران Bدرصد از ملک را وقف نمایند ((در چارچوب الگوی صلح-
وقف))
.4سهم اولیه اوقاف از پروژه:
اجاره 30ساله عرصه ،به مبلغ Aریال؛
.5سهم تبرعی سرمایه گذاران:
وقف Bدرصد از ملک؛
.6نیت تبرعی سرمایه گذارن:
در راستای نیت واقف عرصه؛
و السالم علی عبادهللا
الصالحین
44