Transcript Teorie cech

Osobowość jako organizacja cech
Osobowość – specyficzna dla jednostki organizacja
cech powszechnych i indywidualnych, pozwalająca
opisać i przewidywać zachowanie.
Cecha – predyspozycja do zachowań typowych, która
ujawnia się przez podobieństwo reakcji człowieka w
różnych sytuacjach i w różnym czasie.
Podstawy opisu:
Hipoteza leksykalna (Galton, Goldberg, 1990)
Analiza statystyczna wyników inwentarzy osobowości
Zgodność obserwacji, samoobserwacji
Cechy wspólne jako zmienne są z definicji:
•Dwubiegunowe - (np.dominacja – submisja, zależność –
autonomia)
•Dymensjonalne – nasilenie na skali
•W populacji przyjmują rozkład normalny
•Są od siebie względnie niezależne
O zachowaniu decyduje konstelacja różnych cech(!!!)
Wskaźniki cech.
Hierarchiczny model cech nabytych
Nabywanie cech drogą uczenia się. Hierarchiczny model cech
uwzględnia wymiary o różnym stopniu ogólności od pojedynczych
reakcji aż po typ osobowości.
Typ osobowości
Cechy- ogólne
czynniki
Cechy
Cechy
Wzory zachowań
reakcje
reakcje
reakcje
Cechy
Status cechy
•Cecha jako:
• przyczyna zachowania (Allport)
• czynnik, który nie inicjuje zachowania,
ale współdecyduje jak sytuacja wpływa
na zachowanie człowieka (Eysenck)
• jako zagregowany, skrótowy opis
powtarzalnych form zachowania
(Zawadzki)
Gordon Allport (Personality -1937)
- Nomotetyczne i idiograficzne podejście do badania
osobowości. Znaczenie indywidualności.
-Znaczenie świadomości motywów i racjonalności zachowań
człowieka oraz bezpośrednich metod badania osobowości.
-Aktywność intencjonalna (nie popędowa), zorientowana na
teraźniejszość i przyszłość
Podkreślanie spójności zachowania, jego złożoności i
niepowtarzalności. Integracja osobowości poprzez struktury
wyższego rzędu: preferencje i wartości
Definicja osobowości
Osobowość – dynamiczna organizacja tych
psychofizycznych układów (cech) jednostki, które
determinują specyficzne dla niej przystosowanie
do środowiska.
Cecha - Definicja i klasyfikacje
Cecha – taka właściwość człowieka, która wyznacza
spostrzeganie sytuacji (funkcjonalna równoważność S) i
sposób reagowania na nią (funkcjonalna równoważność
R).
Rodzaje cech
1. Cechy powszechne i dyspozycje indywidualne
2. Cechy dominujące, centralne i wtórne
Organizacja i funkcje cech
• Organizacja hierarchiczna
• Funkcja: wektorowa i ogniskująca
PROPRIUM
Z zróżnicowanych cech i dyspozycji rozwijają się
struktury i funkcje, które organizują się w centralny
system osobowości - proprium.
Funkcje proprium
• spójna t o ż s a m o ś ć
• a u t o n o m i a (zewnętrzna i wewnętrzna).
Rozwój proprium
Cechy i dyspozycje
niemowlęcia (zalążki proprium)
•
Różnicowanie ja - nie ja ( do około 3 r.ż):
poczucie cielesnego Ja,
poczucie ciągłości Ja w czasie (tożsamości)
potrzeba szacunku i własnej wartości
•
Poszerzanie Ja poza granice ciała. Włączanie innych osób,
wartości, cech uważanych za własne. Obraz siebie (4-6 r.ż.).
•
Self jako sprawca.
Racjonalność, konfrontacja potrzeb i zewnętrznej
rzeczywistości (6-13r.ż.)
•
Plany na przyszłość – dążenia propriacyjne
Autonomia
Autonomia życia psychicznego – niezależność od
uwarunkowań biologicznych
Niezależność motywacji wewnętrznej od pierwotnych potrzeb
– autonomia funkcjonalna motywów.
• Autonomia p e r s e w e r a c y j n a:
czynności rutynowe, nawyki, automatyzmy, uzależnienia.
• Autonomia p r o p r i a c y j n a (obraz siebie, styl życia,
wartości, cele).
