Transcript Ligjerata 1 - Dr. Fisnik Dalipi

Ligjerata 1
Dr. Fisnik Dalipi
Nje veshtrim mbi sistemet e
komunikimit
 C’eshte komunikimi – transmetimi i sinjalit permes nje
mediumi nga derguesi tek marresi
Dërguesi
Sinjali
Marrësi
 Komunikimi mund te jete ne nje drejtim ose ne dy drejtime
 Sinkron ose asinkron
 Komunikimi dhe telekomunikimi
Dërguesi
Mediumi i
transmetimit
(ajri)
Komunikimi
Sinjali
Marrësi
Nje veshtrim mbi sistemet e
komunikimit
 Telekomunikimi – transmetimi elektronik i sinjaleve per komunikim (TV,
Radio, Internet…)
 Komunikimi i të dhënave - nën-bashkësi e specializuar e telekomunikimit
dhe ka të bëjë me mbledhjen, përpunimin dhe shpërndarjen elektronike të
të dhënave, përgjithësisht midis pajisjeve harduerike të një sistemi
kompjuterik.
 Modeli i pergjithshem i telekomunikimit:
Nje veshtrim mbi sistemet e
komunikimit
 Pajisja e telekomunikimit kryen një numër funksionesh, të cilët
përfshijnë konvertimin e sinjalit në një formë të ndryshme ose
nga një formë tek tjetra.
 medium telekomunikimi është gjithcka që mbart një sinjal
elektronik dhe është ndërfaqës ndërmjet pajisjes dërguese
dhe pajisjes marrëse.
 Një rrjetë kompjuterash konsiston në mediat, pajisjet dhe
softuerët e komunikimit që nevojiten për të lidhur dy ose më
shumë sisteme kompjuterash dhe/ose pajisje kompjuterike.
 Roli i rrjetave ne



rritjen e efektivitetit,
avantazhin konkurrues,
grupet e punes
Zanafilla e internetit
• Në vitet 1960 komunikimi ishte i centralizuar
• Sisteme operative, koncepte arqitekturale dhe
procedura përpunuese të ndryshme
• Sistemi Telefonik dhe Hub-i
• Koncepti i distribuar i Paul Baran
• Pa Hub qendror
• Komunikimi rregullohet automatikisht nëse nyja nuk
funksionon
Arpanet
• Koncepti i distribuar i Paul Baran-it u jetësua
përmes agjencionit ushtarak amerikan për
hulumtime
• ARPA – Advanced Research Project Agency
• Rrjeta u quajt ARPANET
• Katër institucionet akademike që u lidhën për së
pari herë në ARPANET
• UC LA, UC Santa Barbara, U. Utah, Stanford
• Zhvillimi i ARPANET-it në vitet në vijim u bë i
hovshëm (shembulli nga 1969-72)
Arpanet
Pikenisja e Internetit
• Në vitin 1980 kishte vetëm 1000 kompjuterë
të lidhur
• Zhvillimi shkoi në drejtim të krijimit të
rrjetave të rrjetave
• Ang. INTERNETWORK shkurt INTERNET
• Pra, Interneti paraqet RRJET RRJETASH të
ndërlidhura mes veti
Pak statistike
Rrjetat kompjuterike
 Me rrjetat kompjuterike nënkuptojm lidhjen e dy apo më shumë
kompjutorëve ndërmjet veti.
 Rrjeti kompjuteristik mundëson komunikimin midis shfrytëzuesve të
sistemit/sistemeve informatike.
 Kompjutorët e lidhur në rrjetën kompjuteristike funksionojnë në mënyrë
unike sipas standardeve të përcaktuara komunikuese çka do të thotë se
“flasin gjuhën e njëjtë”
10
Llojet e rrjetave kompjuterike
 LAN (Local area network) – ka karakter lokal dhe i lidhë
kompjutorët në një hapsirë të kufizuar (ndërmarje, organizatë, e
tj.)
– Intraneti ndërlidhë sistemet kompjuteristike të një ndërmarje
apo organizate duke u bazuar në teknikën e internetit posaqërisht
në TCP/IP protokolin
- Extraneti bënë zgjërimin e intranetit me ndërmarje të tjera si
p.sh distributorët, furnitorët e tj.
 WAN (Wide Area Network) mbulon hapsirë të gjërë gjeografike
dhe mundëson komunikimin në distanca të mëdha. (rrjetë e LANneve të ndërlidhura në hapirë të gjerë gjeografike)
 Interneti lidhë intranetët nga e gjithë bota
11
1
Çfare eshte interneti
• Interneti eshte rrjeti kompjuterik global me i madhi ne bote. Nga cdo
pike e botes kompjuterat e lidhur me njeri-tjetrin mund te komunikojne.
