Transcript οεπεκ-θμ

Θεωρίες μάθησης και
δημιουργική – κριτική
σκέψη
Επιμορφώτρια:
Δρ. Τζάμου Αικατερίνη
φιλόλογος
Κριτική παρουσίαση
θεωριών μάθησης
• Σκοπός: παρουσίαση των
θεωριών μάθησης προκειμένου
να κατανοηθούν οι βασικές αρχές
που τις διέπουν και να
αναδειχθούν οι παιδαγωγικές και
διδακτικές εφαρμογές τους στην
εκπαίδευση
Προσδοκώμενα
αποτελέσματα
• Να γνωρίζουν τις βασικές αρχές που
διέπουν τις θεωρίες της μάθησης στην
πορεία της εξέλιξής τους
• Να κατανοούν τις παιδαγωγικές και
διδακτικές τους εφαρμογές στο
πλαίσιο της εκπαίδευσης
• Να αναγνωρίζουν τις διαφορές μεταξύ
των θεωριών μάθησης, για να τις
αξιοποιήσουν ανάλογα στο διδακτικό
τους έργο
Προσδοκώμενα
αποτελέσματα
• Να ευαισθητοποιηθούν ως προς τους
διαφοροποιημένους εκπαιδευτικούς
ρόλους που εισάγουν οι θεωρίες
μάθησης και να αναστοχαστούν ως
προς τη δική τους εκπαιδευτική
πρακτική
• Να προσανατολιστούν στην
αξιοποίηση των θεωριών μάθησης ως
προς την καλλιέργεια της κριτικής και
δημιουργικής σκέψης των μαθητών
Λέξεις - κλειδιά
Συμπεριφοριμσός, ενίσχυση,
απόσβεση, μορφή (Gestalt), γνωστικό
σχήμα, κοινωνιογνωστική θεωρία,
πεδίο, δομισμός, αφομοίωση,
συμμόρφωση, προσαρμογή,
ανακαλυπτική μάθηση, Ζώνη
επικείμενης ανάπτυξης (ZPD),
αυτεπάρκεια, τύποι νοημοσύνης,
επιλεκτική προσοχή,
προσωποκεντρική θεωρία,κλπ.
Εισαγωγικές
παρατηρήσεις
Οι σύγχρονες έρευνες για τη
μάθηση δίνουν έμφαση τόσο στο
• Τι (δηλωτική μάθηση), όσο και
στο
• Πώς (διαδικαστική μάθηση)
Αναδεικνύοντας έτσι τη σημασία
του «μαθαίνω πώς να μαθαίνω»
Ταξινόμηση των
θεωριών μάθησης
Σε σχέση με τον άξονα εστίασής
τους:
• Γνώση
• Κοινωνία
• Μαθητής
Θεωρίες μάθησης:
• Με άξονα τη Γνώση: ακαδημαϊκές,
τεχνολογικές, συμπεριφοριστικές,
επιστημολογικές
• Με άξονα την Κοινωνία: κοινωνικές,
κοινωνιογνωστικές, ψυχοκοινωνικές
• Με άξονα το Μαθητή: ανθρωπιστικές,
γενετικές/εποικοδομιστικές,
γνωστικές
Θεωρίες μάθησης
• Συμπεριφοριστικές (Behavioral
Learning Theories)
• Γνωστικές (Cognitive/Constructive
Learning Theories)
• Κοινωνιογνωστικές (Social-cognitive
Learning Theories)
• Ανθρωπιστικές (Humanities Learning
Theories)
Συμπεριφοριστικές ή
συνειρμικές θεωρίες
• Εκπρόσωποι: Watson, Thorndike,
Skinner, Pavlov
• Πεδίο ερευνών: καταγραφή και μελέτη
των εκδηλώσεων των αντιδράσεων
του ανθρώπου (δεν διερευνούν τους
παράγοντες που διαμεσολαβούν από
τη στιγμή που προσλαμβάνεται ένα
ερέθισμα από τι περιβάλλον, μέχρι τη
στιγμή της εκδήλωσης της
αντίδρασης)
Συμπεριφοριστικές ή
συνειρμικές θεωρίες
• Δεν ενδιαφέρονται για τα
συναισθήματα, τις γνωστικές
λειτουργίες του ατόμου.