Kryteria dojrzałości osobowości
Kryteria dojrzałości
• Autonomia życia psychicznego
• Stosunek do siebie - samowiedza, realizm w poznawaniu siebie i w
działaniu
• Relacje z innymi - empatia, poszerzenie zasięgu proprium poza własne Ja i
jego cele (praca, altruizm, odpowiedzialność).
• Jednocząca filozofia życiowa
Uczucia i cele, dyspozycje osobiste, zainteresowania,wartości,
obraz siebie i styl życia.
Ukierunkowuje działania i jest podstawą interpretacji doświadczeń i
integracji osobowości.
Typy psychologiczne
Organizacja osobowości wg.wartości tworzy 6 typów orientacji:
Człowiek t e o r e t y k – wartość odkrywania p r a w d y
Typ ekonomiczny – wartości utylitarne
Esteta - harmonia i jej forma
Typ społeczny – miłość
Polityk – władza
Typ religijny - duchowość
Koncepcja nie precyzuje mechanizmów zmiany. Jest jednak
heurystyczna, otwarta, inspirująca do dalszych badań
Pośrednie i bezpośrednie
badanie osobowości a
zdrowie psychiczne
•Metody bezpośrednie – samoopis, wypowiedzi osobiste
•Metody pośrednie – np. metody projekcyjne
Osoby psychicznie zdrowe o harmonijnym rozwoju są
świadome własnych motywacji i zachowań, zatem powinny
w obu typach badań uzyskiwać zbieżne wyniki.
Kontynuacja idei Allporta
Nancy Cantor (1990) – dla opisania „intencjonalnej struktury
osobowości w działaniu” wprowadza:
• pojęcie schematu - zapis wiedzy o własnym działaniu w danej
sytuacji, poznawcze nośniki dyspozycji
(por. Allporta funkcjonalną równoważność sytuacji i reagowania).
• zadania (wynikające ze schematów)
• strategie – sposoby realizacji zadań
Czynnikowa teoria cech Raymonda
Cattella (1950)
Osobowość –definicja pojęcia
Zintegrowana konfiguracja zachowań pozwalająca
przewidywać pewne zachowania na podstawie
innych.
Cecha
Struktura psychiczna, wywnioskowana z zachowania,
wyjaśniająca jego spójność i powtarzalność
Żródła/rodzaje danych:
•Obserwacyjne (L-life)
•Samoopisowe (Questionnaire – Q)
•Testowe (T) – obiektywne badania
eksperymentalne
Klasyfikacja cech
1. Pochodzenie:
•
Środowiskowe (nabyte)
•
Konstytucjonalne (wrodzone)
2. Rodzaj:
•
Dynamiczne (motywacje)
•
Zdolnościowe (kompetencje, poziom wykonania)
•
Temperamentalne (formalne cechy zachowania)
3. Jawność
•
Powierzchniowe (skorelowane, obserwowalne
zachowania)
•
Źródłowe (wewnętrzne czynniki uzyskane drogą analizy
czynnikowej warunkujące spójność cech
powierzchniowych).
Strukturalny układ cech
Cechy
powierzchniowe
Cechy źródłowe
dynamiczne
postawy
ergi
zdolnościowe temperamentalne
sentymenty
Dane L
Źrodło : Strelau, 2000
Dane Q
Dane T
Cechy dynamiczne: dynamika zachowania- dążenia i konflikty
Ergi - wrodzone cechy źródłowe natury popędowej
Sentymenty – nabyte cechy źródłowe
Postawy- nabyte cechy powierzchniowe, intensywność
i kierunek zachowania wobec obiektu
Postawy
np.towarzyskość
sentymenty
np.potrzeba afiliacji
ergi
np.Bezpieczeństwo.