•Lidhja e kompjuterave ne te gjithe boten realizohet nepermjet linjave
fizike (linjat telefonike, fibrat optike, kabllo bakri te frekuences se larte
dhe linja ajrore si radio-relete, nepermjet valeve dhe satelitit)
•Meqenese Interneti zhvillohet ne menyre teper dinamike, statistikat
aktuale ne lidhje me keto te dhena mund te gjeni edhe ne kete adrese
interneti: http://www.glreach.com/globstats/
Perse mund te shfrytezohet Interneti
•
Burim informacioni: permes motoreve te kerkimit, faqeve web etj
•
Komunikim: nepermjet internetit mund te komunikoni me te gjithe boten me
mesazhe, video konferenca chat.
•
Biznes dhe marketing: nepermjet internetit firmat kane mundesi te krijojne lidhje
elektronike me filialet e tyre, mund te pranojne porosi, te ofrojne konsulence ose
sherbime te ndryshme.
•
Studime dhe kerkime shkencore: pothuajse te gjitha universitetet, shkollat e larta
e te tjera u vene ne dispozicion studenteve te tyre lidhje falas me internetin.
•
Sherbime bankare (homebanking): me ndihmen e internetit ju mund te kryeni ne
cdo vend te botes veprime bankare
•
Lojra: ne internet eshte i mundur edhe zhvillimi i lojrave te ndryshme.
Funksionet baze te Internetit dhe parimi klient server
•
Ky lloj sherbimi eshte baze per funksionin e dhenie marrjes se te dhenave ne rrjetin
kompjuterik gjigant te internetit.
•
Kompjuteri juaj mund te sherbeje si klient kur ju merrni te dhena ne internet dhe nje
kompjuter i cili permban te dhenat qe ju merrni sherben si server.
•
Ne rastin kur dikush kerkon te lexoje te dhenat qe ju keni ne kompjuter dhe i keni vene ne
dispozicion per ti lexuar te tjeret neperjmet nje web page atehere ne kete rast kompjuteri
juaj eshte ne rolin e nje serveri dhe kompjuteri tjeter ne rolin e nje klienti.
Pergjigje
Internet
Klient
Kerkese
Server
Protokolet
 Përshkrimi preciz i rregullave dhe mënyra në të cilën kompjuterët e ndryshëm
mund të komunikojnë në rrjet quhet protokol.
 Me anë të protokoleve arrihet lidhja në mes të kompjuterëve personalë dhe
qendrës së madhe kompjuterike.
 Softveri i cili mundëson funksionimin normal të Internetit përbëhet nga dy
komponente të protokoleve të cilat sipas standaradeve ndërkombëtare quhen:
 TCP (Transmission Control Protocol ) dhe
 IP ( Internet Protocol)
TCP ka për detyrë organizmin dhe shpërndarjen e të dhënave në
pakete të cilat duhet që të dërgohen, kurse IP ka për detyrë
bartjen e tyre nëpër rrjet, që në terminologjinë kompjuterike quhet
rutim (routing).
15
Shërbimet në Internet
e-mail (electronic mail)– paraqet shërbimin më të shfrytëzuar të internetit, zakonisht
kanë prapashtesat:
.com -për organizata komerciale dhe prfitabile
.org – organizata të përziera dhe joprfitabile
.net – infrastrukturën dhe dhënësit e shërbimeve të internetit
.edu – fakultete dhe univerzitete
.gov – institucione qeveritare
SMTP-(simple mail transport protocol)protokoli për bartjen e postës elektronike
SMTP –Server – sistem kompjuterik nëpërmjet të cilit bëhet bartja e postës
VoIP (Internet telephony, voice over IP- bartja e telefonatave nëpërmjet rrjetave
kompjuterike të bazuara në IP posaqërisht nëpërmjet Internetit
Weblogs – online ditarë (Web faqe private apo të ndërmarjeve, të radhitura
kronologjikisht, kurse përmbajtja e tyre mundë të komentohet nga të tjerët.
Përpos Weblogjeve personale ekzistojnë poashtu edhe Weblogje sipas temave të
caktuara, si dhe Weblogje të ndërmarjeve të cilat shërbejnë për komunikim,
diskutim si dhe për transferimin e diturisë)
16
kanosjet…. viruset, worms, trojan, horse…..
Interneti dhe teknologjitë tjera e kanë ndryshuar mënyrën në të cilën
ekonomia funksionon/zhvillohet, dhe për këtë arsye këto teknologji paraqesin
mundësi të konsiderueshme për të gjitha llojet e bizneseve legjitime.
Mirëpo gjersa teknologjitë janë të reja , ekzistojnë/paraqiten poashtu edhe
numër i madh i mundesive për keqpërdorimin e tyre nga ana e kriminelëve
të ndryshëm ,si dhe mospërcjellja/mosazhuriteti i ligjit për t’i përcjellur
teknologjitë e reja mundet të sjell gjer te rritja e problemevel.
Virus's, trojans, spyware and…….