Εστιάζουν στην ορατή
συμπεριφορά της γνώσης,
αγνοώντας την αόρατη (κίνητρα,
σκέψεις, συναισθήματα)
Συμπεριφοριστικές
θεωρίες –βασικές έννοιες
• ενίσχυση – τιμωρία
• απόσβεση
Παραδοχές συμπεριφοριστικής μάθησης
• Έμφαση στη δηλωτική γνώση
• Μάθηση επικεντρωμένη στο
αποτέλεσμα
• Το λάθος δεν αξιοποιείται
παιδαγωγικά
• Ο μαθητής εκτελεί χωρίς να
συμμετέχει ενεργά
• Κατακερματισμός διδακτέας ύλης
• Γραμμική διάταξη ενοτήτων
• Η αξιολόγηση εστιάζει στο
αποτέλεσμα (τελική)
Γνωστικές θεωρίες
μάθησης
• Μορφολογική ψυχολογία ως
ερμηνευτικό μοντέλο ανθρώπινης
συμπεριφοράς
• Εστιάζει στον τρόπο με τον οποίο
ο ανθρώπινος νους
αντιλαμβάνεται και εξηγεί τα
πράγματα
Γνωστικές θεωρίες
μάθησης
• Διερευνούν τις γνωστικές δομές και
τις νοητικές διεργασίες του ανθρώπου
• Γνωστικές λειτουργίες: αντίληψη,
μνήμη, παράσταση, νόηση, γλώσσα,
κριτική ικανότητα, λύση
προβλημάτων, λήψη αποφάσεων,
δημιουργική και κριτική σκέψη
Βασικοί θεμελιωτές των
γνωστικών θεωριών
Max Wertheimer: βασικοί νόμοι της
αντίληψης
• Νόμος της ειδοτροπίας
• Νόμος της μορφής και του βάθους
• Νόμος της εγγύτητας
• Νόμος της ομοιότητας
• Νόμος της κοινής κατεύθυνσης
• Νόμος της μορφικής απλότητας ή
συμμετρίας
Γνωστικές θεωρίες
μάθησης
• Wolfgang Koehler: ενορατική μάθηση
και λύση προβλημάτων:
Η επίλυση ενός προβλήματος
προκύπτει από μια στιγμιαία έκλαμψη
του νου που οδηγεί σε
αποτελεσματικότερη δράση και όχι
από τη μέθοδο δοκιμής και λάθους. Η
ενορατική λύση προκύπτει όταν το
άτομο αναδιοργανώνει τα στοιχεία
που έχει από προηγούμενες εμπειρίες
Γνωστικές θεωρίες
μάθησης
• Kurt Lewin: γνωστική θεωρία του
πεδίου:
αλληλεπίδραση ανθρώπου και
περιβάλλοντος, η μάθηση ως δράση
και αλληλεπίδραση εσωτερικών
διεργασιών του ατόμου (διαθέσεις,
παρωθήσεις) και εξωτερικών
περιβαλλοντικών παραγόντων που
επενεργούν σε ένα συγκεκριμένο
δυναμικο–κοινωνικό πεδίο.
Γνωστικές θεωρίες
μάθησης
• Eduard Tolman: Εμπρόθετη – σκόπιμη
μάθηση:
η συμπεριφορά προσδιορίζεται από ένα
φάσμα παραγόντων που αλληλοεξαρτώνται
και συντονίζονται προκειμένου το άτομο
μέσα από τη δράση να οδηγηθεί στην
πραγμάτωση ενός σκοπού. Το άτομο
επιλέγει τις πιο πρόσφορες ενέργειες που θα
συμβάλλουν στην επίτευξη του σκοπού
μέσω της ελάχιστης προσπάθειας. Η
διερεύνηση γίνεται μέσω ενός γνωστικού ή
νοητικού χάρτη του χώρου. (πνευματική
«πυξίδα»)
Γνωστικές θεωρίες
μάθησης
• Κονστρουκτιβισμός: οι γνώσεις κάθε
ατόμου δεν είναι μια απλή καταγραφή
της πραγματικότητας, αλλά μια μια
επι-οικοδόμηση αυτής. Εξετάζονται οι
μηχανισμοί και οι διαδικασίες της
κατασκευής της πραγματικότητας από
τα ίδια τα άτομα. Η γνώση
οικοδομείται με βάση την εμπειρία και
τις αναπαραστάσεις του ατόμου.
κονστρουκτιβισμός
• Piaget: δομικά γνωστικά
πρότυπα μάθησης
• Vygotsky: κοινωνικός
επικοδομισμός
• Bruner: ευρετική – ανακαλυπτική
μάθηση
κονστρουκτιβισμός
• Jean Piaget: δομικά γνωστικά
πρότυπα μάθησης:
- η μάθηση ως ψυχολογικό και
παιδαγωγικό φαινόμενο
- διερευνάται η η γνωστική
ανάπτυξη
- εξελικτική θεωρία μάθησης
Jean Piaget
• Το παιδί δεν είναι παθητικός
δέκτης, αλλά, βοηθούμενο,
μπορεί να οικοδομήσει μόνο του
την ικανότητα να μαθαίνει και να
κατανοεί.