Lista 16 cech uzyskana z badań leksykalnych, analizy czynnikowej cech
zdolnościowych, temperamentalnych i dynamicznych:
cyklotymia – schizotymia
2.
ogólna inteligencja – upośledzenie umysłowe
3.
siła ego (równowaga emocjonalna) – nerwicowość
4.
dominowanie – uległość
5.
ekspansywność – brak ekspansywności (surgencja-desurgencja)_
6.
silne superego – brak standardów wewnętrznych
7.
smiała cyklotymia – wycofująca się schizotymia
8.
wrażliwość emocjonalna – surowa dojrzałość
9.
paranoidalna schizotymia – ufna przystępność
10.
beztroska – zainteresowania praktyczne
11.
wyrafinowanie – szorstka prostota
12.
niespokojna nieufność – spokojna ufność
Q1. radykalizm – konserwatyzm
Q2. niezależność (samowystarczalność)
Q3. samokontrola i siła charakteru
Q4. napięcie nerwowe
1.
Cechy i typy osobowości wg
Hansa Eysencka
Cecha – współwyznacza wpływ sytuacji na zachowanie
Ekstrawersja vs Introwersja
Neurotyzm vs Stabilność
Wartość – status teorii temperamentu
Opis zachowania i próba wskazania podstaw i
mechanizmów biologicznych. Introwersja i ekstrawersja
a zapotrzebowanie na stymulację i latwość
warunkowania
Hierarchiczność organizacji osobowości
Typ (np. introwersja)
Cecha (nietowarzyski)
Nawyk (opuszcza spotkania)
Zachowanie (opuścił spotkanie)
Wymiary i typy temperamentu
Kapryśny,
Neurotyzm
lękowy,sz
(niestabilny
tywny,pes
)
choleryk
ymista,
melancholik
nietowarzys
ki
Introwersja
Bierny
ostrożny,
rozważn
y,roztrop
ny,
spokojny
flegmatyk
sangwini
k
stabilny
drażliwy,
niespokojny,
pobudliwy,agre
sywny,impulsy
wny
Ekstrawersja:
Towarzyski, otwarty
Zywy, aktywny,
asertywny,dominują
cy, beztroski, itd
Psychobiologiczna koncepcja
osobowości R. Cloningera
Wymiary temperamentu (operacjonalizacja w formie
kwestionariuszaTCI).
•1. Poszukiwanie nowości: Ciekawość vs sztywność,
Impulsywność vs refleksyjność, Ekstrawagancja vs powściągliwość,
Nieuporządkowanie vs zdyscyplinowanie.
•2. Unikanie szkody: Pesymizm vs Skrajny Optymizm, Lęk przed tym
co niepewne vs ufność, Lęk społeczny vs towarzyskość, Męczliwość vs
vigor
•3. Zależność od nagrody: Sentymentalność vs oderwanie,dystans
Zależność vs niezależność
•4. Wytrwałość
c.d.Cechy charakteru (nabywane w
procesie rozwoju, uczenia się i
wychowania)
Samokierowanie
Zdolność do współpracy
Autotranscendencja
Wielka V NEOUS (OCEAN)
P. COSTA i R. Mc CRAE (1989)
Zródła koncepcji:
Z badań leksykalnych (Lewis Goldberg*) i analizy czynnikowej
struktury cech.
•
surgencja (rozmowny, asertywny, energiczny/por. ekstrawersja)
ugodowość
sumienność
stałość emocjonalna
intelekt
neurotyczność i ekstrawersja (z kwestionariusza Cattela)
•
otwartość na doświadczenie (z badań własnych)
•
•
•
•
•
(L.Goldberg -autor terminu „Wielka Piątka”)
System osobowości
System osobowości - trwałe i zmienne elementy
centralne komponenty peryferyjne oraz procesy
dynamiczne
Komponenty centralne:
• Podstawowe, względnie stałe, tendencje endogenne
–
c e c h y, zdolności, talenty artystyczne.
• Charakterystyczne p r z y s t o s o w a n i a ( w tym
obraz siebie)
Komponenty peryferyjne i procesy dynamiczne
Komponenty peryferyjne
• Podstawy biologiczne i wpływy zewnętrzne
•Biografia obiektywna– osiągnięcia i działania osoby
Procesy dynamiczne – funkcje i procesy psychiczne)
Model systemu osobowości Costy
i Mc Crae
Podstawy
biologiczne
Podstawowe
tendencje
N-E-OU-S
Biografia
obiektywna
Charakterystyczne
przystosowania
Obraz
siebie
Procesy dynamiczne
Wpływy
zewnętrzne
Wielka V a inne teorie osobowości
Cechy NEOUS wyprowadzono z opisów zachowania i samoopisów
używanych w potocznym języku. Otrzymane wymiary zbieżne są
wymiarami funkcjonowania psychicznego w teoriach uznanych za
podstawowe w psychologii osobowości
•Uspołecznienie (U) i odpowiedzialność (S) por. Freudowska Miłość i Praca –
główne aspekty funkcjonowania człowieka; ekstrawersja i ugodowość - kołowe
modele przestrzeni interpersonalnej(miłość i władza).