17
 Në përgjithësi kanosjet të cilët janë përfshirë në këtë lëmi mundë të ndahen në
dy kategori:
- ato të cilët qëllimisht lëndojnë mirëqenjen e të tjerëve për qëllime politike
apo/dhe finansiare(viruse të ndryshme, spyware e tj.) dhe
- ato të cilët nuk kanë qëllijme të tilla (spam si shembull kryesor i tyre)
Viruset – paraqesin programe apo pjesë të kodeve programore i cili është futur në
kompjutor pa dijën e pronarit dhe funksionon pa dëshirën e të njejtit.
Worm – program apo algoritëm i cili e shumëfishon/riprodhon vehtëvetën
nëpërmjet rrjetit kompjuterik dhe zakonisht kryen akcione qvllimkëqija.
Trojan Horse – program destruktiv i cili maskohet/paraqitet si aplikacion i
mirë(zëmërgjërë,qëllimmirë).Për dallim nga viruset Trojan Horse nuk e
riprodhojnë/shumfishojnë vehtëvetën.
Blended threart – i kombinojnë karakteristikat e virusave, të worms-ve dhe të
Trojan Horse-ve dhe kodeve/programeve qëllimkëqija me
cenueshmëri/lëndueshmëri të serverit dhe internetit.
18
18
 Spyware – mundet të definohet si softwer i cili futet fshehurazi në
kompjutorë me qëllim të mbikqyrjes/përcjelljes së punës së
shfrytëzuesit dhe tia përcjellë informatat prapë burimit
kryesorë(sajtet nga vie )
 Junk e-mail apo “spam” –dërgimi i reklamale/porosive të
padëshiruara nëpërmjet e-meilit-dikur u paraqite si kërcnim më i
madh për ekonominë digjitale, tash më nuk paraqet ndonjë
problem serioz si pasojë e rritjes së mundësive për pastrimin e emaileve dhe kujdesit të shfrytëzuesve
 Antivirus program – vegël (program) i cili kërkon/hulumton hard
diskun nga viruset dhe i largon ata të cilët i gjen
 “pirateria”
19
Web Browsers
•
Web Browsers janw programe/software qe i japin mundwsi njw perdoruesi te
ketw akses, te marre dhe tw shohe dokumenta dhe burime te tjera ne internet.
•
Historia e web browser fillon qe ne 1980 me world wide web, Net Scape dhe
me vone Internet Explorer (1995)
•
1.
2.
3.
4.
5.
Web Browsers mw tw mwdhenj janw:
Internet Explorer
Mozilla Firefox
Google Chrome
Safari
Opera
Cilin Web Browser tw zgjedhim
•
Internet Explorer- versioni i ri 9.0 ka qene mjaft popullor midis perdoruesve te
Windows.Aktualishtt vazhdon te dominoje tregun .
•
Opera - eshte i famshem per pwrdorimin e saj ne telefona celulare. E kryen kerkimin
shpejt, nuk eshte shenjester per viruse dhe bllokohet ralle.
•
Mozilla Firefox - Mendohet te jete browser me i shpejte dhe konsiderohet me i miri
per kompjuter Macintosh
•
Google Chrome- eshte web browser me i ri dhe po shnderrohet ne nje aktor kryesor.
Eshte i shpejte, faqet karikohen shpejt.
•
Safari - Perdoret kryesisht per kompjuterat e tipit Macintosh. Eshte web browser i
katert me i perdorur ne SHBA
Motorret e kerkimit ne web
“Nje motorr kerkimi ne web eshte projektuar te kerkoje informacion ne World
Wide Web dhe ne servera FTP. Rezultatet e kerkimit prezantohen si liste
rezultatesh. Informacioni mund te jete ne formen e faqeve te internetit,
imazheve, informacionit dhe tipe te tjera dokumentash (pdf, html etj)”
Motoret e kerkimit me te perdorur jane:
1.
2.
3.
4.
Google
Bing
Yahoo
Ask
5. Aol
6. My web search
7. Lycos
8. Altavista
Aksionet e motorreve te kerkimit
per muajin Mars 2011
Google motorri i kerkimit me i klikuar
• Shkojme te
www.google.com
•Fusim fjalw kyç per te gjetur
informacion
•Specifikojmw
kwrkimin tonw sipas
kategorive web,
imazhe, video, harta,
pazar, e-mail etj
Google scholar - qendroni mbi shpatullat e gjiganteve
•
Eshte nje motorr kerkimi ku mund te gjeni literature akademike, artikuj shkencore ne shume
disiplina dhe fusha duke perfshire teza, libra, abstrakte, artikuj, studime ne formate te
ndryshme
•
Operohet permes fjaleve kyc,
p.sh., agriculture
•
Mund ta ngushtoni kerkimin
Permes kategorive si tipi
I dokumentit, viti i botimit,
Prezenca e citimeve etj
Social Softwares
1.
Programet e mesazheve tw menjwhershme si:
•
•
•
•
•
Skype
MSN messenger
Yahoo Messenger
Aol Messenger
Google Talk
2.
Rrjetet Sociale
•
•
•
•
•
•
Facebook
Twitter
Linked In
My Space
Tagged
My Life