• Αφομοίωση
• Συμμόρφωση
• Προσαρμογή
Jean Piaget: βασικές
αρχές
• Διατήρηση:
ικανότητα αντίληψης των
φυσικών ιδιοτήτων ενός αντικειμένου
(βάρος, όγκος, μάζα) οι οποίες παραμένουν
σταθερές
• Αποκέντρωση:
ικανότητα για
ταυτόχρονη αντίληψη περισσότερων
χαρακτηριστικών
• Αντιστρεψιμότητα:
εσωτερικευμένη
νοητική πράξη που μπορεί να αντιστραφεί
Jean Piaget: στάδια
• Αισθησιοκινητικό (-2 ετών):
γνωστικά σχήματα
αρχικά
• Προσυλλογιστικό (2-7 ετών):
αποκέντρωση της αντίληψης χωρίς νοητικές
λειτουργίες και αναστρεψιμότητα
• Συγκεκριμένων νοητικών λειτουργιών
(7-11): ικανότητα νοητικών λειτουργιών, λύνει
προβλήματα με τη γενίκευση
• Τυπικών λογικών πράξεων ή
αφαιρετικής σκέψης (11-15): αφαιρετική
σκέψη και κριτική ικανότητα, διατύπωση υποθέσεων,
συστηματική επίλυση προβλημάτων
κονστρουκτιβισμός
• Vygotsky: θεωρία του κοινωνικού
εποικοδομισμού
Η κοινωνική αλληλεπίδραση
καθορίζει, με ρόλο θεμελιακό, την
ανάπτυξη της γνώσης. Κάθε
λειτουργία στην πολιτιστική ανάπτυξη
εμφανίζεται διπλά: στο κοινωνικό και
στο προσωπικό επίπεδο.
Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης (ZPD)
Vygotsky: Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης
(Zone of Proximal Development)
Η δυνατότητα υπέρβασης της γνωστικής
ανάπτυξης σε μια καθορισμένη χρονική
στιγμή.
Η απόσταση ανάμεσα στο πραγματικό επίπεδο
εξέλιξης, όπως καθορίζεται από την
ικανότητα να λύσει το παιδί το πρόβλημα με
τις δικές του δυνάμεις, και το επίπεδο της
δυνατότητάς του να λύσει το πρόβλημα με
την καθοδήγηση ενηλίκων ή με τη
συνεργασία συνομηλίκων.
Vygotsky: Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης
(Zone of Proximal Development)
• Η ZPD ενός παιδιού μας επιτρέπει
να προβλέψουμε την εξέλιξη του
παιδιού στο άμεσο μέλλον.
• Η ZPD ως καθοριστικό στοιχείο
που χρειάζεται να λαμβάνει
υπόψη του ο εκπαιδευτικός για
την οργάνωση της διδασκαλίας
του.
Vygotsky:
• Ο ρόλος της γλώσσας καθοριστικός, η
μάθηση της γλώσσας επιτυγχάνεται
μέσα από κοινωνικές διαδικασίες.
Στάδια ανάπτυξης της γλώσσας: κοινωνική γλώσσα,
εγωκεντρική γλώσσα, εσωτερική γλώσσα
• Η σημασία της κουλτούρας που
δημιουργείται μέσω της χρήσης
εργαλείων και συμβόλων
λειτουργίες: στοιχειώδεις (έμφυτες) ανώτερες
νοητικές (γλώσσα, μνήμη, σκέψη, προσοχή,
αφαιρετική ικανότητα, πρόσληψη)
Vygotsky: κοινωνικός
επικοδομισμός
Η κοινωνία επηρεάζει
αποφασιστικά τον τρόπο με τον
οποίο μαθαίνει το άτομο και το
κέντρο βάρους βρίσκεται σε
αλληλεπίδραση ανάμεσα στο
άτομο και το περιβάλλον του.