•Ekstrawersja i Neurotyzm – wymiary temperamentu wg Eysencka
•Otwartość na doświadczenie – otwartość umysłu, intelekt (typy umysłu Jung, –
doznaniowość a intuicja; sumienność (myślenie a percepcja); ugodowość –
myślenie a emocje
•Emocje – ekstrawersja i neurotyzm
•Postawy – ugodowość i otwartość
Psychometryczna wartość cech
•Uniwersalność (niezależne od płci, kultury, rasy)
•Względna stabilność wyników badań podłużnych
•Zgodność samoopisu i szacowań innych osób
•Podstawy biologiczne (30-40% odziedziczalności)
•Znaczenie w procesach adaptacji i wartość
predykcyjna
Cechy NEOUS a efektywność
zawodowa
Barrick i
Mount
(1991)
Sprzedawcy
Sumienność
ekstrawersja
Menadżerowie
Sumienność
ekstrawersja
Policjanci
Wolne zawody
(lekarze,prawnicy
)
Pracownicy
wykwalifikowani
(urzędnicy)
Wszystkie grupy
łącznie
Sumienność
Sumienność
Tett i wsp.
(1991)
Hough i
Salgado(1997
wsp.(1991) )
-
sumienność
-
-
Sumienność,
stabiln.Ekstrawersj
a
-
-
Sum., Stab. Ekstr.
Sum, Stab. Ugod.
Otwartość na dośw.
-
Sumienność
Sumienność
Sum., Stab. Ugodowość,Otwartość
-Stabilność,
-
ugodowość,
otwartość na
doświadczenie
Sumienność Sumienność,
stabilność emocjonal.
stabilność
Cechy a funkcjonowanie
psychologiczno-społeczne.
1. Korelaty satysfakcji z życia:
Ugodowość, Sumienność, Ekstrawersja
Neurotyzm
2. Czynnik moderujący ryzyko choroby
wieńcowej - Ugodowość
3. Cechy a integracja osobowości
Neurotyczność vs Otwartość na doświadczenie
Kontekstowy charakter cech osobowości
Strukturalny model osobowości (Personality and Role
Identity Structural Model –PRISM; Wood&Roberts, 2006)
Ogólna koncepcja Ja
Tożsamość roli
cecha ogólna
- jaki jestem na ogół?
- jaki jestem jako pracownik?
Ekstrawersja
Kontekst 1.
Kontekst 2
cecha kontekstowa
Kontekst 3
Formalne i treściowe aspekty cechy a
zmienność (Deci, Ryan, La Guardia, 2007):
a.Treść:
zmienność
Im > Ne tym>zmienność; Im>EOSU tym <
b. Potrzeba: Im > wsparcie dla autonomii tym < Ne a >
EOSU
Kontekstowość cech a przystosowanie
1. Zmienność cechy w kontekście (roli, sytuacji, potrzeby) a
przystosowanie.
Im większe zróżnicowanie zbioru cech w różnych rolach tym gorsze
wskaźniki przystosowania (Block, Donahue, Robin, Roberts i inni, 1993)
2. Im większa złozoność koncepcji siebie tym większa ochrona przed
„zalaniem” negatywnym afektem (Linville 1975)
Podsumowanie
1. Idiograficzność a nomotetyczność
2. Status pojęcia cechy.
3. Cech ogólna i kontekstowa
4. Cecha globalna jako zmienna wyjaśniająca - Dawid Funder (1991) .
5. Endogenny i egzogenny charakteru cechy (Cloninger, Costa, Mc
Crae – Allport, ).
6. Czynniki sytuacyjnej i czasowej zmienności cechy:
•
Przedmiotowe: treściowe i formalne charakterystyki cechy
(intensywność, zmienność, globalność),
•
Podmiotowe: płeć, wiek, stan zdrowia osoby