Bruner: ευρετική –
ανακαλυπτική μάθηση
• Η μαθησιακή δραστηριότητα ως
διαδικασία επίλυσης
προβλημάτων
• Ανακαλυπτική μάθηση:
πρόσκτηση, επεξεργασία,
κωδικοποίηση των πληρφοριών
• Διαδικασίες: ανακάλυψη,
μετασχηματισμός, αξιολόγηση
Bruner: ευρετική –
ανακαλυπτική μάθηση
Στάδια:
• Πραξιακή αναπαράσταση
παραδείγματα, πρότυπα επίδειξης)
(παιχνίδια,
• Εικονιστική αναπαράσταση
(εικόνες,
σχεδιαγράμματα, αναπαραστάσεις, σκίτσα)
• Συμβολική αναπαράσταση
μαθηματικά σύμβολα)
(λέξεις,
Bruner: ευρετική –
ανακαλυπτική μάθηση
Η ανακαλυπτική διαδικασία μάθησης
επηρεάζεται και προωθείται από
ενδοατομικούς παράγοντες
(ετοιμότητα, κίνητρα, γενικές νοητικές
ικανότητες, γνωστικές στρατηγικές)
Τονίζεται η αναγκαιότητα σπειροειδούς
διάταξης της γνώσης στην εκπόνηση
αναλυτικών προγραμμάτων
Γνωστικές θεωρίες και
διδακτική πράξη
• David Ausubel: νοηματική
προσληπτική μάθηση
• Robert Gagne: αθροιστικό
μοντέλο μάθησης
Γνωστικές θεωρίες και
διδακτική πράξη
• Ausubel: νοηματική προσληπτική
μάθηση: οι γνώσεις συνδέονται,
συσχετίζονται και κατατάσσονται σε
μια ιεραρχική διάταξη με τις ήδη
υπάρχουσες γνώσεις
• Διδακτικές αρχές:
•
•
•
•
προοδευτική διαφοροποίηση της γνώσης,
ενσωματωμένη συσχέτιση,
προκαταβολικοί οργανωτές,
σταθεροποίηση των νέων πληροφοριών
Γνωστική προσέγγιση
επεξεργασίας πληροφοριών
• Gagne: αθροιστικό μοντέλο μάθησης:
ο ανθρώπινος εγκέφαλος προσομοιάζεται με ένα σύστημα
ηλεκτρονικού υπολογιστή, ο οποίος προσλαμβάνει,
επεξεργάζεται, κωδικοποιεί και παράγει αντιδράσεις. Η
πληροφορία μετασχηματίζεται με την επιλεκτική προσοχή
και μεταβιβάζεται στη βραχυπρόθεσμη μνήμη. Η διαδικασία
ονομάζεται κωδικοποίηση.
• Εσωτερικές λειτουργίες: προσοχή, επιλεκτική
αντίληψη, εσωτερική επανάληψη, σημασιολογική
κωδικοποίηση, ανάκλαση, οργάνωση αντιδράσεων,
επανατροφοδότηση, διαδικασίες εκτελεστικού ελέγχου.
• Συνθήκες: εσωτερικές, εξωτερικές
Γνωστική προσέγγιση
επεξεργασίας των πληροφοριών
• Μοντέλο επεξεργασίας
πληροφοριών
• Μνήμη
• Λήθη
Μοντέλο επεξεργασίας
πληροφοριών
• Θεωρία τεχνητής νοημοσύνης ως
υπόβαθρο
• Μελέτη ψυχολογικών λειτουργιών:
αντίληψη, μνήμη
• Κυβερνητική: ο άνθρωπος
προγραμματίζει και χρησιμοποιεί
νοητικά σχέδια
• Τρόποι μετασχηματισμού των
εισερχόμενων ερεθισμάτων σε
εξερχόμενη πραξιακή συμπεριφορά
(ροή πληροφοριών, κωδικοποίηση, αποθήκευση,
επεξεργασία, ανάσυρση)
Μνήμη: θεωρία αποθήκευσης
πληροφοριών
• αισθητηριακή μνήμη
(άμεση, ακατέργαστη
οπτικό – ακουστικό σύστημα, ελάχιστη διάρκεια)
• Βραχύχρονη
(σύντομη, συγκεκριμένη χωρητικότητα
και διάρκεια. Ομαδοποίηση)
• μακρόχρονη μνήμη
καταχώρηση πληροφοριών)
(μόνιμο αποθηκευτικό τμήμα,
• Διαδικασίες: κωδικοποίηση, συγκράτηση,
ανάσυρση: οι πληροφορίες
μετασχηματίζονται σε νοητικές
αναπαραστάσεις που αποθηκεύονται στη
μακρόχρονη μνήμη
Μνήμη: θεωρία ποιοτικής
επεξεργασίας
Επίπεδα:
• Επιφανειακή επεξεργασία
• Ενδιάμεση
• Βαθιά
• Βαθύτερο επίπεδο επεξεργασίας
λήθη
• Αποτέλεσμα φθοράς μνημονικών
ιχνών ή παρεμβολής νέων
πληροφοριακών ερεθισμάτων
• Χρήσιμη, διότι παραχωρεί χώρο
σε νέες πληροφορίες
• επανάληψη, και επεξεργασία:
μεταβίβαση στη μακρόχρονη
μνήμη
μνήμη
• Μνημονικές τεχνικές
• Τεχνικές ελαχιστοποίησης της
λήθης
Οι 8 τύποι νοημοσύνης
του Gardner
•
•
•
•
•
•
•
•
Γλωσσική
Λογικομαθηματική
Χωρική
Κιναισθητική
Μουσική
Ενδο-προσωπική
Δια-προσωπική
Νατουραλιστική
Θεωρία Sternberg: η τριαρχική
φύση της νοημοσύνης
• Αναλυτική
• Δημιουργική
• Πρακτική
Τρίχρωμος δίσκος της δράσης
Κοινωνικογνωστικές
θεωρίες μάθησης
Bandura: μάθηση με παρατήρηση και
μίμηση προτύπου
• Κοινωνικογνωστική μάθηση: το άτομο
μαθαίνει μια νέα συμπεριφορά
παρατηρώντας τη συμπεριφορά άλλων
ανθρώπων – προτύπων και τη μιμείται
συνειδητά ή ασυνείδητα.
• Θεωρία αυτεπάρκειας: η αντίληψη που έχει
ένα άτομο για τις ικανότητές του να
εκτελέσει μια δραστηριότητα, επηρεάζει και
καθορίζει τον τρόπο σκέψης και
συμπεριφοράς του
Ανθρωπιστικές θεωρίες
(προσωποκεντρικές, ελεύθερες ή ανοικτές)
• Rogers: μη καθοδηγητική
εκπαίδευση: το άτομο μαθαίνει
όταν χρησιμοποιεί τις εσωτερικές
του δυνατότητες. Σε αυτό το
μαθησιακό πλαίσιο ο
εκπαιδευτικός έχει ένα ρόλο
διευκολυντικό που στοχεύει στην
αυτοπραγμάτωση του μαθητή.
Ανθρωπιστικές θεωρίες
(προσωποκεντρικές, ελεύθερες ή ανοικτές)
Βασικές αρχές:
• Η ικανότητα της μάθησης είναι
έμφυτη
• Η μάθηση επέρχεται όταν το
αντικείμενό της συνδέεται μα τα
προσωπικά σχέδια του μαθητή
• Η μάθηση που ενέχει μια αλλαγή στην
οργάνωση του εγώ ή στην αντίληψη
του εγώ βιώνεται ως απειλητική για το
άτομο και έχει την τάση να της
αντιστέκεται.
Ανθρωπιστικές θεωρίες
(προσωποκεντρικές, ελεύθερες ή ανοικτές)
• Η μάθηση διευκολύνεται και
επιτυγχάνεται καλύτερα μέσα από τη
δράση, όταν ο μαθητής συμμετέχει
ενεργά και υπέυθυνα στη διαδικασία
της μάθησης
• Μια αυτοκαθοριζόμενη διδασκαλία
που επιστρατεύει το πρόσωπο
συνολικά (συναισθήματα και νόηση)
είναι αυτή που διεισδύει πιο βαθιά και
αυτή που διατηρείται περισσότερο
χρόνο
Ανθρωπιστικές θεωρίες
(προσωποκεντρικές, ελεύθερες ή ανοικτές)
• Η ανεξαρτησία του πνεύματος και η
εμπιστοσύνη του εαυτού διευκολύνονται,
όταν ο μαθητής θεωρεί πρωτεύουσα την
αυτοκριτική και την αυτοαξιολόγηση και
δευτερεύουσα την αξιολόγηση που
διενεργείται από άλλον
• Στο σημερινό κόσμο η κοινωνικά χρήσιμη
μάθηση είναι η μάθηση των «διεργασιών
μάθησης», το να μαθαίνει ο μαθητής να είναι
πάντα ανοικτός στη δική του εμπειρία και να
εσωτερικεύει τη διεργασία αλλαγής
Ανθρωπιστικές θεωρίες
(προσωποκεντρικές, ελεύθερες ή ανοικτές)
Εφαρμογή κυρίως σε
• μεγαλύτερες ηλικίες (λύκειο) ή
• σε τάξεις ενηλίκων ή
• στην δια βίου μάθηση
Ευχαριστώ για την
προσοχή σας
Κατερίνα Τζάμου